________________
* ૨૨૬
ધમ–શ્રદ્ધા
જે માણસે અમુક કાળ સુધી આત્મિક સયમ અને શુદ્ધિ માટે પ્રયત્ન કર્યા છે, તે તે જાણે છે કે બાહ્ય વાતાવરણની ઉત્પત્તિનું સ્થાન પિતાના વિચારે છે કારણ કે તે જોઈ શકે તેમ છે કે–બાહ્ય વાતાવરણ અને માનસિક સ્થિતિમાં એકસરખા પ્રમાણથી પરિવર્તન થયા કરે છે. આ વસ્તુ એટલી બધી સાચી છે કે–મનુષ્ય જે પોતાના વર્તનની ખામીઓને દૂર કરવાને આ કાયદો લાગુ પાડવા જાય છે, તે જ તે સપાટાબંધ પિતાના સંગમાં પરિવર્તન નિહાળે છે.
જે જે વિચાર રૂપી બીજને મનમાં પ્રવેશ કરવા દેવામાં આવે છે, તે પોતાનાં ફળે વહેલાં અગર તે મોડાં ઉત્પન્ન કરે જ છે. બાહા સંગે વિચારોથી ઉભા થાય છે, પરંતુ આટલું યાદ રાખવું જોઈએ કે–સંગે સુખદાયક હોય કે દુઃખદાયક હોય, પણ તેનાથી મનુષ્યને જે પાઠ મળે છે, તે મનુષ્યની પ્રગતિમાં સહાયક છે.
પિતાના જ હલકા વિચારે અને દુષ્ટ ઈચ્છાઓથી મનુષ્ય દુઃખદ અવસ્થામાં આવી પડે છે. શુદ્ધ મનવાળો પણ જ્યારે દુઃખદ અવસ્થા ભેગવે, ત્યારે આટલું સમજી લેવું જોઈએ કે-ઉંડે ઉંડે પણ ક્યારેક તે દુષ્ટ વિચારને આધીન હતો અને આ બાહા દુ:ખદ સ્થિતિ, તે છૂપાયેલી દુષ્ટ વિચારોની શક્તિનું પ્રદર્શન છે. બાહ્ય સંયોગે મનુષ્યને અસર કરી શક્તા જ નથી. તે તે તેને પોતાની જાત ઓળખવાનું સાધન છે, જન્મથી માંડીને સંસારયાત્રામાં આત્મા જે જે પગથીયાં ચડે છે, ત્યાં ત્યાં તેની જે સ્થિતિ હોય છે, તે સ્થિતિ પિતાના શુભાશુભ વિચારોનું પ્રતિબિંબ છે. આથી જ, જે વસ્તુની પ્રાપ્તિ મનુષ્યને થાય છે, તે પિતે તેને માટે પ્રાર્થના
