________________
૨૪૦
ધર્મશ્રદ્ધા
પ્રકાશેલું શાસ્ત્ર જ છે. એ સિવાય એને સાક્ષાત્ જાણવાને બીજે કઈ સત્ય ઉપાય છે જ નહિ. તો પણ બીજી જેટલી જેટલી રીતિઓએ ધર્મની પ્રતીતિ થાય છે, તે સર્વ રીતિઓએ, ધર્મને, ધર્મનાં અસ્તિત્વને, ધર્મનાં સ્વરૂપને અને ધર્મનાં ફળને સમજાવવા માટે હિતસ્વી પૂર્વ પુરૂષોએ પ્રયાસ કરવામાં કમીના રાખી નથી. અને તે રીતિઓ-આગમ પ્રમાણ ઉપરાંત પ્રત્યક્ષ અનુભવ પ્રમાણ અને એના ઉપરથી ફલિત થતાં અનુમાન વિગેરે પ્રમાણે દ્વારા ધર્મને એળખવાની છે.
ધર્મ અતીન્દ્રિય હોવા છતાં તેની સત્તાને સાબિત કરનાર પ્રાણી માત્રને પ્રત્યક્ષ અનુભવ પણ છે. જેમકે –
કઈ પણ સચેતન એવું પ્રાણી આ જગતમાં છે નહિ કે જેને રોજના જીવનમાં કાંઈ ને કાંઈ સુખ દુઃખનો અનુભવ કરે પડતો હોય નહિ. સુખ દુઃખ એ પ્રત્યક્ષ અનુભવની વસ્તુઓ છે. એનો ઈન્કાર કેઈથી પણ થઈ શકે તેમ નથી. જગતની વિચિત્રતા પણ પ્રત્યક્ષ છે. મનુષ્યત્વ દરેક મનુષ્યમાં સમાન હોવા છતાં કેટલાક સ્વામિપણું ભેગવે છે અને કેટલાક દાસપણું અનુભવે છે. કેટલાક હજારે અને લાખોનું પષણ કરનારા હોય છે. અને કેટલાક પિતાનું પેટ પણ પુરું ભરી શક્તા નથી. કેટલાક દેવેની જેમ નિરન્તર ભેગવિલાસમાં લીન દેખાય છે અને કેટલાક નારકીઓની સમાન પીડાઓને અનુભવ કરી રહ્યા હોય છે. કેટલાક મરણ પર્યત નિરોગી દેખાય છે અને કેટલાક જન્મથી જ રેગી નજરે પડે છે. કેટલાક દીર્ઘ આયુષ્ય ભોગવે છે અને કેટલાક બાલ્યાવસ્થામાં જ મરણને શરણ થાય છે. કેટલાકને ત્યાં ઋદ્ધિ અને સિદ્ધની
