________________
અન્તિમ-કથન
૨૯
વસ્તુઓ આ એક જ જીવનને ઉપયોગી નિવડે છે એટલું જ નહિ, કિન્તુ ઘણીવાર ભયંકર ઘાતક સ્વરૂપ પણ ધારણ કરી લે છે, તે પણ રેજના ઉપગમાં અવનારી હોવાથી એની શોધે નિરર્થક છે, એમ કઈ માનતું નથી. ધર્મ એ પણ એક એવી ચીજ છે કે જે કેઈને પણ અહિતકર થયા વિના સૌ કોઈને ઉપયોગી નિવડે છે. તે બાહ્ય ચક્ષુને ગોચર નહિ હોવા છતાં તેનાં કાર્ય, કારણ અને સ્વરૂપ વિગેરેથી સદાય પ્રત્યક્ષ છે. બાહ્ય દષ્ટિએ તેને કાંઈ પણ ઉપગ નહિ દેખાવા છતાં આંતર દષ્ટિએ તેજ એક સી કેઈના જીવનમાં સદા સૌથી અધિક અને ખરેખરી ઉપયોગમાં આવનારી વસ્તુ છે.
ધર્મ અધર્મની વાતો મિથ્યા છે અને સ્વાર્થી માણસેએ સ્વાર્થ સાધવા માટે ઉપજાવી કાઢેલી છે, એમ કહેનારાઓ પણ આ દુનિયામાં છે પરંતુ તેઓ સાવ અજ્ઞાન છે અને તેથી તેવાઓની વાત સદંતર અવિશ્વાસ કરવા લાયક છે. ધર્મ અધર્મની વાત મિથ્યા પણ નથી અને સ્વાર્થી
એ પિતાની કલ્પનામાંથી ઉપજાવી કાઢેલી પણ નથી કિન્તુ જગતના સર્વશ્રેષ્ઠ પુરૂષોએ, સંપૂર્ણ જ્ઞાની અને સંપૂર્ણ સ્વાર્થ ત્યાગી મહાપુરૂષોએ પિતાના જ્ઞાનમાં જોયેલી અને કેવળ લોક હિત માટે જ કહેલી વાત છે. જગતનાં સર્વશ્રેષ્ઠ પ્રમાણેથી સિદ્ધ તે વાતને નહિ સમજી શકનારા અથવા સમજવા છતાં માનવાની આનાકાની કરનારાઓ જ ખરેખરા અજ્ઞાની, સ્વાથી અને ધૂર્ત પુરૂષ છે, એ વાત કદીપણ ભૂલવી જોઈએ નહિ.
ધર્મ જેવા અતીન્દ્રિય પદાર્થને ઓળખવા માટે મૂખ્ય પ્રમાણુ તે અતીન્દ્રિય જ્ઞાનને ધારણ કરનારા મહાપુરૂષોએ
