________________
ધર્મશ્રદ્ધા
સ્યાદ્વાદમાં તેવું ડેલાયમાન જ્ઞાન નથી, પરંતુ એક જ પદાર થમાં ભિન્ન ભિન્ન અપેક્ષાએ રહેલા ભિન્ન ભિન્ન ધર્મોનું સ્થિર અને નિશ્ચિત જ્ઞાન છે. જેમકે એક જ પુરૂષમાં પિતાની અપેક્ષાએ પુત્રત્વ છે અને પુત્રની અપેક્ષાએ પિતૃત્વ છે, એવું નિશ્ચિત જ્ઞાન છે. પણ પુત્રત્વ કે પિતૃત્વનું સંશયુક્ત જ્ઞાન નથી.
સ્યાદ્વાદને વધારે સ્પષ્ટતયા સમજવા માટે દરેક પદાર્થો ઉત્પાદ, વ્યય અને ધ્રૌવ્ય, એ ત્રણે ધમવાળા છે, એ સમજવું જોઈએ. સુવર્ણનું કુંડલ ભાંગીને કટક બનાવ્યું ત્યારે કુંડલ નાશ થયો, કટકની ઉત્પત્તિ થઈ અને સુવર્ણ તે કાયમ જ રહ્યું. કટક સર્વથા નવીન જ ઉત્પન્ન થયું છે, એમ કહી શકાય નહિ. કુંડલિની કઈ પણ વસ્તુ કટકમાં ન આવી હતી તે કટકને તદ્ નવીન ઉત્પન્ન થયેલું માની શકાતઃ પણ તેમ તે છે નહિ. કુંડલનું તમામ સુવર્ણ કટકમાં આવી ગયું છે. માત્ર કુંડલને આકાર બદલાય છે. કુંડલિને નાશ કુંડલની આકૃતિ પુરતો છે. કટકની ઉત્પત્તિ ટકના આકાર પુરતી છે. કુંડલ અને દકનું સુવર્ણ તે એક જ છે. કુંડલાકારે નાશ, કટક રૂપે ઉત્પત્તિ અને સુવર્ણ રૂપે સ્થિતિ, એ રીતે ઉત્પત્તિ સ્થિતિ અને નાશ, એ ત્રણે ધર્મો એક જ પદાર્થમાં એક જ સમયે રહેલા સિદ્ધ થાય છે. દૂધનું દહીં થાય છે, પણ ગેરસ, રૂપે કાયમ રહે છે, દૂધ રૂપે નાશ, દહીં રૂપે ઉત્પત્તિ અને ગેરસ રૂપે અવસ્થિતિ. એ રીતે દરેક પદાર્થો મૂળ રૂપે કાયમ રહે છે, પરંતુ તેમાં અનેકાનેક પરિવર્તને થયા કરે છે. પૂર્વપરિણામને નાશ અને નવીન પરિણામની ઉત્પત્તિ વારંવાર