________________
સુખ અધિક કે દુઃખ
૧૪૯ રહેવાનું. ઈચ્છાની આ દોડાદોડ જ્યાં સુધી થતી રહેવાની ત્યાં સુધી મનુષ્યના નસીબમાં દુઃખથી છૂટવાનું સીલક રહેતું જ નથી.
એ જ વાતને સમજાવતાં શાસ્ત્રકારે કહે છે કે"न जातु कामः कामानामुपभोगेन शाम्यति । हविषा कृष्णवर्मेव भूय एवाभिवर्धते ॥१॥"
કામ્ય પદાર્થોના ઉપભેગથી કામ કદી શમતે નથી. ઉલટું હોમેલાં દ્રવ્યથી જેમ અગ્નિ વધે છે, તેમ ઉપભેગથી કામ ફરી ફરીને વધતે જ જાય છે. (૧)
સુખનાં સાધન ગમે તેટલાં વિપુલ હોય તે પણ ઈન્દ્રિચેની લાલસા સતત વધતી જ ચાલે છે. તેથી કેવળ સુખપગથી સુખેરછા કદિ પણ તૃપ્ત થઈ શકતી નથી. આથી એ સિદ્ધ થાય છે કે સુખેચ્છાને શમાવવા માટે ઉપગ એ સાધન નથી, કિન્તુ ઈચ્છા ઉપર અંકુશ એ જ તેનું સાધન છે. સઘળીએ ઈચ્છાઓ ઉપર અંકુશ મૂકવાનું સામર્થ્ય
જ્યાં સુધી પ્રાપ્ત ન થાય ત્યાં સુધી ઓછામાં ઓછું કામપગની કાંઈ પણ મર્યાદામાં તે સર્વેએ પણ આવી જવું જોઈએ. વિષપભગ એ જ જગતમાં જન્મીને મનુષ્યનું સાધ્ય છે, એમ કહેનારા લેકે તદન અજ્ઞાન છે. અનુભવથી પણ એ વાત વિરૂદ્ધ છે. એટલે સૌ કોઈ પોતાના અનુભવ ઉપર પણ નજર નાખતા થઈ જાય, તે પણ વિષપભેગની નિ:સારતા આપોઆપ ખ્યાલમાં આવી જાય તેવી છે.
વિષપભેગજનિત સુખની આ પ્રમાણે કદિ પણ તૃપ્તિ
