________________
ધર્મશા
શાસ્ત્રકારે તેને જ સાચો વિચારશીલ માને છે કે જે આત્માના પણ વિચાર કરે છે.
જેમ ખાવા પીવાને વિચાર કરે પણ કમાવાને વિચાર ન કરે તે વ્યવહારમાં ગતાગમ વિનાને કહેવાય છે. તેમ દુનિયાદારીના વિચારો કરે પણ આત્માને વિચાર ન કરે તે તેને પણ શાસકારેની દષ્ટિએ ગતાગમ વિનાને કહેવાય છે. શાસ્ત્રકારની દષ્ટિએ સાચે દષ્ટિવાદી કે સાચે વિચારક તે જ છે કે જે થઈ ગયેલા અનંતા ભવે, વર્તમાન ભવ, ભવિષ્યના ભ, જીવ, અજીવ, આશ્રવ, સંવર, નિજેરા, મેક્ષ આદિ સંબંધી વિચાર નિરંતર કરે છે. કેવળ વિષયેના વિચારથી ભરેલું મનુષ્યપણું, એ મનુષ્યપણું નથી પણ જાનવરપણું છે. કિંમતની અપેક્ષાએ એવું મનુષ્ય જીવન જડ જીવન કરતાં પણ હલકું છે. પત્થર જેવું જડ જીવન, ભલે તે કેઈના ઉપયોગમાં આવનારૂં ન હોય છતાં તે જીવન કેઈને દુ:ખ પણ આપતું નથી. જ્યારે વિષચેના વિચારવાળું મનુષ્ય જીવન બીજાને પીડાકારી નિવડે છે. તેવું જીવન જીવનારને શાસ્ત્રકારે વિચારશીલ કે સંજ્ઞી કેવી રીતે માને? સંજ્ઞા ત્રણ પ્રકારની છે તેમાં દષ્ટિવાદે પદેશિકી સંજ્ઞા તે છે કે જેમાં સ્પર્ધાદિક વિષયમાં ઈષ્ટનિષ્ટની પ્રાપ્તિ અને પરિવાર માટે કે આ ભવને અંગેજ ભૂત, ભવિષ્ય, વર્તમાનમાં થતી ઈષ્ટનિષ્ટની પ્રાપ્તિ કે પરિહાર માટે જ માત્ર દષ્ટિ રખાતી ન હોય પરંતુ આત્માના સમ્યગદર્શનાદિ સ્વરૂપમાં, આશ્રવ અને સંવરાદિના હેયોપાદેયપણામાં તથા અતીત અનાગતનાં
