________________
૧૫૨
ધમ–શ્રદ્ધા સંતેષ છે એમ કઈ કહેતે હોય તે તે સંતોષ તે તેના વિનાશને જ નેંતરનારે છે. જ્ઞાન, વિદ્યા, તપ કે કઈ પણ આત્મિક એશ્વર્યની પ્રાપ્તિ માટે સંતોષ દાખવે એ સંપત્તિનું મૂળ નથી, કિન્તુ વિપત્તિનું મૂળ છે. અને એ જ કારણે એક સ્થળે કહ્યું છે કે“સંતોષો વૈ શ્રિયં નિતા” અને “અસંતોષઃ શ્રિયો મૂરું?
અર્થાત-“સંતોષ એ સંપત્તિનો નાશ કરે છે અને અસંતેષ એ સંપત્તિનું બીજ છે.” - તાત્પર્ય એ છે કે–સર્વ પ્રકારને અસંતોષ એ ત્યાજ્ય નથી. આત્મિક પ્રગતિના વિષયમાં અસંતોષ એ તે ભાવિ ઉત્કર્ષનું બીજ છે. એ જાતિને અસંતોષ પણ ધારણ કરવામાં ન આવે તે આત્મા સર્વ સારા પણ પ્રયત્નોથી ભ્રષ્ટ થઈ આ લોક તથા પરાકમાં અધે સ્થિતિ અને અધોગતિને પામનાર જ થાય. એક અંગ્રેજ કવિ પણ કહે છે કે . 'Unhappiness is the cause of progress'
અર્થાત-અસંતેષ એ પ્રગતિનું નિદાન છે.” a કલ્યાણકારક વસ્તુ બદલ ઉચિત અસંતોષ ધરાવવો એ કેઈને પણ અમાન્ય નથી. કવિ શિરોમણિ ભર્તુહરિ પણ એક જગ્યાએ કહે છે કે–નિર્મળ યશ ઉપાર્જન કરવામાં અભિરૂચિ રાખવી કે શાસ્ત્રભ્યાસમાં અસંતોષ ધારણ કરવું, એ દેષને પાત્ર નથી કિન્તુ જરૂરી છે.” આ વિષપભોગ માટેની તૃષ્ણની તૃપ્તિ કદિ થતી નથી, કિન્તુ તૃપ્તિ કરવા જતાં તે વધે છે. પરંતુ એટલા માટે સર્વ
