________________
વારસો
૧૪૫
છીપાવી શક્તા નથી અગર ખારા પાણીને મીઠું બનાવી શકતો નથી.
શ્રીમંતને જે માન અપાય છે, તેમાં મૂળ વસ્તુને ભૂલી જવાય છે અને બહારના દેખાવ ઉપર માહિત થઈ જવાય છે. શ્રીમંત માણસમાં પણ જે માણસાઈને એક અંશ પણ ન હાય, આત્મભાનને લેશ પણ પ્રગટ ન હોય, પ્રતિદિવસ ગમે તેવાં પાપ કર્મો કરવા માટે લેશ પણ સકેચ ન હોય, શરીર ઉજળું પણ હૃદય કાળું હોય, તો તે એક અંશે પણ માનને પાત્ર રહેતો નથી.
મનુષ્યની ઉત્તમતા કે મહતા તેની માણસાઈના અંગે જ છે. તેના આત્મભાનના અંગે છે. જેને આત્મા સંસ્કારી છે, તેજ વાસ્તવિક સન્માનને પાત્ર છે. આત્મસંસ્કાર વગરનું સર્વ કાંઈ નકામું છે. શાસ્ત્રકારોએ, સાહિત્યકારોએ, કવિએએ, જ્ઞાની કે મહાત્મા પુરૂએ મનુષ્યભવની કિંમત ગણું છે, તે તમામ તેના આત્મભાનને અંગે ગણું છે. જેને પોતાના આત્માનું ભાન થયું છે, તે મનુષ્ય છે અને જેને આત્મભાન થયું નથી, તે આકારથી મનુષ્ય હોવા છતાં પણ વર્તનથી પશુ છે. શરીર અને આત્મા અલગ થઈ ગયા એટલે મેળવેલાં કરે એ ધૂળ બરાબર છે પશુથી મનુષ્યને જૂદું પાડનાર કેઈપણ હોય તો તે આત્માનો વિચાર છે. પશુને બીજો ગમે તે વિચાર આવતું હશે પણ તેને એ વિચાર આવતું નથી કે હું કોણ છું? કયી ગતિમાંથી આવ્યું છું? કયાં કર્મ કરૂં છું? એ કર્મને બદલે કે મળશે? અહીંથી મરીને મારે ક્યાં જવાનું છે? આ જાતિને આત્મવિચાર પશુ
