________________
સુખ અધિક કે દુખ? શાસો પણ કહે છે કે"भूतानां प्राणिनः श्रेष्ठाः, प्राणिनां बुद्धिजीविनः । વૃદ્ધિમત્યુ નરા શ્રેષ્ઠ, નરપુ ત્રાલિંગમૃતા શા ब्राह्मणेषु च विद्वांसः, विद्वत्सु कृतबुद्धयः । कृतबुद्धिषु कर्तारः, कर्तृषु ब्रह्मवादिनः ॥२॥"
સ્થાવરભૂતથી ત્રસવિકલેન્દ્રિયો શ્રેષ્ઠ છે અને ત્રસવિકલેન્દ્રિયો કરતાં પણ સંજ્ઞી એટલે મનવાળા પ્રાણીઓ શ્રેષ્ઠ છે. મનવાળા પચેંદ્રિય પ્રાણિઓમાં પણ મનુષ્યો શ્રેષ્ઠ છે અને મનુષ્યમાં પણ અહિંસક બ્રાહ્મણે શ્રેષ્ઠ છે. બ્રાહ્મણેમાં પણ વિદ્યાવાન અહિંસક બ્રાહ્મણે શ્રેષ્ઠ છે અને વિદ્વાનોમાં પણ નિશ્ચિત બુદ્ધિવાળાઓ શ્રેષ્ઠ છે નિશ્ચિત બુદ્ધિવાળાએમાં પણ નિશ્ચય પ્રમાણે વર્તનારાએ શ્રેષ્ઠ છે અને નિશ્ચય પ્રમાણે વર્તનારાઓમાં પણ બ્રહ્મ એટલે મોક્ષવાદિએ શ્રેષ્ઠ છે.”
અન્યત્ર પણ શાસ્ત્રો ભારપૂર્વક ફરમાવે છે કે –“સર્વ ચેનિઓમાં મનુષ્યનિ એ શ્રેષ્ઠ છે. મનુષ્યમાં પણ મુમુક્ષુ અને મુમુક્ષુઓમાં પણ સિદ્ધ, સર્વથી શ્રેષ્ઠ છે.”
મનુષ્ય આત્મહત્યા કરતો નથી, એ ઉપરથી “સંસાર આધિભૌતિક સુખમય છે”—એવું અનુમાન કાઢવું વ્યાજબી નથી, એ સિદ્ધ થયા પછી સંસાર સુખમય છે કે દુઃખમય, એ પ્રશ્નનો વિશેષ નિર્ણય કરવા માટે નરેદેહ મળ્યા પછી પણ મનુષ્યની થતી દશાને વિચાર કરે આવશ્યક બને છે. મનુષ્યને કે કોઈ પણ પ્રાણુને જીવ ન કાઢવાની અર્થાત્
