________________
પ્રશ્ન, જીવ પહેલાં કે કર્મ?
ઉત્તર૦ જીવ પહેલાં અને કર્મ પછી, એ વાત ઘટી શકે નહિ. કર્મ વિનાના જીવને કર્મ કરવાનું પ્રયેાજન શું? કર્મરહિત જીવ પણ કર્મ કરે, તે સિદ્ધના છએ પણ કર્મ કરવાં જોઈએ, કર્મ પહેલાં અને જીવ પછી, એ વાત પણ ઘટી શકે નહિ. જીવ રૂપી ર્તા વિના કર્મ થાય શી રીતે? જીવ અને કર્મ એક સાથે ઉત્પન્ન થયા, એ વાત પણ માનવા યંગ્ય નથી. કર્તા અને કર્મ સમકાલે ઉત્પન્ન થઈ શકે નહિ, કારણકે કર્મ કરનાર જીવની હયાતિ પૂર્વે જોઈએ. જગમાં કર્મ નથી પણ એક જીવ જ છે, એ વાત પણ ઘટિત નથી. જગન્ની પ્રત્યક્ષ વિચિત્રતા એકલા જીવથી ઘટી શક્તી નથી. જીવ અને કર્મના સંચાગથી જ જગતની ચિત્ર વિચિત્રતા ઘટી શકે છે. જીવ અને કર્મ કાંઈ છે જ નહિ, એ વાત પણ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણુથી વિરૂદ્ધ છે. કાંઈ છે જ નહિ, એવું જ્ઞાન કોને થયું? એ જ્ઞાન જેને થયું તે તો છે જ. માટે જીવ અને કર્મને બીજંકુરવત અનાદિ સંબંધ છે, એમ માનીએ તે જ જગતની વ્યવસ્થા ઘટી શકે છે.
