________________
માંકિત.
પ્રશ્ન. જેનેએ માનેલી મુક્તિ અને તેના ઉપાયોનું સ્વરૂપ શું છે?
ઉત્તર, જેનોની માન્યતા મુજબ સંસારમાં જીવે છે પ્રકારના છે. એક ભવ્ય અને બીજા અભવ્ય. ભવ્ય એટલે મોક્ષ ગમનને ચેગ્ય. અભવ્ય એથી વિપરીત. સર્વ માટી ઘટ બનવાને લાયક હોવા છતાં પણ સર્વ માટી સંગના અભાવે જેમ કદિ પણ ઘટ રૂપે થતી નથી, તેમ એક્ષને લાયક પણ સર્વ જીવે કદિ પણ મેક્ષ પામતા નથી. બીજ બળી ગયા પછી જેમ અંકુરે ઉસન્ન થતો નથી, તેમ પુનર્જન્મના કારણભૂત કર્મબીજ મળી ગયા પછી મુક્તાત્માઓને જન્મરૂપ અંકુરે કરિ ઉસન્ન થત નથી. જૈન શાસ્ત્રમાં મુક્તાત્માઓને અનન્તજ્ઞાન, અનન્તદર્શન, અનન્ત વીર્ય અને અનન્તસુખ માનવામાં આવ્યું છે. તેથાચિકાદિ દશનકારએ મુક્ત જીવને કેવળ દુઃખાભાવ માનેલે છે, પણ સુખ માનેલું નથી. પરંતુ તેઓની માન્યતા પ્રમાણે જે દુદખાભાવને જ મોક્ષ માની લેવામાં આવે, તે મૂચ્છ, નિદ્રા યા બેભાન અવસ્થાને પણ કેમ મેક્ષ ન માન? એમ કહેવામાં આવે છે કે-સુતિમાં સુખ માનવાથી એ સુખના રાગી એવા મુનિને મોક્ષ કેમ સંભવે? પણ તેની સામે
