________________
મૂળમાં રહેલું પાણી, હાથ–પગ વિના જ ગ્રહણ કરે છે: ધ્યાની પુરૂષ, ઈન્દ્રિય અને મનની મદદ વિના જ ધ્યાન ધરે છે, જિવાની મદદ વિના જાપ જપે છે, કર્ણની મદદ વિના શબ્દશ્રવણ કરે છે અને પૂજાની સામગ્રી વિના જ પૂજાદિ કરે છે: તેમ જીવ પણ જેવું ભવિષ્યકાળમાં બનવાનું હોય તેવી પ્રેરણાને વશ થઈ અથવા કાલ સમવાયાદિ પાંચ સમવાથી પ્રેરાઈ, ઈન્દ્રિયો અને હસ્તાદિની મદદ વિના જ કર્મોને ગ્રહણ કરે છે.
પ્રશ્ન- જીવ ઉપર લાગેલાં કર્મો દેખાતાં કેમ નથી ? ' - ઉત્તર, જેમ ગંધના કે શબ્દના પુદ્ગલે ઘણા એકત્ર થાય તે પણ દેખાતા નથી અથવા સિદ્ધ કરેલા પારાએ પાન કરેલું ઘણું પણ સુવર્ણાદિ દેખાતું નથી, તેમ અનંત કર્મો પણ પિંડીભૂત થઈને રહેલા હોવા છતાં દેખાતાં નથી. - પ્રશ્નઅમૂર્ત આત્મા મૂર્ત કર્મોને કેવી રીતે ધારણ કરી શકે ?
ઉત્તર એ માટે દશ્યમાન શરીર જ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ છે. આત્મા અમૂર્ત હોવા છતાં સ્કૂલ શરીરને ધારણ કરી શકે, તે સૂક્ષમ એવા કર્મોને ધારણ કરી શકવામાં હરત જ શું? એ જ રીતે આત્મા અરૂપી છતાં વિષય, કષાય, મિથ્યાત્વ, અવિરતિ આદિ કર્મજનિત વિકારથી વિકારી થતો પણ પ્રત્યક્ષ દેખાય છે. માટે પ્રત્યક્ષ પ્રમાણથી જ અમૂર્ત આત્માને મૂર્તકર્મના સંબંધવાળે માનવે જોઈએ.
પ્રશ્ન જીવને કર્મ ગ્રહણ કરવાને સ્વભાવ અનાદિને છે, તે શી રીતે પલટી શકાય? - ઉત્તર૦ અનાદિ સ્વભાવ પણ પ્રયત્ન દ્વારા પલટી
