________________
ધર્મ-શ્રા
કેરીના રૂપ, રસ, આકાર આદિથી કેરી સત છે, પણ લી બેડીના રૂપ, રસ, આકાર આદિથી નહિ. પિતાના રૂપ, રસ, આકારાદિથી કેરી જેમ સત્ છે, તેમ પરના રૂપ, રસ, આકારાદિથી કેરી અસત્ પણ છે. બાપ કહેવાય છે તે પિતાના પુત્રથી જ. અન્યના પુત્રથી બાપ બની શકાતું નથી. પિતાના પુત્રથી જે બાપ કહેવાય છે, તે જ પારકા છોકરાથી બાપ કહેવાતું નથી. સ્વપુત્રથી જે પિતા છે તે જ અન્યના પુત્રથી અપિતા પણ છે. એ જ રીતે જે પદાથ પોતાના ધર્મો અને પિતાના ગુણોથી સત છે તે જ પદાર્થ બીજાના ધર્મો અને બીજાના ગુણોથી અસત્ છે, એમ આપોઆપ સિદ્ધ થાય છે. એ જ વસ્તુને વિગતથી સમજવા માટે - ઘટનું દષ્ટાન્ત . ઘટ, એ સ્વદ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાલ–ભાવથી સત્ છે. - પરદ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાલ–ભાવથી અસત્ છે. સ્વદ્રવ્ય જે માટે તે રૂપે ઘટ “સ” છે અને પરદ્રવ્ય જે જળ તે રૂપે ઘટ “અસતું' છે. સ્વક્ષેત્ર જે પાટલિપુત્ર તે રૂપે ઘટ “સ” છે, પરક્ષેત્ર જે અયોધ્યા તે રૂપે ઘટ “અસ” છે. સ્વકાળ જે શશિર
તુ તે રૂપે ઘટ “સ” છે, પરકાળ જે વર્ષાઋતુ તે રૂપે ઘટ “અસ” છે. સ્વભાવ જે રક્તવર્ણ તે રૂપે ઘટ “સ” છે અને પર-ભાવ જે શ્વેતાદિ વર્ણ તે રૂપે તે જ ઘટ “અસતું છે. આનું નામ જ સ્યાદ્વાર છે.
એ રીતે નિત્યત્વ-અનિત્યત્વ ધર્મ પણ ઘટમાં ઘટાવી શકાય છે. એક જ માટીમાંથી ઘટ, કુંડું વિગેરે બને છે. ઘટ ફેડને તે જ માટીથી કુંડું બનાવવામાં આવે ત્યારે તેને 'કઈ ઘટ કહેતું નથી. માટી તેની તે જ હોવા છતાં આકાર અદલાયે તેથી તેને કઈ ઘડે કહેતું નથી. ઘડે એ માટીને
