________________
ધ
રીતે રાખી શકાય ? અને પહેલેથી એવી વ્યવસ્થા ન થઈ શકે તે અથડામણી ઉભી થવાના પ્રસંગ પણ કેમ ન આવે ? પ્રસંગે પરસ્પરની ભૂલેા નભાવી લેવી અને વહીવટનો ગોટાળા દબાવી રાખવા એ સારૂં કે તેની ચાખવટ કરવા માટે જરૂરી ઝઘડે કરવા એ સારૂં ? જેએ ઝઘડાથી ડરીને એ ચાખવટ કરવા પ્રયાસ નથી કરતા, તેઓ મુખ્ય સસ્થાનેજ નુકશાન કરનારા છે અને જેઆ ઝઘડા વહેારી લઇને પશુ ચાખવટ કરે છે, તે જ મૂખ્ય સ ંસ્થાની સેવા કરનારા છે. લડાઇ, મત-મતાંતરા કે ભે—પ્રભેદ્દાથી નુકશાન જ થાય છે અને મૂળ વસ્તુને ધેાક્કો જ પહોંચે છે, એવી માન્યતા એકતરફ઼ી અને ગેરસમજવાળી છે. ધાર્મિક લડાઇઓએ જનસમાજને નુકશાન કર્યું` હાય તા પણ કેટલું ? બીજી બાજુ ધર્મે માનવસમાજનું ભલું કેટલુ કયું છે ? એ એનોહિસામ મેળવવામાં આવશે તેા નુકશાન તા માટે ભાગે કલ્પિત અને આરેાતિ માલુમ પડી આવશે અને કાયદા અનન્તગુણા દેખાઇ આવશે. સર્વત્ર પતનના અસાધારણુ માણુ નીચે મંગલ અંશેાવાળી જે કાંઇ સ્થિતિ જગમાં નજરે ચઢતી હાય, તે એક ધર્મરાજની મહાસેવાનું જ પરિણામ છે. એ મેટા પરિણામ સામે ઇતિહાસના પાને થાડી લડાઈ, ખાટી કે સાચી રીતે નોંધાઇ હાય, તેની શુ કિંમત છે ? જો કે એટલું પણ નુકશાન ન હેાય તે સારૂં, પણ કુદરતના કાનુનમાં એવું સંભવિત કયાં છે? એક જ કપડું હાય તેવી કટોકટીની સ્થિતિમાં તે કપડુ એકાદ-બે સ્થળે ફાટેલુ છે, એમ માનીને ફેંકી દેવું, એ શું યુક્તિયુક્ત છે ? ઉઘાડા– નાગા ક્રવા કરતાં, સાંધી લેવાની સગવડ ન હેાય તેા પણુ,
૧૫:
