________________
સર્વસ,
છે. જેટલા વક્તા છે, તેટલા બધા અસર્વજ્ઞ દેખાય છે. વળી બેલનાર જે કાંઈ બોલે છે, તે વિવક્ષા પૂર્વક જ બોલે છે. વિવક્ષા એ ઈચ્છા સ્વરૂપ છે. ઈચ્છા એ રાગ છે અને રાગ છે ત્યાં સુધી સર્વજ્ઞતાને સંભવ નથી.” તેઓનું આ કહેવું પણ વસ્તુતત્વનું અજ્ઞાન સૂચવે છે. વચન વિવક્ષાપૂર્વક જ હોય, તે સ્વપ્ન, મદ, મૂચ્છ, અન્યમનસ્કાદિ અવસ્થાઓમાં જે બેલાય છે, તે કેમ ઘટે? વચનમાં વિવક્ષાની જરૂર પડેજ છે, એવો નિયમ નથી. વચન બોલવામાં માત્ર આત્મપ્રયત્ન અને ભાષાદ્રવ્યની અનિવાર્ય આવશ્યક્તા છે. વિવક્ષાની નહિ. કેવળજ્ઞાની ભગવાનને ભાવ-મન નથી, માત્ર દ્રવ્ય-મન જ છે તેથી ભાવ–મનપૂર્વકની વિવેક્ષા તેમને છે. નહિ. આત્મપરિસ્પન્દ રૂપ તેમના આત્મપ્રયત્નને વિવેક્ષા કહેવી હોય તો હરત નથી. પરંતુ તે ઈચ્છા રૂપ નહિ હોવાથી રાગસ્વરૂપ નથી, તેથી સર્વજ્ઞપણમાં બાધક નથી. સમ્યગવચન, એ તે સર્વજ્ઞપણનું અસાધારણ ચિહ્ન છે. પ્રકૃwતર જ્ઞાનયુક્તનું વચન પણ પ્રકૃeતર હેાય છે. એ રીતે વચન–શક્તિ જ્ઞાનની વિધિની નથી, પણ જ્ઞાનની પ્રકૃ૪તાને સૂચવનારી છે. અપ્રત્યક્ષ એ આત્મા જેમ ઈહા, અપાય, ધારણાદિ લિગેથી જાણી શકાય છે, તેમ છમસ્થાને અગોચર એવી વીતરાગતા અને સર્વજ્ઞતા પણ સત્ય ભાષાદિ લિંગવડે ફુટ રીતિએ જાણી શકાય છે. જ્ઞાની જ સત્ય અને સર્વ સંશાને છેદનારું વચન બોલી શકે છે, માટે બેલવાની ક્રિયાને સર્વજ્ઞપણ સાથે લેશ માત્ર વિરેાધ નથી.
