________________
ધર્મ નથી. એક વસ્તુ અમૂલ્ય છે, એમ સમજાયા પછી પિતાના સ્નેહીઓને તે વસ્તુ પ્રાપ્ત થાય અગર જગતના તમામ છે તે વસ્તુ પ્રાપ્ત કરે, એવી ઈચ્છા કોને થતી નથી ? જેને તે વસ્તુ પ્રાપ્ત થયેલી છે, તે ખરેખર સુખી છે, એવો ભાવ ને પ્રગટતે નથી? જેઓને તે વસ્તુ મલી નથી, તેઓ દયાને પાત્ર છે એમ કેણ માનતું નથી? જેઓ તે વસ્તુને વિરોધ કરે છે, તેઓ ઉપેક્ષણીય છે, એમ કેણ નથી સ્વીકારતું ? એ ચાર પ્રકારની વૃત્તિનું નામજ મૈત્રી આદિ ચાર ભાવનાઓ છે. પૂર્વાપર અવિરૂદ્ધ વચનવાળાં શાસ્ત્રોએ ફરમાવેલું અનુષ્ઠાન એ કમરેગનું ઔષધ છે, ભવરોગનું રસાયણ છે, સ્વર્ગ સુખનું સોપાન છે, નિર્વાણનગરનું યાન છે, મોક્ષસુખને મેળવવાનું વિમાન છે, એ વિગેરે નિશ્ચય જેને થાય છે તેની વૃત્તિ, એ ધર્મ સૌ કઈ પામે, પામેલા જ પુણ્યવાન છે, નહિ પામેલા પુણ્યહીન છે, અને ઉપેક્ષા કરનારા અજ્ઞાન છે, એ જાતિની ભાવના થયા સિવાય રહી શકતીજ નથી. ધર્મની પીછાન જેટલી અધિક તેટલી એ વૃત્તિઓ ઉત્કટ: ધર્મની પિછાન જેટલી મંદ તેટલી એ વૃત્તિઓ પણ મંદ હોય છે. જેનામાં એ વૃત્તિઓને સર્વથા અભાવ છે, તેનામાં ધર્મને પણ અભાવ છે, એમ કહેવું ખોટું નથી.
1-સૌ કે અધર્મથી બચે અને ધર્મને પામે એ મૈત્રી ભાવના છે.
રજે કે અધર્મથી બચેલા છે અને ધર્મને પામેલા છે, તેઓ જ ખરેખર સુખી છે, એમ સમજી તેમના સુખમાં આનંદ માનવે તે પ્રમેહ ભાવના છે.
