________________
સ્મૃતિગ્રંય
૨૫૫
એક ધાર્મિક
હેત
એન સંગે એક
દિવાન ને
નહિ. એ ગાળામાં વ્યકિતગત પસંદગીના લગ્ન એક ધાર્મિક આ રાજમાર્ગો પર પ્રવાસ કરવામાં કોઈપણ પ્રકારને ભય આવશ્યકતા લેખાતી. સ્ત્રીઓને પુનઃલગ્ન કરવાની છૂટ નહોતી. સતી નહોતે હું એન સંગે એકલા સલામતીથી સમગ્ર ભારતને પ્રવાસ થવાને રિવાજ ચાલુ હતો શ્રી હર્ષદેવની માતા યશોમતિ ચિતા ખેડયો હતો માંડલિક રાજાઓ દિવાની ને ફોજદારી સત્તાઓ પર ચઢી સતી થઈ હતી. એમાં અપવાદ પણ હતા. શ્રી હર્ષની ભોગવતા. રાજ્ય તરફથી સામાન્ય પોલીસ ખાતું નિભાવવામાં બહેન રાજ્યશ્રીએ વૈધવ્ય પ્રાપ્ત કર્યું હતું છતાં એ સતી નહોતી આવતું. ભિક્ષુકે, યાત્રાળુઓ ને સંન્યાસીઓનાં ટોળે ટોળાં દેશ થઈ તે પણ તેની પ્રતિ પ્રજાને ઘણોજ આદર હતો એ રાજ- ભરમાં ધૂમતાં જણાતાં. “ચોરાદ્ધ રણિક” ચોરને વિધ્વંસ કરનાર કારણમાં પણ ભાગ લેતી.
અફસરો રહેતા. ચોરને રક્ષણ આપ્યા બદલ આખા ગામને દંડ
કરવામાં આવતા. હિન્દુઓનું સામાન્ય જીવન પણ અત્યારના હિન્દુઓના ગૃહ જીવન કરતાં કાંઈ ખાસ જુદુ પડતું નહોતું. સંયુકત કુટુંબની ત્યારે પણ ભારત ખેતી પ્રધાન દેશ હતો. ઈજનેરી કામ પણ પ્રથા એ હિન્દુ પૃહજીવનનું મહત્વનું અંગ હતી. અનેક પત્નીત્વ ઠીક ઠીક નજરે પડતું. રાજાએ પોતે નહેર ખોદાવવા ને બંધ વિધવ્ય ને બાળલગ્ન જેવાં અનિષ્ટ તો ઘર ઘાલી બેઠાં હતાં. શ્રી બંધાવવા પરિશ્રમ ઉઠાવતા. હપની બહેન રાજ્યશ્રીને બાલ્યાવસ્થામાં જ પરણાવવામાં આવી હતી. એ વિધવા થઈ ત્યારે એને માંડ ચૌદ વર્ષ થયા હતાં.
કારીગરોને કલાકારોનાં મહાજન હતાં. વ્યાપારી મહાજને
પણ હતાં. ઈન્દ્રપુરના તેલી મહાજના નિભાવ માટે ખાસ જમીન અનુલેમ ને વર્ણાન્તર લગ્ન પણ એ કાળમાં પ્રચલિત હતાં. કાઢી આપવામાં આવી હતી. દેશપુરમાં વસતા વણકર મહાજનને પરંતુ પ્રતિલોમ લમ ધર્મને રાજ્ય કાનૂન બને દારા નિષિદ્ધ હતાં. રેશમી કારીગીરી માટે એવી જ સનદ આપવામાં આવી હતી. સભ્ય
સમગ્ર ભારતમાં એ સમયે પ્રમાણમાં ઠીક ઠીક શાન્તિ પ્રવર્તતી. વચ્ચે ઝઘડા મહાજન ચૂકવતા. સહકારી મંડળના તમામ અધિવ્યાપાર રોજગાર પણ જામેલ હતો. ચૌલુક્ય રાજ્ય ને ઈરાન કાર મહાજન ભાગવતાં. વચ્ચે દરિયા માર્ગના સંબંધે અજંટાના મંડેદક ચિત્રોએ
ત્યારનાં શહેરનું બાહ્ય દર્શન પણ અત્યારના નગરે જેવું જ અમર કર્યા છે. ભારતના પશ્ચિમ કિનારે એક પ્રાચીન
હતું. શેરીઓ, મહેલાઓ ને રસ્તા વાંકાચૂંકા હતા. રાજમાર્ગો સમયથી ઇજિપ્ત ફિનિશિયા ને અન્ય ભૂમધ્ય સમુદ્રના પ્રદેશ
ગંદા હતા. શહેરના કેટની અંદરના ભાગમાં ભંગી, કસાઈ, સાથે વ્યાપારી સંબંધ રાખતો. સૂર્યપૂજાનો પ્રચાર આ વાતની
ચાંડાલે આદિને રહેવા દેવામાં આવતા નહિં. સુધરાઈની હદમાં સાક્ષી પૂરે છે. સુરત, કાલિકટ, ચંદ્રનગર, કવીન વગેરે અરબી
પ્રવેશ કરતા તેમને ફરજીયાત ડાબી બાજુએ ચાલવું પડતુ. દરેક સમુદ્રનાં બંદરે પૃથ્વીના તમામ ભાગો સાથે ધમધેકાર વેપાર
ગામમાં દ્રાંગિક રહેતો. તે અર્વાચીન મ્યુનિસિપલ પ્રમુખની તમામ ચલાવતાં.
ફરજ બજાવતો મહત્તરો એને મદદ કરતા. આંતરિક વહીવટ પંચાઆ જમાનો ભારતમાં નવા પ્રદેશની શોધખોળનો સાગરખેડુ
યત ચલાવતી. પ્રવૃત્તિનો યુગ હતો. જાવા-સુમાત્રા ને હિંદીદિપ સમૂહોની શેધ ધાર્મિક પરિસ્થિતિ ઈસ્વીસન પહેલી સદીમાં થઈ. શ્રી હવેના સમયમાં સૌરાષ્ટ્રથી જાવા ને કમ્બોડિયા પ્રતિ વિદેશમાં વસવાટ કરવાની પદ્ધત્તિ આરંભાઈ પાંચમી સદીના ગુપ્તવંશી રાજાઓની કાલિંદ દરમિયાન વિરાટ હતી.
બુદ્ધિ વિષયક પ્રવૃત્તિને ઉદય થયો છકી ને સાતમી સદીમાં એ
ધીમે ધીમે પાંગર્યો. [ણ લોકોના આક્રમણે એના પર કશી જ માઠી બંગાળના ઉપસાગરમાં પણ સાગર ખેડવાની પ્રવૃત્તિ ચાલતી અસર કરી નહિ. ભાંગ ફડિયા ચળવળે વચ્ચે પણ સંસ્કૃતિને હતી. ચૌલ સમ્રાટો મહાન નાવિક હતા. તેઓ એક વિરાટ નૌકા- પુનર્જીવન મળ્યું. અનેક તેજસ્વી વિદ્યાનોએ છ સૈકાની રાજકીય સૈન્ય પણ નભાવતા. તામ્રલિપ્ત પૂર્વ કિનારાનું મોટું બંદર હતું. અંધકારને પ્રકાશિત કર્યો.
' ભાગો સાથે ધમધોકાર પર પ્રવેશ કરતા તેમને રાખવતા નહિ. સુધરાઈની હદમાં
ભારતની તળભૂમિપર રાજમાર્ગો ને વાહનવ્યવહાર સારી શ્રી. ગૌતમ બુદ્ધ નિર્વાણ પંથે પરવળે. ટુંક સમયમાં જ સ્થિતિમાં નભાવવામાં આવતા. બનેબાજુ વટવૃક્ષો રોપવાની એમના સાદા ધમે પણું અન્ય ધર્માને સ્વાભાવિક રાહ ગ્રહણ ભારતીય વિચારકે પૈસા હિમાયત કરતા. શકનીતિમાં પણ એ કર્યો. સ્થાપિત હિતો ધરાવતા કેટલાય વિભાગે માં બૌધ ધર્મ ઉલ્લેખ છે. વચમાં ઉંચી કમપીઠ જેવા રસ્તા બાંધવા ને જરૂર પડે વહેચાઈ ગયે પરન્તુ બધ ધર્મના મુખ્ય વિભાગ બે જ હતા;' ત્યાં પુલ નાખવા, રાજમાર્ગની સુધારણાનું કામ કેદીઓને માથે હિનયાન ને મહાયાન, ચાર આર્ય સોની મૂળ ભાવનાનાં દર્શન નાખવામાં આવતું. રાજમાર્ગો પર પ્રવાસીઓ માટે ધર્મશાળાઓ ને પામી નિર્વાણ સાધી શકાય, એ હીનયાન સંધનું મન્ત.... એના પ્રાણીઓ માટે તબેલા ઉભા કરવામાં આવતા. શ્રી હવે તો સ્થળે મુખ્ય વિભાગ બે બુધ્ધ ને શ્રાવક, આ પંથ મનુષ્યના આચાર સ્થળે ખાનપાનની વ્યવસ્થા પણું કરી હતી. જ્યાં પુલ નહોતા, ઉપર વધુ પડતો ભાર મૂકતો. મહાયાન સંધ પાછળથી અસ્તિત્વમાં માં નૌકાઓ ભાડે ફરતી.
આ એમાં ભકિતભાવ વધારે હતો. એનું મુખ્ય તવ બુધની
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
