________________
૭૩૨
ભારતીય અમિતા
(1) The Tiger
બે વર્ષનાં થઈ જાય ત્યાં સુધી તે તેનાં ભેગાં રહે છે. ક્યારેક બચ્ચાં ગુજરાતી નામ વાધ શા. નામ. Panthera tigris તેની મા સાથે જોવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે વાઘનું આયુષ્ય
તેની મા બીજે વાઘ પસંદ કરીને તેની સાથે ફરે તે પણ તે બચ્ચાં (Linn) વાઘને પટાયત શેર પણ કેટલાક કહે છે. રંગ બદામી ને શરીર ઉપર ચટપટાની ભાત. વાઘ ભિનાશવાળાં સદાય લીલાં
૩ વર્ષનું ગણાય છે. રહેતાં જંગલોમાં, સુકાં ખુલ્લાં જંગલમાં રાઈના ભીના ઘાસ
[૨] સિંહ અંગ્રેજી નામ The Lion શા. નામ Panthera વાળાં જંગલમાં વસવાટ કરે છે. જ્યારે સુંદર વનના વાધો રથળ જળ-બન્ને પ્રકારના વસવાટ કરતા હોય છે. એટલે પાણીમાં અથવા
leo Persica (Meyer) જમીન ઉપર બને પળે રહેતા જણાય. વાઘ જ્યાં વસતા હોય ત્યાં નીચે જણાવેલી ત્રણ શરતે જરૂરી છે.
સિંહને કેટલાક ખાસ કરીને કાઠિયાવાડમાં સાવજ પણ કહે છે.
હિંદીમાં બર્બર શેર કહે છે. સિંહ બે ખંડમાં થાય છે. (૧ મોટા પ્રાણીઓને નજીક વસવાટ કે જેના ઉપર તે શિકાર (1) એશિયાખંડમાં અને (૨) આદીકાખંડમાં. એરિયાટીક લાયન કરી શકે.
આજે માત્ર સૌરાષ્ટ્ર જુનાગઢ જિલ્લામાં આવેલા ગીરના જંગલમાં
જ થાય છે. તે સિવાય તેની કોઈ જ જગ્યાએ હસ્તી નથી. (૨) સુવા માટે સંપૂર્ણ છાંયાવાળું સ્થળ (૨) અને પીવા માટેનું પાણીનું નજીક સ્થળ
એશિયાટીક લાયન સંભવતઃ મેસોપોટેમીયાને ઈરાનમાં હોવાનું
જાણમાં હતું. એક કાળે તો સિંહની આ જાત ઉત્તર ભારત, સામાન્ય રીતે વાધ સૂર્યાસ્તથી સૂર્યોદય વચ્ચેના સમયમાં
મધ્યભારત અને નર્મદાના દક્ષિણના ભાગ સુધી થતા હોવાનું શિકાર કરે છે. છતાં જો દિવસ ઠંડ હોય કે વર્ષોના વાદળાંથી
જણાયું છે. બાકી તો આજે સૌરાષ્ટ્રના ગીરના જંગલ સિવાય આકાશ ઢંકાયેલું હોય છે તે આ સમય કરતાં વહેલ પશુ શિકાર
એશિયાભરમાં કઈ જગ્યાએ સિંહની ઓલાદ હોવાનું જાણમાં નથી. ગોતવા નીકળી પડે છે. વાઘ લગભગ બધાં જ પ્રાણીઓને શિકાર કરે છે. હયિની માદા કે તેનાં નાનાં બચ્ચાને, બાઈસનને, ભેંસને, સાબર, રોઝડાં (નિલગાય) ને, જંગલી ભૂંડ,
આ ગીરનું જંગલ ભૂતપૂર્વ જુનાગઢ રાજયમાં ૫૦૦૦ કે. રીંછને અને શાહુડીને એમ બધાને અનુકુળતા પ્રમાણે શિકાર
માઈલ્સના વિસ્તારમાં આવેલું છે. ત્યાંનું જંગલ બહુ ઉંચાં નહિ કરે છે. એટલું જ નહિ પરંતુ દિપડાને કે બીજા વાઘને પણ શિકાર કરે છે
- એવાં સાગના ઝાડનું, ખાખરાના ઝાડનું, જાંબુડાના ઝાડનું, કયાંક અને જે ભૂખથી બરાબર પરેશાન થયું હોય તે પછી
કયાંક નાના નાના વાંસનાં ઝુંડનું અને કાંટાવાળી ઝાડીનું કે છોડગમે તે પ્રાણી-જેવાં કે-કુકડો, માછલું કઈ પેટે ચાલનાર પ્રાણી
વાનું બનેલું હોય છે જંગલના માત્ર આવાજ પ્રકારમાં સમગ્ર અથવા કોઈ મરેલા પ્રાણીનું માંસ પણ ખાઈ લે છે વાધ વજનની
ભારતમાં જેને ગીરનું જંગલ કે જે ઉપર જણાવ્યું તેવા પ્રકારનું દષ્ટિએ જોઈએ તો ભારે વજનદાર પ્રાણી છે છતાં જ્યારે તે
છે ત્યાં જ થાય છે. ખાસિયતની દૃષ્ટિએ જોતાં આફ્રિકાને સિંહ શિકાર ઉપર નીકળે છે. ત્યારે તે પહેલાં સુકાં પાંદડાને, ભાગ
જરાએ ભારતના સિંહ કરતાં જુદો નથી. એટલે બને ખંડના વાને જરા ચો પગ અવાજ થયા વિના 2 ના ર ર સિંહાની ટેવો સરખીજ છે. દિવસભર ઝાડની શિતળ છાંયામાં પડી કરે છે. એવી છે તેનામાં શરીરની ચપળતા, સામાન્ય રીતે વાઘ રહે અને સાંજ પડે ખોરાકની શોધમાં નીકળે. સિંહની ગર્જના ઝાડ ઉપર ચઢતા નથી પણું જે જરૂર ઉભી થાય તે ઝાડ સામાન્ય રીત સ ધ્યાકાળ ન વકતા સવારના સભળાય છે, ગીરના ઉપર પણ ચઢે છે. ભારતમાં ઘણુંખરા વા વર્ષાઋતુ પછી તેની
સિંહ સામાન્ય રીતે ગાય ભેંશ સાબર કે હરણનો શિકાર કરે છે. માદા સાથે mating કરે છે. શારિરીક સંબંધ કરે છે. અને એટલે કે વનના પશુઓના અને માલધારના પ્રાણીઓના. સ હણન ફેબ્રુઆરીથી મે મહિના સુધીના સમયમાં તેના બચ્ચાં જન્મે છે બચ્ચાં આપવા માટે કોઈ ખાસ ઋતુ હોતી નથી ગીરના સિંહો વાઘ હમેશા monogamous એક જ માદા સાથે જીવનભર ઓકટોબર-નવેમ્બર મહિના દરમિયાન સિંહણ સાથે શરીર સંબંધ રહેનારો છે કે કેમ તે જાણી શકાયું નથી. વાઘ-વાઘણ બનેને કરે છે અને તેથી સિંહણ જાન્યુઆરી-ફેબ્રુઆરી મહિના દરમિયાન સહવાસ સામાન્ય રીતે વાધણ બચ્ચાંને જન્મ આપે ત્યાં સુધી બચ્ચાંને જન્મ આપે છે. સિંહણને ગર્ભાધાન કાળ ૧૬ દિવસેને ભેગાં રહે છે. જોકે ત્યાર પછી પણ કેટલાક સમય સુધી વાઘ-વાઘણ હોય છે. સિંહ તેના પરિવાર સાથે રહે છે અને બચ્ચાંને તેના સાથે રહેલાં જોવામાં આવે છે. વાઘણને ગર્ભધારણ સમય લગભગ રક્ષણમાં મદદ કરે છે અને ત્યાર પછી તેને માટે ખોરાક લાવી પંદરથી સેળ અઠવાડિયાં સુધી હોય છે. સામાન્ય રીતે એક આપવામાં પણ મદદ કરે છે. સિંહણ ૨ થી ૩ વર્ષની થાય ત્યારે વખતે બે કે ત્રણ બચ્ચાને જન્મ આપે પણ કયારેક છ સુધી પણ તેને પ્રથમ જણતર માટે તૈયાર થઈ ગઈ હોય છે. તેના વેતરમાં બચ્ચાંને જન્મ આપ્યાના દાખલા છે. વાધતા બચ્ચાં જ્યાં સુધી ૨ કે ૩ બચ્ચાં હોય છે. કોઈકવાર ૫ બચ્ચાં પણ હોય છે. સિંહ છ મહિનાનાં ન થાય ત્યાં સુધી તેના રહેઠાણની આસપાસ ફરે. જ્યારે પાંચ વર્ષનો થાય ત્યારે તે તેની પુરેપુરી પુખ્ત ઉમરે આવેલે ત્યાર પછી તેની મા સાથે શિકાર કરવા નિકળે ને જ્યારે પુરેપુરો ગણાય. તેનું આયુમર્યાદા વાઘ જેટલું જ છે.
Jain Education Intemational
For Private & Personal use only
www.jainelibrary.org
