________________
૧૦૩૮
ભારતીય અસ્મિતા
ઉછાળયાં. એ પાંચેય ફૂલ મહારાષ્ટ્રમાં આવી પડયાં. પરંતુ એની ધાર વરસાદ પડી રહ્યો હતો. એ એક સાદી સફેદ સાડી પહેરી સુગંધ ભારતવર્ષમાં જ નહિ પરંતુ એશિયામાં પણ પ્રસરી ગઈ છે. હતી. પાછળ ચંપલના છાંટાના આછા ડાઘ પડયા હતા. દુબળી એ પાંચ કુલ એટલે લતા, મીના, આશા, ઉષા ને હૃદયનાથ નાન- પાતળી એ છોકરીની પુરાણી છત્રી પણ એનું રક્ષણ કરવા અસમર્થ કડી લતા બાલ્યવયમાં તેના સંગીતજ્ઞ પિતા સામે બેસતી. દીનાનાય નીવડી હતી. પરેલ ટ્રામ ટમનસ સુધી ટ્રામમાં ને પછી પગે જે ગીત ગાતા એ ધ્યાનથી સાંભળતી. પછી એજ ગીત પોતે ગાઈ ચાલતી આવી હતી. આજ સુધી એને ફક્ત એકજ “સાલે’ ગીત બતાવતી. આ એમને રોજીંદા કાર્યક્રમ હતો. અને એમાંથી જ ગાવા બોમ્બે ટોકીઝમાં સંગીત નિર્દેશક ગુલામ હૈદર દ્વારા “મજબૂર” લત્તાને સંગીત સંસ્કાર સાંપડ્યા હતા આજે એમ લાગે છે કે ફિલ્મમાં તક મળી હતી. એ છોકરીનું નામ લતા મંગેશકર સ્વયં સરસ્વતી પૃથ્વી પર ઉતરી આવી દીનાનાથજીને કહી ગઈ હતી આ છોકરી તમારું નામ ઉજલ કરશે. સંગીતના ઉપા
નૌશાદે “ ચાંદની રાત’ ફિલ્મમાં એક “ડયુએટ સેગ' ગવરાવવા સકોનાં દિલ પર એક ચક્રી રાજ કરશે. આપ હયાત હશે કે નહિ
કે નહિ નિર્ણય લીધે. “ચાંદની રાત’ ના નિર્માતા અહેસાને એને સાઠ તે ૫ણુ એ પિતાના સફેદ છાયલથી નાના ભાઈ બહેને ઢાંકી દેશે રીપયા આપ્યા. ‘ચોદની રાત’ પછી લતાના અવાજને જાદ શ્રી દીનાનાથને પણ એ જ વિશ્વાસ પડી ગયા હતા અને એથી નૌશાદની ધૂનમાં ધૂમતો રહ્યો છે. લતાની સાચી શરૂઆત તે એમને સંતોષ હતો.
દુલારી' થી થઈ. એ માટે લતાને ઠીક ઠીક મહેનત કરવી પડી.
ઉર્દુ શબ્દો યાદ કરવા પડ્યા. “કૌન અને ફરિયાદ હમારી ” એણે જયારે શ્રી દીનાનાથનું અવસાન થયું ત્યારે લતા ફક્ત તેરવાની ગાયું ત્યારે કારદાર સાહેબ ડોલી ઉઠયા. પછી નોશાદે લતાને હતી, અગિયાર વર્ષની મીના, નવદશ વર્ષની આશા, સાતઆઠ વર્ષની મહેબૂબના અંદાઝ' માં નરગીઝ કંઠ આપવા તક આપી. એનું ઉષા ને પાંચછ વર્ષના હદયનાથ. આ ડાલતમાં એક પરિવારને જે કષ્ટ “ડ દિયા દિલ મેરા’ રેકર્ડ થતું હતું ત્યારે રાજકપુર ત્યાં બેઠા ઉઠાવવું પડે એ તમામ આ પરિવારે ઉઠાવ્યું છે ને એને સઘળે હતા. તેમણે તુરતજ પોતાની ફિટમ “ બરસાત' માં લતાને કંઠ ભાર લતાએ ઉપાડો છે. લતાને સંગીતનું પ્રારંભિક શિક્ષણ એના આપવા નિર્ણય લઈ લીધે. 'બરસાત' નું એકે એક ગીત વધાવી પિતા દીનાનાથ પાસેથી મળ્યું હતું. પછીને અભ્યાસ એ લેવાયું ને હરકોઈ લતાને ઓળખતું થઈ ગયું. અમાનતખાં સાહેબ પાસે કર્યો હતો. લતાને ઘણું કષ્ટ ઉઠાવવું પડયું છે. એના પિતાના અવસાન પછી સમય કહેબની જવાબ- લતામાં ભાવાનુભૂતિ, શ્રાધતા તથા અતિ સૂકમ સંવિદના દારી એ પોતના ખભા પર ઉપાડી લીધી હતી. સારી રીતે પાર ખૂબ તીવ્ર છે. તેથી તેને અવાજ ફિટમના પાત્રને સુયોગ્ય સ્વરૂપમાં પણ પાડી છે. પોતાના ધ્યેયથી એ કદીયે ચલાયમાન થઈ નથી. ૨જૂ કરે છે. એનું ચારિત્ર્ય તથા એની સ્થિતિના વાસ્તવિક અંદાજે જીવનભર એ ખંતથી કામ કરતી રહી છે.
બરાબર પ્રગટ કરે છે. લતાએ પોતાના જીવનનાં અમુલ્ય વર્ષો
ગરીબીમાં વીતાવ્યાં છે. જીવન ટકાવવા એને સંઘર્ષ વેઠવો પડે - ઈસવીસન ૧૯૪૬ની સાલ કારદાર ટુડિયેમાં સંગીતકાર નૌશાદ છે તેથી જ્યારે જ્યારે એને કોઈ ગંભીર ગીત ગાવાનું આવે છે ટેલીફાન કરી રહ્યા હતા. ત્યાં એક ગીત ગુંજની લહરી હવામાં ત્યારે એ લાગણીવશ બની જાય છે. આવી સૂકમ સંવેદનાને લીધે ફરકી ગઈ. એ અવાજમાં કોઈ એવા પ્રકારની પકડ હતી કે સેવા પ્રસંગે કોઈને કોઈ ઘટના બન્યાજ કરે છે. નૌશાદને એકદમ એનું આકર્ષણ થયું. એમણે ટેલીફોન કરવાનું મુલત્વી રાખ્યું. પેલી ગીત લહરી આવતી હતી એ તરફ એમની બજુબાવરા' નું મોહે ભૂલ ગયે સાંવરિયા' ગીત રેકર્ડ નજર ગઈ. એક છોકરી ગીત ગાતી ત્યાંથી પસાર થઈ ગઈ હતી. ચતું હતું બે ત્રણ લીટી ગાતાં ગાતાં તે એની આંખમાંથી આંસુ જાણે એક મીઠી તેજ લહર આવી ને સાથે મલયાનિલની સુગંધ સરી પડયાં. એ હિબકે ચઢી. એ ગીત જ રડાવે એવું હતું. વધારી ગઈ. બધાંજ ફૂલ ખીલી રહ્યાં હતાં. રાગરાગિણી જાણે બલમાં એટલું દર્દ હશે કે નહિ પણ લતાના કેડમાં એટલું તો દ વાગવા લાગી. એ છોકરી એક (કોરસ) વૃદુ ગાયિકા હતી. ભર્યું હતું કે લાખો દર્શકોના એ રડાવ્યા છે. લતાના અવાજમાં આ મીઠે સુર છંદગાનમાં વેડફાઈ જતો હતે. નૌશાદે એને જાદુ છે ને જાદુ શ્રોતાગણમાં અંતર્ગત બની જાય છે. ગાવાની તક આપવા નિર્ણય લીધો ત્યારે સૌ કોઈ આશ્ચર્ય ચકિત થઈ ગયા. જોહરાબાઈ, રાજકુમારી, નુરજહાં, સુ યા ને શમશાદ એવી જ રીતે “અમર' ના ગીતના રેકડીગ વખતે લતા કોઈ બેગમ જેવી પાર્શ્વ ગાયિકાઓ હોય ત્યાં એક બુંદ ગાયિકાને ગાવાનું કૌટુંબિક કારણસર પરેશાન હતી. એને બીનના સમયને બહુ આમંત્રણ? પરંતુ આ છોકરીના અવાજને જાદુ નૌશાદ પર ઘેરી અસર ખ્યાલ રહે છે. કોઈ પણ સંગીત નિર્દેશક યા નિર્માતા નિર્દેશકને કરી ગયો હતો ” આ છોકરીને તક આપવામાં આવે તે એ ખૂબ એ ફરિયાદનું કારણ આપ્યું નથી. “ અમર ' ના ગીતની ચરમ ઝડપથી આગળ વધી જાય એમ છે અને નૌશાદે એને તક આપવા ક્ષણ આવી ગઈ કે “ ધમ્મ’ અવાજ સંભળા. લતા બેહોશ થઈ નિર્ણય લઈ લીધે.
ગઈ હતી. એ ગીત આજે પણ લોકેની જીભ પર રમી રહ્યું છે.
એક મિત્ર દ્વારા નૌશાદે એક છોકરીને “ટેસ્ટ માટે બેલાવી. એનું ‘આયેગા આનેવાલા' ગીત પણ શેરીએ શેરીએ ગવાતું એક મામુલી છેકારી નૌશાદના ખંડમાં પ્રવેશી ત્યારે બહાર મુશળ થઈ ગયું છે. એમાં જાણે કોઈ કોયલને મીઠો ટહુકાર દિલને આવરી
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
