________________
૧૦૦૬
ભારતીય અસ્મિતા
વળે ઉભા
અળગા થઇ .
જાવું કે ભાગ કરી
જ . ર૧ શમન
એમ નથી ! આ ક્ષણથી એ ઉંડા ઉંડા આત્મ નિરીક્ષણમાં ઉતરી વર્ષો ગાળ્યાં. ગુરૂ દક્ષિણામાં ગુરુએ વેદાન્ત ધર્મને પ્રચાર ને રાષ્ટ્રીય ગયો. વધારે ને વધારે વિચાર વિમૂઢ બનતો ગયે.
નવચેતના માગી લીધાં. ડાંક વર્ષો વીત્યાં. એના કાકા પણ કોલેરામાં ઝડપાયા. મૃત્યુ કડક આધ્યાત્મિક શિસ્તનાં વીસ વર્ષ પછી દયાનંદ ગુરુના શેયા પર કાકાએ મૂળશંકરને બેલા. એમના નયનમાંથી અવિ- આદેશનો પ્રચાર કરવા નીકળી પડયાં. આગ્રાથી આરંભ કર્યો. રત અશ્રુધારા નાતરી રહી. એ પળ મૃત્યુના પ્રશ્ન ભાર મહત્વના એમનું અદભૂત વ્યક્તિત્વ શ્રેતાવર્ગમાં ભારે છાપ પાડતું. ચાલું બની ગયા. એક ક્ષણમાં એને માનવ અસ્તિત્વની ક્ષણ ભ ગુરતા હિંદુ ધર્મમાં ઘુસી ગયેલા તમામ અનિષ્ટો નાબુદ કરવા એમણે એને સમજાઈ ગઈ. અનંતની શોધમાં સ્વસ્વનો ત્યાગ કરવાને કમર કસી. વિરોધી ધર્માલ્વેએ ગાળાને વરસાદ વરસાવ્યું. નારિતક મેયરે નિર્ણય લઈ લીધો.
ને લેભાગુ કહી ધિક્કાર્યો હિંસાત્મક આમ પણ કર્યા છતાં
દયાનંદ અડગ રહ્યા. એમણે મૂર્તિ પૂજાને સખત વિરોધ કર્યો. એનાં માતાપિતાને એના ત્યાગના વિચારોની ગંધ આવી ગઇ.
તંત્ર ને વૈષ્ણની નીતિ વિદારક વિધિએ વડી. અજ્ઞાન સામે પરણશે ને ઘર માંડશે એટલે બધું ભૂલી જશે. તેમણે વિચાર્યું.
જેહાદ જગાવી. પરતુ વધુ અભ્યાસ માટે બનારસ જવાના બહાને એણે લગ્નની દરખાસ્ત ટાળી.
પ્રાચીન આર્યોના સત્ય પ્રકાશથી ભરપૂર આધ્યાત્મિક જીવન પરંતુ એના પિતા એવાં બહાનાંથી ભોળવાઈ જાય એવા
, બિરદાવ્યું. ગામેગામ ફર્યા. પંડિતો સાથે ચર્ચાઓ કરી. ઈસ્વીસન નહેતા. મૂળશંકરને થોડાક સમય મળે. એટલું જ, પછી અણીની
૧૮૭૫ માં મુંબઈમાં સ્વામી દયાનંદે આર્ય સમાજની સ્થાપના પળ આવી ઉભી. લગ્ન લેવાયું કટોકટી ઉભી થઈ. જગત આપી
કરી. “આર્યસમાજ' એટલે સદ્દગુણના પંથે વિહરતા માનવીઓનું શકે એ બધાનો ત્યાગ કરી, કુટુંબને અળગું કરી સન્યસ્ત જીવન
મંડળ. સમગ્ર હિન્દુ સમાજને એક વ્રજ નીચે આણવાનો એમના સ્વીકારવું કે પિતાનાં પ્રિય શમણાનું બલિદાન આપી. સમગ્ર માનવ
સંપ્રદાયને આદર્શ હતો. “પૃથ્વીને પાણી પેઠે વેદ સર્વ માટે જાત પેઠે ૫હસ્થ જીવનમાં અટવાવું?
ખુલ્લા છે. ” રાત્રિનો અંધકાર જામે. મૂળશંકર ઉભો થયો એના દિલમાં
ઈસ્વીસન ૧૮૮૩ માં દયાનંદે જોધપુરમાં નિવાસ કર્યો હતો. વિષાદે ઘર કર્યું. એના દિલને એ પડકાર હતો. પિતાના નિશ્ચયમાં
મહારાજા જસવંતસિંહની માનિતી વારાંગના એ રસોઇયા જગન્નાય એ અડગ રહ્યો. પસંદગી કરી હતી. ભાદ્રક વસમો હતો.
દ્વારા દયાનંદને દૂધમાં ઝેર આપ્યું. પરંતુ દયાનંદ સ્વસ્થ રહ્યા. એ વડીલેને ખૂબ ચાહતા. ભૂતકાળનાં બંધને તેડવાં સરળ નહોતું
આબુ આવ્યા. ત્યાંથી અજમેર ગયા. એમની તબિયત લથડતી ચાલી. ૫હત્યાગ માટે એણે પગ ઉપાડશે. ગગનમંડળના તારલા આદરથી
દીપાવલિને દિવસ આવ્યો. ઘેર ઘેર દિપક પ્રગટયા. ત્યારે વીસ વર્ષથી એને જતો નિહાળો રહ્યો.
ભારતીય ક્ષિતિજ પર પ્રકાશતો દયાનંદને દિપક અનન્ત પ્રકારોમાં
ભળી ગયે. સવાર થઈ. મૂળશંકર ઘરમાં નહતો. એના પિતા પરિસ્થિતિ પામી ગયા. એમણે શોધમાં જોડે સવારો દોડાવ્યા. ચોમેર પણ
ભારતના મહાપ્રભુ યા. મૂળશંકર દૂર દૂર આગળ વધીજ રહ્યું. ગુરુની શોધમાં એ ગામે ગામ રખડવા લાગે. સિદ્ધપુર જતાં કુટુંબના ઓળખીતા
વિક્રમ સંવત ૧૮૮૬નું વર્ષ. ફાલ્ગની પૂર્ણિમાની મનહરરાત્રી. એક સંન્યાસી મળયા. એક દિવસ એક મંદિરમાં એ પ્રાર્થના કરી પવિત્ર ભાગીરથીને કિનારે ઉભેલું નવદિપ યાને નદીયા શહેર. એ રહ્યો હતો. ત્યાં એના પિતા ચાર પિલીસ સાથે હાજર થયાં ભગવાં દિવસે ચંદ્રગ્રહણ હતું. એ પવિત્ર ટાણે વૈષ્ણવ નગરજનો “હરિ– વોમાં પુત્રને જેઈએમના રોષને પાર રહ્યો નહિ. મૂળશંકર પિતાને બોલ’ જાપ જપવામાં મશગુલ હતા. ત્યારે નવદિપ વિશ્વભરમાં સ્વભાવ જાણતો. વિરોધથી કાંઈ વળે તેમ નહોતું. એણે ક્ષમા માગી. આધ્યામિક ને બૌદ્ધિક દષ્ટિએ અગ્રણી લેખાતું. ત્યારે કેવળ બુદ્ધિ પિતા એને ઘેર લઈ ગયા. કડક જાપ્તામાં રાખે. છતાં ત્રીજી માનવ જીવનનું રહસ્ય ઉકેલવા સમર્થ નથી. અપૂરતી છે એ દાખરાત્રે મૂળશંકર ફરીથી ભાગી ગયે.
વવા એક અનોખા બાલકનો જન્મ થયે. એના પિતાએ એનું નામ
પાડયું “વિશ્વભર ” એની માતા એને “નિમાઈ’ કહી બોલાવતી. મૂળશંકર વીસ વર્ષ થયા. સન્યાસી તરીકે નર્મદા કિનારે રહેવા લાગ્યા. દયાનંદ સરસ્વતી નામ ધારણ કર્યું. સંસ્કૃત તો એ વયના પ્રમાણમાં ઉંચો. વાને અતિ સુંદર, ચમત્કારી રીતે શીખ્યા હતા. બે યોગીના માર્ગદર્શન નીચે યોગને અભ્યાસ માંડ ચર. ‘હરિ' બોલ કાને પડતાં રડતો છાને રહે. સાત સાત ઇસ્વીસન ૧૮૫૫. દયાનંદ હરદારના કુંભ મેળામાં ગયા. ત્યાંથી દીકરીઓના અવસાન પછી એને જન્મ. સ્વાભાવિક રીતે જ કુટુંતેરી પહોંચ્યા. હિમાલયમાં ઘૂમ્યા, સાધુ સંતોને મળ્યા. આધ્યા- બને લાડિલો. ચૂંટણીમાં ભારતે છે ત્યારથી જ એને સાચવે ત્મિક વિકાસ સાધ્યો. પાંચ વર્ષ પછી મથુરામાં સ્વામી વ્રજાનંદ માતા શચિ માટે મુશ્કેલ બન્યું. ઘરબહાર કયારે સરકી જાય એની પાસે આવ્યા. તેમના શિષ્ય બન્યા. કઠિનાઈ ને કસોટીમાં ખબર જ ન પડે. ચાલતાં શિખ્યા પછી તો એના ખોવાઈ જવાને
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
