________________
સ્મૃતિમં૫
૧૦ર૭
શિક્ષક તરીકે જોડાયા. બે વર્ષ નોકરી કરી. ત્યાં પંજાબમાં સરકારી ઈસ્વીસન ૧૮૮૮. ઓગસ્ટ મહિને. વામનદાસ વસુ ઈગ્લેન્ડ કેળવણીખાતું ખોલવામાં આવ્યું. બાબુશ્યામ ચરણ કેળવણી ખાતામાં પહોંચ્યા. ત્યાં એલ. એસ. એ., એમ. આર. સી. એસ., અને હેડકલાર્ક નીમાયા. એમણે આવા ખાતાને વ્યવસ્થિત કર્યું. પંજા- એલ. એમ. એસ. ની પરીક્ષાઓ પસાર કરી. મેડિકલ ઓફીસર બમાં કેળવણી પ્રચારના કાર્યમાં ભારે ફાળો આપ્યું. ત્યારના તરીકે નોકરીમાં જોડાયા. ઈસ્વીસન ૧૮૯૧ના જાન્યુઆરીની એકપંજાબના લેફટનન્ટ ગવર્નર રોબર્ટ મોન્ટગોમરીએ વણમાગ્યું ત્રીસમી તારીખે ડોકટર વસુએ ‘કિંગ્સ કમીશન’ મેળવ્યું. ઇસ્વીસન પ્રમાણપત્ર આપ્યું. શ્યામચરણ બાબુએ સ્ત્રી કેળવણી માટે કરેલા ૧૮૯૧ના એપ્રિલની તેરમી તારીખે એ મુંબઈ આવ્યા. ઈસવીસન પ્રયાસોને એમાં બિરદાવ્યા. શ્યામચરબાબુ ઘણાજ સમર્થ, બુદ્ધિ ૧૯૦૭ સુધી મુંબઈ ઈલાકામાં જ કામ કર્યું. પછી એ નિવૃત્ત શાળી અને ઉચ્ચ ચારિત્ર્યશીલ પુરુષ હતા એવું શ્રી ફેરમેનના ચયા. પ્રમાણપત્રથી સિદ્ધ થાય છે ઈસ્વીસન ૧૮૬૭ ના ઓગસ્ટ મહિનામાં ફક્ત ચાલીસ વર્ષની કાચી વયે એમનું અવસાન થયું. “ઈડિયન
| ડાકટર વસુએ સુદાન સંગ્રામને ચિત્રાલયમાં લશ્કરી નોકરી પણ પબ્લીક ઓપીનિયન’ ના સંચાલકે સર લેપન ગ્રીફીન અને ડોકટર
બજાવી. પુના, અહમદનગર, બલુચિસ્તાન ને માલખંડમાં લશ્કરી લેઈટર શ્રી શ્યામચરણબાબુને સન્માન પૂર્વક અંજલિ આપી.
નોકરી કરવાથી એમની તબિયત લથડી. પ્રથમ રકતદોષ ને પછી મધુપ્રમેહ . ઈસ્વીસન ૧૯૩૦ના સપ્ટેમ્બરની ત્રીસમી તારીખે
એ જીવલેણ નીવડ્યો. શ્રી. શ્યામચરણ બાબુના અવસાન સમયે શ્રી વામનદાસ વસુ ફક્ત પાંચ જ મહિનાના બાલક હતા. એમને એક મોટાભાઈ હતા.
લશ્કરી ઉદ્દામવાદીઓ સાથે કામ કરતાં એમને સ્વમાન ને એમનું નામ રાય બહાદુર શિરીષચંદ્ર બસુ, વિવાર્ણવ, બે મોટી
સ્વદેશાભિમાન જાળવવું કપરું લાગ્યું. તેથી જ સેળ જ વર્ષની બહેન હતી. શ્રી ગિરીષચંદ્ર દાસ શ્રી વામનદાસ કરતાં છ વર્ષો ને નોકરી પછી એ નિવૃત્ત થયા હતા. ચાર દિવસે મોટા હતા. શ્રી શ્યામચરણ બાબુને વધારેમાં વધારે પગાર માસિક ત્રણસો રૂપિયા થયેલ છતાં એ જમાનામાં
વામનદાસ કદી મદ્યપાન કરતા નહિ. એકવાર બ્રીટીશ વસુકુટુંબ સુખી લેખાતું. અવસાન સમયે શ્રી શ્યામચરણ સમ્રાટને જનમદિવસ હતો. સમ્રાટની તંદુરસ્તી ચાહવા એમને બાબુ સારી મીલકત મૂકી ગયેલા. પરનું કહેવાતા મિત્રોના દગાથી મદ્યપાન કરવા આમહ થશે. એમણે સવિનય ઈ-કાર કર્યો. તેથી આખુંય કુટુંબ ઘણીજ તંગ રિથતિમાં આવી ગયું યુવાન વિધવા ડોકટર વસ નિમકહરામ છે એવું એમના પર દોષારોપણ કરવામાં માતા શ્રીમતી ભૂવનેશ્વરી દેવીને પિતાનાં ઘરેણાં ગાંડાં પણું વેચી આવ્યું. પિતે ભારતના નેકર છે. ભારતના મહેસુલમાંથી એમને મારવા પડયાં. પરંતુ ભારે ધીરજથી એમ ચારેય બાળકોને સારી પગાર ચૂકવાય છે. એ ભારતને નિમકહલાલ છે. એવો તેમણે રીતે ઉછેર્યા. કામુ એમનો નિમકહલાલ નાકર. કામુની મદદથી નીડરને સટ જવાબ આપ્યો. માસિક બારઆના ભાડાથી એમણે એક ઝુંપડી ભાડે રાખી. શિરીષચંદ્ર એન્ટ્રન્સ પરીક્ષામાં માનસહિત ઉત્તીણ થયા. એટલે એમને ઈસ્વીસન ૧૮૯૯માં શ્રીમતી સુકુમારી દેવીએ તેમના એકના એક માસિક પંદર રૂપિયા શિષ્યવૃત્તિ મળી. પછી માસિક દોઢ રૂપિયાના પુત્રને જન્મ આપ્યો. પરંતુ એમને ક્ષય લાગુ પડશે. ઈસ્વીસન ભાડાના એક સારા મકાનમાં વસુકુટુંબ રહેવા ગયું.”
૧૯૦૨માં એમનું અવસાન થયું. ત્યારથી એમના દુઃખી પતિ
યેગી જીવન ગાળતા. માંસાહાર ત્યાગ કર્યો. હા તે એમણે કદી શ્રી ભુવનેશ્વરી દેવીએ નહિ જેવોજ અભ્યાસ કરેલ. પરંતુ
પીધી નહતી. બંગાળી ગીત, રામાયણ ને મહાભારત તેઓ વાંચી શકતાં. એમની
નિવૃત્ત થયા પછી મેજર બસુ અલ્હાબાદમાં રહેતા. નિવૃત્ત સામાન્ય સમજ શક્તિ ઘણી સારી હતી. સન્તાને પ્રત્યેની એમની
થયા પછી એમણે ડોકટરને ધંધે કર્યો નહિ. એમને પુરતું પાન કર્તવ્ય પરાયણતા ગજબ હતી. કર્તવ્ય પરાયણ આ માતાના પરિ
મળતું હતું. એમને શ્રીમંત થવું નહોતું. પરંતુ એમને સાહિત્યને અમથીજ ચારે બાળકો જીવનમાં ઉંચી પાયરીએ ચઢી શક્યાં એમનાં
ભારે શોખ હતો એટલે એ સાહિત્ય પ્રવૃત્તિમાં ભળ્યા. પાણીની સંતાનો પણ એટલાંજ માતૃભકત હતાં
ઓફીસ માટે એમણે ભારે પરિશ્રમ ઉઠાવ્ય. સિદ્ધાન્ત કૌમુદીનું
ભાષાન્તર કર્યું. અનેક ગ્રંથો પ્રગટ કર્યા. એની સ્મરણ શકિત ઈસવીસન ૧૮૨. શ્રી વામનદાસે એટન્સની પરીક્ષા પસાર અજબ હતી. પત્રકારત્વની પણ સારી હથોટી હતી. ઈવીસન કરી. પછી લાહોરની મેડીકલ કોલેજમાં તે દાખલ થયા. ઈસવીસન ૧૮૯૦ થી એમણે લેખ લખવા માંડેલા તે છેક અવસાન સુધી ૧૮૮૭માં મેડીકલ કોલેજની છેલી પરીક્ષામાં ‘ મીડવાઈફરી ” માં ચાલુ રહેલા. એમને જનાં પુસ્તકને સંગ્રહ કરવાને ભારે શોખ તે નાપાસ થયા. પરંતુ શ્રી શિરીષચંદ્રને એમનાં બહેન શ્રીમતી હતો એ સંગ્રહ એમણે ભુવનેશ્વરી પુસ્તકાલયને અપર્ણ કરેલ. જગન્ મહીનીના પતિ બાબુતરણ ચંદ્રદાસે એમને ખૂબજ પ્રોત્સાહન સંસ્કૃત પૌરાણિક અને ઐતિહાસિક ગ્રંથને ત્યાં સુંદર સંગ્રહ છે. આપ્યું. દાકતરીના ઉચ્ચ અભ્યાસ માટે વામનદાસ વિલાયત ગયા. ઈંગ્લેન્ડ જવા ઉપડતાં પહેલાં અલ્હાબાદના બાબુ હરિમોહન ડે નાં વર્તમાનપત્રાની કાપલીઓ કાપી સંગ્રહવાની ડોકટર વસુને એક પત્રી શ્રીમતી સુકુમારી દેવી સાથે વામનદાસે લગ્ન કર્યું.
નિરાળી ટેવ હતી. એકવાર એ દામણુ જૂનાં પિપર ખરીદી લાવેલા.
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
