________________
સ્મૃતિગ્ર ય
૭૮૯
બીજા અનેક સામ્રાજના બળવાન અને પ્રભાવશાળી યુગ પટ- નાલંદા :ણાએ જોયા છે. પટણાનું પ્રાચીન નામ પાટલીપુત્ર. પૂર્વ રેલ્વે પર પટણું જંકશન છે. એકના હરિમંદિરથી દક્ષિણ ગલીમાં પટનદેવીનું
વિશ્વવિખ્યાત નાલંદા વિદ્યાપીઠના અવશે આજ પણ જ્યાં મદિર છે ત્યાં મહાકાલી, મહાસરસ્વતી ને મહાલક્ષ્મીનાં સ્વરૂપ વિશ્વભરના યાત્રાળુઓનાં મન મુગ્ધ કરે છે તે નાલંદા રાજગિરિ વિરાજે છે. એકથી ૩ માઈલ પશ્ચિમમાં મહારાજગજમાં મટી (રાજચેહથી) લગભગ આઠ માઈલ દૂર છે. ભગવાન મહાવીરનું પટનદેવીનું મંદિર છે. આ મુખ્ય એકાવન શકિતપીઠોમાં છે. સમવસરણું અહીં થયેલ. નાલંદા વિહારના ખેદકામ માંથી બુદ્ધ બિરલાનું લક્ષ્મીનારાયણ મંદિર પણ છે. શીખ ધર્મના દસમાં મૂતિઓ સાથે જૈન મૂતિઓ પણ નીકળે છે. અહીં મહાનગર એકગુરુ ગોવિંદસિંહની જન્મ ભૂમિ હાવાથી પટણા શીખોનું પણ વાર નાશ પામ્યું તેના પર બીજીવાર બન્યું'. આમ નાલંદામાં પાંચ તીર્થ છે. આ સ્થળે જે મંદિર છે. તેને હરિમંદિર કહે છે તે ઘણુ મજલાએ છે. ત્રણ મજલાએ નીચે છે. ઉપરના બેતા આવશોમાં ભવ્ય છે. પટણા જૈનધર્મની દૃષ્ટિએ પણ મોટું તીર્થધામ છે. પણ વિદ્યાર્થીઓને રહેવાની ઓરડીએ, વ્યાખ્યાનખંડે, અને પાણી અહીં જૈનધર્મના પાંચ મંદિરે છે. જૈન ધર્મના શેઠ સુદર્શન જવાની નાળીઓ આ બધું ખરેખર ભવ્ય છે અહીં મોક્ષ પામેલા. એક ટેકરી પર તેમની ચાંખડીઓ છે ભારતના પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિ ડો. રાજેન્દ્રપ્રસાદની આ કર્મભૂમિ છે. અહીં
પાવાપુરી :સદાકત આશ્રમમાં તેમનું નિધન થયેલું.
પટણાથી નવાદા અથવા ગયાથી નવાજા બસે જાય છે. બિહાર
શરીફ સ્ટેશનેથી આ રચળ નવમાઈલ છે. ભગવાન મહાવીર અહીં રાજગૃહ (રાજગર)
દીવાળીને દિવસે નિર્વાણ પામ્યા હતા. અહીં નિર્વાણ મંદિર સરે
વર વચ્ચે છે તેને જલમંદિર કહે છે. રાજગૃહ છેક મહાભારતકાળથી પુરાણ પ્રસિદ્ધ તીર્થ છે. અહીંના કુંડમાં રનાન કરીને યક્ષિણી નવે ખાવાથી ગુણુવા:થહ્મહત્યાના પાપથી મુકત થવાય છે તેવો મહાભારતના વનપર્વમાં ઉલ્લેખ છે. મગધની પહેલાં રાજગૃહમાંજ હતી.
નવાદા સ્ટેશનથી દોઢ માઈલ છે બસ દ્વારા જવાય છે. ઈદ્ર આજે પણ શરદ પૂર્ણિમાએ મેળો ભરાય છે. ને પુરૂષોત્તમ માસમાં
ભૂતિ ગૌતમ ગણધર અહીં મેક્ષ પામેલા. અહીં પણ મંદિર પુષ્કળ વાળુઓ રનાન કરવા આવે છે. અહીં નદી છે તે
સરોવરમાં છે. સરસ્વતી છે. નગરથી એકાદ માઈલ દૂર બ્રહ્મકુંડ છે. તેને માર્કડેય
નાથનગર:તીર્થ પણ કહે છે. તેના નૈઋત્યમાં હંસતીર્થ છે. ઉત્તરે યક્ષિણી ચય છે. બ્રહ્મકુંડથી પૂર્વમાં પંચનદતીર્થ છે. તેમાં ગરમ પાણીના પ્રાચીન ચંપાનગર છે. ભાગલપુરથી બે માઈલ દૂર નામનગર ઝરણાંઓ છે. આ ઉપરાંત પણ કેદારનાથ, સીતા કુંડ, કાશધારા, સ્ટેશન છે. તીર્થંકર વાસુપૂજ્ય સ્વામીના પાંચે કલ્યાણક અહીં સપ્તાધારા વગેરે પ્રસિદ્ધ કુંડ છે. રાજગૃહમાં વૈભાર, વિપુલાચલ, થયેલાં. ધર્મઘોષ મુનિ અહીં સમાધિ પૂર્વક નિર્વાણ પામેલા. રત્નગિરિ, ઉદયગિરિ ને શ્રમગિરિ નામનાં પાંચ પર્વતે પ્રખ્યાત અહીં ઘણાં જૈન મંદિરો છે. છે. વનાર પર પાંચ વિપુલાચલ પર ચાર જૈનમંદિરે છે. વિપુલાચલ પર ભગવાન મહાવીરની ચરણ પાદુકાઓ છે. નાગિરિ પર પિતતીર્થ ગયાઃસુત્રત વગેરે તીર્થંકરોનાં ચરણ ચિહન છે. હમણાં જ ત્યાં જપાનનાં બૌદ્ધધર્મના ગુરુએ વિશ્વશાંતિ સ્તૂપની રચના કરી છે. બ્રહ્યકુંડથી ગયાસુર નામને તપવી પવિત્ર રાક્ષસ હતો. તેના શરીર પર ચાર માઈલ દક્ષિણે બાણુગંગા નદી છે. તે અતિ પવિત્ર છે પાસેની વર્ષો સુધી યજ્ઞ ક વા છતાં ગયાસુર યજ્ઞ પૂરો થયા પછી ઉભો રંગભૂમિમાં ભીમે જરાસંધને ચીરી નાખેલ બાણગંગાથી ઉત્તરે છે. દેવે તેનાથી ડરી ગયા. છેવટે સમસ્ત તીર્થોના આશ્રય ભગમણિયાર મઠ છે ને અશોક-તૂપ છે. રંગભૂમિથી ચાર માઈલ વાન નારાયણે પિતાના ચરણારવિંદને તેના વક્ષસ્થળ પર પધરાવ્યું દક્ષિણ પૂર્વમાં વૃધકૂટ પર્વત પર ભગવાન મહાવીર વકાલ વ્ય- તેથી ગયાસર ઉભો થઇ શકે નહિ, પરંતુ તેણે રોજ એક પિંડી તીત કરતાં તપોવનથી બે માઈલ પર કવાશ્રમ છે. જ્યાં દુષ્યન્ત અને એક મુડીનું વરદાન માગ્યું. આથી ગયા પિતૃશ્રાદ્ધ માટે શકુન્તલાનું પ્રથમ મિલન થયેલું. રાજય મોટે ભાગે બેદુતીર્થ સર્વોત્તમ સ્થાન ગણાય છે. ગયામાં પિંડદાન કરવાથી પિતૃઓની છે. અહીં ભગવાન બુદ્ધ ઘણા ચોમાસાઓ વીતાવેલા. અહીં પહેલા સદ્દગતિ થાય છે. પિતૃઓ ઈચ્છે છે કે અમારા કુળમાં કોઈ એવો અઢાર વિહાર હતા. અત્યારે એક પણું નથી જેન તીર્થભૂમિ તરીકે પુત્ર ઉત્પન્ન થાય જે ગયામાં પિંડદાન કરીને અમને મુક્ત કરે, પણુ રાજગૃહ પ્રખ્યાત છે. એકવીશમાં તીર્થકર સુત્રતનાથજીનો જન્મ અમારે ઉદ્ધાર કરે મહાપુરાણ, વાયુપુરાણુ, અગ્નિપુરાણું વગેરે અહી' થયેલો. પાસે નીલવનમાં જ તેમને કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયેલું ગ્રંથમાં ગયાની તીય યાત્રાની વિધિ બતાવી છે, અને ત્યાં થતા ભગવાન મહાવીરના કેટલાયે ગણધરને અહીં નિર્વાણ પ્રાપ્ત શ્રાદ્ધની પણ વિધિ બતાવી છે. શ્રી ગયાછમાં ફલ્ગ નદીમાં, થયેલું. અહીં ગણધરોની પાદુકાઓ છે.
પાસે આવેલા અક્ષય વડે અને ભગવાન નારાયણનાં
આવે છે. ઉત્તમ માસમાં ભતિ : સ્ટેશનથી દેટ
Jain Education Interational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
