________________
ભારતીય અસ્મિતા
શ્રી કેસીજીનની દરખાસ્તને સ્વીકારી લીધી. તાકંદ કરાર ભારત વરત્યો હતો. આઈ. સી. એસની પરીક્ષા આપી હતી. પરંતુ પાક સંધર્ષને છેલ્લો ઉકેલ નહતો એ તો સૌ કોઈ જાણે છે તુરતજ એણે એ ભૂલ સુધારી લીધી. ભારતમાં જે સ્થાન માટે પરંતુ એ બન્ને દેશ વચ્ચેના મતભેદ સાંધવાનું સાધન છે એના યુવાને તલપી રહેતા એ ઈનામી નેકરી એ સરળતાથી ફગાવી સિદ્ધાન્તો બન્ને દેશના નેતાઓ દિલમાં ઉતારે તે તંગ પરિસ્થિતિ દીધી. પછી જીવનમાં એ કદીયે પિતાના આત્માના અવાજ વિરુદ્ધ ઘણી હળવી બની જાય. તાકંદ કરાર શાસ્ત્રીજીના ચારિત્ર્ય ને શાંતિ વર્યો નથી પશ્ચાતાપ કરવો પડે એવું કાર્ય કદી કર્યું નથી. ચાહનાનું પ્રતિક છે. ભારત પાક સંબંધ સુધરે એમાંજ બને ઈસ્વીસન ૧૯૨૧માં એણે કેમ્બ્રીજ વિદ્યાપીઠમાં “કીલા કી એનર્સ' દેશોનું શ્રેય છે એમ એ ચોક્કસ માનતા તેથી તેમને સખત ડીગ્રી મેળવી. વિરોધ પ્રતિ પણ આંખ આડા કાન કર્યા હતા. દેશની પરિસ્થિતિ ઉપર એમણે આબાદ પકડ જમાવી હતી અને શ્રી નહેરૂના સુગ્ય ઈસ્વીસન ૧૯૨૧માં એ ભારત પાછા વળયા. પહેલું કામ અનુગામી સિદ્ધ થયા હતા.
એમણે ગાંધીજીને મળવાનું કહ્યું. પરંતુ સુભાષે જે જે પ્રશ્નો ઉભા
કર્યા ને ગાંધીજીએ એના જે જે ઉત્તર આપ્યા એથી સુભાષને ભારતના ક્રાન્તિવીર
સતેજ નહિ. બંગાળ, વીસ પરગણા જીલ. કોડલિયા ગામ જાનકીના પરિણામે ગાંધીજીએ સુભાવને શ્રી ચિત્તરંજનદાસને મળવા બેઝ ને પ્રભાવતી દેવીનું અનોખું દામ્પત્ય એમને આઠ પુત્રો. તેમાં સુચન કર્યું. દેશબંધુ સાથેના વાર્તાલાપમાં સુભાષને પોતે શું કરવા છો સુનાષ જન્મ શનિવાર તારીખ ૨૩ જાન્યુઆરી ૧૮૯૭, માગે છે એના ચક્કસ ખ્યાલ વાળા સજજન પ્રાપ્ત થયો. પિતાની
પાસે જે હોય તે છાવર કરવા એ તૈયાર હતા. અન્ય જે કાંઈ પાંચ વર્ષની વયે એને કડક પ્રેરિટન્ટ યુરોપીઅન સ્કૂલમાં દાખલ આપી શકે એ સર્વ સ્વીકારવા એ તેયાર હતો. એને મન યુવાની કરવામાં આવ્યા. ત્રણ વર્ષ થી ગાજ્યા. પછી રેવના કોલેજીયેટ દિવાની નહતી. યુવાની એક સગુણ હતો. સુભાષે નિર્ણય લઈ કલમાં દાખલ થશે. ઈવીસન ૧૯૧૩ માં મેટીકયુલેરાનની પરીક્ષા લીધો એને મનગમત માર્ગદર્શક મળી ગયું હતું. એને સંપૂર્ણ આપી. સમય વિદ્યાપી માં બીજે નંબરે પાસ થયે. પ્રથમ કક્ષાની રીતે અનુસરવાને સુભાને નિશ્ચય કર્યો ને દેશબધુ જીવ્યા ત્યાં સુધી શિષ્યવૃત્તિ પ્રાપ્ત કરી. ઈન્ટર આર્ટ સની પરીક્ષા પણ પ્રથમ શ્રેણી પાજે. જીવનના અનેક ઝંઝાવાતમાં સદા સર્વદા એમની પડખેજ પસાર કરી. એના અભ્યાસના વિષયો હતા. તકશાસ્ત્ર ગણિત ને રૂા. સંસ્કૃત. આ પરીક્ષા માટે તૈયાર કરવા એને ખૂબ જ ઓ છે સમય મળે હતે. થોડાક ધાર્મિક સંશોધનમાં એ ગૂંથાયો હતો ને દેશબંધુએ રાષ્ટ્રીય વિદ્યાલય સ્થાપ્યું હતું. અસહકારની ચળપરીક્ષા પાસે આવી ગઈ હતી. ઇસ્વીસન ૧૯૧૯. સુભાષ ગ્રેજયુએટ વળમાં ઝૂકાવી જે વિદ્યાર્થીઓએ પોતાના અભ્યાસને તિલાંજલિ
. “ફિસેથી એનસ' સાથે એ પ્રથમ વર્ગમાં આવ્યો. પછી આપી હતી તેમનો અભ્યાસ આગળ વધારવાને હેતુ હતું. સુભામાનસ શાસ્ત્ર' લઈ એ એણે એમ. એ. ને અભ્યાસ માંડે છે. ને એ વિદ્યાલયના આચાર્ય બનાવ્યા. બંગાળ પ્રાંતિય રાય પરંતુ અસુધાર્યો એ અભ્યાસ પડતો મૂકવો પડશે. એ વડિલેએ મહાસભા સનિતિને પ્રકાશન વિભાગ સુભાષે સંભાળ્યો. ઇવીસન એને વિલાયત મોકલી આપ્યો. એનું જરાય દિલ નહેતું પરંતુ ૧૯૨૪માં દેશબંધુની સરદારી નીચે રાષ્ટ્રીય મહાસભાએ કલકત્તા
આઈ. સી. એસ' પરીક્ષાની ત્યારે જમ્બર મહિની હતી. સુભાષને કોર્પોરેશન સર કર્યું. ત્યારે સુભાષ વિના વિરોધે સભ્ય ચુંટાયે. ઈચ્છા વિરુદ્ધ ઇડિયન સિવિલ સર્વિસ માટે તૈયારી કરવા લંડન પરન્તુ ટુંક સમયમાં જ એને “ચીફ એકઝીકયુટીવ ઓફિસર ' નીમજવું પડયું.
વામાં આવ્યું. ત્યારે એ ફક્ત સત્તાવીસ વર્ષની વયને હતો. તેથી
સ્વરાજ્ય પક્ષના કેટલાક વર્તુમાં પણ ઈર્ષાના અંકુર ફુટયા એ ભારે દિધા અનુભવી રહ્યા. એના જીવનને આદર્શ માતૃ હતા. સરકાર તે ધૂંધવાઈ જ ઉઠી હતી. ત્રણ હજાર પગાર પણ ભૂમિની સેવા કરવાનો હતો. બીજી બાજુ વડિલેની ઈચ્છા હતી એ લેતા માત્ર ૫ દરસો રૂપિયા. ઈસ્વીસન ૧૯૩૦ના ઓગષ્ટમાં એ વડિલેની ઈચ્છા આગળ યુવાનનું શું ચાલે ? સુભાષને પણ કલકત્તાના મેયર ચૂંટાયા. અન્ય યુવાને પેઠે વડિલોની ઇચ્છાને તાબે થવું પડયું. પરંતુ એથી એના જીવન આદર્શ પર પડદો પડી ગયું નહિ. આઈ. સી. આમ રાજકીય કારકિર્દીમાં પલટાતાં પલટાતાં સુભાષચંદ્ર એસ. પરીક્ષા તો એને પસાર કરી. એનું મન દિધામાં હતું. ઇસવીસન ૧૯૩૮માં રાષ્ટ્રીય મહાસભાની હરિપુરા બેઠકમાં ચૂંટાયા. પ્રયને પાક્કા નહોતા. છતાં એ હરિફાઈમાં ચેયા નંબરે આવ્યો. બીજે વર્ષે ત્રિપુરાની બેઠકમાં કટર પટ્ટાભિ સીતારામૈયા સાથે અંગ્રેજી નિબંધમાં તે બધા જ હરિફ કરતાં વધારે ગુણ મેળવ્યા મહાસભાના અધ્યક્ષપદ માટે ચૂંટણી જંગ જામ્યો. સુભાષચંદ્રને પરતુ એ ત્યારના હિંદી વઝીર : સેક્રેટ ઓફ સ્ટેઈટ ફોર ઇડિયા ૧૫૭૫ મત મળ્યા. હરિફને ૧૩૭૬ મત મળ્યા. “પટ્ટાભીને પરાજ્ય શ્રી મોન્ટેગ્યુના કાર્યાલયમાં પહોંચી ગયે. મિત્રને સગાંવહાલાંએ એ મારે પરાજ્ય છે' ગાંધીજીએ કહ્યું. એવા સુભાષ કપ્રિય ધણી વિનંતિ કરી પણ એણે “ઈન્ડિયન સિવિલ સર્વિસ” થયા. પછીતો જમણી પાંખમાં વિચિત્ર ખટખટો શરૂ થઈ ફગાવી દીધી. જીવનમાં એક વાર જ એ પિતાની ઈચ્છા વિરુદ્ધ સુભાષચંદ્ર કંટાળી રાજીનામું આપ્યું. છેવટે એમને રાષ્ટ્રીય
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
