________________
૬૭૨
ભારતીય અસ્મિતા
કવિતા કવિતાએ સાહિત્યમાં જ મારા
fસ્ટ વેરો વિ7 માં ૩rfજ મન તૃતીક છે અને નૂતન સાહિત્યના પદારેપણ થયાં. સિંધી સાહિત્ય પ્રગતિ
Rા વરદુ માં વિદi ! તેઓ પ્રભુને પ્રાર્થ છે કે ગરીબની સાધી. સદીઓ જુની ધરી છાયા છેદીને પોતાની મૂળતઃ પર પરા ઝૂપડીને આંચ ન આવવા દેતા ; ૩રા કુરે જ રાહ જોવાની અને સંસ્કૃતિને પિછાનતું થયું અને સ્વતંત્ર શ્વાસ લેવા નૂતનયુગને લો ? તેઓ તાજમહલના સુંદર સંગેમરમરમાં અશ્ર હીરાઓ આડે આવીને ઉભું રહ્યું. સૂફીવાદની અસર ક્રમશઃ ઘટતી ગઈ. પણ નિહાળે છે. તેમના કાવ્ય સંગ્રહ છે: ર -વેવન ફારસી અને અરબીને બદલે સિંધી ભાષા મળ સ્વરૂપમાં સામું ઉલg, મા સ્ટારું વગેરે સિંધીના ત્યારબાદના લગ- નિખરી ઉઠી અને હિન્દીની અસર વધતી ગઈ. અનુવાદોના ભગ બધાં જ વર્તમાન કવિઓ પર બેવસની અસર દેખાય છે. બદલે મૌલિકતાની મહત્તા વધી......... પરંતુ સિંઘ તેમણે નાટકો અને બાળકાવ્યની રચના પણ કરી રવતંત્ર ભારત અને સિવીઓ પર સતત ઝંઝાવાત રહ્યો છે. ભારતના ભાગલા જવાની તેમની તીવ્ર લાલસા હતી. તેઓ ૨૩મી ડીસેમ્બર ૧૯૪૭ થયાં અને સિધ પાકીસ્તાનમાં જતાં સિંધી હિન્દુઓ ભારતના માં અવસાન પામ્યાં.
ખૂણે ખૂણે જઈ વસ્યાં. સામાજીક આર્થિક અને રાજનૈતિક દૃષ્ટિથી
સિંધીઓ વિડંખલિત થઈ ગયાં. ભયંકર ઝંઝાવાતમાંથી પસાર લેખરાજ અઝિઝ (૧૯૦૪) નાટકે અને નિબંધ ઉપ
થતાં જડમૂળથી ઉખડી ગયેલાં સિંધીઓ પ્રથમ તો પગભર રાંત મુખ્યત્વે કવિતાએજ લખી. તેમની કવિતા પર ઉભા રહેવા અને અસ્તિત્વ ટકાવી રાખવા ઝઝુમી રહી. ફારસીની અસર વધુ છે. કુઢિવાત કાવ્ય સંગ્રહ અને નવી કાઈ ને નિબંધ સંગ્રહ પ્રગટ કર્યો. હરી તેમનામાં સામંજસ્યતા લાવવા તેમની પાસે એક માત્ર દિલગીરીની કવિતામાં ભાવ અને ભાષાનું સુંદર સામંજસ્ય ભાષાનો જ સહારો હતો અને ભાષાની ઉન્નતિ એક માત્ર સાહિત્ય દેખાય છે. બાળકે માટે મધુરગીતો ઉપરાંત ક્યારેક પ્રગતિવાદી પણ સર્જનથી જ સાધી શકાય. પરંતુ વોટદ્ધ લેખકે હતોત્સાહ બની લખ્યું છે. તેમના સંગ્રહો છે. મારુ મન મ . ગયાં હતાં. યુવાન સાહિત્યકારે જાગૃત થયાં અને ભાગલા બાદ
ટૂંક સમયમાં જ મંદારામ મલકાણીની પ્રેરણાથી મુંબઈમાં ‘સિંધી રાધ્ય ચળવળ અને ભૂદાનના કવિ હૃદરાજ દુઃખામલે
સાહિત્ય મંડળ” ની સ્થાપના થઈ મુંબઈથીજ “નઈ દુનિયા’ ગરીબી, ચરખો અને ગાંધીજી ના સંદેશા આપતી રાષ્ટ્રિય કવિતાઓ
માસિક અને “સંસાર સમાચાર ” ને “હિન્દુસ્તાન' દૈનિકેનું લખી તેઓ સિધિના ગામડે ગામડે પિતાની કવિતાએ ખંજરી
પ્રકાશન થયું. હિન્દવાસી, ભારત જીવન, કહાણી અને અન્ય પર ગાઈ ગાઈને રાત્ર્યિતાને સંદેશ પહોંચાડતાં અને લોકોમાં
સામાયિકના પ્રકાશને શરૂ થયાં. જોત જોતામાં વિવિધ સ્થળોએ જા૫તિ લાવ્યાં. તેમણે લખ્યું: “મારી નનામી સ્વતંત્ર ભારતમાં
સાહિત્યિક મંડળની સ્થાપના થઈ. દિલ્હીના ‘સિંધુ સમાજે , જ ઉપડે.”—જાણુ મુfહા શાક ને વત્તાત્ર હિન્દુસ્તાન !
પ્રથમ અખિલ ભારતીય સિંધી સાહિત્ય સમેલનનું આયોજન જે ન શા મરજુ નારાfય હિન્દુસ્તાન કે ગાંધી
કર્યું અને ત્રમાસિક પત્રિકા શરૂ કરી. ભૂલચંદ રાજપાલે આગ્રાથી જીનો સંદેશ પહોંચાડતાં તેઓ ગાતાં નથી તે ગુઝરાત ,
‘સિંધુ' માસિકને પુનઃ જીવન આપ્યું. માતૃભાષા નારા શિક્ષણ होजमालो । अर्जुन समान गांधी जुवानन में जुवानु गांधी;
આપવા પુસ્તકો નહાતાં અજમેની સિંધી પબ્લી શિંગ સેસાયટીએ મારત ઊંા રાનું Tધી માતા તે માનું જઈ ! તેમનો પંદર
આ ખેટ પુરી કરી. અને ભારતના ખૂણે ખૂણે સાહિત્યિક પ્રવૃત્તિભાગમાં વહેંચાયેલો કાવ્ય સંગ્રહ છે. સંત ૪૩૪
એની ઝુંબેશ ચાલી. હૈદરબક્ષ જોઈ ક્રાંતિકારી કવિ હતાં તેમણે રુબાઈઓ અને
આ સમયના સાહિત્યમાં મુખ્યત્વે ગંભીર વાસ્તવ દર્શન અને શિવા લખ્યાં. તેમની કવિતાએ મુલાંઓ ભડકી ઉઠયાં.
સામાજીકને માનવીય ન્યાય માટેની માગણી દેખાય છે. વાર્તા સાહિપરસરામ હીરાનંદ ઝિયા તીરે માસ આ સમયના અન્ય ત્યનું પ્રાધાન્ય વધ્યું અને પ્રચુર માત્રામાં વાર્તાઓ આલેખાઈ ઉલ્લેખનીય કવિ છે.
આવા સંકટ સમયે કલાત્મક સજનની અપેક્ષા કદાચ ન પણ રાખી
શકાય આથી કલાત્મક કૃતિઓના બદલે આ સમયે પ્રચારાત્મક અર્વાચીન સાહિત્ય-તૃતિય ઉત્થાન કાળ – સંકટ અને “નારેબાજી” ની પ્રધાનતા દેખાય છે. કાલીન સાહિત્ય
પરતુ એક ખાસ બીનાનો ઉલ્લેખ અચૂક કરવો રહ્યો. પ્રાચીન સિંધી સાહિત્ય ઉપલબ્ધ નથી. ઉલ્યાનકાળના સાહિત્ય તકાલીન ઉદુ, પંજાબી, અને હિંન્દી સાહિત્યમાં જ્યાં રક્તપાત પર ધમપ્રચાર અને અરબી-ફારસીની છાયા દેખાય છે. મધ્યકાલીન અને ભાગલાના દુષણોનું ચિત્રણ દેખાય છે ત્યાં સિંધી સાહિત્ય સાહિત્ય પર મુખ્યત્વે સૂફીવાદ છવાયેલો છે. અર્વાચીન ઉત્થાનકાળ સંપૂર્ણ સંયમથી સમતુલા જાળવી રાખી. તત્કાલીન સિંધી સાહિત્યમાં પર પણ સૂફીવાદ અને ફારસીની અસર છે અને અનુવાદોને આ વિભિષિકાઓ દેખાતી નથી. સૂફીવાદની ઉંડી અસરે હિન્દુભંડોળ મળે છે. (પ્રસ્તુત લેખમાં સ્વપ્રયત્ન અનુવાદ અને ફારસી મુસ્લીમો માં ભ્રાતૃભાવના વધુ પ્રમાણમાં હતી. એક વાર્તાને નાયક સાહિત્યને ઉલ્લેખ કરાયો નથી. ) પરંતુ બેવસ, ભેરૂમલ મહરચંદ રામચંદ જ્યારે પાકીસ્તાન છોડે છે ત્યારે મહમદ તેને પડોશી અને લાલચંદ અમરડિનેમલ પછી વાસ્તવિકતાને પ્રવાહ આવ્યો તેને સ્ટેશને વળાવવા આવે છે. ખેતી પ્રકાશ કૃત “તેની' વાર્તાને
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
