________________
ભારતમાં સહકારી મૃત્તિ
શ્રી મધુસૂદન બી. શાહ
.. .
ભારતમાં ભલે સહકારી પ્રવૃત્તિના મંડાણ ૧૯૦૪ ના તથા મોસમી અને ટૂંકાગાળાની ખેતી વિષયક ધિરાણ તથા સહકારી શરાફી સહકારી મંડળીઓને કાયદો અને પછી ૧૯૧૨ ના સહકારી ધોરણે તાલુકા અને જીલ્લા ખરીદ વેચાણ સંધ મારફત ખેડૂતના શરાફી અને બીનશરાફી તમામ પ્રકારની મંડળીઓની રચનાની જોગ- માલનું ધિરાણ સાથે સંકલન અને વેચાણ જીલ્લાનું વાઈ અને પછી પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ અને ત્યારબાદ પ્રાન્તીય (રાજ્ય) રાજ્યકક્ષાના સંધ સાથે સંછત થવું અને સવલત મેળવવા સરકારને સ્વાયતત્તા બક્ષીસ, વિશ્વવ્યાપી મંદી, બીજુ વિશ્વયુદ્ધ વગેરે ઉપરાંત ખેતી પેદાર જેમકે કપાસ, ડાંગર, મગફળી બનાવોની સહકારી પ્રવૃત્તિના વિકાસ ઉપર ભલે ઓછીવત્તી અસરો વગેરેનું રૂપાંતર કરનારી સહકારી મંડળીઓ મારફત કામકાજ થઈ હોય પણ સહકારની ચળવળની ઉપગીતા સમજી ૧૯૫૦ માં થવું તેમજ ગૃહ અને નાના ધંધાઓને વિકસાવવા; ગામડાના રાષ્ટ્રીય આયોજન પંચની સ્થાપના થયેલી અને ત્યારબાદ પંચ- નાના નાના કારીગરો જેમકે સુથાર, લુહાર, રંગ છાપ કામ વાળા વર્ષિય યોજનાના કાર્યક્રમ અમલથી સહકારી ક્ષેત્રે કૃષિ ધિરાણનો શણ અને કાથી ઉદ્યોગમાં રહેલા તથા હસ્ત ઉદ્યોગ અને માટી; સારે એ વિકાસ થયેલ છે. અને તેથી ધીમે ધીમે રૂપાન્તર, ચમ વિગેરે ઉદ્યોગના કારીગરોના તેમજ હાથશાળ અને યંત્રશાળ વેચાણ વગેરે પ્રકારની સહકારી મંડળીઓ નોંધપાત્ર પ્રગતિ કરી ચલાવનારા ભાઇઓ વિગેરેની સહકારી મંડળીઓની રચના કરી ૨લી છે.
તેમનું જીલ્લા અને રાજ્ય કક્ષાએ સંયોજીત થતાં ઈન્સ્ટન્ટ પદ્ધત્તિથી,
કાચો માલ મેળવી, ઉત્પાદન અને ઉત્પન્ન માલનું વેચાણ, પ્રચાર ભારતમાં સહકારી પ્રવૃત્તિને આશય આર્થિક સમાજ રચના
અને જાહેરાત, વેચાણ વળતર તથા હસ્ત ઉદ્યોગ કારીગરીની સાથે સામાજીક સમાજ રચનાને પણ ખ્યાલ રાખવામાં
ચીજોનું પ્રદેશમાં બાર મેળવવું અને સુધરેલા સાધન વાપરી આવે છે.
સુધરેલી ઢબે ઉત્પાદન કરી સ્થાનિક અને બીજા ઉદ્યોગ વિકસાવવા આપણા દેશમાં પરદેશ પરાધીનતા ગયા પછી અને દેશને વિગેરે સહકારી પ્રવૃત્તિના જે અંગે છે તેને બહુજન વિકાસમાં સ્વાધીનતા મળયા બાદ ભારતની પ્રજા વધારે સુખી થાય અને તે લાભ લઈ શકાય. એટલે જ નહિ પણ રોજી રેટી આપવા મેળવવા સમૃદ્ધ બને એ હેતુથી ખેતી અને ઉદ્યોગક્ષેત્રે પ્રગતિ થઈ રહી છે. જંગલ સહકારી મંડળીઓ દ્વારા કારખાનાં પરવાનાદાર મારફત થતું ૭૦ (સીર ) ટકા વસ્તી ખેતી પ્રધાન હોવાથી તેની આબાદી શોષણ અટકાવવું અને હવે ઔદ્યોગીક ધિરાણ અંગે પણ જુદી ખેતીની આબાદીમાં સમાયેલી છે; અને ભારતને કિસાન સહકારી બેંકની સ્થાપના થવી વિગેરે પાસાંને ૫ણુ સહકારી પ્રબુદ્ધિશાળી અને મહેનતુ જરૂર છે. પરંતુ આચિંક રીતે તે સદ્ધરતા ત્તિમાં આવરી લેવામાં આવ્યા છે. એટલું જ બસ નથી. પરંતુ પ્રીપ્ત કરી શક નથી. બલ્ક સબળ થયો નથી. કારણકે તે ખેતી હરિયાળી ક્રાતી સર્જવામાં મહત્વનો ફાળો આપનાર રાજ્ય કક્ષાથી તરીકે અપનાવેલા ધંધામાં તે જોઈતી પ્રગતિ કરી શક નથી. માંડી પ્રાથમિક સહકારી જમીન વિકાસ બેંક અને તેની શાખાઓ અને તેથીજ ખેડૂતના આ પ્રશ્નના ઉકેલ માટે અનેક પ્રયત્નો થઈ મારફત ગ્રામ્ય ડીઍચરોની વિવિધ શ્રેણીના વેચાણની યેજના તથા રહ્યા છે.
રાજ્ય સહકારી બેન્ક તેમજ ગુજરાતમાં કપાસીયા પીલવાના કાર
ખાનાની વૈજના અને તેમાં આશરે રૂપિયા પચાસ લાખ મુડી ભારત દેશના આર્થિક આયોજનમાં-સરકારી પ્રવૃતિ દિન પ્રતિ- 2
રોકાણ ઉપરાંત કેનીંગ અને કેલ્ડ કટોરેજ પ્લાંટની દિન વધુને વધુ મહત્તા પ્રાપ્ત કરી રહી છે; અને ખેડૂતોને ખેતી
યોજના તથા રૂપીયા નેવું કરોડના અંદાજે કલેલ, કંડલા ખાતે માટે ધિરાના સહકારી મંડળી મારફત લોન મદદ સહકારી મંડળી
થનારા ખાતરના કારખાનાં અને તે દ્વારા ઉભી થનારી રે જગામારત ખેને અપાઈ રહેલે નાની પટી સિંચાઈને લાભ દુર
રીની તક તથા સહકારી તાલીમ રાજ્ય કક્ષાથી માંડી મંડળી દર પાઈપલાઈને નાખી આપવી. તેમજ પીયતની સગવડ પુરી સભાસદ અને મંડળી મંત્રી સુધીની જનાવાળી વગેરે અસરકારક પાડવા ઉપરાંત સહકારી મંડળી મારફત ઉ મ બીયારણ પુરૂ પાડવું સાધન જણાતાં આ સવ જુદાં જુદાં સહકારી અંગે ભારતની તેમજ સુધરેલા ખાતરના ઉપગની સમજ આપવી. અને સહકારી પ્રવૃત્તિમાં પ્રગતિશીલ થતાં અનીવાર્ય બની રહેશે; કારણ જતુનાશક દવા ઉપયોગ વધારો તેમજ સહકારી ધોરણે ડેરી કે જાહેર ક્ષેત્રે અને ખાનગી ક્ષેત્રે ઉપરાંત આજના અર્થતંત્રમાં ઉદ્યોગ, સહકારી કાંતણ મિલે, ખાંડના કારખાનાં ઉપરાંત કુવા- સહકારી ચળવળ પણ દેશની આર્થિક, સામાજીક અને નૈતિક ઓઈલ એજન, ટ્રેકટર વિગેરે માટે ખેડૂતોને લાંબી મુદતનું ધિરાણ ઉન્નતી સાધવામાં એક અગત્યનું અંગ બની રહ્યું છે. કે જેથી આપવું તેમજ જીલ્લા સહકારી બેંક અને નાગરિક સહકારી બેંકે આવક અને સંપત્તિની વિષમતાના કારણે થતા શોષણને પ્રતિકાર મારફત વિવિધ-કાર્યકારી મંડળી અને સેવા મંડળી અને તેમના સહકારી ચળવળ (પ્રવૃત્તિ) મારફત થતાં સહકારી પ્રવૃત્તિએ લોકસય માટે તેમજ વ્યકિત ધિરાંણ, ઉદ્યોગ ધંધા વેપાર માટે આપવું શાહી પ્રકૃત્તિ બની રહે અને ભારતે સ્વીકારેલા સમાજવાદ અને
મને મનતુ જાલી છે; અને ભારત આબાદી રોપણ
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
