________________
સિંધી ભાષા અને સાહિત્યનો ઈતિહાસ
શ્રી. જયંત રેલવાણી
પ્રાસ્તાવિક
લિપિઓની માતા હતી » જે કે વેદ-પુરાણે સિંધુના કિનારે
લખાયાં, પરંતુ રામાયણ અને મહાભારત પ્રવાહ ગંગા અને સામાન્યતઃ એવી માન્યતા છે કે, સિંધી ભાષા કંઈક ઉદુને
યમુનાને કિનારે વહે છે. મહાભારતમાં સૈધવ રાજ જયદ્રથને મળતી ભાષા છે અને કારસી અને અરબી સાથે તેને ગાઢ સંબંધ ઉલ્લેખ આવે છે. જ્યારે આઠમી સદી રચિત જૈન વિદ્યાને ઉદ્યોછે. પરંતુ આ માન્યતા સાવ ખોટી છે. સિંધીને સૌથી વધુ નિક- ધનના સંય મrદા થામ માં પ્રથમવાર “ સૈધવ ના ટને સંબંધ, અન્ય ભારતીય ભગ્નિ ભાષાઓની જેમ, સંકૃત બદલે “ સિધી ' શ દને પ્રગ દેખાય છે. જૈન વિદ્વાન સ્વયંભૂઅને પ્રાકૃત ભાષા સાથે છે. સિંધી ભાષાને ૬૦ ટકાથી વધુ રચિત (ઈ. સ. ૭૯) રામાયમાં ‘સિંધી' શબ્દ દેખાય છે. શબ્દ સંસ્કૃતમાંથી આવેલા છે અને મુસલમાની રાજ્યની અસ૨, અને બ્રિજના પુષ્પદંત કવિએ પણ (ઈ. સ. ૯૫૯) “ સિંધી’ ૨૦ ટકાથી પણ ઓછા શબ્દો અરબી-ફારસીના છે; જે અસર શબ્દ પ્રયોગ કર્યો છે. મહાપંડિત રાદલ સાંકાત્યાયને તેમના ગ્રંથ અન્ય ભારતીય ભાષાઓ ઉપર પણ દેખાય છે..
હિન્દી માં કહે છે કે : મોર, વીર, ગ્રહ, સપ્તસિંધુ, જયા વેદમંત્રની રચના થઈ પુરા અને મૃ–
શબ્દ સિંધી છે. જ્યારે ચેટ મારતી સાથે માવા સર તિઓ લખાયાં, પાણિનિ અને પતંજલિએ સિંધુના પ્રવાહ સાથે
fહો માં લખે છે – “પ્રાકૃત ભાષાઓ આજની પ્રાંતિક ભાષાવિશ્વને જ્ઞાનને પ્રકાશ આપે, તે સિંધુ પ્રદેશની ભાષા, એક
એની પૂર્વજ છે. સિંધી શબ્દ હજુ તે મરાઠીમાં gr[TM,
અને સંસ્કૃતમાં પલાળ ના રૂપમાં છે. મત પ્રમાણે, તે સમયે પ્રચલિત લોકભાગ્ય પ્રાકૃત ભાષા. જે સિંધી પાલામાં પણ જ હોવી જોઈએ, અને બ્રાડ પૈશાચી ભાષાને પાણિનિએ
પ્રાકૃત ભાષાઓ વ્યાકરણ બદ્ધ થતાં તત્કાલીન ઉદ્ભવેલી અષ્ટાધ્યાયી’ દારા વ્યાકરણું બદ્ધ કરી “સંસ્કૃત” ની ભાષાઓએ સંસ્કૃત વ્યાકરણને આધાર લઈને જ પોતાને વિકાસ શરૂઆત કરી. એક અન્ય મત પ્રમાણે સંસ્કૃતની શૂરસેની કરેલ છે. સિંધી ભાષાના ક્રિયાપદ અનિવાર્ય રૂપે સંસ્કૃતના બ્રાડ અપભ્રંશમાંથી સિંધી ભાષાને ઉભવ થયો. આધારે છે. ૭૫ ટકા સંજ્ઞાઓ અને વિશેષ પણું સંસ્કૃતમાંથી જેમાંથી હિન્દી ગુજરાતી, મરાઠી વગેરે ભાષાઓ ને સાથે જ ઉદભવેલા છે. અને તેથીજ ડો. અને દ્રશ્ય લખે છે. “ સિંધી ઉભાવ થશે આ મત પ્રમાણે સિંધી ભાષા, સંસ્કૃતની ભગિની ભાષા સંસ્કૃતમાંથી ઉદભવેલી વિશુદ્ધ ભાષા છે. અને ઉત્તર ભારનહિ પરંતુ સંસ્કૃતમાંથી ઉદભવેલી ભાષાઓની ભગિની છે. પ્રસિદધ તની અન્ય સવ ભાષાઓ કરતાં વિદેશી તત્વોથી મુકત છે. વ્યા
સારાત્માઓ સર શ્રીઅર સન, ડો. સુનાતકુમાર ચેટ અને કરણની દૃષ્ટિએ તે અન્ય ભગિની ભાષાઓ કરતાં પ્રથમ સ્થાને છે.” બેરમલ મહેરચંદ આ મતને સ્વીકારે છે. પરંતુ ચેટજી તો એ ( Gammer of the indhi Language 1872 ) શ્રીપણ કહે છે કે ; “ સદની ભાષાને અને સિંધી ભાષાને સારૂં જાન બીન્સ અને કેપ્ટન જાજે સ્ટેક પણ ઉપરોક્ત મતને સમર્થન સામ્ય છે” સિંધી પ્રાકૃત ભાષા પાણિનિ, પતંજલિ અને કાલીદા- આપે છે. સાતમી સદીના પ્રસિદ્ધ ચીની યાત્રી હ્યુવાન સાંગ લખે છે સના સમય કરતાં વધુ જુની છે. અને તે રામાયણ અને તે રામા- “સિંધના લોકોની ભાષા તત્કાલીન મધ્યપ્રદેશ (ઉત્તર ગુજયણ અને મહાભારત કાળની થે પૂર્વેની છે” તેથી જ પ્રથમ મતના રાત-રાજસ્થાન-માળવા-ઉત્તરપ્રદેશ)ની ભાષાઓ સાથે સામ્ય પ્રતિપાદકૅ માને છે કે સિંધી, સિંધ, પ્રદેશની મૂળ ભાષા હતી રાખે છે. ઈતહાસકાર અલબરની પણ આ વાતને સમર્થન આપે અને આગળ જતાં તેનું રૂપ બગડતાં, ૫ણિનીએ તેને વ્યાકરણ છે. પરંતુ જન સાધારો ‘સંસ્કાર યુકત’ બનેલ સ બબ્ધ કર. અમુક ભાનારા રમામાં માને છે કે યુરોપ અને આરાયો. આગળ જતાં લોકો વ્યાંગ કાજે વધુ સરળ બનાવી અને એ દર્યું ની ઘણી ખરી ભાષામાં સંસ્કૃત, ગ્રીક, લેટિન, ફારસી, ગાયિક, રૂસી પાલી ભાષાને જન્મ થશે નિગ્ન અમુક શબ્દો જોતાં શબ્દોના જર્મન અંગ્રેજી હિન્દી, સિંધી વગેરે એક જ કુટુંબની છે. અને વિકાસ અને બદલાતાં રૂપને ખ્યાલ આવી શકશે. ઈ. સ. કરતા ૩ ૪ હજાર વર્ષ પહેલાં એક INDOEUROPEAN ભાષામાંથી ઉદ્ભવેલ છે શ્રી. એ. ડી. પલસકર લખે છે કે સંસ્કૃત
પાલી સિંધી “સિંધી લિપી ચિત્ર લિપીની જેમ હતી. તેનું રૂપ CONVEN- धर्म
घम्म
धर्म, धम TiONAL હતું. મોહન-જો દડોના અવશેષોમાંથી આ અભિપ્રાય प्रेम
प्रेम, पेम ને સમર્થન મળે છે. જ્યારે ભારતીય વિદ્યાભવન પ્રકાશિત HIST. हस्त
हत्थ
हथ ORY OF INDIAN CULTURE VEDIC AGEHI». सत्य
सश्च બી. કે. ધેષ સિંધી લીપી અંગે લખે છે કે: “ તે બ્રાહ્મી शून्य
प्रेम
सच सुत्र
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
