Book Title: Nagarkot Kangada Mahatirth
Author(s): Bhanvarlal Nahta
Publisher: Bansilal Kochar Shatvarshiki Abhinandan Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003821/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ C Bilch nagarakoTa-kAMgar3A mahAtIrtha Janamal sAhitya vAcaspati bhaMvaralAla nAhaTA TOP cal anarvatuleb W wale Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI Atma-vallabha-samudra gurubhyo namaH nagarakoTa -kA~gar3A mahAtIrtha (eka zodha) Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka va sampAdaka: sAhitya vAcaspati zrI bhaMvaralAla nAhaTA prakAzaka: zrI sohanalAla kocara, eDavokeTa prabandha saMcAlaka pUjya baMsIlAlajI kocara zatavArSikI abhinandana samiti 86, kainiMga sTrITa, kalakattA-1 mUlya : ru0 25.00 (paccIsa rupaye) mudraka : rAja prosesa prinTarsa 8, brajadulAla sTrITa kalakattA-700 006 Nagarkot-Kangra Mahatirtha BHANWARLAL NAHTA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya yadyapi himAcala pradeza sthita kA~gar3A purAtana nAma nagarakoTa kA jaina mandira kaI zatAbdiyoM taka kAlagarta meM chupA rahA, tathApi vartamAna meM tapAgacchAdhipati parama pUjya zrI zrI 1008 zrImad vijayAnaMda sUrijI mahArAja (prasiddha nAma AcArya AtmArAmajI mahArAja ) va unakI paramparA meM unake paTTadhara pUjya AcArya zrI vijayavallabha sUrIzvarajI mahArAja ke bhAgIratha prayatnoM dvArA isa vismRta tIrtha kA uddhAra kiyA gyaa| isa saMdarbha meM jaina bhAratI mahattarA sAdhvI zrI mRgAvatI zrI jI mahArAja ke athaka prayAsa kI bhUmikA bhI apanI eka viziSTa sthAna rakhatI hai| unakI preraNA se san 1978 ke cartumAsa meM kAMgar3A durga meM virAjita prathama tIrthaGkara zrI AdinAtha bhagavAna kI atyanta camatkArI evaM pragaTa prabhAvI pratimA kI sevA pUjA kA adhikAra purAtatva vibhAga se sthAyI rupa se milaa| vartamAna meM kA~gar3A tIrtha ko uttarI bhArata kA zatruJjaya tIrtha kahA jA rahA hai aura vaise bhI paramapUjya AcArya vijaya vallabha-samudra-indradinna sadguruoM ke pratApa va inake dvArA kiye gaye sat prayatnoM ne paMjAba ke jaina samudAya ko eka aisI anukaraNIya preraNA dI ki Aja isa purAtana tIrtha meM sthita prathama tIrthaGkara AdIzvara bhagavAn kI pratimA usa naisargika saundarya meM nirmita vizAla bhavanoM ke parakoTe meM bhakta-janoM ko dharma-karma kI aura agrasara hone ke liye pratyeka kSaNa utsAhita karatI hai| jaina samAja vizeSataH paMjAba kA jaina samAja parama pUjya AcArya 1008 zrI vijayAnaMdasUrIzvarajI kA sadA hI RNI rhegaa| jinake upadezoM se samUce paMjAba meM adhyAtmika unnati ke lie mandiroM upAzrayoM va zaikSaNika vikAsa ke lie skUloM evaM kAlejoM kI sthApanA saMbhava huii| vastutaH vikrama saMvat 1682 meM AcArya pada para zrI vijayasiMhasUri virAjamAna huye the, kintu kAlAntara meM kucha aisI avyavasthA AyI ki bhArata kA jaina saMgha kisI bhI vyakti ko AcArya pada na de skaa| paMjAba kesarI AcArya zrI 1008 zrI vijayAnaMdasUrIzvarajI mahArAja ko unakI vidvatA aura caturdika guNavattA ko bhalI prakAra parakhane ke pazcAt hI 260 varSa ke aMtarAla ke pazcAt vikrama saMvata 1943 kI mArgazIrSa badI paMcamI ke dina AcArya padavI se vibhUSita Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiyA gyaa| unakI paramparA ke AcAryoM ne unake naitika mUlyoM kI jvAlA ko prajvalita rakhA va Aja kA kA~gar3A tIrtha eka mahAn viziSTa evaM naisargika saundarya kA pratIka bana gayA hai| kali-kAla kalpataru paMjAba kesarI parama pUjya AcArya bhagavaMta zrImad vijayavallabhasUrIzvarajI mahArAja ne purAtattvAcArya zrI jina vijayajI dvArA sampAdita "vijJapti triveNI" grantha ke AdhAra para kAMgar3A tIrtha kI khoja prArambha kI thI va vikrama samvata 1980 meM hoziyArapura (paMjAba ) se charI pAlita pada yAtrA saMgha lekara kAMgar3A tIrtha padhAre the| ___ hamAre vizeSa anurodha para jaina-sAhitya, saMskRti va dharma ke prakANDa vidvAn sAhitya vAcaspati zrI bhaMvaralAlajI nAhaTA ne nagarakoTa tIrtha sambandhI zodha kArya karake apane athaka prayatnoM se yaha pustaka likhI hai| unakA yaha kArya stutya hai| unheM hamArA sAdhuvAda / hamAre pUjya pitA prAtaH smaraNIya svargIya baMsIlAlajI kocara (prasiddha nAma zrI baMsIlAlajI lugIvAlA) kA yaha janma zatAbdI varSa hai, unakI smRti ko akSuNNa banAye rakhane ke lie yaha pustaka unhIM kI smRti meM prakAzita kI jA rahI hai| ve varSoM se AcArya zrI 1008 vijaya vallabha sUrIzvarajI mahArAja ke samparka meM rahe va unakI preraNA se unhoMne apane priya mitra svargIya rozanalAlajI kocara ke sAtha amRtasara meM dAdAbAr3I kI sthApanA kA kArya kiyA, va zrI rozanalAlajI kocara ke dehAvasAna ke pazcAt ve svayaM guru mahArAjoM kI preraNA va kRpA se varSoM taka dAdAbAr3I ko nirantara vikasita karate rahe va dharmAnurAgI zrAvakoM ke sAtha dharma-karma karate rhe| 9 janavarI 1975 ko prabhu nAma smaraNa karate huye unhoMne apanI deha tyAga dii| unakI sadbhAvanA, bhAIcArA kI pravRti evaM dIna dukhiyoM kI sevA bhAvanA hama sabako anukaraNIya ho, isa bhAvanA ke sAtha yaha pustaka jaina zrI saMgha ko sAdara bheNtt| sohanalAla kocara kalakattA TrasTI akSaya tRtIyA bI0 daulata ceriTebala TrasTa saM0 2048 kalakattA-700001 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA puSTha 37 52 nagarakoTa-kAMgar3A mahAtIrtha zrI nagarakoTa mahAtIrtha caitya paripATI -zrIjayasAgara mahopAdhyAya zrI nagarakoTa vInatI zrI nagarakoTa caitya paripATI (saM0 1497) 28 zrI nagarakoTa AdinAtha stavanam (saM. 1565) zrI sAdhuvaddha na zrI nagarakoTa AdIzvara stotra (saM0 1634) kavikanakasoma tIrtharAjIstava ke cAra zloka zrI jayasAgara upAdhyAya 42 nagarakoTa vInatI zrI abhayadharma gaNi nagarakoTa maMDaNa AdIzvara gItam zrI sAdhusundara saMghapati vIkamasiMha rAsa zrI munibhadra zrI nagarakodAlaMkAra Adijina stavanam kavi megharAja zrI vIratilaka caupAI kavi dedu nagarakoTa jAlapA paramezvarI stavanam kavi harSakIti suzarmapurIyanRpati varNana itihAsa nagarakoTa kA~gar3A kI jAlaMdharI mudrAeM suzarmapurIya nRpati varNana chanda kavi jayAnanda pratiparicaya, AcAdinakara racanA ullekha 115 saMghapati nayaNAgara rAsasAra saMghapati nayaNAgara rAsa saMghapati lor3hA khImacanda rAsa 127 rAsa sAra 135 67 74 ... Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjya zrI baMsIlAlajI kocara janma : 6 janavarI, 1892 dehAvasAna : 1 mArca, 1975 unnIsavI sadI ke antima dazaka meM amRtasara ke eka dharmabhIrU parivAra meM ApakA janma huaa| Apake pitAzrI pU0 premasukhadAsajI kaI varSa pahale vyApAra hetu amRtasara A base the| ApakI bAlyAvasthA meM hI Apake pitAzrI kA nidhana ho gayA thA evaM apane bar3e bhrAtA pU0 bhairUMdAnajI kI dekha rekha meM Apane apane vyApAra kA saMcAlana kiyaa| prArambhika kaI asaphalatAoM ke pazcAt Apane eka jaina muni se navakAra mantra kI mahimA samajhI va tatpazcAta jo mArga darzana Apako milA usane Apako eka dharma parAyaNa, sahRdaya va dAnI insAna banAyA va dIna duHkhiyoM kI sevA ke liye pratyeka kSaNa agrasara kiyaa| varSoM pahale hI Apane lU gI utpAdana hetu amRtasara meM eka vizAla hAtha karaghA udyoga kI sthApanA kI va Apa baMsIlAla lagIvAlA' nAma se prasiddha hue| Apa paramapUjya prAtaHsmaraNIya AcArya vijayavallabhasUrIzvarajI mahArAja ke parama bhakta the va unake sadupadeza se amRtasara meM jaina dAdAbAr3I kI sthApanA kA bIr3A utthaayaa| tatpazcAta unake paTTadhara zAMtamUrti AcArya samudravijayajI mahArAja ke AzIrvAda se dAdAbAr3I ke kAryoM ko susampanna kiyaa| Apane apanA pUrA jIvana dharmArAdhanA karate hue vyatIta kiyaa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THI nagarakoTa kAMgar3A ke jinAlaya ke mUlanAyaka bhagavAna AdinAtha kI bhavya pratimA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kharataragaccha nAyaka zrI jinezvarasUri (dvitIya) aura sA0 vimalacanda Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3KINER 'dazanI-Dayor3hI' maMdira ke pichale bhAga ke khaNDahara Jain Educationa international nagarakoTa kAMgar3A tIrtha kA manorama dRzya . Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LEA999 vijaya vallabha smAraka caturmakha jinAlaya-mUlanAyaka bhagavAn zrI vAsupujya svAmI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinazAsanaratna zAntatapomarti rASTasanta AcArya zrImad vijaya samudra sUrIzvara jI mahArAja Jain Educationa international For Personal and Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 nyAyAmbhonidhi pajAba dezoddhAraka jainAcArya zrImad vijayAnanda sUrIzvara jI mahArAja Jain Educationa International For Personal and Private Use Only . Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAlakalpataru paMjAbakesarI yugavIra AcArya zrImad vijaya vallabha sUrIzvara jI mahArAja Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadivAkara paramArakSatriyoddhAraka vartamAna gacchAdhipati AcArya zrImad vijaya indradinna sUrIzvara jI mahArAja Jain Educationa International For Personal and Private Use Only *iwow.jainelibrary.org Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahattarA sAdhvI mRgAvatIzrI jI mahArAja Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Educationa International svargIya baMsIlAlajI kocara 'lUMgIvAlA' For Personal and Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarakoTa-kAMgar3A mahAtIrtha himAlaya kI goda meM prAkRtika ramaNIya vartamAna himAMcala pradeza meM nagarakoTa kAMgar3A zvetAmbara jaina sampradAya kA ati prAcIna va camatkArI tIrtha hai| nagara ke dakSiNavartI bhAga meM parvata kI coTI para eka prAcIna vizAla kilA hai jisake donoM ora mAjhI evaM bANagaMgA nAmaka nadiyA~ bahatI haiN| yaha nagara va Asa-pAsa kA pradeza kisI jamAne meM jaina dharmAva. lambiyoM kA gar3ha thaa| jana zruti ke anusAra yaha nagara/tIrtha mahAbhArata kAlIna hai| mahAbhArata yuddha meM kauravoM kI ora se lar3ate hue arjuna se parAsta hone para somavaMzI kaToca gotrIya rAjA suzarmacandra jisakA mUla sthAna multAna ( siMgha ) thA, ne ise bsaayaa| rAjA suzarmacandra jaina dharma meM pUrI AsthA rakhatA thA evaM ambikAdevI isa vaMza kI kula devI ke rUpa meM pUjita thii| bhagavAna neminAtha ke samakAlIna rAjA suzarmacandra ne kaI jaina mandira banavAye va aneka ratnoM kI pratimAeM pratiSThita kI thii| ambikA devI kI sahAyatA se kile para zrI Adi jina RSabhadeva kA mandira bnvaayaa| prArambha meM kAMgar3A kA nAma rAjA suzarmacandra ne apane nAma para suzarmapura rakkhA thaa| yaha kAMgar3A jilA jAlaMghara yA trigata deza ke antargata thaa| mahamUda gajanI ke AkramaNa se pUrva kA itihAsa kevala kAzmIra ke itihAsa ko avalokana karane para jo kucha sAmane AtA hai usase yaha siddha hotA hai ki pUrva ke 600 varSa arthAt I0 san 470 se mahamUda gajanavI taka yaha trigataM deza hI kahalAtA thaa| san 1009 meM gajanI ne AkramaNa kiyA va mandiroM Adi ko naSTa kara pracura dhana-sampadA U~ToM para lAda kara gajanI le gyaa| samaya parivartana ke sAtha jAlaMdhara/trigata deza kA bhI ba~TavArA hokara kucha bhAga himAcala pradeza meM aura kucha paMjAba meM calA gyaa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahamUda gajanavI ke AkramaNa kAla se aba taka kA itihAsa jo prApya hai usase jo tathya sAmane Ate haiM unake anusAra saM0 1009 meM gajanI dvArA hindu va jaina rAjAoM ko pezAvara meM parAsta kara nagarakoTa kA kilA adhikAra meM kara liyA gayA para 35 varSa bAda pahAr3I AdivAsiyoM ne dillI kI sahAyatA se kile ko punaH hastagata kara liyA evaM kaToca vaMzIya rAjA kA rAjya punaH kAyama huA / yahA~ kI akhUTa dhana sampadA para hamezA musalamAnoM kI najara rhii| san 1360 meM kAMgar3A ke rAjA saMsAracandra para phirojazAha tugalaka ne car3hAI kara apanI AdhInatA svIkAra karavAlI / saMsAracandra rAjA ke rUpa meM kAyama rahA para vahA~ ke mandiroM kI dhana sampadA eka bAra phira lUTI gaI / sara kaniMghama ne saMsAracandra kI jagaha rUpacandra ko isa samaya rAjA mAnA hai jo ki bhrAMti mAtra hai / tatpazcAt I0 sa0 1556 meM mugala bAdazAha akabara ne kAMgar3A kile ko apane adhikAra meM le liyA / usa samaya ke rAjA dharmacandra ne dillI bAdazAha akabara ko kara denA maMjUra kara apanI gaddI kAyama rkkhii| I0 san 1774 meM sikhoM ke pradhAna jayasiMha ne apane chala-prapaMca dvArA kile ko le liyA va saMsAracandra (dvitIya) ko san 1785 meM sauMpa diyA / san 1805 se 1809 taka yaha kSetra gorakhoM kI lUTapATa kA kendra banA rahA rAjA raNajItasiMha ne gorakhoM ko harAkara saMsAracandra siMhAsana para ArUr3ha kiyA / I0 san 1824 meM saMsAracandra kI mRtyu ke pazcAt anuruddhacandra rAjya kA adhikArI huA / para 3 / 4 varSoM meM ho saMsAra se virakta ho haridvAra calA gayA va apane putra raNavIra ko rAjya bhAra sauMpa diyA / raNajItasiMha ne AkramaNa kara kucha bhAga le liyA va san 1829 meM kile para adhikAra kara liyaa| isa prakAra kAMgar3A meM somavaMzI kaToca gotrIya rAjapUta rAjAoM ke rAjya kA sUryAsta ho gayA / / Akhira lAhaura ke dvitIya ko punaH rAja kaMgadaka yA kAMgar3A rAjya ghanI AbAdI vAlA kSetra thA jahA~ jyAdAtara jaina dharmAvalambI the / aneka mandira, dharmasthala hara gAMva nagara meM the jo ki 2] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ musalamAnI kAla meM naSTa prAyaH ho gye| Aja bhI khudAI meM yatra tatra tIrthaGkaroM va anya jaina devI devatAoM kI pratimAeM pUrNa va khaMDita rUpa meM prApta hai va devI devatA (kSetrIya ) rUpa meM pUjita haiN| ___ Aja sahI hAlata meM prAcIna jaina mandira koI nahIM rahA hai aura jaina dharma ke anuyAyI bhI anyamatI bana cuke haiN| caitya paripATI Adi prAcIna pramANoM ke AdhAra para jo mandira the, unakI sUcI isa prakAra hai| 1. nagarakoTa 1-sAha vimalacandra dvArA nirmita zAMtinAtha jinAlaya jo ( zahara ) meM ___ kharataravasahI nAma se prasiddha thaa| pratimAoM kI pratiSThA AcArya jinezvarasUri dvArA prahlAdanapura meM vi0 saM0 1309 mAgha zuklA 10 ko huii| 2-mahAvIra svAmI jaina mandira-svarNamayI pratimA / mandira rAjA rUpacandra dvArA nirmita sovana vasatI kahalAtA thaa| 3-pethar3asAha dvArA saM0 1325 meM nirmita pethar3a vasatI Adi jina mndir| (kile meM) -~-suzarmacandra dvArA nirmita AdiyugIna AdinAtha bhagavAna kA mandira jo girIrAjavasahI ke nAma se vikhyAta hai| -rAjA rUpacandra dvArA 14vIM zatAbdI meM nirmita Aliga vasati jina mandira jisameM 24 tIrthaGkaroM kI ratnamaya pratimAe~ thiiN| 2. gopAcalapura : isakA vartamAna nAma gulera hai| saM0 dhirirAja dvArA nirmApita vizAla zAntinAtha jinAlaya / 3. nandavanapura : yaha vyAsa nadI ke taTa para sthita hai| yahA~ mahAvIra bhagavAna kA jinaaly| 4. koTilagrAma : zrI pArzvanAtha jinAlaya [ 3 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. koThIpura 6. depAlapura pattana : vartamAna meM devAlapura / yahA~ kaI jina mandira the / vastutaH sAre jAlaMdhara trigarta meM prAyaH hara gAMva meM mandira the / uparokta to kevala jo yAtrI saMgha ke mArga meM par3ate the unakA vivaraNa hai / inake alAvA indrApura ke pArzvanAtha jinAlaya, nandapura ke zAMtinAtha jinAlaya, siMhanada meM pArzvanAtha jinAlaya, talapATaka meM pArzvanAtha jinAlaya, lAhar3akoTa meM jinamandira, kIragrAma ( baijanAtha paparolA ) jo kAMgar3A se 35 mIla dUra sthita hai - meM mahAvIra svAmI kA mandira, kilA nUrapura meM kile ke andara vizAla jaina mandira jo abhI dhvasta avasthA meM hai / yaha paThAnakoTa se 9 mIla para hai / vahA~ bhI jaina yAtrI saMgha ke jAne kA ullekha prApta hai / DholabAhA- jinaur3I-yaha hoziyArapura ke nikaTa hai yahA~ aneka jaina mandira the / khaMDaharoM se prApta aneka jina pratimAeM Adi hoziyArapura ke vizvezvarAnanda vaidika saMsthAna meM surakSita haiM / : yaha cahu~ ora pahAr3oM se ghirA sthAna hai / yahA~ mahAvIra bhagavAna kA mandira va jainoM kI ghanI AbAdI thI / jaina maMdiroM evaM inase sambandhita itihAsa kI jAnakArI ke lie Avazyaka hai ki samaya-samaya para gaye yAtrI saMgha, sAdhu samudAya jinhoMne isake lie preraNA dI va saMgha meM sAtha gaye, dvArA racita stavana, rAsa, sajjhAya, vijJaptipatra Adi jo upalabdha haiM unakA vistRta manana kareM / ataH upalabdha sAmagrI para vistAra pUrvaka vivecana kiyA gayA hai jo ki prApta itihAsa kI AdhAra zilA hai / mahopAdhyAya jayasAgara pandrahavIM zatAbdI ke mahAn prabhAvaka aura vidvAnoM meM mahopAdhyAya jayasAgara jI kA sthAna bar3A mahatvapUrNa hai Apa darar3A gotrIya AsarAja ke putra aura AbU kharataravasahI ke nirmAtA saM0 maMDalika Adi ke bhrAtA the / Apane bAlyakAla meM zrI jinarAjasUri jI se dIkSA lI taba Apa kA nAma 4 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinadatta se jayasAgara ho gyaa| ApakA janma saM0 1445-50 ke bIca aura dIkSA saM0 1460 ke Asa pAsa honI caahie| zrIjinavarddhanasUri jI Apake vidyAguru the tathA pIche se gaccha bheda ho jAne se Apa zrI jinabhadrasUrijI ke AjJAnuvartI rahe aura unhoMne Apako saMvat 1475 meM upAdhyAya pada diyA thaa| saM0 1484 meM Apa siMdha-paMjAba meM vicare aura nagarakoTa mahAtIrthAdi kI yAtrA kI thI jisakA vizeSa vargana Apane vijJapti-triveNI meM kiyA hai| saM0 1487 meM Apake sAnidhya meM zatrujayAdi mahAtIrthoM kA yAtrI saMgha saM0 maMDalika ne nikAlA va dUsarI bAra saM0 1503 meM yAtrI saMgha nikaalaa| Apane gujarAta rAjasthAna paMjAba ke aneka tIrthoM kI yAtrA kI thI jinakA varNana torthamAlA-caitya paripATI saMjJaka racanAoM meM milatA hai| saM0 1511 ko prazasti meM jo hamAre aitihAsika jaina kAvya saMgraha meM prakAzita hai--meM ApakI jIvanI kI mahatvapUrNa ghaTanAe~ nirdiSTa hai| ujjayanta zikhara para narapAla saMghapati ne "lakSmotilaka" nAmaka vihAra banAnA prAraMbha kiyA taba ambAdevI, zrIdevI Apake pratyakSa hii| sarisA pArzvanAtha jinAlaya meM bhI zrI zeSa padmAvatI saha pratyakSa haA thaa| mevAr3a ke nAgadraha ke navakhaNDA pArzvanAtha caitya meM zrI sarasvatI devo Apa para prasanna huI thii| zrI jinakuzalasUri jI Adi deva bhI Apa para prasanna the Apane pUrva meM rAjagRha nagara uddavihArAdi, uttara meM nagarakoTTAdi pazcima meM nAgadrahAdi kI rAjasabhAoM meM vAdI vRndoM ko parAsta kara vijaya prApta kI thii| Apane sandehadolAvalI vRtti, pRthvIcandra carita, parvaratnAvalI, RSabhastava, bhAvArivAraNa vRtti evaM saMskRta prAkRta ke sahasroM stavanAdi bnaae| anekoM zrAvakoM ko saMghapati banAe aura aneka ziSyoM ko par3hAkara vidvAna bnaae| ___ ApakI ziSya paramparA bhI viziSTa mahatvapUrNa thii| Apake prathama ziSya megharAja gaNi kRta nagarakoTa AdinAtha hArabaMdha stotra vijJapti-triveNI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke bIca prakAzita hai| somakuMjara kRta kharataragaccha paTTAvalI (gA0 30) evaM jesalamera saMbhavanAtha jinAlaya prazasti (saM0 1497) prakAzita hai| ApakA svargavAsa saM0 1515 ke AsapAsa anumAnita hai| Apa mahopAdhyAya pada pratiSThita the ataH tatkAlIna vidvAnoM aura upAdhyAyoM meM sarvocca the| ApakI racanAe~ pracura parimANa meM upalabdha haiN| zrI jayasAgaropAdhyAya ke citra bhI upalabdha haiN| hamAre saMgraha ke triSaSThizalAkA puruSa caritra ke kucha patroM meM Apake parivAra-bhAI aura bhaujAiyoM ke citra haiN| ApakA citra bhI AcArya mahArAja ke sAtha hai jo saMbhavataH jinavaddha nasUri yA jinabhadrasUri kA saMbhava hai, kyoMki saM0 1475 meM prApta upAdhyAya pada usameM prayukta hai| zrI pUraNacaMdrajI nAhara ke saMgRhIta prati meM bhI ApakA citra hai| gaNivarya zrI buddhimunijI se prApta svarNAkSaro kalpasUtra kI prazasti hamane "maNidhArI aSTama zatAbdI grantha meM prakAzita kI thI jo zrI jayasAgaropAdhyAya racita hai aura usameM AbU kharataravasahI nirmAtA apane bhrAtA maNDalika ke parivAra kA vizad varNana hai aura hamAre sampAdita aitihAsika jainakAvya saMgraha meM bhI jayasAgaropAdhyAya prazasti hai jisameM mahopAdhyAya jI ke jIvanI para mahatvapUrNa vizad varNana prApta hai| - mahAtIrtha nagarakoTa-kAMgar3A ko prakAza meM lAne kA zreya jayasAgaropAdhyAyakRta vijJapti-triveNI' saMjJaka vijJaptipatra ko hai| jo upAdhyAya jI ne mahAn zAsanaprabhAvaka AcArya pravara zrIjinabhadrasUrijI mahArAja ko siMdha prAnta ke mammaNavAhaNa sthAna se aNahilapura pATaNa ko bhejA thA jisameM isa tIrthayAtrA kA vizad varNana hai| kharataragaccha meM yaha prathA pUrvakAla se calI A rahI thI yaha patra saM0 1484 ke mAdha sudi 10 ko likhA gayA thA to isase arddha zatAbdI pUrva saM0 1430 kA vijJapti mahAlekha' bhI lokahitAcArya ko zrI jinodayasUrijI dvArA preSita hai jinameM pUrva deza kI yAtrA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA varNana hai| purAtattvAcArya zrI jinavijayajI ne bahuta se vijJaptipatroM kA saMgraha siMghI granthamAlA se prakAzita kie haiN| isa vijJapti-triveNI ko to Apane san 1916 meM AtmAnanda sabhA, bhAvanagara se prakAzita karavAyA thA jisameM vistRta prastAvanA aura hindI sAra bhI bar3A upayogI aura aneka jJAtavyoM se paripUrNa gratha thaa| aba vaha anupalabdha hai ataH vijJapti-triveNI kA ati sakSipta sAra yahA~ de rahe haiN| zrI jinabhadrasUrijI ke Adeza se zrI jayasAgaropAdhyAya, megharAja gaNi, satyaruci gaNi, paM0 matizIla gaNi aura hemakaMjara muni Adi ziSyoM ke sAtha sindha prAnta meM vicarate hue saM0 1483 kA cAturmAsa 'mammaNavAhaNa' nagara meM kiyA thaa| cAturmAsa ke pazcAt saM0 somAka ke putra saM0 abhaya candra ne mahAtIrtha marukoTTa (maroTa) kI yAtrA ke lie saMgha nikaalaa| upAdhyAyajI bhI saMgha ke sAtha yAtrA kara vApasa mammaNavAhaNa pdhaare| pharIda pura ke zrAvakoM kI vinatI svIkAra kara drohaDoTTAdi gA~voM meM hote hue pharIdapura phuNce| aneka dharma kArya huye, upAdhyAyajI ke upadeza se aneka brahma kSatriya aura brAhmaNAdi bhI jaina dharmAnuyAyI hue| eka dina vyAkhyAna ke pazcAt kisI Agantuka yAtrI se nagarakoTa mahAtIrtha ke sambandha meM jAnakArI milI ki yaha suzarmapura zrI AdinAtha svAmI kA prAcInatama tIrtha hai aura vartamAna meM musalamAnoM dvArA aneka tIrthasthala naSTa-bhraSTa ho jAne para bhI vaha akhaNDita aura saprabhAva hai| ___ tIrtha kA varNana sunakara upAdhyAyajI ne pharIdapura nivAsI seTha rANA ke somacandra, pArzvadatta aura hemA nAmaka putroM ko upadeza diyaa| unhoMne saMgha nikAlane kI taiyArI kI aura grAmAntaroM meM AmaMtraNa patra bheja die| isI bIca upAdhyAyajI ko mAbArakhapura ke zrAvaka apane gAMva meM le gae jahA~ 100 ghara zrAvakoM ko bastI thii| vahA~ aneka dharma kArya hue, sA. zivarAja ne apane pitA haricaMda seTha ke sAtha Adi jina kI pratiSThA upAdhyAya jI ke kara kamaloM se karAI aura saMghavAtsalya diyaa| pharIdapura se sA0 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAmA sA0 somA, sA0 hemA, sA0 devA aura dassU Adi zrAvaka bhI Ae the jo kArya samApti ke bAda upAdhyAyajI ko apane sAtha apane nagara le gae / vahA~ se jyotiSI dvArA die zubha muhUrta meM sA0 somA ke saMgha ne prasthAna kiyA / vipAsA ( vyAsA ) nadI pAra kara aneka mArgavarttI gAMvoM ko ullaMghana kara nizcindIpura ke pAsa Akara sarovara ke kinAre saMgha tthhraa| vahA~ ke loga saMgha dazanArtha Ae to vahA~ kA rAjA suratrANa ( sulatAna) bhI azvArUr3ha hokara apane dIvAna ke sAtha AyA / upAdhyAyajI ke upadeza se prabhAvita hokara sAdhuoM ko stuti - praNAma kara saMghapati somA ko sammAnita kara apane sthAna ko lauTA / saMgha vahA~ se kramazaH talapATaka pahuMcA, devapAlapura kA saMgha guruvandanArtha AyA aura saMgha ko apane yahA~ le jAne kA Agraha karane lagA / para saMgha ne Age prayANa kiyA aura vyAsA ke kinAre kinAre calatA huA madhya deza meM pahu~cA / eka dina, eka ora se khokhareza yazoratha ke sainya kA aura dUsarI ora se sikandara ke sainya kA kolAhala sunakara saMgha ghabarA gayA aura vApasa lauTakara vyAsA ko naukAoM se pAra kara kuMguda ghATa se hokaramadhya, jAMgala, jAlandhara aura kazmIra ina cAra dezoM kI sImA ke madhyavartI hariyANA nAmaka sthAna meM pahu~cA / kAnuka yakSa ke mandira ke nikaTa nirupadrava sthAna meM par3Ava DAlA aura zubha muhUrta meM caitra sudi 11 ko nAnA prakAra ke bAjitroM ke bajane para somA seTha ko saMghapati pada diyA / mallikavAhana ke saM0 mAgaTa ke pautra aura sA0 devA ke putra uddhara ko mahAdhara pada evaM sA0 nIvA, rUpA, aura sA0 bhojA ko bhI mahAdhara pada diyA gyaa| saillahasta kA pada buccAsa gotrIya sA0 jinadatta ko samarpaNa kiyaa| pAMca dina taka garjana - tarjana, varSA tUphAna aura oloM ke upadrava ke pazcAt chaThe dina saMgha kA prayANa huA / sapAdalakSa parvata kI saghana jhAr3iyoM aura taMga ghATiyoM ko pAra karate hue vyAsA ke taTa para phuNcaa| mArgavartI nagaroM gAMvoM ke lokoM aura adhipatiyoM se milatA huA kramazaH pAtAlagaMgA ke taTa sA0 8] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para pahu~cA / nadI pAra kara kramazaH pahAr3oM kI coTiyoM ko ullaMghana kara ke dUra se svarNa maya kalaza-maNDita prAsAdoM kI paMktivAle nagarakoTa-suzarmapura ko dekhaa| bANagaMgA nadI pAra kara nagara meM jAne kI taiyArI kara rahe saMgha ke svAgatArtha vahA~ ke nAgarika aura jaina samudAya ne Akara vAjitroM kI vividha dhvani aura jayajayakAra ke sAtha yAtrI saMgha kA nagara meM praveza kraayaa| nagara ke prasiddha prasiddha muhalloM va bAjAroM meM se hokara sAdhu kSImasiMha ke banavAye hue zAntinAtha jinAlaya ke siMhadvAra para phuNcaa| yahAM ke mUla nAyaka zAMtinAtha svAmI kI pratimA kharataragaccha ke AcArya zrI jinezvara sUrijI kI pratiSThita thii| saM0 1484 ke jyeSTha sudi 5 ke dina yaha yAtrA phalavatI huii| yahA~ se zrI saMgha ne rAjA rUpacanda ke banavAye huye mandira meM jAkara suvarNamaya mahAvIra bimba ko vandana kiyA phira tIsare RSabhadeva jinAlaya meM darzana vandana kara apanA mAnava janma saphala kiyaa| saMgha ke utarane aura vizrAma karane kI vyavasthA kI gii| dUsare dina prAtaHkAla nagara ke pArzvavartI pahAr3I para sthita anAdi yugIna, ati prabhAvazAlI zrI AdinAtha svAmI ke prAcIna aura sundara jinAlaya kI yAtrA karane ke lie saMdha ne prasthAna kiyaa| saMghapati mArga meM yAcaka gaNoM ko icchita dAna detA haA jA rahA thaa| kile meM jAne ke lie rAjamahaloM ke bIca meM hokara jAnA par3atA thaa| isalie rAjA narendracandra ne apane karmacAriyoM ko saMgha ke logoM ko beroka Toka Ane dene kI AjJA dedii| sAtha meM heraMba nAmaka eka AtmIya karmacArI ko kile kA mArga batAne ke lie bhejaa| isa mArgadarzaka ke sAtha rAjabhavanoM ke madhya hokara kramazaH sAta daravAjoM ko pAra kara saMgha ne kile meM praveza kiyaa| mArga meM saMgha ko dekhane ke lie rAjakIya va prajAjanoM kI bhIr3a lagI huI thii| saMghane zrI AdinAtha bhagavAna ke mandira meM jAkara bhakti pUrvaka darzana kiye| muniyoM ne vividha prakAra se stavanA 1 kara bhAva pUjA kI aura zrAvakoM ne 1. upAdhyAyajI ke ziSya muni megharAja kRta 24 padyoM vAlA hArabandha stotra vijJapti triveNI meM haiM, jise Age diyA jA rahA hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAva pUjA ke sAtha sAtha pracura phala-phUla naivedyAdi dvArA dravya pUjA kara apanI AtmA ko nirmala bnaayaa| nagarakoTa-kAMgar3A ke vRddhajanoM ne saMgha ke yAtriyoM ko tIrtha kA mAhAtmya batalAte hue kahA ki-yaha mahAtIrtha zrIneminAtha svAmI ke samaya suzarma nAmaka rAjA ne sthApita kiyA thA aura AdinAtha bhagavAna kI pratimA kisI ke dvArA ghar3I huI na hokara svayaMbhU-anAdi hai| isakA bar3A bhArI atizaya Aja bhI pratyakSa hai| bhagavAna kI caraNa sevikA zAsanadevI ambikA hai, isake prakSAlana kA pAnI cAhe vaha eka hajAra ghar3oM jitanA ho to bhI bhagavAna ke prakSAlana ke pAnI ke sAtha pAsa-pAsa hone para bhI kabhI nahIM miltaa| mandira ke mUla garbhagRha meM kitanA hI snAtra jala kyoM na par3A ho, bAhara se daravAje aise baMda kara die jAeM ki cIMTI bhI praveza na kara sake, to bhI kSaNa mAtra meM sArA pAnI sUkha jaaygaa| aise bahuta se prabhAva Aja bhI isa mahAtIrtha ke pratyakSa haiN| isa tIrtha mahimA guNagAna ke bhakti sikta vAtAvaraNa meM rAjA narendracandra ne apane pradhAna-puruSoM ko bhejakara saMgha sahita upAdhyAya zrI jayasAgarajI ko bahumAna pUrvaka bulaayaa| yaha rAjA vizuddha kSatriya, nyAyavAna, suzIla, sadguNI aura dharma prema se ota prota thaa| isakA kula somavaMzIya nAma se prasiddha thA, isane sapAdalakSa parvata ke pahAr3I rAjAoM ko parAjita karake unheM gata garva kiyA thaa| zvetAmbara sAdhuoM para isakA bar3A prema aura Adara thaa| apane mahala meM pUrvajoM dvArA sthApita AdinAtha pratimA kA yaha paramopAsaka thaa| rAjA ke bulAne para saMgha sahita upAdhyAya jI rAjasabhA meM pdhaare| usane mastaka namA kara unheM vandana kiyA, badale meM upAdhyAya jI ne dharmalAbha diyA / rAjasabhA meM saba ke yathAyogya sthAna para baiTha jAne ke bAda rAjA ne kuzala praznAdi pUche phira svayaM upAdhyAya jI ke sAtha vidvad goSThI karane lgaa| sAtha meM anyAnya brAhmaNa-kSatriyAdi bhI vArtAlApa karane lge| eka kAzmIrI vidvAna kucha dera zAstrArtha bhI karatA rhaa| upAdhyAyajI kI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidvattA aura vAk cAturI se rAjA aura rAjasabhA sabhI atyanta prasanna hue aura jaina vidvAnoM kI bhUri bhUri prazaMsA karane lge| isake bAda rAjA ne apanA devAgAra dikhalAyA jisameM sphaTika ratnAdi vividha padArthoM kI banI huI tIrthaMkara Adi aneka devoM kI mUrtiyAM virAjita thiiN| isa prakAra dina kA adhikAMza bhAga bitAkara saMdhyAkAlIna pratikramaNAdi kriyA-kANDa ke hetu upAdhyAyajI ne apane sthAna para jAne kI icchA prakaTa kii| rAjA ne AdarapUrvaka, phira padhArane ke nivedana sahita saMghakIya maMDalI ko vidA kiyaa| saptamI ke dina saMgha kI ora se nagara aura kile ke cAroM mandiroM meM mahApUjA racAI gii| mandiroM ko garbhAgAra se lekara dhvajAdaNDa taka, bahumUlya dhvajA patAkAoM se sajAye ge| bhagavAna ke sammukha nAnA prakAra ke phala-phUla, pakvAnna naivedyAdi bheMTa kiye ge| sthAna sthAna para bAje vajane lage, nRtya hone lage, striyAM maMgala gIta gAne lgiiN| saMghapati ne garIba se lekara dhanADhya taka-sabhI ko prIti bhojana krvaayaa| aSTamI ke dina zrI zAntinAtha jinAlaya meM bar3e ThATha ke sAtha nandI kI racanA kI gaI aura megharAjagaNi, satyaruci gaNi, matizIla gaNi, hemakuMjara muni aura kulakezari muni ko upAdhyAyajI ne paMcamaMgala mahAzrutaskandha kI anujJA dii| evaM daza dina taka nagarakoTTa meM saMgha ne sthiti kii| vahAM ke jIdo, vIro, harSoM, caMbho. saMbho, gaMbho Adi zrAvakoM ne upAdhyAyajI ko cAturmAsa rahane ke lie bahuta kucha Agraha kiyaa| gyArahaveM dina sakala saMgha ekatra hokara phira samasta mandiroM meM gayA aura bhakti-gadgad svara se paramAtmA kI prArthanA karatA huA prAsthAnika caityavandana kara vApasa ravAnA huaa|' aneka pahAr3oM, 1. vijJapti-triveNI meM jvAlAmukhI, jayantI, ambikA aura laMgar3A vIra kA ullekha kiyA hai| yataH jvAlAmukhyA jayantyA ca zrImadambikayA tthaa| vIreNa laGgaDAkhyena yadasevi sadaiva hi // 1 // saMsAra sAgarottAra tIrthAttIrthottamAttataH / zrImannagarakoTA khyAt prasthitAH saha sAthikaiH / / 2 / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nadiyoM, aura jaMgaloM ko pIche chor3atA huA gopAcalapura-tIrtha ko phuNcaa| vahAM para saM0 ghirirAja ke banAye hue vizAla aura ucca mandira meM virAjamAna zrI zAntinAtha bhagavAna ke darzana-vaMdana kie| vahA~ para pAMca dina mukAma karake phira Age cale aura vipAzA ke taTa para base hue nandavanapura meM saMgha ne zrImahAvIra svAmI ke sundara mandira meM prabhu-darzana kie| vahAM se koTila. grAma pahuMca kara zrI pArzvanAtha 2 bhagavAna kI yAtrA kii| vahAM se phira parvatoM-ghAToM aura zikharoM ko ullaMghana kara koThInagara meM zrI mahAvIra deva ke darzana kie| isa gAMva meM bahusaMkhyaka zrAvaka the ataH daza dina paryanta ThaharanA pdd'aa| saM0 somA ne yahAM para sAre saMgha ko prItibhoja diyA aura nAnA prakAra ke vastrAbhUSaNAdi dvArA sArmika bandhuoM ko satkRta kiyaa| gyArahaveM dina yahAM se prayANa karake calate hue kucha dina saptarudra jalAzaya ke mahApravAha vAle jalamArga ko naukAoM dvArA 40 koza pAra kiyA aura sukhapUrvaka devapAlapura pattana ko saMgha phuNcaa| vahA~ ke kavalA gacchoya saM0 ghaTasiMha Adi aura kharatara gacchIya sA0 sAraMga Adi zrImAn zrAvakoM ne saMgha kA bar3e bhArI samAroha ke sAtha nagara praveza kraayaa| yahAM bhI koThIpura kI taraha sArmikavAtsalya Adi saMgha satkAra saghapati mahAdhara Adi ne sotsAha premapUrvaka kie| yahA~ ke saMgha ne to upAdhyAyajI ko cAturmAsa hetu Agraha kiyA to kSetra kI yogyatAnusAra megharAja gaNi, satyaruci gaNi, kulakesari muni aura ratnacandra kSullaka-ina cAra ziSyoM ko cAturmAsa karane ke lie chor3a die aura daza dina AnandapUrvaka vyatIta kara saMgha ne pharIdapura kI ora prayANa kiyaa| jAte samaya jo dRzya dRggocara hue the ve phira dekhate hue vipAzA nadI ko pIche chor3akara pahale mukAma vAle maidAna meM jA phuNce| pharIdapura ke loga svAgatArtha sAmane aaye| saM0 somA ke bhAI pAsadattahemAne nAgarikoM aura yAtriyoM ko sammAnita kiyaa| 2. upAdhyAyajI ne yahA~ paMca varga parihAramaya 7 zlokoM dvArA stavanA kI jo vijJapti triveNI meM prakAzita haiN| 12 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAyajI mahArAja ne saM0 1484 kA cAturmAsa mammaNavAhaNa meM vyatIta kiyA / paryuSaNa ke dinoM meM aneka zrAvaka zrAvikAoM ne mAsakSamaNa Adi bar3e bar3e tapa kie / cAturmAsa ke pazcAt pauSa mahIne meM nandimahotsava kiyA gayA aura tIna sAdhu, cAra zrAvaka aura 24 zrAvikAoM ne tapazcaraNa aura nAnA abhigraha dhAraNa kie / nagarakoTa se Ate samaya devapAlapura meM megharAja gaNi Adi jina cAra sAdhuoM ko cAturmAsa hetu chor3a Ae the ve bhI upAdhyAyajI ke samIpa A pahu~ce / vijJapti - triveNI kA yAtrA varNana prakAza meM Ane para vartamAna meM yaha mahAtIrtha prakAza meM AyA para itaH pUrva kI sthiti para prakAza DAlanA Avazyaka hai / caityavAsa ke yuga meM suvihita sAdhuoM ke vicaraNa ke abhAva meM usa samaya ke itihAsa ko prakAza meM lAne kA sAdhana anupalabdha hai / suvihita ziromaNi zrIharibhadrasUri jaise dhurandhara AcAryoM ne zithilAcAra kA tIvravirodha kiyA zrI varddhamAnasUri zrI jinezvarasUri ne durlabharAja kI sabhA, aNahilapura pATaNa meM jAkara unase lohA liyA aura zAstrArtha vijetA hokara kharatara viruda prApta kara zuddha sAdhvAcAra ko pratiSThita kiyA unakI paramparA meM jinavallabhasUri - jinadattasUri, maNidhArI jinacandrasUri va jina patisUri Adi ne usa jyoti ko prajvalita rkhaa| zrI jinavallabhasUri ke ziSya jinazekhara kI rudrapallIya paramparA to zatAbdiyoM taka vicaratI rahI ho para uparyukta mahAn AcAryoM ne janatA ko pratibodha dekara lAkhoM kI saMkhyA meM osavAla - zrImAla mahattiyANa Adi jAtiyoM meM zrI vRddhi kI / khaNDelavAla, mAhezvarI va brAhmaNAdi ko bhI jaina dharmAvalambI banAyA / rAjagaccha Adi kaI paramparAoM ke chiTaphuTa ullekha pAye jAte haiM para vyavasthita itihAsa kA abhAva hai / isI pariprekSya meM zrIjinapatisUrijI ke nagarakoTa kAMgar3A padhArane para saM0 1271 meM rANAzrI AsarAja Adi bahusaMkhyaka logoM ne vRhadvAra meM sanmukha Akara svAgata kiyA aura muni maNDala sahita AcAryazrI ke nagarakoTa padhArane para 50 vijaya zrAvaka ne bar3e bhArI samAroha ke sAtha sUrijI kA pravezotsava kiyA / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only [ 13 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM0 janatA meM AnaMda chA gayA, dharmopadezoM kI jhar3I lagane se mithyA dRSTi gotra devatAdi kA pUjana parihAra huA / nandI mahotsavAdi aneka prakAra ke dharmakRtya hue / sUrijI nagarakoTa ke Asa pAsa do varSa taka vicare / 0 1273 meM paM0 manodAnaMda nAmaka kAzmIrI paNDita Aye, zAstrArtha kA AhvAna hone para mahArAjAdhirAja zrI pRthvIcaMdra kI rAjasabhA meM zrI jinapAlopAdhyAya Adi ziSyoM ko zrI jinapatisUrijI ne bhejA aura paNDita ko zAstrArtha meM parAjita kara va jayapatra sahita bar3e samAroha pUrvaka lauTe / yugapradhAnAcArya gurvAvalI meM isa prasaMga kA vizada varNana hai| zrI caMdratilakopAdhyAya kRta abhayakumAra caritra prazasti kA nimna zloka bhI isa viSaya para prakAza DAlatA hai bhUyo bhUmi bhujaMga saMsadi manonAnaMda vipraMdhanA, haMkAro ra kandhara suviduraM patrAvalaMba pradam jitvA vAda mahotsave purivRhadvAre pradazyaccakai yukti saMgha yutaM guru jinapati yastoSayAmAsivAn // 37 // AcArya mahArAja nagarakoTa aura tannikaTavarttI pradezoM meM aneka sthaloM meM vicare hoMge aura ke pravAsa meM anekoM bhavyAtmAoM ko pratibodha diyA hogA | nagarakoTa ke rAjA jaina the aura nagara meM cAra mandiroM meM eka jinAlaya jisakA nAma kharataravasahI thA, kA nirmANa bhI Apake upadeza se hI huA hogA / seTha vimalacaMda Apake hI kuTumba ke the jinakA vyApArika sambandha paMjAba, dillI, gujarAta meM sarvatra thA / ina do varSoM ke kriyA kalApoM kA varNana gurvAvalI meM kucha bhI nahIM likhA gayA / ApakA ajJAnuvarttI sAdhusaMgha va paTTadhara zrI jinezvarasUri ( dvitIya ) bhI udhara vicaraNa karate rahe mAlUma detA hai kyoMki dedAkRta zrI vIratilaka caupaI ke anusAra nagarakoTa nivAsI vIrau sonAra ApakA parama bhakta thA jisake anazana lekara svargastha hone kA varNana prApta hai jo Age diyA gayA hai / 14 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM0 1277 meM ASADha sudi 10 ko zrI jinapatisUri kA svargavAsa ho jAne para unake paTTa para zrIjinezvarasUri (dvitIya ) baitthe| unakA muni maNDala vahAM cAturmAsa karatA rahatA, zrAvakoM kA bhI AvAgamana rahatA / saMdha yAtrA, pratiSThAdi meM pUrNa yogadAna rahatA thaa| saM0 1306 mitI mAgha sudi 10 ko zrI zAntinAtha, ajitanAtha, dharmanAtha, vAsupUjya, munisuvrata, zrI sImaMdhara svAmI Adi pratimAoM kI pratiSThA sA0 vimalacaMda, hIrA Adi samudAya ne karAI thii| gurvAvalI meM likhA hai ki nagarakoTa ke prAsAda meM pracura dravyavyaya karake seTha vimalacaMda ne prabhu zAMtinAtha pratiSThita kraaye| ajitanAtha bhagavAna kI jana sAdhAraNa ne, dharmanAtha svAmI kI vimalacaMda seTha ke putra kSemasiMha ne,zrI vAsupUjya svAmI kI samasta zrAvikAoM ne, munisuvrata svAmI kI goSThika dehar3a ne, sImaMdhara svAmI kI goSTika hIrA ne tathA padmanAbha prabhu kI pratiSThA mahA bhAvasAra hAlA ne pAlanapura meM kraaii| zrI abhayatilakopAdhyAya kRta tAr3apatriya dvayAzraya kAvya vRtti meM seTha vimalacaMda kA citra bhI prApta hai| prazasti kA 21 vAM zloka dekhiye| zrI pralhAdanapattane jinapati zAnti pratiSThApayA cakresari jinezvara stadanuyaH saMsthApayAmAsivAn prAsAde pravare suzarmanagare manye pratiSThA jaye svaM prApayya tataH suzarmanagare saMsthApayat zive // 21 // saM0 1484 meM zrI jayasAgaropAdhyAya jaba saMgha sahita yAtrArtha padhAre to vahAM ke darzana kara itanA AnaMda milA ki zarIra romAJcita ho gyaa| pyAse ko mAno sudhArasa milA ho, aisI anubhUti hii| seTha vimalacaMda ke putra seTha kSImasiMha kArita prAsAda meM kharatara gaccha nAyaka zrI jinezvarasUri pratiSThita zAntinAtha svAmI ko jyeSThasudi 5 ke dina vandana kiyaa| anya jinAlayAdi kA camatkArika varNana jAnane ke lie vijJapti-triveNI' dekhanA caahie| usa samaya vahA~ zAntinAtha jinAlaya ke atirikta 2 rAjA rUpacanda kA banavAyA huA svarNamaya pratimA vAlA mahAvIra svAmI kA [ 15 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mandira aura tIsarA yugAdi jina RSabhadeva svAmI kA aura cauthA mandira kAMgar3A to UMce durga para RSabhadeva svAmI kA prAcInatama jinAlaya thA jisakA nirmANa neminAtha bhagavAna ke samaya rAjA suzama ne karAyA thaa| usa samaya vahA~ kA rAjA narendracandra thA jo svayaM jaina thA aura usake caityAlaya meM ratnamaya jina pratimAeM thoM jinake darzana jayasAgaropAdhyAya ne kie the| terahavIM, caudahavIM zatAbdI meM bIjApura meM jaina dharma kI bar3I jAhojalAlI thii| yugapradhAnAcArya gurvAvalI evaM tAr3apatrIya grantha prazastiyoM meM vAsupUjya vidhi caitya kI pratiSThAoM aneka devakulikAoM ke nirmANa, daNDadhvajAropa Adi ke ullekha pAye jAte haiN| una saba devakulikAoM meM adhiSThAyaka vIratilaka kI pratiSThA kaba huI, yaha anveSaNIya hai| saM0 1284 meM bIjApura meM zrI vAsupUjya svAmI kI sthApanA-pratiSThA huii| mitI ASAr3ha sudi 2 ko amRtakIrti, siddhikIrti, cAritrasundarI aura dharmasundarI kI dIkSA huI thii| saM0 1285 jyeSTha sudi 2 ko kIti kalaza va udayazrI kI dIkSA huii| jyeSTha sudi 9 ko vidyAcandra, abhayacandra gaNi kI dIkSA huii| saM0 1317 ASAr3ha sudi 11 ko vahAM ke mantrI ne vAsupUjya vidhicatya para svarNakalaza, svaNadaNDa dhvajAropaNa Adi vizeSa rUpa se karavAye the| inhIM utsavoM ke samaya voratilaka kI pratiSThA kI gaI ho, yaha saMbhava hai| jayasAgaropAdhyAya kRta nagarakoTa mahAtIrtha caitya paripATI meM nagara. koTa kAMgar3A ke upayukta cAra mandira ke sivA cAra aura sthAna milAkara pacatIthaM batalAyA hai| jaina dhama meM anekoM tIrthoM ke pAsa paMcatIthiyoM kI bar3I mahimA hai| yaha prathA prAcIna kAla se calI Ato hai| nagarakoTa paMcatIrthI meM dUsarA gopAcalapura thA jisameM zAntinAtha jinAlaya tIsarA naMdavaNa (nAMdauna) thA , jahA~ mahAvIra jinAlaya, cauthA koTila meM pArzvanAtha svAmI aura pA~cavA~ koThInagara meM svarNamaya kalazoM vAlA vIra prabhu kA maMdira thaa| kAMgar3A ke AdinAtha jinAlaya meM ambikAdevI hone ke prAcIna ullekha pAye jAte haiN| vijJapti-triveNI meM jvAlAmukhI, jayanti Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ambikA aura laMgar3A vIra kA ullekha hai| caitya paripATI meM vIra laMgar3a ko 'vIra la ukar3a' likhA hai| paMcanadI sAdhanA gItAdi meM vaNita 'khoDiyA khetrapAla' yahI lagatA hai| prazna yaha hai ki 52 vIroM ke antargata aura khetala nAma se ullikhita vIratilaka hI laMgar3a vIra, khaMja yA khoDiyA kSetrapAla na ho ? nagarakoTa ke vIrA sonAra ko kSetrapAla ho jAne para paMjAba meM bhI mAnya kiyA gayA ho, yaha asambhava nahIM kintu zrI jinezvarasUrijI mahArAja ne to use 'vIratilaka' nAma dekara vijjalapura-bIjApura ke vAsupUjya jinAlaya meM hI virAjamAna kiyA thaa| saM0 1497 meM racita nagarakoTa caitya paripATI meM 1 rAjA suzarma kA AdinAtha jinAlaya, 2 AligavasahI meM maNimaya 24 bimba, 3 rAyavihAra rAjA rUpacaMda kArita mahAvIra svAmI 4 zrImAlI dhiriyA kA pArzvanAtha jinAlaya, 5 kharatara vidhi prAsAda meM zAntinAtha jinAlaya kA ullekha hai| jayasAgaropAdhyAya kI vijJapti-triveNI va caityaparipATI ke teraha varSa pazcAta hI yaha caityaparipATI banI hai jisameM eka mandira adhika hai| Aliga vasahI ke 24 bimboM meM AdinAtha svAmI ko mUlanAyaka mAna lene se zrImAla ghiriyA kA pArzvanAtha jinAlaya hI bAda meM banA pramANita hotA hai| kanakasoma kRta AdIzvara stotra meM AdinAtha zAMtinAtha aura mahAvIra jinAlaya kA ullekha kiyA hai para sAdhusundara ne kevala AdIzvara bhagavAna kA hI stavana banAyA hai| ____satarahavIM zatAbdI ke bAda dhIre-dhIre mandira lupta hote gaye mAlUma dete haiN| DA. banArasIdAsa jaina ke "jaina itihAsa meM kAMgar3A" (jaina prakAza varSa 10 aMka 9) ke anusAra ambikA devI ke mandira ke dakSiNaora do choTe choTe mandira hai jinake dvAra pazcima kI ora haiN| eka meM to kevala pAdapITha raha gayA hai jo kisI jaina mUrti kA hogaa| dUsare meM AdinAtha bhagavAna ko baiThI pratimA hai, isake pITha para eka lekha khudA hai jo aba madhyama par3a gayA hai| kaniMghama sAhaba ne isameM saM0 1523 par3hA hai jo mahArAja saMsAracandra prathama kA samaya thaa| yaha kAlI devI ke mandira meM kaniMghama sAhaba ne eka lekha ke chApa lI thI jisapara 'svastizrI jinAya [ 17 Jain Educatena International For Personal and Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaH" likhA thA, aba vaha lekha guma ho gayA hai| isameM saM0 1566 kA lekha hai jo vijJapti-triveNI ke pazcAtvartI hai| indrezvara mandira meM do prAcIna jaina pratimAeM DyoDhI meM lagI huI hai| eka pratimA kA lekha laukika saM0 30 ( I0 san 854 ) kA 8 paMkti kA vijJapti-triveNI meM prakAzita hai, prAcIna kAMgar3A ke bAjAra meM indrezvara maMdira ke pAsa eka RSabhadeva svAmI kI pratimA hai jo bhairava mUrti nAma se pUjI jAtI hai| yogIrAja zrI jJAnasArajI ne bhI isa pratimA kA ullekha jina pratimA sthApita grantha meM kiyA hai| jisakA lekha (1) om savat 30 gacche rAja kule sUri bhU ca (da)(2) bhayacaMdraH (1) tacchiSyo () malacandrAkhya (sta)(3) tpadA (dAM) bhojaSaTapadaH (1) siddharAjastataH DhaGga(4) DhaGgAdajani (ca) ssttkH| ralheti gRhi (NI) (ta)(5) (sya) paa-dhrm-yaayinii| ajaniSThAM sutau| (6) (tasya) i (jaina) dharmadha (pa) rAyaNI / jyeSThaH kuDalako (7) (bhra) / (tA) kaniSThaH (kumArAbhidhaH / pratimeyaM (ca) (8)-jinA nujJayA / kAritA..........................."(II) arthAt-om saMvat 30 veM varSa meM rAjakula gaccha meM abhayacaMdra nAmake AcArya the jinake ziSya amalacandra hue| unake caraNa kamaloM meM bhramara ke samAna siddharAja thaa| usakA putra DhaMga huaa| DhaMga se caSTaka kA janma huaa| isakI strI rAlhI thI. usake dharma parAyaNa do putra hue| jinameM se bar3e kA nAma kuNDalaka thA aura choTe kA nAma kumAra / ....... kI AjJA se yaha pratimA banAI gaI hai| nagarakoTa se 23 mIla pUrva baijanAtha ke mandira meM sUryadeva ke pAdapITha para jo vastutaH mahAvIra svAmI kI pratimA kA pAdapITha hai, para saM0 1296 meM devabhadrasUri dvArA pratiSThA kA ullekha hai| yaha sthAna pahale kIragrAma thaa| 1-1 oM0 savat 1296 varSe phAlguNa badi 5 ravI zrI kIragrAme brahma kSatra gotrotpanna vyava0 bhAnU putrAbhyAM vya0 dolhaNa-AlhaNAbhyAM svakArita zrImahAvIradeva caitye 2 zrI mahAvIra jina mUla biMba 'Atma zreyo (\) kaarit'| pratiSThitaM ca zrI jinavallabhasUri saMtAnIya rudrapallIya zrImadabhayadevasUri ziSyaiH zrIdevabhadra sUribhiH Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTanera ke saMghapati vIkamasI nAhara ne var3a gacchIya AcArya bhadrezvara sUri ke samaya nagarakoTa kA yAtrI saMgha nikAlA thA, usa samaya kAMgar3A ke rAjA saMsAracaMdra the| usa samaya saMgha ne nagarakoTa ke vIraprabhu jinAlaya AdinAtha, zAntinAtha jinAlayoM kI pUjA kI aura kAMgar3A ke AdinAtha aura ambikA mandira kI pUjA karane kA ullekha kiyA hai| isa pandrahavIM zatI ke mahatvapUrNa aitihAsika rAsa ko isa grantha meM de rahe haiN| __vidvadvarya zrI hIrAlAla jI duggar3a ne "madhya eziyA aura paMjAba meM jaina dharma" ke pR0 172 meM likhA hai ki zrI abhaya devasUri navAMgI TIkAkAra ke samakAlIna AcArya guNacaMdrasUri jo vajrI zAkhA ke candra gaccha ke AcArya zrI abhayadevasari ke ziSya the aura vikrama kI bArahavIM zatAbdI meM ho gaye haiN| unhoMne jAlaMdhara kAMgar3A pradeza meM vicaraNa kara aneka vAdiyoM ko jItA thA aura jaina dharma kA pracAra-prasAra bhI kiyA thA jisakA varNana isa prakAra hai zrImAn zrIvajramUlaH prabalatara mahottuMgazAkhA zatAdyAH satejaH / sAdhu-saMghAdipadala paTalograura kItti prsuunH|| zazcadvAMdyAtirakta phala nivayamalaM puNya bhaajaaN| prayacchatu gacche sa candragaccharadya jagati vijayate kalpavRkSaH // 1 // tasmin prabhuH zrI guNacaMdra nAmaH sUrIzvaraH saMyaminAM dhuriinnH| vabhUva jAlaMdhara pattanepi yo vAdi vRdaM nikhilaM jigAyA // 2 // vastutaH ye navAMgI vRttikAra abhayadevasUri ke ziSya hI the jinakI AcArya pada ke anantara devabhadrasUri nAma se prasiddhi huii| tatkAlIna ganthoM meM caMdrakula vajra zAkhA nAma hI prayukta kiyA gayA thA usa samaya isa suvihita paramparA ke aneka AcArya hue haiM jo sabhI prAntoM meM vicaraNa karate the| aba isa tIrthAdhirAja ke stavana jo vividha yAtrAoM ke samaya vidvAnoM dvArA nirmita haiM, artha sahita diye jA rahe haiM / atyadhika jAnakArI hetu 'vijJapti triveNI' evaM zrI hIrAlAla duggar3a likhita 'madhya eziyA aura paMjAba meM jaina dharma' dekheN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mujha mani lAgiya khaMti jAlaMdhara desaha bhaNiya / tIratha vaMdaNa resi nayarakoTi tau Aviyau || 1 || bANagaMgA pAtAlagaMga vyAha nai jasu vaNarAI ghaNa ghATa vATa ti ghATihiM tahi mahimA bhaDAra pahilauM pahilai jiNa dIThau saMtijiNida nayaNa amiya rasa jiNahara bIjai rIju mana adhikerauM jahi sovanamaya biMba rUpacaMda rAyaha jiNi dIThai saMtosu maNa Adihi aMdhArai udyota jayau sujagagurU jai trIjai prAsAdi saravari rAjamarAla jima / saMbhAviu risahesu caMpaki caMdani zruti jalihi ||6|| zrI jayasAgara mahopAdhyAya kRta zrI nagarakoTa mahAtIrtha cetya paripATI alajau aMgina mAi mAi tAya gharu sariya sayala maha kajja tahiM risahesara jo hImAlaya huMta rAya susammihi nemisari jayavaMta, kaMgaDa-koTi hiM 20 ] hiva caDiyau camakata ati UMcai gaDhi kAMgaDae / ihu jANe mai kiddha siddhisilA ArohaNau // 7 // Jain Educationa International tahiM / Agaliya ||2 // bhavaNi / pAraNauM ||3|| For Personal and Private Use Only Upajae / taNauM // 4 // Usasae / vIravarU ||5|| vIsariya / daMsaNihi ||8|| jasu payatali lulai / caMdrabaMsi je rAya rANI aMbikadevi pasAi tahiM mana vaMchita phala milaI // 10 // jANiyau / ANiyau ||9|| Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaas| kaMcaNamaya kalasihiM sahiya e cyArai prAsAda / cyArai cihu~ varaNihiM namiya cyArai haraI viSAda / gopAcalapura siri mauDa saMtinAha jaga sAmi / kAmiya phala kAraNi rasiya loNau chauM tasu nAmi // 11 // naMdaviihaM naMdau suciru carama jiNesara caMda / jaga cakoru jasu daMsaNihiM pAmai paramANaMda // pAsa pasaMsau koTilae gAmihiM mahi abhirAmi / maha mana koili jima ramau tasa guNa aMbArAmi // 12 // hemakuMbha siri jiNa bhavaNi e savi thuNiyA deva / devAlai koThinayari karauM vIrajiNa seva / dukkhaha dinna jalaMjaliya sukhaha laddha psaaru| tIratha paMcai jai namiya pAmiya mokha duyAra // 13 // maMgala tIratha paMthiyaha maMgala tIratha paMtha / ja sukhehiM kira mai kaliya mukati nAri sImaMtha / nAri achai ghari ghari ghaNiya jaNaNI sA paru dhanna jAsu kukkhi utpanna naru saMcai tIratha punnu // 14 // iya jayasAgara samariya tAya, savAlakha pavvaya jiNarAya / tA amhAriya pUgI Asa, hauM bolauM jiNa sAsaNa dAsa // 15 // iNi samaraNi nAsai naraga joga, iNi samaraNi lAbhai saraga bhoga / iNi kAraNitumhi bho bhaviya Aja,ihu pabhaNahu,nisuNahu,saraI kaaj|16| iya nagarakoTa pamukkha ThANihiM je ya jiNa maI vNdiyaa| te vIralaukaDa devi jAlAmukhiya mannai vNdiyaa| annevi je kevi saggi mahiyali nAgaloihi sNtthiyaa| kara jor3i te savi ajja vaMdauM phurau riddhi aciMtiyA // 17 // iti zrI nagarakoTTa-mahAtIrtha-caitya paripATI // // kRtiriyaM zrI jayasAgaropAdhyAyAnAm // [ 21 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hindI bhAvArtha1. mere mana meM jAlaMdhara deza ke prati kSAnti lagI hai, tIrtha vandana ke hetu ___ maiM nagarakoTa AyA hU~ ! 2. 'bANa gaMgA, pAtAla gaMgA aura vyAsa nadI ke taTa para vistRta vanarAji hai ghATa ke Age mArga hai| 3. vahA~ pahale jinAlaya meM mahimA ke bhaMDAra prathama jinezvara haiN| netroM se ____ amRta rasa pilAne vAle zAntinAtha jinezvara ke darzana kie| 4. dUsare jinAlaya meM jAne para mana meM adhika rIjha utpanna huI jahA~ rUpacaMda rAjA kA nirmApita svarNamaya bimba (virAjita ) hai / 5. jinake darzanoM se mana ko saMtoSa hotA hai AnaMda ke uchvAsa Ate haiN| aMdhakAra meM udyota karane vAle jagadguru vIra prabhu jayavaMta haiM 6. sarovara meM rAjahaMsa ko bhAMti tIsare prAsAda meM AdIzvara bhagavAna ko jala, caMdana aura campaka puSpoM se ( pUja kara ) stuti kreN| 7. aba citta meM camatkRta hokara U~ce kAMgar3A gar3ha car3hA, yaha to mAno maiMne siddhazilA para ArohaNa kara liyaa| 8. aMga meM ullAsa nahIM samAtA, mAtA-pitA aura ghara saba bhUla gyaa| jaba AdIzvara bhagavAna darzanoM se mere samasta kArya siddha ho ge| 9. neminAtha bhagavAna ke jayavaMta-zAsana meM rAjA suzarma jJAta kara himAlaya se kAMgar3A koTa meM jinheM laayaa| 10. caMdravaMzI rAjA-rAnI jo prabhu ke caraNoM meM jhukate haiM, aMbikA devI ko kRpA se unheM manovAMchita phala kI prApti hotI hai| 11. kaMcanamaya kalaza yukta ye cAroM prAsAda haiN| cAroM varNa ke logoM se nata cAroM prAsAda viSAda ko dUra karate haiN| gopAcala ke mastaka para mukuTa kI bhAMti jagata ke svAmI zAMtinAtha bhagavAna haiM kAmita phala prApti rasika maiM unake nAma meM lIna huuN| 22 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. naMdauna meM carama jinezvara-mahAvIra svAmI cirakAla jayavaMta hoN| jinake darzana se jagata cakora kI bhA~ti parama AnaMda prApta karatA hai| koTila grAma meM abhirAma zrI pAzvanAtha svAmI kI prazaMsA karatA huuN| merA mana unake guNa rUpI AmrodyAna meM kokila kI bhA~ti ramaNa kre| 13. svarNa kalaza zobhita jinAlayoM meM ina saba devoM kI stuti kii| koThI nagara ke devAlaya meM vIra jinezvara kI sevA karatA huuN| pAMcoM tIrthoM ko jaba namaskAra kiyA to dukhoM ko jalAMjalI dI, sukha kA prasAra milA aura mokSa kA dvAra prApta kiyaa| 14. tIrtha yAtriyoM kA maMgala ho, tortha mArga kA maMgala ho ! maiMne jisase sukhapUrvaka mukti sundarI kI mAMga bhrii| striyA~ to ghara ghara meM bahuta haiM para vaha jananI aura vaha nagara dhanya hai jisakI kokha se utpanna nara tIrtha yAtrA kA puNya saMcaya karate haiM / 15. isa prakAra sapAdalakSa parvata ke jinezvaroM kA smaraNa kiyA to hamArI AzA pUrNa huii| maiM jina zAsana kA sevaka jayasAgara aisA bolatA huuN| 16. inako smaraNa karane se naraka gati ko yoga naSTa hotA hai inakA smaraNa karane se svarga ke bhoga prApta hote haiN| isalie aho bhavyajana ! tuma Aja yaha stavana par3ho, suno, kArya siddha hogaa| 17. ina nagarakoTa pramukha sthAnoM meM jo maiMne jina vandana kiyA vaha vIra lauMkar3a aura jvAlAmukhI devI (kI kRpA se ) mAno, vaMdana kiyaa| anya bhI jo koI svarga, bhU maMDala, nAgaloga meM saMsthita ( jina bimba) haiM unhe sabako Aja maiM hAtha jor3akara vaMdana karatA hU~, acintya Rddhi sphurita ho ! yaha zrI jayasAgaropAdhyAya kRta nagarakoTa caitya paripATI saMpUrNa huI ! [ 23 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI nagarakoTa tIrtha vInatI ( sa0 1488 ) jAlaMdhari maMDala vimala, nagarakoTa vara titthu / je tahi vaMdaya Adi jiNa, tAha janma sukayatthu / / 1 / / nagarakoTa ujjala dhavala, deula cyAri visAla / daMDa kalasa sovanna mai, jhalakai puNya kamAla // 2 // vArai nemIsara taNae, thApiya rAya susrNbhi| AdinAi aMbika sahiya, kaMgaDakoTa sirammi // 3 // Adi jiNesara parama guro, je bhAvahi pUyaMti / jammi jamaMtari nArinara, te nava nihi vilasaMti // 4 // risahanAha daMsaNi sayala, pAva palAi duure| aMdhakAru kima thiti karae, tihuaNa uggaya sUre // 5 // dUjaya deuli vaMdiya e, baddhamANa jinncNdo| nayaNANaMdaNa caMda jimi, ummUlaya bhava kNdo||6|| sovana para giri parivario, sovana vanna sarIro / sovana phUlahi pUjiya e, sovanavasahI vIro // 7 // tittha ji bibAvali namai, maMDapi maMDiya cNg| siddhi vadhU sauM te karai, nava nava ucchava raMga // 8 // kharatara vasahI kamalavaNi, rAyahaMsa sammANa / saMti jiNesara pUjie, dIThaha huya kallANa // 9 // 24 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIsai ati sohAmaNao, jima jima saMti jiNesu / timatima paramAnaMda maNi, nayaNeM amiya paveso // 10 // ucca thaMbha pUtala viula, ujjala zikhara pahANa / pethar3a deula pekhiya e, jANe saraga vimANa // 11 // guraI AdIsara taNIya, mahe mUrati sAra / dIsai jANe pragaTa huI, puNya taNA bhaMDAra ||12|| caracai caMdana kuMkumahi, pethar3a rAya paDhama jiNesara paya kamalo, te vihAre / dhannA saMsAre // 13 // deuli deuli viviha pare, sayala, jiNesara caMda | vaMdIya pUiya raMga bhare, pAmiya paramAnaMda || 14 || vyAha nadI taTi paNamiyae, naMdaNapura siMgAro / titthaMkara cauvIsamao, tisalA devi malhAro // 15 // guNa maNi rohaNagiri sariso, vaMchiya kAmiya kaMda | koThInayarahi paNamiyae, caDavIsamau jiNiMda // 16 // iMdrApura vara udayagire, udayau ujjala bhANu / titthaMkara tevIsamau, paNamau sukkha nihANu // 17 // caudaha saya aThayAsiya e, saMghisayali kiya jAta / pApa paDala sahu jhar3i par3iyA, nimmala huyA gAta || 18 || iti nagarakoTa vinatI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only [Rin www.ainelibrary.org Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha1. nirmala jAlaMdhara maMDala meM nagarakoTa zreSTha tIrtha hai| jo vahA~ AdinAtha jinezvara ko vandana karatA hai, usakA janma sukRtArtha hai / 2. nagarakoTa meM ujjvala zvetavarNa ke cAra vizAla devakula-jinAlaya haiM jo svarNamaya daNDa aura kalaza yukta hone se puNya prAgbhAra jaise camaka 3. neminAtha bhagavAna ke samaya kAMgar3A koTa ke zikhara para rAjA suzarma ne AdinAtha ko aMbikA ke sahita sthApita kiyaa| 4. paramaguru AdinAtha jinezvara kI jo bhAva sahita pUjA karate haiM vaha manuSya aura striyA~ janma janmAntara meM nava nidhi kA vilAsa karate haiN| 5. bhagavAna RSabhanAtha ke darzana se sabhI pApa dUra palAyana kara jAte haiM kyoMki tribhuvana meM sUryodaya hone para andhakAra kaise sthiti kara sakatA hai| 6. dUsare mandira meM zrI varddhamAna jinezvara ko vandanA kreN| ve candra kI bhAMti nayanAbhirAma haiM aura saMsAra rUpI kanda kA unmUlana karane vAle haiN| 7. svarNa varNa zarIra vAle prabhu girirAja parasvarNa kAnti parivRta haiN| svarNa vasati meM vIra prabhu ko sone ke phUloM se pUjA kreN| 8. tIrtha para sundara maNDapa maNDita bimbAvalI ko jo namaskAra karatA hai vaha mukti ramaNI ke sAtha abhinava vilAsotsava karatA hai / 9. kharatara vasahI rUpI kamala vana meM rAjahaMsa ke sadRza zrI zAMti jinezvara kI pUjA karo jinake darzana mAtra se kalyANa hotA hai| 10.. atyanta suhAvane zrI zAMtinAtha jinezvara ke jyoM jyoM darzana hote haiM tyoM tyoM mana meM parama AnaMda aura netroM meM amRta kA praveza hotA hai / 26 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. pethar3a ke jinAlaya ko dekho ujvala pASANamaya zikhara U~ce staMbhoM para vipula puttalikAeM haiM, lagatA haiM, mAno svargaM vimAna hI na ho ? 12. isameM AdIzvara bhagavAna kI vizAla pratimA hai, mAno puNya kA bhaMDAra hI pragaTa ho gayA dikhalAI detA hai / 13. saMsAra ve dhanya hai jo pethar3arAya ke vihAra meM prathama jinezvara ke caraNa kamaloM kI caMdana- kuMkuma se pUjA karate haiM / 14. mandiroM - mandiroM meM samasta jinezvara kI vividha prakAra se harSa pUrvaka pUjana-vandana karake paramAnaMda prApta kiyA / 15. vyAsa nadI ke taTapara naMdaunapura zRMgAra cauvIsaveM tIrthaMkara trizalAnandana ( mahAvIra prabhu ) ko vaMdana kareM / 16. guNa rUpI maNi ratnoM kI khAna, vAMchita - kalpataru cauvIsaveM jinendra ko koThInagara meM praNAma kareM / 17. indrapura meM mAno zreSTha udayagiri para ujvala sUrya udaya huA hai| aise sukha ke nidhAna pArzvanAtha svAmI ko praNAma karo / 18. saM 1488 meM samasta saMgha ne yAtrA kI / pApa paTala saba jhar3a gae - gira J gae aura gAtra nirmala huA / Jain Educationa International 000 For Personal and Private Use Only [ 27 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI nagarakoTa caitya paripATI (saM0 1497) desa jalaMdhara bhatti bhare vaMdisu jiNavara caMda / ThAmi ThAmi kautiga kaliya vihasiya taru bahu kaMda // 1 // pagi pagi sItala vimala jala sIyala vAya pyaar| gopAcala siri saMtijiNa sayala saMti suhakAra // 2 // visamA mAraga ghATa save visama gaMga pAyAla / savAlAkha pavvaya sihare nimmala nIra visAla // 3 // bANagaMga bahu vimala jala vahai ji bAraha mAsa / gaDha maDha mandira vAvi sara dIsai deva nivAsa // 4 // nIlA aigaruA tarava vihasiya veli apAra / dIsai bahupari phUla phala vikasai bhAra aDhAra // 5 // iya visamai gaDha kiMgaDai e hUM caDio camacaMta / rAya susaramA himagiri ANI mUrati kaMta // 6 // eka rAti prAsAda vara aMbAI kiya cNg| tiha thira thApiya Adi jiNa dini dina hui ucharaMga // 7 // AligavasahI vaMdiyai e maNimaya biMba cauvIsa / dhanna muhUrata dhanna diNa dhanna varasa dhanna mAsa / / 8 / / rAya vihAraha vIrajiNa nimmala kaMcaNa kAya / nimmiya devala ai vimala rUpacaMda siri rAya // 9 // 28 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siriyamAla dhiriyA bhavaNi pUjau jiNavara pAsa / AdinAtha cauthai bhavaNi paNamiya pUriya Asa // 10 // dhavalau UMcau paMcamau e kharatara taNau prAsAda / solasamau siri saMti jiNa dIThai hui ANaMda // 11 // Aja maNoraha savi phaliya Aja janama supavitta / nimmala nimmiya ajja mae daMsaNa nANa caritta // 12 // kara jor3I prabhu vInaQ e rAkhi rAkhi bhava vAsa / dehi bohi cauvIsa jiNa sAsaya sukkha nivAsa // 13 // saMvata caudasatANavai (1497) e je vaMdiya jiNarAya / ceIhara paDimA thuNiya bhagatihi paNamiya pAya // 14 // iya sAsaya je devakula naMdIsara paayaal| amara vimANe biMba jiNa te vaMdau savikAla // 1 // // iti zrI nagarakoTa caitya pripaattii|| bhAvArtha1. jAlaMdhara deza sthita jinezvara ko bhakti pUrvaka vandana kruuNgaa| vahAM to ___ sthAna sthAna kautuka kalita hai aura bahutase kanda aura vRkSa vikasita haiN| 2. pada pada para nirmala zItala jala aura ThaNDho havA cala rahI hai, gopAcala para zrI zAMtinAtha prabhu samasta zAMti-sukha ko karane vAle haiN| 3. viSama mArga hai aura pAtAla gaMgA ke sabhI ghATa viSama haiN| sapAdalakSa parvata ke vizAla zikhara haiM aura nirmala jala hai| 4. bANagaMgA kA pAnI nirmala hai aura bArahoM mAsa vahatA hai| gaDha, maDha, mandira, vApI, sarovara aura devatAoM ke nivAsa dikhalAI dete haiN| 5. atyanta vizAla hare-hare vRkSa aura apAra beleM haiM / bahuta prakAra ke phala. phUla dikhalAI dete haiM aura aDhAra-bhAra-vanaspati vikasita hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. isa viSama kAMgar3A ke gar3ha para maiM car3hakara camatkRta ho gayA / suzamarAjA vahA~ kI kAntimaya pratimA ko himAlaya se lAyA thA / 7. eka rAtri meM ambAdevo ne vahAM zreSTha prAsAda prastuta kara diyA, aura AdIzvara bhagavAna ko pratimA kI sthira sthApanA kI, vahIM dina dina harSa utsAha hotA hai / 8. Aligavasati meM maNimaya cauvIsa pratimAoM ko vandana kareM vaha varSa, bhI dhanya, mAsa bhI dhanya, dina bhI dhanya aura muhUrta bhI dhanya hai / 9. rAya vihAra jo rAjA zrI rUpacaMda ke banavAyA huA mahAvIra svAmI kA jinAlaya hai usameM kaMcanamaya vIra jinezvara kI nirmala pratimA hai / 10. ghiriyA ( dhIrarAja ) zrImAla ke bhavana ( jinAlaya ) meM pArzvanAtha svAmI kI pUjA kro| cauthe jinAlaya meM zrI AdinAtha bhagavAna ko praNAma kara AzA pUrNa huI / 11. pAMcavA~ kharatara prAsAda U~cA aura zvetavaNaM kA hai jahAM solahaveM tIrthaMkara zrI zAntinAtha svAmI ke darzanoM se AnaMda hotA hai / 12. Aja sAre manoratha pUrNa hue, Aja janma pavitra ho gayA, Aja maiMne darzana, jJAna aura cAritra ko nirmala kara liyA / 13. hAtha jor3akara prabhu se prArthanA karatA hUM ki bhava samudra ke nivAsa se ubAro-rakSA karo ! he caubIsa jinezvara ! bodhi do ( jisase merA ) zAzvata sukhoM meM nivAsa ho / 14. saMvat 1497 meM jo jinarAja kI vaMdanA kI, caityagRha - pratimA kI stavanA kI aura caraNa vandanA kI / 15. ve zAzvata jinAlaya jo nandIzvara, pAtAla aura deva vimAnoM meM jo jina biMba haiM, unheM saba samaya vandana karo / zrI nagarakoTa kI caMtya paripATI pUrNa huI / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI sAdhuvarddhana kRta zrI nagarakoTa AdinAtha stavanam (saM0 1565 ) zrI neminAthaM bhava tApa candanaM, praNamya pAvaM marukoTTa maNDanam / saMghena yAtrA vihitA hitA yathA, tathA tathA staumi jinezvarAnaham // 1 // utkaNThayA paJca vihAra saMsthitAn nattvA jinAn bhaTTipure manoramAn / / kRtArthanaM svaM sukRtairanekazaH phalanti bhAgyau khalu sanmanorathA // 2 // tribhATike nirmala vAri vAhinI-muttIrya nAvA zataridra nimngaa| jAlandhare cApi nagodare jinAn, zrI bAjapATe ca namAmi bhaavtH||3|| prAptA gato nandavanaM sunaubhi-stI, vibhAgA miti tatra vaahinii| padmAGga muttIrya tathA parA pagA pAtAlagaGgA mapi bANagaGgAm // 4 // sapAdalakSa riti saMSayA nagai vRtti sadAbhiraiH visAnu bhissmitaH taraGgiNInAM mukha mekhu rAjitaiH pazyantu rAjato himAcalam // 5 // ucci rUci dizi dizimahA mAnavaH pavvataudhA, __ sthAne sthAne sarala-saralA pAdapAH pusspgndhaaN| pAdo tIryA pathi pathi tathA nijharA vAri sArA, zIto vAta ssukhayata manussanmano'haMdvacovat // 6 // evaM vahatA mAggaM vinAyako tkAlikA shirsthen|| zrI saMghena sudRSTaM tIrthaM zrI nagarakoTAkhyam // 7 // sahi sukha nivAsaH sarva tIrthAvataMzo janayati ca vinodaM locanai dRzyamAnaH saya sukhayati manAMsi zreyasAM sannivezo bhajatu nagarakoTTaM svaM kRtArthaM kuruSvam // 8 // [ 31 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sura maTha zubha zAlA loka saudhATTamAlA gagana liha vihArA zrI jinAnAmudArAH nRpa sadana vinodA-rAma-vApI-prapAzca tridaza kRta nivezA bhrAnti yatra prdeshaaH||9|| Aruhya nagarakoTTa zrI kaMgur3akoTTa tIrtha mati ramyam svaH sopAnamiva modaM mumudeti manasi tAM sudhiyA // 10 // ki kappUra zilAbhi reva vihitaH kiM candrabimbairiva kiM sphATika ratna rAji bhiralaM kSaudo zcamuktA bhavai mUttiH puNya dalai rivottama janAnanda pradAyIdRzA dRSTaM spaSTataraM zubhodaya paraM jainovihAro hRdi // 11 // tatrA nandakaraH zubhodaya para zchinnogra karmotkara pAdA namra sura stathA suravaraH sajjJAna lakSmIvaraH sarvAriSTa haraH samIhita karaH zreyaH zriyAM sundaraH satyaM locana gocaraH sasubhavan zrImAnyugAdIzvaraH // 12 // pUjaya tvaM yugAdIza-maMgAgra stuti puujnaiH| nijaM saphalitaM janma bhavya vipari bhRzam // 13 // suvarNa mUtti jina vaddha mAnaM namAmyahaM rAjavihAra madhye / catuH parAn vizati ratna mUrtA nAhlAdane zrI jinamandire tathA // 14 / / praNamya ramyAnaparA na pIha jinendra candrA nati bhAva sAram / samullasadbhakti paraH zamIza mAdIzvaraM vijJapayAmi sAram // 15 // svAminmayA nAdi nigoda madhyA dvinisRtena vyavahAra raashau| samAgatenApi jinendra dharma nAkAri mohAdatha tArayeza // 16 // vinijjitA moha madAdayastvayA bhAvAra ya stai vijito smyahaM punaH / tebhyaH svabhakta caraNaM prasevakaM satkRpAnAyaka rakSa rakSa mAM // 17 // 32 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhrAntosmyahaM yoniSu SaSTa-vizi caturyu lakSepvadhi karma yogAt / tvaddazanaM nAtha vinA manuSya tiyaMka sura zvabhra gatiSva bhaGgo // 18 / / aho mahAmoha mahatva metat tvamoza dRSTo pi hRdA na bhAvAt / adyApyaha nAtha tato bhava bhramo kriyA phalantIha na bhAva shuunyaaH||19|| kathaM kathacinmanujatvamIza tvaM prAptavAna hada vacanoru vizva / jAne jagannAtha bhavAbdhi pAra gamI bhavatsvAmintava prasAdAt // 20 // mayAdya labdhaH khalu cintito maNiH kalpadrumaH kAmaghaTazca dhenuH| zrImadya gAdIza natAhni padma bhRGgAyate me manasA yadadya / / 21 // tvaM mAtA tvamasi zaraNaM tvaM pitA tvaM suhanme / tvaM me svAmI sakala sukhada tvaM guru statva boddhA // trAtA bhrAtA tvamasi zaraNaM tvaM prasoda prasIda / yAce nAnyat kimapi bhagavan vAMchitaM me pradehi / / 22 / / zrI ramyodayacandra cAru gurubhiH zrI saMghayukti ythaa| cakre vikrama paMcaSaT tithi (1565 ) miti saMvacchare sundare // yAtrA caitra sitASTamI zubha dine tIrthezvarANAM mudaa| tattadbhAva mavApya zuddha vacanaiH zrI nAbhi janmA. stutaH // 23 / / ityevaM nRpa nAbhinandana jina dhyAnaM pradhAnaM mama / kRtvA sAdhu suvarddhanottama mahAtIrthaM kRtaM vaaNchyaa| yo dhyAyatyanuvAsaraM ca paThati stotraM tvadIyaM mudaa| vizvAnaMda jaya zriyaM sa labhate sthAna sthita statphalam // 24 // // iti zrI nagarakoTTa maNDana zrI AdinAtha stavanam // bhAvArtha1. bhava rUpI tApa ko miTAne meM candana sadRza zrI neminAtha bhagavAna aura marukoTa (maroTa) maNDana zrI pArzvanAtha svAmI ko namaskAra karake hita ( sukha-mokSa ) ke hetu jaise saMgha ne yAtrA kI usI prakAra una jinezvaroM kI maiM stavanA karatA huuN| [ 33 Jain Educadona International For Personal and Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. bhaTanera meM pA~ca manorama vihAroM meM saMsthita jinezvaroM ko utkaNThApUrvaka namaskAra karake apane ko aneka prakAra ke sukRtoM se kRtArtha karate haiM, uttama manoratha to nizcaya hI bhAgya se phalate haiN| 3. tribhATaka meM nirmala jala vAlI satalaja nadI ko naukAoM se pAra karake jAlandhara aura nagodara va zrI bAjapATa meM jinezvaroM ko bhAva pUrvaka namaskAra karatA huuN| 4. naukAoM se vahA~ vibhAgA (vipAsA-vyAsa) nadI ko taira kara nandauna meM jA phuNce| padmA (?) ko pAra karake pAtAlagaMgA aura bANagaMgAko bhI pAra kiyaa| 5. parvatoM kI AnaMdollAsamayI sapAdalakSa saMkhyaka coTiyA~ parilakSita haiM, unheM evaM nadiyoM ke udgama sthAna girirAja himAcala ko dekho| 6. saba dizAoM meM U~ce U~ce mahAmAnava svarUpa manohara parvata hai| sthAna sthAna para sIdhe-sarala sugandhita puSpa yukta vRkSa haiN| pairoM se calakara mArga-mArga para jharanoM se pravAhita pAnI aura zItala vAya manuSyoM ke mana ko ahaMta vANo kI bhA~ti sukhI karatI hai| 7. isa prakAra mArga vahana karate vinAyaka aura kAlikA sthAna se Upara jAne para zrI saMgha ne zrI nagarakoTa mahA tItha ko dekhaa| 8. samasta tIrthoM meM mukuTa bhUta sukha kA nivAsa, netroM dvArA dekhane para vinoda pradAna karatA hai, mana ko sukha detA hai| kalyANa ke sanniveza nagarakoTa mahAtIrtha ko bhajakara apane ko kRtArtha kro| devatAoM ke maTha, dharmazAlA, logoM ke aTTAlikA-mahala zreNI, gaganacumbI udAra jinAlaya, rAjabhavana, vinodArtha udyAna, vApI aura prapAoM vAle usa pradeza ko dekhakara bhrAnti hotI hai ki ye kyA devatAoM dvArA nimita haiM? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. nagarakoTa ArohaNa kara zrI kAMgar3A koTa tIrtha atyanta ramaNIka aura svarga ke sopAna kI bhA~ti sudhI janoM ke mana ko pramoda kAraka lgaa| 11. kyA yaha kapUra-zilA dvArA nirmita hai ? yA candra bimba kI bhA~ti hai ? kyA yaha sphaTika ratna zreNi yA muktA-piSTi dvArA nirmita hai ? bhagavAna kI pratimA puNya dala kI bhA~ti uttama logoM ko darzana karate hI AnaMdadAyaka jinAlayoM ko zubha karmodaya se spaSTa rUpa se dekhaa| 12. vahA~ AnandakArI, ugra karmoM ko nAza karane vAle zubhodaya se deva. devendroM se nata, sadjJAna lakSmI se zreSTha, sarva pApoM ko haraNa karane vAle, kalyANa-lakSmI jisake hastagata ho aise sundara nayanAbhirAma zrImAn yugAdIzvara RSabhadeva satya hI zubhakArI haiN| 13. vipula bhavya bhAvoM se yugadIza jina-RSabhadeva kI tuma aMgapUjA-agrapUjA aura stuti ( bhAvapUjA ) dvArA apanA janma saphala kro| 14. rAja vihAra meM svarNamaya mahAvIra svAmI jinezvara kI pratimA ko aura ___ AhlAdana jinAlaya meM caubIsa ratnamaya mUttiyoM ko maiM namaskAra karatA huuN| 15. anya jinezvaroM kI ramya pratimAoM ko bhAva sahita namaskAra karake bhakti ke ullAsa pUrvaka zamIza-zAnta rasa ke svAmI zrI AdIzvara ___ bhagavAna ko maiM sAra rUpa vInatI karatA huuN| 16. he svAmin ! maiMne anAdi nigoda rAzi meM se nikala kara aura vyavahAra rAzi meM Akara bho moha ke vazIbhUta hokara jinezvara kA dharma nahIM kiyA, aba he Izvara ! mujhe tAro! 17. Apane moha madAdi ko jItA hai aura maiM bhAva zatruoM se jItA gayA hU ataH apane caraNa sevaka bhakta kI ( yaha prArthanA hai ) kRpAnAtha, merI rakSA karo ! rakSA karo! [ 35 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. karma yoga se maiM caurAsI lakSa jIva-yoni meM bhramaNa kara rahA huuN| Apake darzana binA he nAtha ! manuSya, tiryaMca deva aura naraka gati meM rhaa| 19. aho ! mahAmoha kA hI aisA mahattva prabhAva hai ki Apa paramezvara ko dekha kara bhI hAdika bhAva ke binA he nAtha ! Aja taka maiM bhava bhramaNa karatA hU~ kyoMki bhAvazUnya kriyA kabhI phalavatI nahIM hotii| 20. kabhI kadAcit manuSya bhava pAkara Apako pAyA to bhI vacanoM para hAdika vizvAsa nahIM kiyA (?) kintu he jagat ke nAtha ! aba jAnatA hU~ ki svAmin Apake prasAda se bhava samudra pAra kruuNgaa| 21. maiMne Aja nizcaya hI cintAmaNi ratna, kalpavRkSa, kAmaghaTa va kAma dhenu prApta kara lI, jabaki zrImad yugAdIzvara ke caraNa kamaloM meM nata bhramara kI bhA~ti merA mana saMlagna ho gyaa| 22. Apa hI mAtA-pitA-mitra aura zaraNabhUta haiM, Apa hI mere sakala sukha dAtA svAmI haiM Apa hI tatvajJa guru haiM, ApahI rakSaka bhrAtA aura ApakA hI mujhe zaraNa hai| he svAmI ! Apa prasanna hoM! prasanna hoM ! maiM aura kucha bhI yAcanA nahIM karatA, bhagavan ! merA vAMchita mujhe deN| 23. zrI udayacandrasUri guru ne zrI saMgha ke sAtha jaise vikrama saMvat 1565 kI caitra zukla 8 ke zubha dina meM tIrthAdhirAja kI yAtrA kii| una una bhAvoM ko prApta kara zuddha vacanoM se zrI nAbhirAjA ke putra RSabhadeva svAmI kI stuti kii| 24. ye nAbhirAjA ke nandana jinezvara hI mere pradhAna dhyAna ( kendra ) haiN| sAdhuvarddhana ne uttama mahAtIrtha kA dhyAna karake vAMchA kii| jo rAta dina ApakA dhyAna karate haiM, Apake stotra ko par3hate haiM ve apane sthAna meM baiThe hI vizvAnaMdakArI jaya aura kalyANakArI phala prApta karate haiN| nagarakoTa maNDana AdinAtha kA stavana samApta huaa| Jain Eduge na lifernational For Personal and Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Namavi gurucaraNa kamala nija hAtha jor3I ; jima kavi kanakasoma kRta zrI nagarakoTa AdIzvara stotra ( saM0 1634 ) karisu thavana zrI RSabha nA mAna chor3I / leSai, seji tIratha lAbha tima nagarakoTTai kahacA ati vizeSai // 1 // jima rAu rUpacaMda Agai vicAra, gure lAbha ati kahau setujji sAra / mahima suNIya sidhakhetrI rUpacaMdai, lIyauM abhigraha anna kahAM desa jAlaMdhara atii dUri, Jain Educationa International gure aMbikA dhyAni kari nikaTa ANo, jina zAsana kahAM setuja sikhara mani bhAva pUri / kahai aMbikA kavaNa kAjai hakArI, nizi deharau karIya pratimA tahAM dIyau darasa supiNai devI rAu UThau, nau tittha vaMdai // 2 // gure bAta je kahoya tehija sakArI / aNAI, dhavalagiri hatI te ati baNAI ||4|| karIya pUja kari pAraNau devi bhASai, unnati lAbha jANo ||3|| tumhi riSabha AdIsara deva tUThau / jaya sabada kuNa guru viNA mAma rAkhai || 5 || [ 37 For Personal and Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tihAM khAla viNu pANIya rahai nAhI, isI mahima suNi yAtrA anneka jaahii| hUau amha mani bhAu yAtrA karANI, tima bhaviyaNa suNahu mIThI kahANI // 6 // // ddhaal|| deza jAlaMdhara deva thAnaka jagi jANiyai re sAla tAla devadAru paraghala re paraghala vAvi nadI jala pUrIyau jii| sataraMja mahAnadI nAvA sukhi UtarI jI savAlAkha girirAji / maTIyA re maTIyA parabata veli aMkUrIyau jI // 7 // ThAmi ThAmi saMgha derA de kari Utarai jI koi na bhaMjai DAla taravara re taravara phala pagara mahakI rahayA re| rAjapurA jihAM pavana chatIsa aMtari vasai jI nIjharaNe hi nivANa sukhamai re sukhamai saMgha sahU tiha kaNi vahai re // 8 // jihi pAtAlagaMgA khalahalakhalahala vahai re loka karai tihAMnhANa, vANI re vANI koila karai TahUkar3A jii| ika ika thakI UkAlI caDatAM dohilI re jihAM vinAyaka thAna tiha kaNi re tiha kaNi nagarakoTa dekhyA DhUkar3A re // 9 // gar3ha kAMgar3A nagara pekhyAM harakhyA sahU re vIra laMkaDIyA tIri / AvyA re AvyA bANagaMgA pagivaTi tarI re| pahiri dhovati ujjala saba saMgha milI karI re phala nAlera caDhAi bheTayA re bheTayA AdIsara cakkesarI re||10|| baiThA padamAsana bhagavaMta suhAmaNA re, nayaNe dekhyA svAmi vali re vali dIjai dAna uvAraNai re| saMtosara mahAvIra bhuvaNi pUjA karI re, bhAvana bhAvai saMgha jaicaMda re jaicaMda rAjamahala kai bAraNai re // 11 // 38 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tU jaganAyaka tU jagabaMdhava tU ghaNo jI, kari sevaka nI sAra saba sukha re saba sukha dojai sAmI sAsatA re| pUjA gIta bhagati kari deva juhArIyA re, phalyA manoratha kAja / saba mani re saba mani pUgI manamahi AsatA re // 12 // iNi parai Adi ji gaMda bheTI kusala khemai nija gharai / saba saMgha Avai Rddhi pAvai sukkha thAvai bahu parai // ima mahimA jANI bhAva ANI karai yAtrA Adarai sidhakSetra nau te lAbha pAmai kahai kanaka suvistarai // 13 // iti zrInagarakoTa zroAdIzvara stotram // saM0 1634 varSe kRtaM pa0 kanakasoma gnninaa| bhAvArtha1. gurudeva ke caraNa kamaloM meM apane hAtha jor3a ke namaskAra kara mAna kA tyAga kara zrI RSabhadeva bhagavAna kI stavanA kruuNgaa| jaise zatru jaya tIrtha (yAtrA) kA lAbha batalAyA hai vaise hI nagarakoTa kA ati vizeSa rUpa se kahA hai| 2. jaise rAjA rUpacandra ke Age guru mahArAja ne zatrujaya yAtrA kA atyaMta lAbha batalAyA aura siddhakSetra kI mahimA sunakara rUpacaMda ne tIrtha vandana karake hI anna lene kA abhigraha le liyaa| 3. kahA~ atyanta dUra deza jAlaMdhara aura kahAM zatrujaya zikhara ? kintu mana meM bhAvollAsa thaa| jina zAsanonnati kA lAbha jAnakara guru mahArAja ne dhyAna bala se ambikA ko nikaTa bulaayaa| 4. ambikA ne kahA-mujhe kisa kArya ke lie bulAyA ? guru mahArAja ne jo kahA use svIkAra kiyaa| rAtri meM devagRha nirmANa kara pratimA maMgAI / vahA~ dhavalagiri meM jo thI vahI banA ( sthApita kara ) dii| 5. svapna meM devI ne darzana dekara kahA-rAjan uTho! tumhAre para AdIzvara Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhadeva tuSTa hue haiN| pUjA karake pAraNA karo - devIne kahA / jaya jayakAra huaa| guru ke binA kauna ijjata rakhatA hai / 6. vahA~ nAlI nahIM hai para prabhu kA ( snAtra ) jala nahIM rahatA, yaha mahimA sunakara aneka loga yAtrA karane jAte haiM / hamAre mana meM bhI bhAvanA huI aura yAtrA kI gaI usakI madhura vArttA bhavyajana suneM ! 7 jAlaMdhara deza devabhUmi ko jagata jAnatA hai jahAM sAla, tAla aura devadAra ke vRkSa haiM, pracura vApI aura jalapUrNa nadiyAM haiN| naukA dvArA sukha pUrvaka satalaja mahAnadI ko pAra karake sapAdalakSa parvata jo maTIyA hai aura veli vRkSAdi aMkurita hai / 8. sthAna sthAna para saMgha DerA karake utaratA hai para koI DAla nahIM tor3atA / taruvara puSpa pagara se mahaka rahe haiM / rAjapurA meM chattIsa pauna nivAsa karatI hai / jharaNoM kA pAnI nivANa meM bahatA hai aura samasta saMgha sukha pUrvaka vahA~ calatA hai / 9. jahAM pAtAlagaMgA khalakhalAhaTa karatI huI vahatI hai-- loga vahAM snAna karate haiM / kokila kI vANI - TahUkar3A karatI huI kUjatI hai / eka se eka car3hAva duSkara hai, jahAM vinAyaka kA sthAna hai vahAM se nagarakoTa nikaTa dikhAI dene lagA / 10. kAMgar3A gar3ha nagara dekhakara sabhI harSita hue aura laMkar3IyA vIra ke nikaTa bANagaMgA ko pAra kara paidala mArga se Aye / ujjvala dhotI pahana kara samasta saMgha ne milakara AdIzvara va cakrezvarI ko bheTA va phalanAriyala car3hAe / 11. padmAsana mudrA meM virAjamAna suhAvane bhagavAna ko netroM se darzana kiyA aura svAmI para vAraMvAra nicharAvala kara ke dAna diyA / zAMtinAtha aura mahAvIra svAmI ke jinAlaya meM pUjA karake saMgha ne zubha bhAvanA bhAI / rAjamahala ke dvAra para jayacaMda rAjA pratIkSA karatA milA / 12. tuma jaga nAyaka ho, tuma hI jagat ke bandhu aura nAtha ho ! sevaka kI sudhi lo | he svAmI, sabhI ( ananta ) zAzvata sukha do ! isa prakAra 40 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjA, gIta aura bhakti karake devavaMdana kiyA manacintita-manoratha saphala hue, saba ke mana kI AzA pUrNa huI, mana meM zraddhA ( bar3ho) 13. isa prakAra AdinAtha jinendra ko bheTa kara kuzala kSema pUrvaka sArA saMgha apane ghara lauttaa| isase Rddhi prApta hotI hai aura aneka prakAra kA sukha hotA hai| yaha mahimA jAnakara jo bhAva pUrvaka yAtrA karatA hai vaha siddhakSetra ko yAtrA kA lAbha pAtA hai| kanaka soma kavi kA savistara kathana hai| // nagarakoTa kA Adozvara stavana pUrNa huA, saM0 1634 varSa meM paM0 kanakasoma gaNi ne yaha bnaayaa| kavi paricaya kavi kanakasoma-ye kharataragacchoya vA0 amaramANikya gaNi ke ziSya the| ye nAhaTA gotrIya aura acche vidvAna kavi the| saM0 1625 meM vA. sAdhukItigaNi ke sAtha akabara ke darabAra meM AgarA gae the aura bAda meM dUsarI vAra saM0 1648 meM bhI zrI jinacaMdrasUrijI ke sAtha akabara ke darabAra meM lAhaura gae the| inako nimnokta racanAeM upalabdha haiM : 1. jaita padaveli saM0 1625 AgarA 2. jinapAlita jina rakSita rAsa saM0 1632 nAgaura 3. ASADhabhUti dhamAla sa0 1632 khaMbhAta 4. harikezI sandhi saM0 1640 verATa 5. Adra kumAra dhamAla saM0 1644 amarasara 6. maMgalakalaza phAga saM0 1649 mulatAna 7. thAvaccA sukozala caritra saM0 1655 nAgaura 8. kAlikAcArya kathA saM0 1632 jesalamera 9. haribala sandhi 10. zrI jinavallabhIya 5 stavanAcari saM0 161511. guNaThANA vivaraNa cau0 gA0 90 saM0 1631 AgarA 12. navavAr3a gIta gA0 29 13. AjJA sajjhAya gA0 17 14. zAMtinAtha stavana gA0 29 15. neminAtha phAga gA0 30 raNathaMbhora 16. zAzvata jinasta0 gA0 23 17. jinakuzalasUri sta0 saM0 1660 mAlapurA 18. nagarakoTa stavana saM0 1634 19. zrI jinacaMdrasUri gIta gA0 11 20. zrI jinacaMdrasUri gIta gA0 5 21. kalpasUtra bAlAvabodha patra 223 / [ 41 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjayasAgaropAdhyAya kRta tIrtharAjI stavana ke cAra zloka vijJapti triveNI meM pravattaka zrI kAntivijayajI ke saMgrahastha prAcIna pustaka meM jayasAgaropAdhyAya kRta tIrtharAjo stavana kI cAra gAthAe~, prakAzita haiM jisameM pharIdapura ke saM0 somaM ke saMgha ke sAtha jAkara unhoMne yAtrA kI usakA varNana hai apica nagarakoTe deza jAlandharasthe prathama jinaparAjaH svarNa mUtti stu vIraH / kharatara vasatau tu zreyasAM dhAma zAntistraya mida mabhinamyAhlAda bhAvaM bhajAmi // 18 // (1) AnandAzru jalAvile mamadRzau jAte cirotkaNThayA, diSTayA kaGkaTaka sthitaH prathamato dRSTo yadAdiprabhuH / tatika sA'pi sarasvatI sa ca guru nUnaM suprasanno yato, jihvA tadguNa varNanAdabhinavAnnAdyApi vizrAmyati / / 19 / / (2) zrI gopAcala tIrthe zAnti, koTillake paraMpArzvam / nandanavana-koThIpura pUjyaM praNamAmi vIramaham / / 20 / / (3) ete teSu sapAdalakSagiriSu pratyakSa lakSyAH khalu kSemA evaM mayA caturvidha mahAsaGghana cAbhyAciMtAH prAyaH kAJcana kumbha zobhita guru prAsAda madhyasthitAH sAndrA nanda padaM dizantu mama te vizvatrayA svAminaH // 21 // (4) Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha1. jAlandhara deza ke nagarakoTa meM prathama jinezvara AdinAtha, svaNamaya pratimAvAle mahAvIra svAmI aura kharatara vasati meM kalyANa ke dhAma zrI zAntinAtha, ina tInoM ko vandana kara prasannatA anubhava karatA huuN| 2. jaba pahale pahala kAMgar3A sthita AdinAtha svAmI ko dekhA to cirotkaNThA ke kAraNa mere netroM se AnandAzru jala bhara aayaa| to kyA vaha sarasvatI aura ve gurudeva nizcaya hI mere para suprasanna haiM jisa se merI jihvA unake guNoM ko varNana karane meM Aja bhI vizrAma nahIM pAto arthAt nahIM thktii| 3. zrI gopAcala tIrtha meM zAntinAtha, koTila meM pArzvanAtha svAmI evaM nandauna va koThIpura meM pUjya zrI mahAvIra svAmI ko maiM praNAma karatA huuN| 4. ye sapAdalakSa parvata meM nizcaya hI pratyakSa kalyANa ke lakSya se maiMne aura caturvidha mahAsaMgha ne prabhu kI abhyarcanA kI hai-pUjA kI hai| kaJcanamaya kalazoM vAle prAsAda ke madhya virAjita tIna loka ke nAtha mujhe zAzvata ghana Ananda kA pada (mokSa) pradAna kreN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI abhayadharma gaNi racita nagarakoTa vInatI paNamIya e suhaguru pAya, nagarakoTi jiNu bheTivA e| cAlIu e saMgha sujANa, pApa taNau bhaya meTivA e|| pAlakhI aiM nai cakaDola, sAhaNa vAhaNa sejvaal| baladaha e UTa na pAsI, kira cAmara chatramAla // 1 // subha dina e sIyalai vAri, kaMkotIya harakhihi kriie| bhejIya e ter3ae loka, saMghapati padavI siridharI ai / / cihuMdisi e Avai saMghu, parivArihi saMpUriyA e| gahagahyA e savi nara nAri, nAcahi navarasi pUriyA e // 2 // mahamada e puravara ThAmi, dekhIya jiNahara maNaharU e| vaMdIu e ajita jiNaMda saMti jiNesara suhakarU e|| tau valI e gaDhihi hiMsAri, kharatara vasahIya ati bhalI e| tihAM chai e ajita jiNanAhu, nayaNihi joisu vali vali e // 3 // nayaraha e vara samoyANi, AdIsaru mana raMgi kre| sIhanada e pAsa jiNaMda, pUjisu paramANaMda bhare // koThIya e nayara suvisAla, pAsa vIra sohAmaNau e UgIyau e abhinava caMda, dIsaMtA raliyAmaNau e // 4 // || bhAsa // tau hiva paramAgaMda bhare, cAlai saMgha visAla ta / prathama ukAlI jaba caDyA e, dIsai himagiri mAla ta // jANe Adi bhuvaNa taNI e, dhaja dIsai suvisAla ta / Taga maga Taga maga joIya e, cihu disi parabata mAla ta // 5 // 44 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AMba jaMbhIrI AMbaloya, kelA dADima dAkha ta / vaDA bera bana phala ghaNA e, khIpa jihA padamAra ya ta / / mAragi vanasapati ghaNI e, naMdaNavaNaha majhAri t| mallinAtha jiNavara taNo e, pUjiya pratimA phAra ta // 6 // gaDha gopAcali paNamiya e, sAmI nemi jiNaMda ta / koTi nagari zrI pAsa jiNa, naMdapuri saMti jiNaMda ta / vyAha nadI sukhi Utariya, dUjI gaMgA bANa ta / tIjI gaMga pAtAla tihAM, Utari garUyai tANa ta // 7 // pAja vinAyaka jaba caDyA e, rANIya saravara pAli ta / kUyA-vAvi vana jovatA e, dIsai nayara visAla ta // dIsai jina maMdira taNo e, kalasa dhajA ati caMga ta / paNamiya paramANaMda bhare, pahutA nayara sura caMga ta // 6 // jharahara jharahara jharahara e nirdhAraNa apAra / aMba jaba nai khIraNI e vana bhAra aDhAra / / bANagaMga jasu vahai tIri niramala jala puurii| sUvaTa sArasa rAjahaMsa mAnihi saMpUrI // 9 // gaDha - maDha - maMdira nagarakoTi prAsAda utNg| vana-vADI abhirAma ThAma jihAM jiNahara caMga / / kUva sarovara hema kalasa toraNa ghaNa dIpai / dhaNa kaNa kaMcaNa pUrIyau amarApuri jIpai // 10 // sovanavasai vIra nAha sovana sriiro| rUpacaMda rAi thApiyau kaMcaNagiri dhiiro|| kharataravasaho manaha raMgi AdIsara dIThau / hIyaDu harakhihi ulhasa e jANu amIya paiTThau // 11 // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // bhAsa / / kaMguDakoTai pahucai bAlI, phUla caMgerI le kari mAlI ; dhAvai mana uchrNge| paga paga paulai kautiga jovai, subhaha bhAvi mala kasamala dhovai ; bheTai tIratha rAu // 12 // vAlau veula caMpaka phUla, kujau kevar3a ati ghaNa mUla ; siri gulAla macakuda / caMdana kesara nai kasatUrI, pihariya dhovati harakhihi pUrI; pUjai Adi jiNaMdo // 13 // mahApUja dhaja raMga kareI, puNya taNa u bhaMDAra bhareI, vecai vitta apAra / alhiga vasahI jiNa cauvIsa, phaTika mai tasu nAmauM sIsa, sImaMdhara jiNa rAya // 14 // // DhAla-vIvAhalA nii|| raMgai maMDapi mokala e, tihAM kautiga joivA jaNu milae / savi mili tevar3a tevaDI e, siri gUMthIya sovana kevar3I e||15|| kAnihi jhAli jhabUkatI e, kari sovana cUr3I khalakatI e| sira vari sohai rAkhar3I e. vara kAjali AMjIya AMkhaDI e||16|| uravari navasara hAru e, pagi neUra ruNa jhaNa kAru e|| piharaNi neta paTaulaDI e, siri uDhaNi suraMga sucUnaDI e // 17 // rupaha raMbha harAvatI e, zrIyaAdi jiNesara jovatI e| nAcai avasaru te lahI e, raMgai guNa gAvahi gahagahI e||18|| iNipari mana harakhiti karIe, prabhu bheTIyata suguNa mani dharI e| zrIya saMgha nija ghari AIyau, motIya rayaNi vadhAuvIue // 19 // ||klsh // iya Adi jiNavaru bhuvaNa diNayaru nagarakoTi namaMsiu / gaNi abhayadharamihi viviha bhattihi kariya jAtaya saMsIu / jo dhammanAyaka sukhya dAyaka devi aMbika prvriu| dhaNa dhanna kAraNa kugai vAraNa svAmi mahimA ati bhariu // 20 // // iti nagarakoTa viintii|| [ anUpa saMskRta lAyabrarI ke guTake se ] 46 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha1. sadguru ke caraNoM meM praNAma kara pApa kA bhaya miTAne ke lie sujJAnI saMgha nagarakoTa sthita jinezvara ko bheTane-yAtrA hetu claa| pAlakhI, cakaDola, sejavAla gADiyoM ke vAhanoM kA sAdhana hai bailoM aura UMTa 2. zubha dina aura saumya-zItala vAra meM harSa pUrvaka kuMkumapatrikAeM logoM ko bulAne ke lie preSita kI gii| saMghapati padavI ko dhAraNa kara cAroM dizAoM kA saMgha saparivAra Ane lagA ullAsa pUrvaka sabhI naranArI navarasa pUNa nRtya karane lge| 3. zreSTha sthAna mahamadapura meM manohara jinAlaya dekhA aura ajitanAtha va sukhakArI zAntinAtha jinezvara ko vaMdana kiyaa| phira hisAra koTa meM ati sundara kharataravasahI hai jahAM ajitanAtha jinezvara haiM jinake maiM bAraMbAra darzana kruuNgaa| 4. sammiyANi (samANA) nagara meM citta ko prasanna karane vAle AdIzvara bhagavAna, sIMhanada meM pArzvanAtha svAmI kI parama AnaMda pUrvaka pUjA kruuNgaa| koThInagara meM suvizAla pArzvanAtha aura mahAvIra suzobhita haiM ve dekhane meM aise manohara lagate haiM mAno abhinava caMdramA hI udita hue hoN| 5. aba vizAla saMgha bar3e bhArI AnaMda se paripUrNa ho Age calA to prathama ukAlI ( caDhAva-coTI ) caDhate ho himAlaya kI zikharamAlAeM dIkhane lagI mAno ve AdinAtha svAmI ke jinAlaya kI suvizAla dhvajAeM hoN| cAroM ora kI parvatamAlA ko Tagamaga Tagamaga dekhii| 6. Ama, jaMbhIrI, imalI, kelA, dADima, drAkSa evaM var3abora, khIMpa Adi vanaphala bhI bahuta the naMdanavana (naMdauna) meM mArga meM bahuta prakAra kI vanaspati hai, vahAM mallinAtha jinezvara kI vizAla pratimA kI pUjA kii| 7. gopAcala gaDha para neminAtha svAmI ko vandana kiyA, koTi nagara meM pArzvanAtha svAmI, naMdapura meM zAMtinAtha jinezvara haiN| pahalI vyAsa [ 47 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nadI dUsarI bANagaMgA aura tIsarI pAtAlagaMgA ko sukha pUrvaka pAra karake bar3e bhArI taMbU tAna ke utare ( yA tova pravAha ko pAra kiyaa)| 8. jaba vinAyaka pAja car3he to rAnI sarovara kI pAla, kUpa, vApI aura vana ko dekhate hue vizAla nagara najara aayaa| jinAlaya kI dhvajA aura kalaza atyanta sundara dikhalAI dete the| nagara meM pahuMca kara vahAM parama AnaMda pUrvaka jina-vandana kiyaa| 9. agaNita pahAr3I jharane jharate hue pravAhita the| Amra, jAmuna, aura khiraNI Adi aDhAra bhAra vanaspati thii| nirmala jala se paripUrNa bANagaMgA nadI vaha rahI thI jisake taTavartI vana meM zuka, sArasa aura rAjahaMsAdi sammAnita pakSI paripUrNa haiM / 10. nagarakoTa meM gaDha-maTha-maMdira aura U~ce prAsAda haiN| jahA~ sundara jinAlaya haiM manohara vana-vATikA hai| kUpa-sarovara aura bahuta se svarNamaya kalaza aura toraNa suzobhita haiN| dhana-dhAnya aura svaNaM se bharA haA nagara indra kI rAjadhAnI amarAvatI ko bhI jItane vAlA hai| sovana vasati meM svarNamaya kAyA vAle mahAvIra svAmI kaMcanagirimeru parvata ko bhAMti ghora haiM, use rAjA rUpacaMda ne sthApita kie the| kharataravasahI meM AdIzvara bhagavAna ke prasannatA pUrvaka darzana kie| hRdaya haSa se ullAsita ho gayA, mAno amRta hI praviSTa ho gayA ho| 12. kAMgar3A koTa para bAlAeM pahucatI haiM to mAlI loga manollAsa pUrvaka puSpa caMgerI lekara daur3ate haiN| ve pada pada para kautuka dekhatI huI, zubha bhAvoM se pApoM kA prakSAlana karatI huI tIrtharAja bheTatI haiN| 13. vAlaka, bakula, caMpaka, kuMja, kevar3A Adi bahumUlya puSpa zrI gulAba aura macakuMda haiN| ina puSpoM ke sAtha harSa pUrvaka dhotI pahinakara caMdana kesara aura kasturI se AdinAtha bhagavAna kI pUjA karate haiN| 14. raMgIna mahAdhvaja kI pUjA kara car3hAte haiM, puNya kA bhaNDAra bharate haiM, apAra dhana bA~Tate haiN| Alhigavasaho meM sphaTika maya cauvIsa tIrthaMkara aura sImaMdhara svAmI kI pratimAeM haiM unheM namaskAra karatA huuN| 48 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15-16-17-18. raMga maMDapa khulA hai jahA~ kautuka - nATaka dekhane ke lie loga ekatra hote haiM / saba ne mila kara sAmagrI ( sAja-sAmAna ) taiyAra kI haiM / ( mahilAeM ) sira gUMtha kara svarNamaya kevar3I ( khUpa mastaka para dhAraNa karane kA AbharaNa ), kAnoM meM jhalakate hue ( karNaphUla ), hAthoM meM khalakatI huI sone kI cUr3iyA~ haiM, sira para rakhar3I suzobhita haiM, zreSTha kAjala se netra AMje hue haiM, hRdaya para navasara hAra hai, pairoM meM 'nupura ruNajhuNakAra karate haiM / netra- paTolar3I pahana kara mastaka para suraMgI cUnar3I oDhI huI hai / isa prakAra rUpa lAvaNya meM raMbhA ko harAtI huI mahilAe~ zrI AdIzvara bhagavAna ko dekhatI haiM / avasara pAkara nRtya karatI hai aura ullAsa pUrvaka prabhu ke guNa gAyana karatI haiM / 19. isa prakAra sadguNoM ko mana meM dhAraNa kara prabhu ko bheMTa kara harSita citta hokara zrIsaMgha apane ghara lauTA, maNi mANika aura ratnoM se vadhAyA gayA / 1 20. aise abhayadhamaM gaNi ne nagarakoTa ke bhuvana dinakara AdinAtha jinezvara kI yAtrA kara vaMdana namaskAra aura vividha prakAra se bhakti pUrvaka saMstavanA ko / ve dharmanAyaka, sukhadAyaka, devI ambikA se parivRta haiM / vaha dhana-dhAnya karane vAlI durgati nivAraka aura svAmI kI mahimA ko atyanta bar3hAne vAlI hai yA durgati ko nivAraNa karane vAle svAmI atyanta mahimA yukta hai / 2 kavi paricaya abhayadharma - ye kharataragacchIya vA0 nAgakumAra ke ziSya the / suprasiddha afa kuzalalAbha inhI ke ziSya the / kuzalalAbha ne inako 'upAdhyAya' likhA hai / saM0 1579 meM inhoMne daza dRSTAnta bAlAvabodha likhA thA -- - jisa kI prati kalakattA saMskRta lAyabrerI va bAr3amera ke yati indracaMdajI ke saMgraha meM hai / isakI racanA zrI jinahaMsasUrijI ke vijaya rAjya meM zreSThi karaNA ke Agraha se kI thI / Jain Educona International For Personal and Private Use Only [ 49 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI sAdhusundara kRta nagarakoTa maMDaNA AdIzvara gItam nAbhi bhUpAla kula caMdalau, haMsa gati zrI jiNarAya re / deva naranAtha praNamai sahI, bhAva kari jeha nA pAya re // 1 // nagarakoTai prabhu bheTiyai, Adi jiNesara sAra re| adbhuta mahimA jehanI, sevatAM dyai bhava pAra re|| AMkaNI // kAMguDai deharau dIpatau, dekhatAM hoi ANaMda re| dukkha dAridda dUrai karai, sukkha taruvara taNau kaMda re ||2||n0|| nIranidhi bhUri gaMbhIrimA, dharaNidhara sAra pari dhIra re / sovana vaNaM sohAmaNau, paMca saya dhanuSa sarIra re // 3 / / n0|| pUjatAM pApa nAsai sadA, ApadA nAvae aMgi re| saMpadA vegi AvI milai, ahanisai ulhasai raMga re ||4||n0|| Agalai nATaka nAciyai, dhariya saMgIta nija citta re / uttama thAnaka jANi nai, vAvarai zrAvaka vitta re||5||n0|| janani marudevi uyarai dharayau, guNa bharayau sujasa nivAsa re / kevalanANa sUrija jisau, karai jiNa bhuvani prakAsa re||6||0|| tittha nA suguNa iNi pari bhaNai, suguru sAdhukitti pasAi re / sAdhusundara raMgai karI, darasaNai toSa bhara thAi re ||7||n0|| iti zrI nagarakoTa maMDaNa AdIzvara gItam bhAvArtha1. nAbhi narendra ke kula meM caMdramA, haMsa jaisI gati vAle jinarAja hai jinake caraNoM meM deva aura narendra bhAvapUrvaka vandana karate haiN| una zrI AdinAtha 50 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinezvara ko nagarakoTa meM vandana kreN| unakI mahimA adbhuta haiM, sevana karane se bhava se pAra lagAte haiN| 2. kAMgar3A meM unakA deharA suzobhita hai jisake darzana se AnaMda hotA hai| ve sukha rUpo taruvara ke kanda haiM aura dukha dAridra ko dUra karate haiN| 3. vAridhi kI bhAMti ati gaMbhIra, dharaNIdhara kI bhAMti dhIra haiN| unakA pAMca sau dhanuSa kA svarNAbha zarIra suhAvanA hai| 4. pUjana karane se pApa naSTa hote haiM, aMga meM kabhI ApadA nahIM aatii| zIghra hI saMpadA prApta hotI hai aura rAta dina AnaMda ullAsa rahatA hai| 5. apane citta meM saMgIta-laya dhAraNa karake prabhu ke Age nATaka-nRtya karanA caahie| zrAvaka loga uttama sthAna jJAta karake apane vitta-dhana kA sadvyaya karate haiN| 6. mAtA marudevI ne jinheM kokha meM dhAraNa kiyA thA, guNoM se paripUrNa, suyaza ke nivAsa sthAna haiN| ve jinezvara kevalajJAna se sUrya kI bhAMti loka meM prakAza karate haiN| 7. isI prakAra sAdhukotti sadguru kI kRpA se sAdhusundara AnaMdapUrvaka tIrtha ke sadguNoM ko kahate haiM, darzanoM se bharapUra saMtuSThi hotI hai| kavi paricaya sAdhasUndara-ye suprasiddha kharataragacchIya vidvAna sAdhukIti upAdhyAya ke ziSya the| ApakA racanA kAla 17 vIM zatI kA uttarArddha hai| ApakI racanAe~-1. ukti ratnAkara, 2. dhAtu ratnAkara ( saM0 1680 dIvAlI), 3. zabda ratnAkara, 4. aranAtha stotra sAvacUri, 5. zAMtinAtha stuti vatti 6. pArzvanAtha stuti Adi upalabdha haiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only jainelibrary.org Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI munibhadra racita saMghapati vIkamasIha rAsa paNamavi Adi jiNaMda deu anu abikdevii| sarasati sAmiNi paya namevi vAMghula paya sevo // vaMdivi guru munisiharasUri mani harisu ghrevii| saMghapati vIkama taNau rAsu paNisu vihasevI // 1 // jaMbUdIvaha bharahakhetri dhaNa dhanna samiddhau / vAvi kUva ArAmi pavaru bhaTanayaru pasiddhau // rAju karai dulacI nariMdu ariyaNa dala bhaMjaNu / nyAyavaMtu zIlihiM saMjuttu yAdava kula maMDaNu // 2 // nAgadeva suta paMca prathama khimadharu pbhnniiji| bIjau goriku saMghapatti phammaNu salahIjai / cauthau kuladharU paMcamau. kamala u jgrNjnnu| e tiNi nagarihi paMca puruSa pacai arigaMjaNu // 3 // tihi nivasai khimagharu susAhu nagadevaha naMdaNu / riddhimaMtu jiNapUya rattu nAhara kula maMDaNu / / tAsu puttu sUMgau pavittu Thakuru guNa sAyaru / gullau gujjau guNa visAlu kula gayaNa divAyaru // 4 // suMgA naMdaNu paDhamu sadharu siracaMdu salakkhaNu / bAraha vrata saMlInU vIu uddharu kula bhUSaNu // toDAhI tasu gharaNi puhavi nimmala mani stthe| viNaya viveya alaMkariya kiri paccakha lacche // 5 // 52 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAsu kukhi sari rAyahaMsa vikkau suvicaaro| bhullaNu kelhaNa guNanihANu gunnau jagi saaro|| vIradhavala dhuri dhavalu dhammi lIlA goviNdo| sohai iNi parivAra jutta jaNu pUnima cNdo|||| dhIru vIru gaMbhIra citta jiNa sAsaNa maMDaNa / viNaya viveya vicAra sAra dAlidda vihaMDaNa // niya guNa rajiya puhavi loya taM saMkha na jANau / uddhara suya surataru samAna mana raMgi vakhANauM // 7 // // ghaat| vaMzi nAhara vaMzi nAhara kulaha siMgAra sAhu rAya nagadeu thuNi khemaMdharu jasu putta suhakaru tasu naMdaNu sUgau saguNa tAsu puttu uddharu bhaNijai putta rayaNa sAha sadhara vIkamasI suvicAra baMdhava sau jagi ciru jayau jima tArAyaNa rAu prathama bhASA anna divasi melavi parivAro, pUchai vIkamu niyamaNi saaro| Ai jiNesaru jai vadojai, sayala sukhu saMgama pAmIjai // 1 // saMgha purisa saha jihi salahIjai, bhullaNa kiratai ima pbhnniiji| vIradhavalu sarasai pekhIjai, guNarAyaha sauM maMtu karIjai // 2 // bheTiu tiNi mANikadeu maliku, ariyaNa seNi suhaDa varu iku / tUThau maliku dei kulaha kavAe, karau jAta niya maNi ucchAhe // 3 // bar3a gacchihiM maMDaNa yugapavaro, vAdI siridivasUri gnnhro| aTThakamma gaya ghaNa paMcAyaNu, sAvaya raMjaNu amiya rasAyaNu // 4 // tasu anukami muniseharasUre, asuha nAma paya nAsahi duure| siri siritilayasUri tasu sIto, bhaviya kamala paDibohaNa dIso // 5 // tasu paTToyahi caMda samiddhau, bhaddesarasUri nAmi pasiddhau / tasu Aesihi bhalai muhuttehiM, jattAraMbhu karai niya sattihiM // 6 // [ 53 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarasai puravari melavi saMgho, bhaviyaha pApa jalaha ullNgho| calliu tau dharatau ghara DaMbaru, nosANaha ravi gajjiu aMbaru // 7 // tahi hayavara khura ravi giri gajjai, cora carar3a mAragi savi sajjai / paNa doliya ciMdhaNaha kahi, dANu pikkhi jaNa citti camakkahiM / / 8 / / gAyaNa mahura saddi gAyaMti, ai harisabhari bhaTTa paDhati / guNi garuyau anu garuya parikkamu, iNipari cAliu saMghapati vIkamu // 9 // vIThaNahaDai jAma pahUtau, saMgha loka maNi harisu vhNtu| tahi puri miliyau saMghu sarasai kau, pAru na pAmai maggaNa jaNaka u // 10 // // ghAta // nagarakoTaha nagarakoTaha jAtra AraMbhi phuramANa dulacI nivaha levi levi citti ucchAhu dharatau bhaddesarasUri guru vayaNu eki citti mani raMgi karata u pahutau ADaMbari gahiya vIThaNahaMDai jAma pura sarasai kau tahi miliu saMghu aNagala tAma // 1 // dvitIya bhASA tahi puri jImaNavAra kari, vIkama raMjiu cittu / ta loka sayala iNipari bhaNahi, iNi kiu vitta pavittu // 1 // (ta) talavaMDI Avevi tahiM, sagRhIya jImaNavAra / ta hravaNa mahAdhaja pAsa jiNa, maMdiri kiya suvicAra // 2 // ta pahutau lodrahANaiya, sataludra naI kai tIri / ta dIsai pazcima avatariya, gaMgA jAma sarIra // 3 // ta tahi AvAsiu saMdhu sahu gUDara caurA tANi / ta. * jau dIsai vistAru tahi kosai eka pramANi // 4 // ta vaisAhai sudi pUnimai svAtinakhatri guruvaari| ta karaka lagani dasa ghaDiya diNi subha graha taNai pracAri // 5 // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ta ANaMdihi kulaguri kiyau tilaku bhadre srsuuri| ta karamiNi katihi saMghavai vighna kiyA savi dUri // 6 // (ta) dAnihi kanu anaMta guNa vIradhavalu tasu bhAu / ta tUsavi paramesari diyau adhikau jAsu pasAu // 7 // ta tahi saMghi pahilau mAMDaliyau loDhA kuli ghnnsiihu| ta bIjau nAhara kuli tilau rUpausAhu abIhu // 8 // ta trIjau kharatara gaNa bhagatu bhImAutu ghddsiihu| (sa) sUrA naMdaNu sUravaro cauthau rattanasIhu // 9 // ta selahatthu nAhara kulihiM bAU putu vaNavIru / ta devarAju pacchivANu tahiM pUnA sutu chai vIru // 10 // ta puNyavaMta saMghapati bhaNau surajanu AsU puttu| ta pheru puttu pAlhau tahaya loDhA vaMsi pavittu // 11 // tahi kamalau kheDA taNau khaMDilavAla avyNs| ta sAlhau kumarapAla taNau nija nyAtihi pasaMsa // 12 // ta anu sAdhUmAMDU taNau acchai atihi suvicAru / (ta) vIkami saMghapati thApiya e saMghapati sAta uddhA (? dA) ru // 13 // // ghAta // garuya ucchavi garuya ucchavi devitahi dANu / talavaMDI Avi e jImaNavAra sagRhI kareviNa / ludrehANai vara nayari kiyau tilaku jiNu mani dhAreviNa // sAtaiM saMghavaihiM sarisa par3ilAbhaNa kiya saar| vIkamu saMghapati cAliyau sayala saMghi parivAra // 1 // tRtIya bhASA koThInayari majhAri melhai sakaTa saMjutta tahi / turiyana pArAvAra lAMghahi Dugara visama tahiM // 1 // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only [ 55 , Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAliya cAlahi nAri uddhara kokila sadda suhAi mora lavaI bhaNai DuMgara bharaNi bharaMti nAri vAiM surabhi samIra chAha bhalI niya kari paTTa dukUla bhATaha kulaha kabAI pahutau naMdavaNi saMghu pUjiu tihuyaNanAhu pahutA lAhar3akoTi sarasA nau saMgha vIkamu saMghapati i maggata jaNa cAmara dhaja bhiMgAru tahi thiu cAlai saMghu suya guNa tahi paMthi krami krami pahutA jAI paisArai kiu ( u ) cchAhi priyatama raho na / ghaNa 56 ] Jain Educationa International miliyau kaMcaNa pahilau vaMdiu vIru jiNavara nhavaNa vilevaNa pUja manaraMgi gAyahiM vaNa paDilAbhaNa muNivara gaNaha / saMtosai cAraNa harisiu vikkamu jiNesara vIru gAyatIya | thiyA ||2|| kAMgar3ai Adi jiNidu saMghapati vIkamu aMbika taNai prasAdi duriya jala hi niya bheTiu harisihi jAI bhUpati tiNi dIghau bahumAna bhoga puraMdarU rAu jiNesaru pIthar3a sAhi vihAru Adi solasamo jiNa zAMti pUja kari mana tahi ThavaI / kalasa kaMcaNamai mana raMgi loya vipAza taraI // 7 // For Personal and Private Use Only koTaha tilauM / nagarakoTi vIkamu saMghapati guNa nilau ||8|| cauvosamau gahaNa ||3|| pUja tahi / lahai ||4| kAmiNi mana ucharaMgi rAsu diyai jiNavara dhanu dhanu tAha narAMha jiNavaru dIsai jiha bhuya jagaha ||5|| puNu / jigaha guNa ||9|| saMghava | vaMdijae || 6 || pUjiyau | raMjiyau || 10 // karaI / tarahiM // 11 // saMsAracandu | garUya daMdo // 12 // bhuvaNi / nayaNi // 13 // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ghAta / / visama girivara visama girivara garuya laMghevi lAhar3agaDhi saMgha kihi karavi bhatti santoSa siravari nandavaNi jatta kiya nagarakoTi saMpatta suhakara cahuya pasAi aThAhiya pUja mahAdhaja devi vokama saMghavai bhAva karu dANu aNaggaludei // caturtha bhASA lIdhau e cAMdai sAhi indra pado dhaNa veci kre| hUvaU e nhavaNu jiNesu pUjyau niya maNi raMgu dhare // 1 // vasu bandhava e vodhau sAhu vecai vittu aNaMtu tahiM dIdhi e kulaha kavAI saMsAracandi nariMda vari // 2 // gAyahi kevi sujANa guNagaNa vIradhavala taNA e| dhanu dhanu e Ubaru sAhu dhanu mAtA jiNi jAiyau / / 3 / / rUpihi madana samANu dAnihi karaNu alaMkariu / bhujabali e bhImu vadItu sudhiya paNaya suraguru samau / / 4 // dAlidae gaMjaNu e ma(na) raMjaNu rAyaha rUva vro| attihi e achai suvicAru vIkamu saMghapati jANiyai // 5 // cAliya e puNa ghara resi mukalAvivi siri Ai jiNu / Rmi Rmi e saMgha sahitu pahutau siri bhaTanayara pure // 6 // baMdhava e karaiM ucchAhu raMjyau dulacI rAu tAhiM / pahirAvai e baMdhu sahitu vIkamu mani ANaMdiyai // 7 // vaDagaccha e maMDaNa bhANa muniseharasuri sUri vro| tasu sIsihi e koghau rAsu munibhadri munivari suhadiNihiM // 8 // aMbika e sAsaNa devi vAMdhuladevi pasAi hiva / baMdhava e sau saMghapati vIkAgaru jagi cirujayau // 9 // // iti zrI saMghapati vIkamasIha rAsaH smaaptH|| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only 57 ___ Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha 1. Adi jinezvara deva ko praNAma karake aura aMbikA devI, sarasvatI ke caraNoM meM namaskAra kara kuladevI vAMghula kI caraNa sevA kara, guru mahArAja zrI munizekharasUri ko hArdika haSaM pUrvaka vandana kara saMghapati vikramasiMha ( vIkama ) kA rAsa vikasita citta se kahUMgA / 20 jaMbUdvIpa ke bharatakSetra meM dhana-dhAnya se samRddha, vApI, kUpa, udyAnAdi se pravara bhaTanera ( nagara ) prasiddha hai, jahA~ zatru senA ko parAjita karane vAlA, nyAyapriya, zIla guNa sampanna, yAdava kula kA zRMgAra narendra dulacI (rAya) rAjya karatA hai / 3. usa nagarI meM nAgadeva ke pAMca putra - prathama khimaghara, dvitIya gorika, tIsarA saMghapati phammaNa cauthA kuladhara aura pAMcavA~ jagata ko raMjana karane vAlA kamala - haiM / ye pAMcoM zatruoM kA nAza karane vAle paMca- puruSa haiN| 4. vahIM nAgadeva kA nandana sAha khimadhara nivAsa karatA hai jo RddhivAna, jinezvara kI pUjA meM rata, nAhara kula kA maNDana hai| usake putra gau, Thakuru, gullau, gujjau, pavitra guNoM ke sAgara, vizAla guNoM vAle aura apane vaMza rUpI gagana meM sUrya kI bhA~ti haiM / 5. suMgA kA prathama putra zubha lakSaNoM vAlA sudRDha zrIcaMda aura dUsarA uddharu hai jo bAraha vratadhArI aura kula kA bhUSaNa hai / usakI dharmapatnI toDAhI pRthvI para nirmala cittavAlI hai aura vinaya vivekAdi guNoM se alaMkRta mAno sAkSAt lakSmI hai / 6. usake kokha rUpI sarovara meM rAjahaMsa, sadvicArazIla 1 vikkau ( vikramasiMha), 2 bhullaNu, 3 kelhaNa, 4 gunnau 5 vIradhavala (pAMca bhrAtA) jagata meM sArabhUta guNoM ke nidhAna, dharma rUpIdhurA ko dhAraNa karane meM vRSabha aura lIlA meM govinda kI bhAMti isa parivAra saMyukta mAno pUrNimA ke candramA kI bhAMti suzobhita hai / 58 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. dhIra, vIra, gaMbhIra citta vAle, vinayavAna, vivekI, sadvicArazIla, jaina zAsana ke zRMgAra, dAridranAzaka, apane asaMkhya guNoM se pRthvI ke logoM ko raMjita kiyA hai aise uddhara ke putra kalpavRkSa ke sadRza haiM, jinakA maiM prasanna citta se varNana karatA huuN| 1. nAhara vaMza ke alaMkAra bhUta zreSThirAja nAgadeva, usakA stutya putra sukhadAyaka khemaMdhara huA usakA naMdana sUgau sadguNI thA jisakA putra uddharu huaa| usakA putraratna sadvicArazIla aura sAhasI vIkamasI ( vikramasiMha ) apane bhrAtAoM ke sAtha tArAmaMDala meM caMdra kI bhAMti cirakAla jayavaMta hai| 1. eka dina sAre parivAra ko ekatra kara vIkama ne apane mana kI sAra bAta kahI-yadi Adi jinezvara ko vaMdana kareM to sabhI sukhoM kA saMgama prApta ho| 2. bhullaNa ne kahA-saMgha ke puruSoM se sahaja zobhA mile isalie vIra dhavala ko sarasA bhejakara ( bhAI ) guNarAja se maMtraNA kI jAya / 3. usane mANikadeva mallika se bheMTa kI jo zatruoM ko senA se ( bhir3ane vAlA ) eka mAtra zreSTha subhaTa hai| mallika ne santuSTha hokara ziropAva diyA aura kahA ki apane mana ke utsAha pUrvaka yAtrA kro| 4. bar3agaccha maNDana yugapravara gaNadhara zrI vAdidevasUri hue jo aSTa karma rUpI gaja ghaTA ke lie siMha sadRza aura zrAvakoM ko raMjita karane meM amRta-rasAyana the| 5. unake paTTAnukrama munizekharasUri hue jinake nAma se azubha dUra bhaga jAte hai| unake ziSya bhavya rUpI kamala ko pratibodha karane meM sUrya sadRza zrI zrItilakasUri hue| 6. unake paTTa rUpI samudra se caMdra jaise samRddha zrI bhadrezvarasUri nAma ke prasiddha ( AcArya ) haiN| jinake Adeza se zubha muhUrta meM apanI zakti ke anusAra yAtrAraMbha-prayANa kiyaa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Www.jainelibrary.org Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. sarasA nAmaka zreSTha nagara meM saMgha ekatra kara, pApa rUpI jala se pAra hokara bhavya jana-saMgha pRthvItala para ADaMbara sahita calA, nagArA nizAna ke zabdoM se AsamAna gUMjane lgaa| 8. ghor3oM ke khura kI TApa se parvata gUMjatA thA, cora-DAkUoM ke mArga meM saba susajjita hue| bhramaNa-zIla mArgadarzakoM ko diye jAte dAna ko dekhakara loga citta meM camatkRta hote the| 9. gavaye loga madhura dhvani se gAte haiM, bhaTTa loga atyaMta harSapUrvaka (virudAvalI) paDhate haiM, guNa aura parAkrama meM gurutara saMghapati vikrama isa prakAra claa| 10. saMgha ke loga mana meM harSollAsa vahana karate hue jaba bhaTiNDA pahuMce to usa nagara meM sarasA kA saMgha mila gayA, yA vaka jana itane the ki jisakA koI pAra nhiiN| 1. ghAta-nagarakoTa kI yAtrA prAraMbha huii| dulacI nRpa se pharamAna lekara citta meM utsAha pUrvaka bhadrezvarasUri guru ke vacanoM ko ekAgra citta se dhAraNakara jaba ADabara sahita bhaTiNDA pahuMce to vahAM sarasA kA vizAla saMgha A milaa| dvitIya bhASA bhAvArtha1. usa nagara meM vIkama ne prasanna citta se jImanavAra kiyaa| sabhI loga isa prakAra kahane lage ki isane vitta ko pavitra (kArya meM vyaya) kiyaa| 2. talavaMDI meM Akara gharasigar3I jImanavAra kiyA aura pArzvanAtha jinAlaya meM snAtrapUjA mahAdhvajAropa suvicAra pUrvaka kiyaa| 3. phira satalaja nadI ke taTa ludhiyAnA phuNce| aisA lagatA thA mAno gaMgA nadI pazcima meM avatarita ho gaI ho| 4. vahA~ samasta saMgha ne taMbU-DerA tAna kara AvAsa kiyA jo eka koza taka vistRta dikhAI detA thaa| 60 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. mitI vaizAkha zukla pUrNimA, svAti nakSatra, guruvAra aura karka lagna meM __ daza ghar3I dina caDhane para zubha grahoM ke pracalana meN| 6. AnaMda pUrvaka kulaguru zrI bhadrezvarasUri ne kamiNI ke kAnta (zrI vIkama) ko saMghapati kA tilaka kiyA, saba vighna-bAdhAeM dUra huii| 7. usakA anaMta guNoM vAlA bhrAtA vIradhavala dAna meM karNa ke sadRza hai| / paramezvara ne saMtuSTha hokara use adhika kRpA prasAda diyA hai| 8. isa saMgha meM prathama maNDalIka loDhA kula kA dhaNasIha, dUsarA nAhara kula tilaka nirbhaya rUpAzAha huaa| 9. tIsarA kharataragaccha kA bhakta bhImAvata ghaDasIha aura cauthA sUrA naMdana ( surANA ) zUravIra ratanasIha ( maMDalIka huA) 10. nAhara kula kA selahattha, bAU kA putra vaNavIra aura devarAja tathA pUnA ___ kA putra vIru saMgha ke pRSTa rakSaka the| 11-12-13. aba puNyavanta saMghapati batalAte haiM--AsU kA putra surajana, pheru kA putra pAlhA jo pavitra loDhA vaMza kA thA, kher3A kA putra khaNDelavAla jJAtIya kamala, kumArapAla kA putra svajAti meM prazaMsA prApta sAlhau aura mAMDU kA putra sAdhu-ye jo ati sadvicArazIla haiM, saMdhapati vIkama ne sAta udAra saMghapati sthApita kie| , ghAta-bar3e bhArI utsava ke sAtha dAna dete hue talavaMDI Akara "gharasigar3I' jImaNa kiyaa| zreSTha nagara ludhiyAnA meM jinezvara ko citta meM dhAraNa kara ( saMghapati- ) tilaka kiyaa| sAtoM saMghapatiyoM ne sAtha pratilAbha ( muniyoM ko AhAra dAna ) kiyaa| sAre saMgha-parivAra ke sAtha vIkama saMghapati claa| tRtIya bhASA bhAvArtha1. koThInagara meM gADiyoM ko chor3a diyA aura ghor3oM ke dvArA jo vahAM apAra the, viSama pahAr3I mArga kA ullaMghana kiyaa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only WWjainelibrary.org Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. uddhara ke putra ( saMghapati vIkama ) ke guNoM ke gIta gAtI huI striyA~ paidala hI cala rahI thI unakI sAda kokila kI bhAMti suhAvanI aura mayUra kI cAla vAlI usa mArga kI pathika ho gii| 3. pahAr3I jharaNoM ko pAnI jharate dekha striyA~ kahatI haiM-priyatama yahI ruko na ! sugaMdhita havA cala rahI hai aura gahana vana kI chAyA bahuta hI bhalI ( lagatI ) hai| 4. lAhar3akoTa pahu~cane para vahA~ sarasA kA saMgha milaa| vokama saMghapati detA hai aura yAcaka jana kaMcana-sonA pAte haiM 5. munirAja logoM ko apane hAtha se vastra duzAle Adi vaharAne kA lAbha (pratilAbha ) liyaa| bhATa logoM ko, caraNoM ko ziropAva dekara santuSTa kiyaa| 6. saMgha ke naMdavaNi-naMdauna pahuMcane para vikkama saMghapati harSita huaa| tribhuvana nAtha jinezvara vIra prabhu kA vandana-pUjana kiyA gyaa| 7. cAmara, dhvaja, zrRGgAra aura svarNa kalaza vahA~ sthApita kiye| saMgha vahA~ se prasannatA pUrvaka calA, logoM ne vipAzA (vyAsA) nadI ko tira ke pAra kii| 8. kramazaH koToM meM tilaka saharA nagarakoTa meM jA phuNcaa| guNoM ke nilaya saMghapati vIkama ne utsAha pUrvaka pravezotsava kiyaa| 9. pahale caubIsaveM jinezvara vIra prabhu ko vandana kiyA phira nhavaNa vilepana pUjA karake prasannatA pUrvaka jinezvara ke guNoM ( ke stavana ) ko gAne lge| 10. pIthar3azAha ke vihAra ( mandira ) meM AdinAtha jinezvara kI pUjA kara citta ko prasanna kiyaa| 11. kAMgar3A meM saMghapati vIkama ne Adi jinendra kI pUjA kI, ambikA ke prasAda se durita rUpa samudra ko apanI bhujAoM se pAra kiyaa| 12. bhUpati rAjA saMsAracandra ke pAsa jAkara harSapUrvaka bheMTa kii| usane bhoga purandara saMdhapati ko bahumAna diyaa| 62 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. jinezvara ke maMdira meM mahilAoM ne utsAha pUrvaka rAsa khelaa| ve manuSya dhanya dhanya haiM jinhoMne jinezvara ko dekhaa| ghAta-viSama-gurutara pahAr3o kA ullaMghana kara lAhar3a gaDha meM saMgha kI bhakti karake saMtoSa zrI paaii| naMdauna kI yAtrA kara sukhadAyI nagarakoTa phuNce| cAroM prAsAdoM meM aSTAhnikA pUjAkara mahAdhvaja car3hAkara vikrama saMghapati ne bhAva pUrvaka anagala dAna diyaa| caturtha bhASA bhAvArtha1. cAMdAsAha ne dravya dekara indra pada liyA, jinezvara kA nhavaNa huA, apane citta meM prasannatA dhAraNa kara pUjA kii| 2. AThoM saMghapati bandhaoM ne, vIghau sAha ne apAra dravya diyaa| saMsAra ____ caMdra narendra ne zreSTha ziropAva die| 3. kaI sujJAnI vIradhavala ke guNoM ko gAte haiM ki dhanya ! dhanya ! Udharu ___ sAha ( pitA ) aura dhanya mAtA hai jisane inheM janma diyaa| 4. rUpa meM kAmadeva ke samAna, dAna meM karNa jaisA, bhuja bala meM bhIma jaisA ___ vidita hotA hai aura vidvAnoM se praNata vRhaspati jaisA alaMkRta hai / 5. dAridra kA nAza karane vAlA, rAjAoM ko prasanna karane vAlA, zreSTha ___ rUpavAna, atyanta sadvicAra zIla saMghapati vIkama hai-yaha jaannaa| 6. zrI Adijinezvara kI mokalo yAtrA kara punaH ghara kI ora lauTe aura ____ kramazaH saMgha sahita bhaTanera nagara phuNce| 7. bhAiyoM ne utsAha pUrvaka (svAgata) kiyA, dulacIrAya prasanna huA aura ____ usane hArdika AnaMda pUrvaka baMdhuoM ke sAtha vIkama ko pahirAvaNI kii| 8. var3agaccha maMDana bhAnu, sUrizreSTha, munizekharasUri the| unake ziSya munivara munibhadra ne zubha dina meM isa rAsa kI racanA kii| 9. zAsana devI ambikA aura vAMdhula devI ke prasAda se saMghapati vokAgara ( vIkama ) bandhuoM ke sahita jagata meM cirakAla jayavaMta rahe / zrI saMghapati vIkamasIha kA rAsa saMpUrNa huaa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only ___ Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNI 1. isa rAsa ke prAraMbha meM RSabhadeva, ambikA aura sarasvatI ko namaskAra karane ke sAtha vAMdhula devI ko bhI yAda kiyA hai tathA aMta meM bhI usakA nAma hai ataH yaha var3agaccha yA nAharavaMza kI kuladevI mAlUma detI hai / 2. rAsakAra munibhadra apane guru munizekharasUri ko namaskAra karatA hai aura anta meM bhI apane ko unakA ziSya batalAyA hai / * munizekharasUri-ye muniratnasUri ke paTTavara ye| ye prabhAvaka AcArya hone ke kAraNa var3agaccha meM inake nAma se kAyotsarga kiyA jAtA thA / bhaTanera meM vyAkhyAna dete hue zatruMjaya para lagI huI agni ko hAtha se bujhA diyA thA yataH yaiH pUjyerbhaTTIdra gasthai vrvyAkhyAnAvasare mudA / zrI zatruJjaya gireragni hastAbhyAmupazAmitA // saM0 1387 aura saM0 1393 ke inake abhilekha pAe jAte haiM / inake ziSya zrItilakasUri hue jinake paTTadhara bhadrezvarasUri ke samaya yaha saMgha nikalA thA / * zrI bhadrezvarasUri-ye dUgar3a gotrIya the aura AcArya pada sthApanA se pUrva bhI ye bhaTTAraka kI bhAMti prabhAvazAlI the / inake pratiSThA kie hue lekha upalabdha haiM jinameM se eka nAhara vaMza kA nimnokta haisaMvat 1436 vaizAkha sudi 13 some zrI nAhara gotraM sA0 zrI rAjA putreNa sA0 bhImasiMhena sa0 --- pArzva biM0 kA 0 pra0 vRhadvacche zrI munizekharasUri paTTe zrItilakasUri ziSyaH zrI bhadrezvarasUribhiH / 3. usa samaya bhaTanera meM dulacIrAya rAjya karatA thA yaha vahI dulAcaMdarAva hai jisase san 1391 (saM0 1448) meM timUra ne bhaTanera le liyA thA / ataH isa saMgha nikalane kA samaya vi0 saM0 1448 se pUrva nizcita hai / isake bAda bhaTanera punaH dulacIrAva ke vaMzajoM ko prApta ho gayA aura saM0 1487 meM jaba saMghapati khImacaMda kA saMgha bhaTanera se zatruMjaya giranArAdi tIrthoM ko gayA taba bhI rAya hamIra kA rAjya thA / 64 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa saMgha yAtrA ke samaya nagarakoTa kA rAjA saMsAracaMda thA jisane saMghapati vIkamasiMha ko sammAnita kiyA thA ataH saMsAracaMda kA rAjyakAla yahI nizcita hotA hai / vijJapti triveNI ( pR0 93 ) meM zrI jinavijayajI ne likhA hai ki kaniMgahAma sAhaba ne san 1905-06 kI riporTa meM likhA hai ki unhoMne ambikA devI ke mandira ke dakSiNa kI dizA meM sthita mandira kI jina pratimA kI gAdI kA lekha par3hA thA ki - yaha mUrti prathama saMsAracaMdra ke rAjya meM saM0 1523 meM banAI gaI thI / x x isake nIce diyA huA kucha aspaSTa lekha hai / isa rAsa se saMsAracaMda rAjA kA samaya saM0 1448 se pUrva kA nizcita ho jAtA hai taba kaniMgahAma sAhaba ke saM0 1523 lekha meM saMsAracaMda kA samaya mAnanA galata ho jAtA hai / saMbhava hai Age usake vaMzajoM ke nAma hoM jo ghisa gaye hoMge / 4. saMgha - yAtrA ke nikalane se pUrva saMghapati vIkamasiMha kA bhAI vIradhavala apane bhAiyoM se salAha lene sarasA jAtA hai, usa samaya sarasA kA svAmI mANikadeva malika thA jisane sammAnita kara saMgha nikAlane kI anumati dI thI / isa zAsaka ke viSaya meM vizeSa anveSaNIya hai / 5. isa saMgha yAtrA meM sarasA, voThaNahaMDai ( bhaTiNDA ), talavaMDI, lodra hANaya ( ludhiyAnA ), lAhar3akoTa, naMdavaNi ( naMdIna ), koThI nagara, nagarakoTa, Adi nagaroM ke nAma hai / yaha saMgha bhaTanera se kAMgar3A tIrtha yAtrArtha gayA thA / rAste meM sataludra ( satalaja ), vANa gaMgA, pAtAla gaMgA Adi nadiyAM AI thii| isa saMgha meM 7 saMghapati, 4 maMDalIka ( mAMDaliyau ) aura 4 pRSTharakSaka (pacchivANu ) sthApita kie gae the| jinake gotra nAhara, loDhA, sUrANA, bhImAvata ( kharataragacchIya) evaM khaMDelavAla bhI the / paMjAba meM khaMDelavAla jAti vAle prAraMbha se hI zvetAmbara jaina dharmAnuyAyI the aura Aja bhI haiM jinake osavAloM ke sAtha vaivAhika saMbaMdha hote haiM / [ 65 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ donoM rAsoM ke anusAra saMghapati kA vaMza-vRkSa isa prakAra hai nAhara nAgadeva 1 khemaMdhara (khimadhara) 2 gorika 3 phammaNa 4 kuladhara 5 kamala (kamalAgara) 1 sUgau 2 Thakuru 3 gullau 4 gujjau DAlaNa 1 zrIcaMda 2 uddharu (tor3AhI) 1 vikkau 2 bhullaNu 3 kelhaNa 4 gunnau 5 vIradhavala 1 mohila 2 dhannAgara kiramiNi) / | (vIdhau ?) (jagasIhI) (sAdhAraNa putrI) sajjana vairA nayaNAgara (gUjarI) sIha vayarA halhA rayaNasIha * isa rAsa meM saMghapati vokasiMha ke vIkama, vIkamu, vIkamasI, vikkau aura vIkAgaru nAmaka tatkAlIna apabhraMza paryAya haiM jisakA saMskRta rUpa vikramasiMha hai| khimadhara aura khemaMdhara eka hI vyakti hai| rAjA dulAcaMda isameM dulacIrAya hai| vastutaH isakA saMskRta paryAya durlabhacaMda hogaa| * isa rAsa meM prAraMbha meM 7 chaMda, phira eka eka ghAta aura eka eka bhAsa hai kula 4 ghAta aura bhAsa kI gAthAeM 10, 13, 13, 9 haiN| kula padyoM kI saMkhyA 56 ho jAtI hai| * saMghapati tilaka lure hANaya meM kulaguru zrI bhadrezvarasUri ne kiyA aura sarasA kA saMgha lAhar3a koTa meM Akara sammilita huA thaa| saM0 1479 meM isI nAhara vaMza ke saMghapati nayaNAgara ne bhaTanera se mathurA tIrtha kA saMgha nikAlA thA taba bar3agaccha ke AcArya munIzvarasUri ne saMghapati tilaka kiyA aura usa samaya rAya hamIra bhaTanera kA rAjA thaa| usa rAsa ko zrImunIzvarasUri ke ziSya ratnaprabhasUri ne banAyA hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi megharAja guMphita zrI nagarakoTTAlaGkAra- Adijina stavanam hAra-baMdhamayam jagajjIvanaM pAvanaM yasya vAkyaM, mahokSadhvajaM caGga gAGgeya kAyam / tiraskRtya karma sthitaMjantu tAtaM zrayetaM matizrIkRte tIrtharAjam // 1 // 1 galantyAzu pApAnyanantAni tAni prasappantya gaNyA muda zcAva dAtA / mahAsiddhirAyAti kIrttizcakAsti, prabho tvAMnamaskurvatAM zAnta mUrtim // 2 // cheka: kaSTocchedane dIpta bhAnubhaktasyAnuccheSTado bhIti bhedI / yuktayA yuktaH svAgamAgAdha vAkyaH, siddhaye roddhA yugmi dharmaM kSatAgAH // 3 // diSTyA dRSTe te'mbujo jjiSNu vakre, dUraM naSTA ssdiprabho kleza rAjiH / nanvA rUDhe bhAskare parvataM taM, dhvAntaM kiM na kSIyate niSkalApam ? // 4 // yApAra saMsAra nIhAra sUraM rajo bhAra saMhAraNA sAra nIram / kRpAlu rasAlaM mahAdhIvaraM sat prabhAvaM mahAmo'Jja sA'dhIzvaraM tam // 5 // taranti santo vipadarNavaM te, potAyitaM ye'nusaranti nataM padAbjaM bhuvi sAvaghAnA, yasmAnmanuSyeSvatha za Jain Educationa International For Personal and Private Use Only te'daH / bhAvi // 6 // [ 67 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagatprabhuH satya nayaH svayambhUH svAdvAdya janmA nihtaantraayH| teno mayastAttvika yoga gamyo, jIyAgate hatva madyAdri vAyo ! / / 7 / / gIrvANa padmApya tizAyinI sA, tAvacca gIyeta mrudgviishaa| budhairnayAvadvahudhAM hi bhakteH, zaktiH prabuddhA jinate'sta bAdhA / / 8 / / janma bhUSita nijAyata vaMzaM, dezanA janita bhavya zivAyam / sAdhiteSTa sukha saGgama raGga, bhadra sAndramabhinaumi sadaGgam / / 9 / / rAkA zazAGkAnanamAdidevaM, vande yugAdau jagaduddharantam / taM raGga duttaGga yazaH suraMhaM harattamaM loka bhavorukArAm // 10 // naya prabho ! sevaka mAtma saGga jaya prabhAvo dalitAna pngk| namanmahArAja kRtoru bhAga dheya ! prayacchA vikalaM caritram / / 11 / / varaM gRhaM hAva vatI ca nArI, vA tu lakSmI bhavato'nubhAvAt / vareNya lAvaNya vacAstato'haM, vahe tavAjJAM bhavane zivAya // 12 // darzanaM durita rodhi tAvakaM nAbhi-nandana ! bhavedbhavAvadhi / majjatAnmama mano himarazmistvad guNAmala mahAmbunidhauhi // 13 / / mahAmohamAdyattamaH stoma bhAno rakhaNDottama jJAna saGketa vaastoH| trasa sthAvara prANi mohAntakasya, stavAsUtraNAtte janaH syAda nahAH // 14 // ravIndu pradIpa prabhUta prabhAbhyo'dhikaM visphuradarzanaM te'dya jAtam / dayArdIsvadRSTitvamAtiSThipazcet sudhAmbho mdnggencittevibhaati||15|| 68 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDaMhivarakhelatu pAda paGkaje tavA ruSa me hRdayaM sabhanda ! kRtA zriyArthe hi kRti prakANDA, yatrAsakRtsva matAM vadanti / / 16 / / dalantaM daraM bhanda mAkandarAdha, dayA kandalI kanda mAnanda sAram / natastvAM zubhaMyuH kukarmANya dhastAt,prakAsmikahIzanamrAmaraHsrAk // 17 // dharAdhIza dhoraM mahodadhyagAdhaM, nirasta krudhaM prAvRSeNyAbda naadm| lasanmukti lakSmI varaM muktamohaM, mahAmo'mala jJAnamAnandato'mum // 18 // rocirvIcI prollasaddeha deze, saumyAkArotprekSitAntaH prmode| zeSa spharja dyogalambha praviSTe, dRSTe'dhIze jAyatA miSTalAbhaH / / 19 / / vyomno mAnaM vetti yau'jaH prakAraibuddhayA kAvyo'pyeSute tiirthraajH| no sopIzo yadguNAn jalpisu hI tatko mAno me'tra mUrkhanva bhAjaH // 20 // yadAhuzcidAnaMda santAna rUpaM zritAnAM bhayaghnaM parabrahmayAtAm dayAlo! tadeva tvadIyaM prapadya zaraNyaM pada dvandvamAviSkRtAyam // 21 // jayati jagatA maticchedI yugAdi jinaH paraM; tadanu vijayante yogIzA budhA jysaagraaH| tadadhi mahima stotraM hAraM tadanti SadaH kRti dadhala muro deze bhavyo jano jayatAdayam / / 22 / / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamma jIvita girAM saphalatvaM maGgalaMca vRSabheza ! mamAdya / yatnato'sama samAM sanitAntaM, yanmahAvRSagate 'dhigato'si / / 23 // iti hi nagara koTTAlaGkRte rAdinetuH stavanabhajatipUrNa hArabandhAbhidhAnam ahaha ! sukRta yogaH ko'pi mesphAtimAgA diti vadati yathAvatprAJjalimagharAja // 24 // hindI bhAvArtha1. jisake vAkya jagata ke liye pavitra haiM, jo mahokSa ( vRSabha ) cihna se aMkita hai, jisakI svarNAbha kAyA vizAla hai, jisane apane karmoM ko naSTa kara diyA hai, jantuoM ke liye jo tAta samAna hai, usa tIrthaMkara (prathama tIrthaMkara ) kA maiM samyak jJAna kI vRddhi ke liye Azraya grahaNa karatA huuN| 2. zAnta mUrti RSabhadeva ko namaskAra karane mAtra se hI ananta pApa naSTa ho jAte haiM, samRddhi kA vistAra hotA hai, prasannatA kA Agamana hotA hai, mahAsiddhi prApta hotI hai, kIti phailatI hai| 3. kaSToM ko naSTa karane ke liye Apa hathaur3I haiM, pApoM ko naSTa karane meM Apa dIvAla ko bhedane vAlI pracaNDa sUrya kiraNa haiM, Agama vAkyoM ke agAdha jJAna meM yuktiyukta haiM, yaugalika dharma ko samApti meM Apa kSatAgA ke samAna sihara haiN| 4. jaise viSNu ke mukha kamala ko dekhane se pApa naSTa ho jAte haiM usI taraha Adi tIrthaMkara ke darzana se hI klezoM kA samUha zIghra naSTa ho jAtA hai kyA parvata para udita sUrya rUpI Apa AdIzvara bhagavAna ko namaskAra karane se hI sampUrNa aMdhakAra naSTa nahIM ho jAtA hai ? 70 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. isa apAra saMsAra se nikAlane meM jo samartha haiM, pApa rUpI dhUla ke bhAra ko haraNa karane meM pavitra jala hai, jo kRpAlu haiM, karuNAvAn haiM, jo mahAnAvika haiM, jinakA prabhAva vistRta hai usI Izvara ko maiM praNAma karatA hU~ / 6. jo manuSya Apake caraNa-kamaloM meM natamastaka haiM, tathA jo Apake vacanoM kA anusaraNa karate haiM ve santa saMsAra rUpI samudra se pAra ho jAte haiM | 7. jo jagat ke svAmI haiM, jinake naya satya haiM, jo svayambhU haiM, syAdvAda ke janma dAtA haiM, jinhoMne antarAya naSTa kara diyA hai, jo paNDitoM ke liye bhI durgamya haiM, aise prabhu kI jaya ho / 8. ApakI vANI kamaloM se bhI atizaya sundara hai ataeva vaha devatAoM dvArA bhI gAyI jAtI hai / vidvAn loga bhaktivaza Apake naya kI zaraNa lekara jinatva ko prApta kara lete haiM / 9. jisane svasvarUpa ko prApta kara liyA hai, jo aSTa sukhoM ke saMga ramaNa karatA hai, dezanA dene ke kAraNa jo kalyANa kA ghara hai, usa tIrthaMkara ko maiM praNAma karatA hU~ / 10. jisane yuga kI Adi meM jagat kA kalyANa kiyA, jisane abhimAnI devatAoM kI kIrti kA bhI haraNa kara liyA, jo hari-harAdi devatAoM se bhI uttama haiM, loka ke liye kalyANakArI haiM, usa Adi deva ko maiM vandana karatA hU~ / 11. prabho ! mujha sevaka ko Apa apanI AtmA ke saMga le calie tAki maiM svaccha bana sakUM / he mahArAja ! isa abhAge ko avikala cAritra pradAna karake kRtakRtya kIjiye ! 12. jaise suzIla strI ko ghara kI lakSmI kahA gayA hai usI taraha maiM mukti prApti ke liye isa saMsAra meM tumhArI AjJA kA pAlana karU~ yahI sarvottama sundaratA hai / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only [ 71 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. he nAbhi-nandana ! Apake darzana saMsAra rUpI samudra ko dUra se roka dete haiN| - samudra se mathita candramA Apa mere mana ko kabhI naSTa na hone vAle guNoM se pavitra kiijiye| 14. ApakA akhaNDa jJAna rUpI sUrya mahAmoha ke andhakAra ko kSaNa mAtra meM naSTa kara detA hai| Apako sunane mAtra se trasa sthAvara prANI moha se mukta ho jAte haiN| 15. ApakA teja pracaNDa sUrya, candramA aura dIpaka se utpanna prakAza se bho - adhika visphurita hai| ApakI karuNAmaya dRSTi mAtra se hI bhaktajanoM ke citta amRta kalaza kI taraha pavitra ho jAte haiN| 16. Apake caraNa-kamaloM meM bhaMvare kI taraha kheluuN| paNDita jana apane hRdaya meM tumhAre rUpa ko Azraya dekara apane ko bAra-bAra kRtakRtya samajhate haiM / 17. caMvara DulAtA huA evaM mAlA pahanAtA huA maiM usa Adi deva ko namaskAra karatA hU~, jisane pApoM kA dalana kara diyA hai, kaSAya rUpI guphAoM ko bheda diyA hai| dayA rUpI bela ke mUla haiM, Ananda ke kAraNa haiM, zubha kAraka aura karmoM ko naSTa karane vAle haiN| 18. pRthvI ko dhAraNa karane ke kAraNa Apa dharAdhIza haiM, mahAsamudra se bhI agAdha haiM, krodha ko nirasta karane ke kAraNa samaya kI sImAoM se pAra haiM, mukti ko prApta karane ke kAraNa lakSmIpati haiM, moha se mukta hone ke kAraNa mailarahita haiM tathA jJAna va Ananda ko dene vAle haiN| 19. Apake deha meM prakAzita hone vAlI jJAna rUpI kiraNeM darzakoM ke mana _ko haraNa kara rahI hai, ina ullAsa yukta kiraNoM kA jo yoga pUrvaka darzana karatA hai, use iSTa lAbha hotA hai| 20. jo loga AkAza ke Adi anta ko jAnate haiM, apanI buddhi ke bala se ... kAvya vidhAoM meM bhI pAraMgata haiN| he ajanmA tIrtharAja ! aise paNDita bhI Apake guNoM ke varNana meM samartha nahIM haiM taba mere jaise mUrkha kA mUlya hI kyA hai ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21. jisako cidAnaMda kI akhaNDa dhArA rUpa mAnA gayA hai jo AzritoM ke bhaya ko naSTa karane vAlA hai, jo brahma kI tarapha le jAne vAlA hai, jo dayAtma rUpa hai, usI kA yaha zaraNAgata Apake donoM pairoM kI zaraNa grahaNa karatA hai ise kRta-kRtya kreN| 22. jagata ke kaSToM ko naSTa karane vAle yagAdi jina kI jaya ho| jisakA anusaraNa karake yogIjana bhI sAgara ko pArakara lete haiN| bhavyajanoM ke hRdaya meM jisakA niveza hai usI yogI kI maiMne hArabandha chandoM meM stuti kI hai| 23. he vRSabheza ! ApakI stuti ke kAraNa Aja merA janma saphala hai, jIvana saphala hai, vANI saphala hai| asamartha hotA huA bhI prayAsapUrvaka ApakI stuti karane ke kAraNa maiM Apake hRdayagata to ho hI gayA huuN| 24. sukRta yoga se maiMne ina hArabandha chandoM meM koTTAla nagara meM sthita Adi nAtha prabhu kI stuti kI hai| usa AdinAtha ko maiM meghirAja vinamratApUrvaka vandana karatA huuN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only ___ Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA bhagada bAna , timi tarita pakaDa suramati kavi dedu kRta zrI vIratilaka caupAI vAsupUja titthaMkara deu, jasu taNI kalA na labbhai cheu / vijjalapuri vidhi-caiti nivesu, vIratilaka khetala gau vesu // 1 // vIratilaka vIraha kau rAu, amha upari tuhuM kari na psaau| 'dedu' bhaNai vInati avadhAri, paDhau caupai duritu nivAri // 2 // nagarakoTi vIrau sunAru, tiNi tariu duttaru saMsAru / jiNisarasUri pAya bahu bhatti, aNusaNu leu gayau suragatti / / 3 / / vali Aviu takkhaNi gurupAsi, kahau sAmi amhi rahisau vAsi / guri guNa jANiu dinhu Aesu, vijjalapuri tumhi karahu nivesu // 4 // vAsupUju titthaMkara deu, tahi avayariu sakala sabheu / vIratilaku tasu dInhau nAmu, bhagati karai tasu sagalau gAmu // 5 // pratyA pUrai vAMchitu karai, duSTa vighana helA aphri| tau bhaviyA karai tuya bhagati, vIratilaka chai ati ghaNa sakti // 6 / / vIratilaku chai bAvana (52) vIru, mAgai bhoga aNAvai khIru / sugaMdha puppha leu pUjA karai, tIha taNA ripu lIlaI harai // 7 // kivi sonANI rUpA pUja, saMbhali sAmiya karisau tUja / mana bhitari chai moTau bhAu, so amhArau pUrau ThAu // 8 // kivi ANai lADU ati ghaNA, pUraI trATa lApasI tnnaa| sahu ko lobhi achai saMsAri, vIratilaka sAmI avadhAri // 9 // 74 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tuhu darisaNu aju dIThau deva, mani raliyAyatu hUyau heva / kari pasAu tuha bahulI siddhi, tai tUThai huyai garuI riddhi // 10 // Avai ghariyA UmakAru, abhinavu nATaka racai saMsAri / khelA naccahi tumha duyAri, vAsupuja sAmI avadhAri // 11 // neura ruNa ruNa jhaNakAru, vIratilaku guNavaMtu apAru / gevaru naccai majjhima rayaNi, vAsupuja paramesara bhuvaNi // 12 // nisaNahu vIratilaku taNau cariu, sukha saMpai huyai nAsai duriu ||aaNclii| hindI bhAvArtha1. vAsupUjya svAmI tIrthakara deva haiM jinakI kalA kA pAra nahIM pAyA jA sktaa| unake vijjalapura ( bIjApura ) vidhicaitya meM kSetrapAla ke rUpa meM vIratilaka kA nivAsa hai| 2. he vIratilaka vIroM kA rAjA ! hamAre para tuma kRpA-prasAda karo na ! dedA kavi kahatA hai ki prArthanA svIkAra karo ! caupAI paDho aura pApoM ko dUra karo! 3. nagarakoTa meM vIrA nAmaka sunAra rahatA thA jo zrI jinezvarasUri ke caraNoM kA atyanta bhakta thaa| vaha anazana lekara svarga gayA, dustara saMsAra se tira gyaa| 4. vaha svarga se tatkAla guru mahArAja ke pAsa AyA aura kahA-svAmI ! hameM nivAsa karane ke lie sthAna batalAo! guru mahArAja ne guNa jAnakara Adeza diyA ki tuma vijjalapura meM nivAsa kro| 5. jahA~ vAsupUjya tIrthaMkara deva kA jinAlaya hai, camatkArI vaha vahA~ avatarita hokara rhaa| usakA nAma bIratilaka rakhA gayA, sArA gA~va usakI bhakti karatA hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. vaha parace pUratA hai aura vighna bAdhAeM sahaja meM hI dUra kara manovAMchita detA hai / vIratilaka atyanta zaktizAlI hai, ataH bhavyajana usakI bhakti karate haiM / 7. vIratilaka bAvana vIroM meM se hai / vaha khIra kA bhoga mA~gatA hai, sugandhita puSpoM se jo pUjA karatA hai usake zatruoM ko vaha lIlA mAtra meM dUra kara detA hai / 8. kaI loga sonA rUpA se pUjA kareMge aisA mana se bar3e bhAva pUrvaka kahate haiM ki svAmI, hamArI kAmanA pUrNa karo ! 9. kaI loga bahuta se laDDU lAkara car3hAte haiM aura lApasI ke Dhera lagAte haiM / svAmI vIratilaka ! yaha suniye, sabhI loga lobho svArthI haiM / 10. he deva ! Aja tumhArA darzana kiyA, aba mana meM bar3o prasannatA huI / svAmI, kRpA karo ! Apake tuSTa hone se bahuta sI Rddhi aura siddhi ho jAegI / 11. gRhastha loga ghara se utsAha pUrvaka Akara abhinava nATaka racate haiM / vAsupUjya svAmI, suniye Apake dvAra para nRtya khela karate haiM / 12. paramAtmA vAsupUjya svAmI ke jinAlaya meM madhya rAtri taka nupUra ke aMkAra ke sAtha nRtya hotA rahatA hai, vIratilaka apAra guNoM vAlA hai / vIratilaka kA cAritra suno| pApoM kA nAza hogA, sukha-saMpatti hogI / 76aint]matio Jain Educatona International For Personal and Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi harSakIrti kRta nagarakoTa jAlapA paramezvarI stavana nagarakoTai nitu bheTiyaijI, jAgatI jaalpaamaaii| darasaNa dekhatAM dukha TalaijI, sevatAM saba sukha thAi // 1 // nagara0 / / jagatra jananI jaga sirojI, jagatra upAvaNa haar| jagati mAMhi sakati jasu jagamagaijI, koI na lopai kAra // 2 // nagara0 // duSTa dAnava devI taiM haNyAjI, sArIyA deva nA kAja / tuja samau avara na ko nahIM jo, jugi jugi thArau rAja // 3 / / nagara0 // bhakti manoratha sahu phalaijI, mahAmAI thArai AdhAri / saba vici samaratha tU sahI jI, sevakAM Apa sAdhAri // 4 // nagara0 / / kAMgur3okoTa sohAvaNojI, ati bhalau bhagavatI thAna / dhana dhana te nara je karaijI, jAlapA devi guNa gAna / / 5 / / nagara0 / / Aji pUgI mhArI manaralIjI, Aji mhArau nava navAraMga / Aja maI devI durgA taNa ujI, bhalai dIThau bhavaNa utaMga / / 6 / / nagara0 // sovana mai chatra kalahalaijI, ruNajhuNai pATa apAra / U~cI dhvajA ati lahalahaijI, jovatAM jaya jayakAra // 7 // nagara0 // sakala mUrati mAi parasatAjI, pAtika savi TalyA duur| nayaNa amIrasa pUraNAjI, ANaMda bhayo bharapUra / / / / ngr0|| nirakhatAM harakha huyo ghaNojI, mehanai jagi nima mora / bali jima avihar3a sukha lahaijI, caMdra nai dekhi cakora / / 9 // nagara0 / / [ 77 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mani jima vasaijI, mAnasarovara nIra / haMsa taNai madhukara mana ketaka vasaijI, gaja jima narmadA nIra // 10 // nagara0 // cakaviya mani jima ravi vasaijI, cAtika mani jima meha | jAlapA caraNa jovA taNAjI, mujha mani adhika saneha ||11|| nagara0 // bhagavatI darasaNa dekhatAjI, tima mujha harakha jagIsa | caraNa kamala vali tAharaijI, mujha mana vasai nisadIsa // 12 // nagara0 // saMsAri // 13 // nagara0 // bhagavatI bhakati bhAvai karIjI, ahanisai je naranAri / riddhi nai siddhisukha sapadAjI, vilasIsyai te jagadaMbA guNa gAvatAMjI, pUjatAM praNamatAM haSaMkIrati sukha saMpajaijI, jAlapA mAI supasAya || 14 || nagara0 // iti zrI nagarakoTi paramezvarI stavana pAya | ( rAjasthAnI vibhAga guTakA naM0 271 ) hindI bhAvArtha 1. nagarakoTa meM jAgrata jyoti jAlapA mAI ko nitya bheTo ! jinake darzana karane se dukha dUra hote haiM aura sevana karane se sabhI sukha ( prApta ) hote haiM / jagat jananI, jagata kI zrI aura jagata kI utpAdaka hai / jagata meM jisakI zakti jagamagAhaTa karatI hai koI usakI maryAdA bhaMga nahIM karatA / 3. he devI! tumane duSTa-dAnavoM kA hanana kara devatAoM kA kArya siddha kiyA hai / tumhAre samakakSa aura koI nahIM, jugo juga rAjya hai / meM tumhArA 20 4. he mahAmAI ! tumhAre hI AdhAra / bhakti se sabhI manoratha saboM ke bIca tuma hI sahI sAmarthyazAlI ho, sevakoM ko bhUta ho / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only phalate haiM / AdhAra - Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. kAMgar3A koTa meM atyanta zobhAyamAna bhagavatI kA sthAna hai / ve mAnava dhanya haiM jo jAlapA devI kA guNagAna karate haiM / 6. Aja merI manovAMchA pUrNa huI, Aja mere naye-naye raMga / AnaMda prApta hue / Aja maiMne devI durgA mAtA ke uttuMga bhavana kA bhale hI darzana pAyA / 7. svarNamaya chatra jvAjvalyamAna hai, devI kA hai| UMcI dhvajA khUba phaharA rahI hai, caturdig phUTa rahe haiM / pATa / siMhAsana ruNa jhuNa dhvanita dekhate hI jaya jayakAra zabda 8. mAtA kI saprabhAva mUrati sparza karate hI sabhI pApa dUra ho gaye / amRta rasaparipUrNa netroM kI dRSTi par3ate hI bharapUra AnaMda chA gayA / 9. megha ko dekhate hI jaise mora harSita hotA hai vaise hI darzanoM se AnaMda prApta huA / candramA ko dekhakara cakora sukhI hotA hai vaisA a-vighaTita sukha milatA hai / 10-11. haMsa ke mana meM jaise mAnasarovara kA nIra basatA hai, bhauMre ke mana meM ketakI aura gajarAja ke mana meM narmadA kA jala pravAha vasatA hai, cAtaka ke mana meM megha aura cakavI ke mana jaise sUryodaya haiM vaise hI mere mana meM jAlapA devI ke caraNoM kA darzana se adhika sneha vyApta hotA hai | 12. bhagavatI ke darzana hone se mere mana meM harSa utpanna hotA hai / Apake caraNa kamala mere mana meM aharniza basate haiM / 13. jo nara-nArI rAta dina bhagavatI kI bhakti bhAvapUrvaka karate haiM ve saMsAra meM Rddhi-siddhi sukha saMpadA kA vilAsa kareMge / 14. harSakotti kavi kahatA hai ki jagadaMbA ke guNa gAte, caraNoM kI pUjA karate jAlapA mAI ke prasAda se unheM sukha saMprApta hogA / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only www.lainelibrary.org [ 7 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi jayAnaMda kRta suzarmapurIyanRpati varNana chanda ( nagarakoTa- kAMgar3A kA itihAsa ) zrI bha~varalAla nAhaTA jAlaMdhara maNDala kAMgar3A nagarakoTa- trigartta kA rAjya vaMza ati prAcIna hai / mahAbhAratakAlIna rAjA suzarmacandra se isa vaMza kI paramparA calI A rahI hai aura vaha isake 500 nAmoM meM 234 veM naMbara meM hai / brahmANDa purANa ke anusAra devI pArvatI ne brahmA se vara prApta daityoM kA nAza karane ke lie caitra zukla 8 ko apane pasIne kI bUMda se zaktizAlI mAnava ko racanA kI jo bhUmicandra huA / devagAyaka padmaketu ne apanI putrI vasumatI ko unase vyAhA / bhUmicandra ne daityoM kA vadha kiyA aura isake puraskAra meM devI dvArA trigarta kA rAjya unheM samprApta huA / zrI hemacandrAcArya ke anusAra trigarta jalaMdhara kA hI paryAya hai / mahAbhArata aura kalhaNa kavi kI rAjataraMgiNI meM bhI isakA trigata nAma se hI ullekha AyA hai / yoM kaThauca vaMza kA mUlasthAna - mulatAna thA para vIra arjuna se parAjita hokara suzamaMcandra ne kAMgar3A-nagarakoTa yA suzarmapura ko basAyA thA / sukavi jayAnanda kRta "suzarmapura nRpati chaMda" apabhraMza kAvya meM Adi puruSa bhUmicandra ke bIca 2 - sonacandra 3 - asamarka 4- ajagartacadra - ye tIna nAma hI Aye haiM evaM isI guTakAkAra prati meM chaMda ke zeSa hone para jo sUcI dI hai, ye hI nAma haiM arthAt suzarmacandra 5 veM naMbara meM haiM / isI suzamaMcandra ne kA~gar3A meM bhagavAna AdinAtha aura ambikA devI kI sthApanA kI, aisA jayasAgaro - pAdhyAya kRta vijJapti - triveNI aura stavanAdi meM ullekha pAyA jAtA hai / meM meM inhoMne kauravoM ke pakSa mahAbhArata karate yuddha yuddha svarga prApta hue kiyA / prastuta nRpati varNana chaMda ke 20 veM padya meM inake sAtha 21870 ratha, itane hI hAthI, 65600 azvArohI, 109360 padAti kA AkSauhiNI sainya dala thA / 80 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suzarmacandra ke pazcAt usakA putra 6 sUrazarma, phira 7 haricaMdra aura 8 gupticandra narezvara hue| chaMda ke bAda kI sUcI meM ina donoM ke sthAna meM kevala dezalacaMda kA nAma hai| phira 9 IzAnacandra 10 vajar3acandra 11 veM nAhar3acandra' hue| ye jinezvara ke dharma meM lavalIna aura zUravIra the| inhoMne sAcora meM zrI mahAvIra svAmI aura tannikaTavartI nagara-nagara meM kUpa-sarovara-vApI aura sundara bhavanoM kA nirmANa kraayaa| ye bar3e yazasvI, dAnI aura kSamAzIla narezvara the| inhoMne ekarAtri meM prAsAda nirmita karAke bhagavAna RSabhadeva aura ambikA devI ko kAMgar3A durga meM tIrtha kI sthApanA karake-vikasita karake svarga prApta kiyA thaa| inakA putra 12 azvatthAmA narezvara bhI bar3A vIra thaa| usane raNakSetra meM gaur3a dezAdhipati ko parAjita kara usakI sundara putrI lUNAdevI ko vivAha karake laayaa| guTake ko sUcI meM nAhar3acandra ke pazcAt 11 dvitIyacandra kA ullekha hai| ataH azvatthAmA meM donoM 12 naMbara meM Aye haiN| phira 13 khaGgazAlI, 1. vividha tIrtha kalpa ke anusAra sAcora mahAvIra svAmI kI pratiSThA jajjigasUri ne vIra saM0 600 meM kii| vahA~ inake pUrvaja vijharAya kA nAma hai| jo nagarakoTa kI vaMzAvalI meM kahIM nahIM miltaa| nAhar3a yA nAgabhaTa maNDovara kA pratihAra rAjA thA, jisane 24 uttuMga zikhara vAle caitya bnvaaye| ghaTiyAlA ke zilAlekha meM isake pitA kA nAma narabhaTa aura putra tAta usakA yazovarddhana likhA hai jo nagarakoTa se bhinnatA kA sUcaka hai| ghaTiyAlA ke zilAlekha meM yazovarddhana ke putra caMduka-silluka-jhoTa-bhilluka aura kramazaH usake putra kakka patnI durlabhadevI se utpanna kakkuka dvArA saM0 918 meM maNDovara aura rohiMsakUpa meM kIttistaMbha dvaya bnvaaye| yaha siddhAlaya dhanezvarasUri ke gaccha ke goSThiyoM ko arpaNa kiyaa| prAkRta titthakappa meM nAhar3a ke pitA kA nAma jitazatru likhA hai aura vIra saM0 300 vaizAkhI pUNimA ko jajjigasUri dvArA pratiSThA karAne kA ullekha hai| vAstava meM nAgabhaTa-nAhar3a kA caritra ulajhana pUrNa hai| kaI gUrjara pratihAra nAgabhaTanAgAvaloka dvitIya ke sAtha Ama rAjA kA samIkaraNa karate haiM aura kucha kannoja nareza yazovarmana (690-720 I.) ke sAtha, koI usake putra aura usake uttarAdhikArI ke sAtha to koI kannauja ke AyudhavaMzIya indrAyudha Adi nareza ke sAtha milAte hai| ataeva yaha svataMtra zodha kA viSaya hai| [ 81 Jain Educna International For Personal and Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 gorIcaMda (goracaMda) huA jo IzAnadeva kA bhakta aura virakta citta vAlA thaa| chaMda meM isake bAda 15 indracandra kA nAma hai jo sUcI meM nahIM hai| 16 kalyANacaMdra 17 kulacaMdra 18 rAmacaMdra hue| ye donoM nAma bhI sUcI meM nahIM hai| inake pazcAt 19 AsacaMda hue| sUcI meM 17 sAlhAdacaMda kA bhI nAma isake bAda hai ataH 20 vasudhAcandra kA nAma donoM meM hone se yahAM do kramAGka meM aMtara AtA hai| usake bAda sUcI meM zrIcaMda kA nAma hai aura chaMda meM nahIM hone se eka saMkhyA kA antara rahatA hai| vasudhAcaMdra bar3A buddhizAlI aura zUravIra thaa| vasudhAcandra narendra SaT darzana bhakta aura jinazAlA kA nirmApaka thA, isake villadevo nAmaka priyA thii| paMcapura' ke svAmI valha ko jItakara Aditya ke gRha ( maMdira ) se svarNamaya chatra lAkara use jvAlAmukhI devI ke uttaMga bhavana meM Aropita kiyaa| vasudhAcandra ke putra kA nAma 21 udayacandra thA / vaMzAvalI ke upayukta rAjAoM ke sambandha meM anya pramANoM ke abhAva meM adhika prakAza nahIM DAlA jA sktaa| cInI yAtrI haAnasAMga ne uTITo ( Utito ) kA varNana kiyA hai| kaniMghama sAhaba ise paurANika vaMzAvalI kA 'Adima' (Adima) mAnate haiN| chaMda meM bhI paurANika vaMzAvalI ke saikar3oM nAma chor3akara varNana kiyA gayA hai| yUnAnI itihAsakAra TAlamI ne sikaMdara ko bhArata yAtrA ke samaya nadI taTa ke rAjA kI carcA kI hai| kalhaNa kRta rAjataraMgiNI meM tathA huAnasAMga jo san 635 I0 meM jAlaMdhara aura trigarta kA ullekha kiyA hai| vaha jalaMdhara ke rAjA ke pAsa do mahInA ThaharA thaa| usane jAlaMdhara rAjya kI laMbAI 167 mIla (pUrva-pazcima) aura caur3AI 133 mIla (uttara-dakSiNa) likhI hai| ataH usa samaya rAjyasImA paryApta vistRta thii| 1. yaha sthAna caNDIgaDha ke nikaTavartI Ajakala paMjaura kahalAtA hai| yahA~ 9vIM 10vIM zatI kI jaina pratimAeM khudAI se prApta huI hai| 200 varSa pUrva yahA~ bAvana jinAlaya thaa| bar3agaccha ke kavi mAladeva ne yahA~ cAturmAsa kiyA thaa| yahA~ se zimalA ke mArga meM eka mugalakAlIna sAtamaJjilA darzanIya bAga hai jise hariyANA sarakAra ne bahuta hI sundara banA diyA hai| 82 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjataraMgiNI meM rAjA pRthvIcandra kA nAma AyA hai jisane kAzmIra ke zaMkaravarmana ( I0 san 883 - 903 ) ke pAsa apane laghu bhrAtA bhuvanacandra ko jamina rakhA thaa| Age calakara isI rAjataraMgiNI meM idracaMdra kA nAma AtA hai jisane (san 1030-40 ) kAzmIra ke rAjA anaMtadeva ko apanI putriyA~ vyAhI tho / lagabhaga 30 I0 san 1009 meM mahamUda gajanI apAra dhana rAzi ke lobha meM vizAla senA ke sAtha kAMgar3A kI isa durgama bhUmi meM AyA aura usane zrI vrajezvarI devI ke mandira ko bhUmisAt karake yahA~ kA sArA dhana le gayA aura apanI zaktizAlI senA ko chor3a gayA / usa samaya kAMgar3A kA rAjA jagadIzacandra thA jo isa vaMza ke Adi puruSa bhUmicandra kI 436vIM pIDhI meM thA / varSa pazcAt san 1043 meM kaTauca rAjA ne dillI ke tatkAlIna zAsaka parNabhoja kI sahAyatA se cAra mAsa paryanta yuddha karake punaH adhikAra kiyA / zrI jonarAja kI rAjataraMgiNI meM kaI bAra suzamaMpura ke rAjA mallacaMdra kI carcA kI haiM jisane apane zatruoM ke dvArA deza se niSkAsita hokara kAzmIra nareza jayasiMha kI zaraNa prApta kI thii| yaha ghaTanA san 1928 tathA 1140 ke bIca kI hai / phira zahAbuddIna ke kAzmIra AkramaNa ke samaya bhayabhIta hokara suzarmapura ke rAjA kA apane kile ko chor3akara devI kI chatra chAyA meM cale jAne kA ullekha kiyA hai / san 1070 ke lagabhaga kaTauca rAjAoM ke ilAke do bhAgoM meM ba~Ta gaye / rAjA padmacandra ke laghubhrAtA, putra candra ne eka alaga rAjya kI nIMva DAlI, jo 'jasavana' Aja hoziyArapura jile meM hai / mahamUda ke saciva utabI ne tathA phariztA ne isakA nAma 'bhImakoTa' ullekha kiyA hai| alaberunI ke samaya isakA nAma nagarakoTa hI thA / rAjA udayacaMdra kA putra 22 jayasiMhacandra huA jisakA varNana chaMda kI 43vIM gAthA meM hai / 44veM padya meM usake putra 23 jayacandra ( jayatacaMdra ) kA 2. kAMgar3A meM rAjA indracaMdra kA banavAyA huA indrezvara jaina mandira jo 11vIM zatI meM nirmitta hai, zivaliMga sthApita kara zivAlaya banA diyA gayA hai / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only [ 83 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ullekha rudra pada bhakta rUpa meM kiyA hai kintu sUcI meM 22vAM nAma 'valhaNa' kA likhA hai usake bAda 23vA~ jayatacaMda donoM meM hai| pRthvIrAjarAso ke 'kAMgurA yuddha' prakaraNa meM kAMgar3A durga ke vijaya kI kahAnI likhI hai| isake anusAra jAlaMghara devI ne svapna meM rAjA pRthvIrAja ko vara dete hue bhoTa bhAna (jo sabhavataH tibbata kA koI bhoTa rAjA nagarakoTa para adhikAra kiye baiThA hogA ) ko aura phira palahana ko jItane kA Adeza diyaa| aura usane vIra radhuvaMzI hammIra ( hAhalI) ke dvArA unheM jItA, astu| yahA~ vaNita rAjA palhana ho upayukta sUcI meM kathita 22 valhana honA caahie| chaMda meM usakA varNana kara sIdhA 22 rAjA jayasiMghacandra ke putra 23 jayatacaMdra kA hI ullekha kiyA hai| yaha jayatacaMda yA jayacaMdra baijanAtha mandira ke lekhAnusAra san 1200 se 1220 ke lagabhaga huA thaa| dillIzvara anaMgapAla kI mRtyu san 1151 I0 (vi0 saM0 1208) meM haI thii| aura usake bAda madanapAla rAjagaddI para baiThA thaa| kharataragaccha yugapradhAnAcArya gurvAvalI ke anusAra maNidhArI zrI jinacandrasUrijI ko saM0 1223 meM usane dillI lAkara cAturmAsa karAyA thA aura usI varSa dvitIya bhAdrapada kRSNa 14 ko unakA svargavAsa ho gyaa| rAjA madanapAla ke sikkoM kA bhI varNana ThakkUra pherU kI dravya parIkSA meM AtA hai| rAjA madanapAla kA svargavAsa ho jAne para hI zAkaMbharIzvara mahArAja pRthvIrAja cauhAna-jo anaMgapAla kA dauhitra thA, ko dillI kA rAjyAsana prApta huaa| yadyapi pRthvIrAja san 1171 ( saM0 1228 vi0) meM rAjA ho gayA thA para saM0 1239 meM zrI jinapatisUrijI aura padmaprabha ke zAstrArtha samaya vaha ajamera meM hI thaa| rAso kA palhana yA nagarakoTa rAjAoM kI sUcI kA valhana pRthvIrAja kA samakAlIna thaa| chaMda meM bhoTa rAjA kI adhInatA yA anya kisI kAraNa se usakA nAma na AyA ho para jayatacaMdra ke pazcAta jisakA samaya itihAsakAroM ne san 1200 se 1220 anumAna kiyA hai, nizcita hI usakA uttarAdhikArI sa. 1273 arthAt san 1216 meM (24) mahArAjAdhirAja pRthvIcaMdra vidyamAna thA jisakI sabhA meM zrI jinapatisUrijI ke vahad dvAra padhArane aura jinapAlopAdhyAyajI dvArA sabhA paNDita manodAnaMda Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko zAstrArtha meM parAjita karane kA vizada varNana milatA hai| mahArAjA pRthvIcandra dvArA jayapatra prApta kara mitI jyeSTha badi 13 ko zAntinAtha bhagavAna ke janma kalyANakotsava para isa upalakSa meM vahA~ ke zrAvakoM dvArA eka vRhat jayotsava manAyA gayA thaa| vizeSa jAnane ke lie dekhie yuga prdhaanaacaarygurvaavlii| san 1872-73 meM Akiyolojikala sarveriporTa v ke peja 152 meM nagarakoTa kAMgar3A ke zAsakoM kI sUcI prakAzita huI hai jo hameM zrI rAmavallabha somAnI ne tathA je0 hacIsana ( Hatchison ) kI hisTrI Apha dI paMjAba hila sTeTsa Voe I se mahArAja kumAra DA0 raghuvIrasiMhajI ne eka sUcI bhejI hai jisameM bhI kaniMghama sAhaba kA hI anudhAvana hai| vAstava meM sabhI ne mahArAjA pRthvIcandra se kAMgar3A ke itihAsa ko kramabaddha kiyA hai kintu isake samaya nirdhAraNa meM hI bhUla hai| itihAsakAroM ne pRthvIcandra kA rAjya kAla san 1330-1345 I0 likhA hai jabaki hameM upayukta kharataragaccha yugapradhAnAcArya gurvAvalI san 1216 meM unako mahArAjAdhirAja ke rUpa meM mAnya karane ko DaMke kI coTa bAdhya karatI hai| kaniMghama sAhaba kI isa bhrAnti ne sAre itihAsa ko asaMbaddha va skhalanApUrNa banA diyA hai| unhoMne apanI kalpanA sRSTi se san 1480 taka 1550 varSoM meM pratyeka kA rAjyakAla 15 varSa meM bAMTa kara 10 rAjAoM ko khapA diyA hai, jisake lie koI AdhAra nahIM hai| ina sabako itihAsa kI kasauTI para kasa kara sahI samaya nirdhArita karanA aitihAsajJoM kA kAma hai| hama yahA~ kavi jayAnaMda kRta chaMda ke AdhAra para Age vicAra karate haiN| nRpati vargana chaMda ke padyAGka 45 meM likhA hai ki rAjA pRthvIcandra pahale kRSNopAsaka thA, phira usane jana dharma kA tatvabodha pA kara zaiva dharma kA tyAga kara diyaa| usane viSNu bhagavAna kA zreSTha uttuMga bhavana nirmANa karAyA aura zrI kRSNajI kI mUrtiyA~ virAjamAna kI thii| apUrvacandra ne bhI vaisI hI udAratA dikhalAI thii| kharataragaccha gurvAvalI se mAlUma hotA hai ki saM0 1271 meM zrI jinapatisUrijI vRhad dvAra padhAre aura rANA AsarAja Adi ke [ 85 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtha ThAkura vijayasiMha sAmane Aye aura vistAra pUrvaka udyApana, nandI racanAdi karake utsava ko saphala bnaayaa| isake bAda AcArya mahArAja apanI ziSya maNDalI ke sAtha tIna cAra varSa taka usa pradeza meM vicare the tathA saM0 1273 meM mahArAjA pRthvIcandra kI sabhA meM paM. manodAnaMda ke sAtha zAstrArtha vijaya karane kA ulle Upara kiyA jA cukA hai| saM0 1274 meM vahA~ se vApasa padhAra kara rANA AsarAja ke gA~va dAridraraka meM cAturmAsa kiyA thaa| ina varSoM meM sUrijI ne rAjA ko pratibodha dekara pakkA jana to banAyA hI, sAtha hI sAtha rANA aura ThAkura logoM ko bhI jaina dharma meM dIkSita kiyA mAlUma detA hai| ye loga jAgIradAra evaM ucca rAjyAdhikArI the, ThAkura unakI padavI thii| sUrijI ke paTTadhara zrI jinezvarasUri evaM anya ziSya varga vahA~ vicaraNa karatA rahA hai "vIratilaka caupaI" meM nagarakoTa ke vIra sonAra ke zrI jinezvarasUri dvArA pratibodha pAne aura anasana ArAdhanA pUrvaka svargagati pA kara "vIratilaka vIra" hone ko vivaraNa milatA hai| mahArAja pRthvIcandra ke putra (25) apUvacandra kA putra (26) mahArAjA rUpa candra bar3A zUravIra dAnI aura SaTdarzanI vidvAnoM kI pUjA karane vAlA vicakSaNa puruSa thaa| usane apane nagara meM zrI mahAvIra svAmI kI svarNamaya pratimA virAjamAna kI aura rUpezvara mandira ke nirmANa meM pracura artha vyaya kiyA thaa| jayasAgaropAdhyAya ne bhI svarNamaya mahAvIra bimba vAle jinAlaya kA varNana kiyA hai| saM0 1488 kI caitya paripATI meM bhI 'sovanavasahI' likhA hai aura saM0 1497 kI caitya paripATI meM ise 'rAya vihAra' likhate hue rUpacaMda rAjA kArita svarNamaya bimba vAlA likhA hai| abhayadharma kRta nagarakoTa vInatI meM bhI sovana vasai meM svarNamaya mahAvIra svAmI ke jinAlaya ko rAjA rUpacaMda sthApita likhA hai| jaba ki saM0 1634 meM kavi kanaka. soma likhate hai ki rAjA rUpacaMda ne guru mahArAja se zatrujaya mAhAtmya suna kara darzana kiye binA anna grahaNa na karane kA abhigraha liyA aura guru mahArAja ke dhyAna bala se ambikA ke pragaTa hokara eka rAtri meM mandira nirmANa kara dhavalagiri se pratimA lA kara virAjamAna kara tIrtha sthApanA karane kA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ullekha kiyA hai jo ki saM0 1497 kI caitya paripATI meM rAjA suzarma dvArA himagiri se pratimA lAne va eka rAtri meM mandira nirmANa karane kI bAta smRti doSa se rUpacandra mahArAjA ke lie likhI gaI pratIta hotI hai| sAre rAjA loga usake pAyanAmI the vaha jvAlAmukhI kA dhyAna karatA thaa| sAre jAlaMdhara maNDala meM kIti phailAkara rAjA rUpacaMdra svargavAsI huaa| itihAsakAroM ne mati kalpanA se pratyeka rAjA kA rAjyakAla 15 varSa mAnate hue bhrAnta paramparA calA kara rAjA rUpacaMdra kI rAjyArohaNa tithi 1360 A. D. likhA hai aura use phiroja tugalaka ke samakAlIna mAnA hai| kintu chaMda ke anusAra rAjA rUpacaMda kI pAMcavIM pIr3hI meM hue mahArAjA saMsAracaMdra ( prathama ) ke samaya kI vaha ghaTanA hai| rAjA rUpacaMdra ke pazcAt usakA putra (27) siMgAracaMdra siMhAsanArUr3ha huaa| kanidhama aura hacIsana ne isakA bhrAnta rAjyakAla san 1375-90 likhA hai| vaha zivadhyAnarata aura zUravIra zatra vijetA thaa| siMgAracada kA putra (28) rAjA meghacadra vipra bhakta zatru senA kA kSaya karane vAlA, mlecchoM ke lie bhayakArI, dAnavIra aura zaMkara kA pUjaka thaa| nRpati varNana chaMda ke bAda ko sUcI meM (26) rUpacaMda ke pazcAt (27) trailokyacaMda (28) siMgAracandra aura (29) avatAracaMda likhA hai| chaMda meM trailokyacandra aura avatAracandra kA ullekha nahIM hai| sUcI ke anusAra meghacaMdra kramAMka 30 meM A jAte haiN| rAjA meghacandra kA putra karmacaMda apanI kuladevI ambikA svAminI kA dhyAtA aura vizAla zatrusenA se bhI akSubdha zUravIra thaa| yaha sundara tejazvI buddhizAlI, dAnI, kalApremI aura rAnI udAradevI kA kAnta thaa| kaniMghama ne donoM kA rAjyArohaNa san 1405 aura 1420 batalAyA hai aura hacIsana kI zAsaka sUcI meM karmacandra ke pUrva usake jyeSTha bhrAtA harIcaMda (prathama ) kA nAma rAjya kAla 1405-1415 I0 evaM karmacandra kA san 1415 se san 1430 ullekha kiyA hai para chaMda meM isakA koI nAmollekha taka nahIM hai aura na sUcI meM hI nAma hai| zrI karamacaMdra kA putra rAjA saMsAracaMda bar3A pratApI huA (chaMda 57 ) mleccha narendra pirojazAha ne sainya dala ke sAtha Akara kAMgar3A durga ko ghera [ 87 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ liyaa| saMsAracandra ne use yuddha meM burI taraha harA diyaa| usane ghor3e Adi bheMTa kara saMndhi kara lI aura prema sampAdana kara rAtorAta kAMgar3A deza chor3a kara calA gyaa| piroja kA putra muhammada zAha saMgrAma se bhaga kara dina rAta cala kara saMsAracandra ke zaraNAgata huaa| rAjA ne use saMrakSaNa dekara paitrika kItti ko rakSA kii| prayAga triveNI saMgama para mAgha snAna kiyA, vArANasI meM vizvanAtha dhAma sparza kara pApa mala dhoyaa| gayAjI meM piNDadAna kara buddha bhagavAna ko namaskAra kiyA ( chaMda 62 taka ) / chaMda meM saMsAracanda (prathama) kA pirojazAha ke samakAlIna honA siddha hai jaba ki itihAsakAroM ne usa samaya (san 1360 rAjyarohaNa tithi ) ko rUpacanda ke sAtha jor3a diyA hai aura saMsAracandra kA samaya san 1435 rAjyArohaNa kAla likhA hai, kintu munibhadra kRta nAhara vIkamasiMha rAsa ke anusAra usa samaya bar3agacchAcArya bhadrezvarasUri, bhaTanera kA rAjA dulacIrAya dulAcanda thA aura kAMgar3A meM saMgha ne mahArAjA saMsAracanda se bheMTa kI hai ataH ina tInoM kA samaya samakAlIna pramANita hai| AcArya bhadrezvarasUri kA saMvat 1436 ( san 1379 ) kA abhilekha milatA hai| dulacIrAya se taimUra ne san 1391 (vi0 saM0 1448) meM bhaTanera chIna liyA thA ataH saM0 1448 se pUrva saMgha yAtrA kA samaya nizcita hai kyoMki saMsAracandra ne saMghapati ko sammAnita kiyA thA ataH saMsAracandra kA rAjyakAla spaSTataH galata hai| aura kaniMghama sAhaba kA ise mohammada saIda ke samakAlIna mAnanA bhI bhrAnti pUrNa ThaharatA hai| rAjA saMsAracandra kA putra devagacandra bar3A dAnI, zUravIra aura sadguNI thA ( chaMda 63 se 68) / kavi jayAnaMda ne tadanantara isake putra narendracandra ke varNana se pUrva padyAGka 67 meM apanA nAma do vAra diyA hai| isake bAda padyAGka 79 arthAt zeSa taka narendracandra ke guNa aura nAyikA bhedAdika varNana hai| mahArAja devaMgacandra kA nAma aMgrejI uccAraNa zailI kI kRpA se devanAga aura deva naggAvaMdra bhI ullekha huA hai| rAjA narendracandra kA samaya 88 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upayukta itihAsakAroM ne san 1465 se 1480 taka mAnA hai jo vikrama saMvat 1522 se 1537 hotA hai parantu jayasAgaropAdhyAya saMgha sahita vi. saM0 1484 jyeSTha zukla 5 ko nagarakoTa yAtrA karane aura rAjA sAhaba se sAkSAtkAra karane kA vizada varNana 'vijJasi triveNI' aura catya paripATI stavanAdi meM akATya rUpa se pAyA jAtA hai ataH itihAsakAroM kI sArI kalpanAe~ mithyA pramANita ho jAtI haiN| rAjA narendracandra ne upAdhyAyajI ko saMgha sahita svAgata pUrvaka apane mahala meM bulAyA, upadeza sunA, apane pUrvajoM ke samaya se sthApita apane mahaloM meM AdinAtha pratimA va devAgAra sthita ratnamaya jina bimboM ke darzana kraaye| kAzmIrI paNDita se zAstrArtha bhI huA-ina saba bAtoM ko jAnane ke lie vijJapti-triveNI grantha dekhanA caahie| rAjA narendracandra ke pazcAt kAMgar3A kI rAja vaMzAvalI jAnane ke lie hamAre pAsa itihAsa granthoM ke bhrAnta samaya vAlI paramparA ke atirikta unheM parIkSArtha kasauTo svarUpa zilAlekha, yAtrA vivaraNa, grantha prazasti Adi sAdhanoM kI anupalabdhi meM yathAvat likhA jA rahA hai| rAjA narendracandU aura itihAsakAroM ke samaya meM lagabhaga 100 varSa kA antara calA A rahA hai| rAjA kaniMghama hacIsana suvIracandra san 1480 I0 1480 I0 prayAgacandra 1490 chanda ke pariziSTa meM sUcI meM bhI nAma nahIM hai rAmacandra 1510 1510 dharamacandra 1528 1528 san 1556 meM akabara ne kAMgar3A jItakara apane adhIna kara liyA mANikyacandra 1563 1563 1570 1570 kavi kanakasoma ne saM0 1634 (I0 san 1577 meM yAtrA kI ataH san 1570 rAjyArohaNa asaMbhava nhiiN| [ 89 jayacandra Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhIcaMda 1585, 1585 trilokacandra 1610 1605 chanda ke pariziSTa ke nAma yahA~ shess| jahA~gIra ke viruddha vidroha kiyaa| harIcaMda (dvitIya) 1630 1612 candrabhAnacaMda 1650 1727-49 ( niHsantAna ) dharamacaMda ke laghu bhrAtA kalyANacandra kA vaMzaja thaa| auraMgajeba ke viruddha vidroha kiyaa| mAnakoTa ke ghere meM mArA gyaa| vijayarAmacandra 1670 1660-87 udayarAmacandra 1687 vijayarAmacandra kA bhAI thaa| bhImacaMda 1687 AlamacaMda 1697 hamIracandra 1700 abhayacandra 1747 1747 (niHsantAna) gamIracanda 1750 yaha hamIracaMda kA choTA bhAI thaa| ghamaNDacaMda 1761 1751 yaha gamIracaMda ke laghu bhrAtA putra thaa| tegacaMda 1773 1774 saMsAracaMda 1775 1776 san 1785 meM kAMgar3A kilA pAyA, (dvitIya) san 1824 meM mRtyu huI aniruddhacanda 1823 cAra varSa bAda rAjya chor3akara haridvAra calA gyaa| raNavIra 1829 1832-47 san 1845 meM sikkha yuddha ke samaya kAMgar3A aMgrejoM ne le liyA para kile para bAda meM adhikAra huaa| murutacandra Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamAre saMgrahastha guTake meM zrI suzamma nRpati varNana chaMda (gA - 79 ) ke bAda dI huI sUcI 1 bhUmicandra 2 somacandra 3 asamarka 4 ajagarta 5 susa 6 sUrya sa 7 dezalacanda IzAnacandra 9 vajar3acaMda 11 dvitIyacaMda 12 azvasthAma 13 khaGgazAli 14 goracaMda 15 kalyANacandra 16 Asacanda 17 sAlhAdacanda 18 vasudhAcandra 19 zrIcandra 21 jayasiMha 22 valhaNa 23 jayat 24 pRthvIcandra 25 apUrvacanda Jain Educationa International 26 rUpacaMdra 27 trailokya candra 28 siMgAracandra 31 karmacandra 32 saMsAracandra 33 devAMgacandra 34 narendracandra 35 suvIracandra 29 avatAracandra 30 meghacandra 10 nAhar3acanda 20 udayacandra tvaM deva tridazezvarAccitapadastvaM vizvanetrotsavaH tvaM lokatraya tAraNaikacaturaH tvaM kAmadarpApahaH tvaM kAlatraya jIva bhAva kathakaH tvaM kevalo dyotakaH tvaM karmAri vinAzano pratibhaTaH tvAM no gatiM sanmatiH // 1 For Personal and Private Use Only 36 rAmacandra 37 dharmacandra 38 jayacaMdra 39 vidhIcandra 40 trilokacaMdra nagarakoTa- kAMgar3A kI jAlaMdharI mudrAe~ kA~gar3A ke pahAr3I rAjya para mahAbhArata kAla se lagabhaga aMgrejI zAsana hone taka rAjA suzarma ke vaMzajoM ne cirakAla zAsana kiyA thaa| unake pAsa apAra svarNa rajata aura ratnoM kA bhaNDAra thA jise atyAcArI yavanoM ne jI bhara kara lUTA jisakA lekhA jokhA karanA gaNita se bAhara kA viSaya hai / kAMgar3A kI apanI eka TakasAla thI aura rAjya meM tatkAlIna rAjAoM ke sikke calate the / sulatAna alAuddIna khilajI ke maMtrimaNDala meM vividha vibhAgoM ke adhikArI rahakara candrAGgaja parama jaina Thakkura pherU nAmaka ghAMdhiyA zrImAla zrAvaka ne vividha vaijJAnika viSayoM ke 7 granthoM kI racanA kI thI jinameM saM0 1375 vi0 meM dillI TaMkazAla meM kArya sthita rahakara dravya parIkSA nAmaka mahatvapUrNa grantha kI racanA kI thI jisakI gAthA 109-110 [ 91 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM usa samaya prApta jAlaMdharI mudrAoM kA varNana kiyA hai| usa samaya jo bhI pracalita mudrAe~ nANAvaTa parivartanArtha dillI meM Ato thI unakA varNana nimnokta mAthAoM meM hai| jAlaMdharI vaDohiya jaitacaMdAhe ya rUpacaMdAhe ruppa cau tinni mAsA divaDhasayaM dusaya TaMkikke // 10 // arthAt-jAlaMdharI vaDohiya mudrAe~ 'jaitacaMdAhe' aura 'rUpacaMdAhe' haiN| jaitacaMdA he mudrA meM pratizata cAra mAsA cA~dI hai aura 150 ke bhAva hai| rupacaMdAhe mudrA meM tIna mAsA cA~dI hai aura TaMke kI do sau kA bhAva hai| tini saya ikkiTaMke sIsar3iyA hui tiloycNdaahe| saMtiurI sAhe puNa cArisayA ikki TakeNa // 110 // arthAt-sIsar3iyA mudrA tilokacandAhe kA bhAva TaMke kI tInasau kA hai tathA sAMtiurIsAhe mudrA kA bhAva cArasau kA mUlya eka TaMkA hai| pra0 150 jaitacaMdAhe 100 madhye rUpA tolA mAsA 4 pra0 200 rUpacaMdAhe 100 , , to0 mAsA 3 pra.300 trilokacaMdAhe 100 ,, , , , 3 pra0 400 sAMtiurI sAhe , madhye , , , 3 yahA~ baDohiya aura sIsar3iyA jAlaMdharI mudrAoM kA varNana AyA hai| isase rAjA jaitacanda rUpacaMda aura trilokacaMda kA zAsana kAla saM0 1375 ( grantha racanA) se pUrva kA nizcita hai hii| sAMtiurI sAhe cauthI mudrA (sIsar3iyA) kisI sAMtipura nagara ko TakasAla ke sambandhita mAlUma detI hai anveSaNIya hai| yaha grantha saM0 1403 kI hastalikhita prati se mUlarUpa se sabhI granthoM ko jodhapura se tathA mere dravya parIkSA kA sAnuvAda prakAzana vaizAlI prAkRta aura janolojI saMsthA se huA hai| isa pramANa se bhI pAzcAtya vidvAnoM kI zodha kAlpanika pramANita hotI hai| 92 1 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jayAnaMda kavi racita susarmapurIya nRpati varNana chaMda bhadaM maMgalla sadda viyarao sayayaM bhAraI divva bhAvA, putthI saMlagna hatthA kala kamala muhI hNsjaannaasnntthaa| paMDiccANAhi mAyA sarasa kavikalA paMDiyANAM narANAM, gagA pANIva suddhA vivuha jaNa sayA thuvvamANA sayAvi // 1 // dittA dittappacAra kkhaya karaNa vihI sAvahANo suraMga, savvaMga lacchidevI ghaNa sihaNa mahA saMga sohagga ruuvo| sevA lagNANa magmaM vimala jayavaraM NAma vikkhAi sAraM, vIro sAraMgapANI disau bhava suhaM saba sattANa NiccaM // 2 // jA deviMda nariMda vaMdiya payA mAyUra dittapahA, vissANaMda vivaddhaNI sura riu bhAvastha visthaarinnii| pUyA lagna samattha mANava maNobhippAya saMpUraNI, sA pUreu suhANa vaMchiya phalaM jvAlAmuhI devayA // 3 // siMdUrAruNa kuMbha vibhama juo udaMDa caMDappahA, suDAdaMDa karoya tuMDavalayaM vitthAra bhaavujjlN| suddhagIya viNoya vibhama kalo vijjAharI seviu, NiccaM saMThiya reu Isa-girijA putto gaNeso jayaM // 4 // devidAmara vidavaMdiya pao muttiMgaNA bhUsaNo, uttA utta vicAra sAra cauro dhamatha vitthaarnno| hiMsAkamma vivajioya paDhamo titthaMkarozaMkarI, tumhANaM viyareu vaMchiya suhaM AIsaro bhaasuro||5|| [ 93 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMbA aMbaya labi saMgayakarA gaMdhavva gIyakkamA, puttAlaMkiya vAma aMka visayA siMgAra sNbhuusiyaa| sumhANaM nara nAha paMcavayaNA rUDhA diDha vikkame, devI dakkhiNa hattha lagna taNayA vigdhakkhayaM kubvo||6|| addhage girijA vibhAi sayayaM savvaMga saMbhUsiyA, bhAle jassavi loyaNo aNudiNaM aggImao bhaase| kaMThe pannaga sAmio maNi vibhAlaMkAra hArovamo, ruddorudda bhayAu rakkhau jagaddevo mahI vallaha // 7 // saMkhake kamalAsaNa TThiya paro kAruNNa puNAlao, gaMdhavvA sura jakkha kinnara bahU saMthavvamANA syaa| rAjAvaTTaya vajNa vaNNiya ruI kaMdappa dappA paho, khittAdhIsavaro kareu kaUlU tumhANa dukkha khayaM // 8 // sattussoNiya neya nAsiya tamo cakkappammoe rao, nIruppaNNa vikAsaNo sasikalA saMvaddhaNe tppro| loyA jIvaNa meharAya jaNao tivvappayA bAlao, Aicco tuyarana saMpai vihiM pUreu saMsaccahA // 9 // maccha kumma varAhu avaru narasIhu suvvAmaNu, riu viddAvaNa parasurAma rAghava . NArAyaNu / buddha kalaMki udivya ruI dIsahi jahiM jahiM suMdara, tArA totala devi pamuha dIsahiM guNa mNdir| e savva deva devI sahiya kaMgar3a gaDha dIsahi amala, susarammirAya niya sata guNi tiyatesari thappiya sayala // 10 // kaMgaDa duggAhivayaM nariMdacaMdaM nivaM pmoenn| kavayAmi kavva kusalaM mukkho vihu supaya baMdheNa // 11 // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namiUNa bhAba juttaM niya guru paya paMkayaM hi bhttiie| tiyale sara sayApaM kula vitthAraM bhaNissAmi // 12 // vaMzAvalI puTiva rAo bhUmicaMdo' nariMdo, devIjAo jANu sagye suriNdo| ukviTThANaM dApavANaM kayaMdo, miduppanno savva sukkhANa kNdo||13|| sagmaM patte bhUmicade mahiMde, paTTo viTTho sohae somcNdo| rajjaM kicvA santuvaggaM samaggaM jito mutti khittaM pavittaM // 14 // bhUmi sakka asamakka naresara, dANi vIru raNi dhIru kalAyara / somacaMda naMdaNa duha bhaMjaNa, saraNAiya rakkhaNa subiyakkhaNa // 15 // tayaNu ajagattA vAesarI bhattau, sarasa sukavitta tattusthi aNurattau / savala riu sattha visthAra khaya kAraNo, sukaya kammehiM niya rajja bitthAraNare // 16 // tapa ajagattacaMdassa supasiddhao, suhar3a sayalakkha parivAra sNvddho| vimala maya jutta susaramA ravo saro, mayaNa samarUvi mahi khaMDa maMDaNasuro // 17 // sabala dala meli kurukhitti saMpattao, ai kuDila kovarasa bhAvi sNditto| viSama raNa keli lIlAi saMbhUsio, viviha bhar3a sahi ruddovi saMhAsao // 18 // samara vara raMyi bhaTTaNa saMvuttao, vimala kurukhitti patthema sNjuno| bhiDivi bahu bhaMgi saMggami saMpattao, viviha lalanA vilasihi saMrattao // 19 // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rathaha sahasa ikavIsa aTThasaya sattara nimml| tittiya gaya gur3iyaMti suhar3a sanaddha bhaya vala / / paMcasaTi asavAra sahasa chiya sayaya dhuttri| ikka lakkha nava sahasa tinnisaya saTTa vIra vara / / asi phArasa phara pharakata kara (a) kSohiNidala meli kari / susarammarAu ajuNa siu samaraMgaNi jhujjhiu supari // 20 // susarammacaMda putto sUrazamrmo thuNijjae bhvnne| saMgama suraya saMgama kalio tiyatesaro raao||21|| tayaNa hariyaMda rAo haricaMda naresaruvva satra ro| mahi maMDali vikkhAo viyaraNa kammami saturao / / 22 / / hariyaMda rAya taNao vikkama viUloi gutticaMda nivo| siri somagutticaMdo caMdutva jaNaM pamoyaMto / / 2 / / IsANacaMda bhUvo rUveNa parAjioya lacchi suo| vajar3acaMda mahIso supasiddho niya guNehiM sayA // 24 // vajar3acandassa chao nAhar3acando mahijjae bhuvaNe / dhamma dhurA uddharaNo kkhaya karaNo miccha siNNANaM // 2 // somavaMsi nAhar3a dhara sAmiuM, aMbika mAyA pUriya kaamiuN| miccha mIra mAraNa jama sarisau, raja karai niya desihi harasiu // 26 // saccarihiM pAsai maNohari, voranAha diNayaha tama khayakaru / nayari nayari vara kUva sarovaru, vAvi bhavaNa dosahiM ai suMdara // 27 // Jain Educatona International For Personal and Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jiNavara dhammi maggi saMloNau jasu jasu desihi bhamai UDINau / dANi puNi saMthuNNa khamAvaru nAhar3acaMda caMda jima suiyaru // 28 // eka rayaNi pAsAu nipAivi risahunAhu aMbika ohi ThAivi / kaMgaDu dUggi tittha raeviNu saggipatta nAhar3a vihaseviNu / / 29 // nAhar3acaMda nariMdassa naMdaNo satru viMda khaya karaNo asamatthAmA naravai rasa vido savva katthANaM // 30 // asamatthAmA naravai varo goDanAhassa dappaM bhaMjittA jaM viSama samare pi ti maggaM sarittu / lUNAdevI kamala vayaNA tassa pUAla rattA vIvAhittA niyapuravaraM ditta teU samIe // 31 // tayaNu naravariMdo khaggasAlI vilAsI vasuha ramaNi bhAvA hi dAlidda naasii| vibuha kavivarANAM nIi kammehi yatto sayala suravarANaM jema indo mahiMdo // 32 // gorI mayaMko taNayaMga jammA vasundharA bhogarao aNicca / IsANa devassa paesu bhatto viratta citto bhavavAsa magge // 33 // gorI mayaMkassa taNuppasUo iMdAbhihANo naranAha raao| suriMda vaggANa suhaMkaro jo kiccA khayaM dANava NAyakANaM // 34 // iMdacaMda taNao. bhava bhatto suddha dhamma karaNe annrtto| dANa mANa kari raMjiya citto satru bhaggi pariposiya mitto // 35 // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kallANacaMdo kamalA nivAso kallANa sohA tanu vaNNa bhaaso| kallANa raMgesu vi gIyamANo jAo susammassa kule pahANo // 36 // kallANacaMdasya taNu ppasUo payAva jutto kulacaMda raao| parovayAra karaNe samattho jAlAmuhI jhANa rao mahattho // 37 // samara rasi samiddho buddhi riddhi ppasiddhA guNa gaNa vara geho rUva sohA sureho| jiu riu vala cakko puNNa kamme athakko vijaya kaliya cakko rAmacaMdo subhakko // 38 // AsacaMdro tassa jAo ameo visakkhAo satru loe ajeo| dANe kaNNo aNNannArI vivaNNo dhamme puNNo jANa puNehi puNNo // 39 // chiya darasaNa bhato suddhakammesu satto viraciya jiNasAlo bhatta sattANa rtto| rucira mai visAlo satra vaggekayaMdo vasuhasasi nariMdo villa devIya kNto||40|| valho paMcapurAhivassa vijayaM kiccA payAvAhio Aiccassa gihAU ANivi mahA chattaM suvaNaM jalaM / devI jAlamuhI su tuga bhavaNe Arovio NiccalaM jeNANaMda maeNa bhAva jasaso viddhi hi kujjA thiraM // 41 // 98 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirigiho vasuhA lalanAdhavo vasuhacaMda suo guNa mndiro| udayacaMda nivo tasu saMbhavo parama jAlamuhI kaya saMbhavo // 42 // tayaNu jayasohado viyaliya satro niya ppayAveNa / kamalA keli nivAso (savilAso) viviha bhAvehiM // 43 // rudda paya bhattao sayalariu dAruNo vitta ppaNa dANa vakhANaya vitthaarnno| mittu jaNa valli vaNa gahaNa mehAravo jayasiMha niva saMbhavo jayacaMda dhara sAmio // 44 // kaNha paya bhatta mai viula pitthI sasI kitti kumuassa viyasaNa paheNaM ssii| catra siva davva jiNadhamma paha jANaNo rAu pitthI hima karaNa kulavaddhaNo // 45 // viNhu sura rAya vara ramaNa nimmApaNo dhAra giri kamma karaNesu mai saasnno| puNa karaNIya Niya davva vikkaya karo naravariMdoa pitthI mayaMko varo / / 46 / / vAma kari pAsi siri ramaNi saMsohio piSi pahu puTThi sura viTThi AsaNa tttthio| ucca bhavaNaMmi jiNa mahario ThAvio davvaya kiccu siri auvvasisirAyaNA // 47 // pitthI sassissa taNao auvvacaMdo nivo susammacaMde kule / tassa suvo rUvasasI vikkhAo vasuha majjhami // 48 // [ 99 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUvainda riu dappa vihaMDaNu dutthiya dINaha dAlidaha khaMDaNu / paMDiya loyaha buddhi vivaddhaNu chiha darisaNa pUyaNi suviyakkhaNu // 49 / / sovana mau siri vIra jiNesara kArAviu aNai rUvesaru / atthavvaya niya kitti rahAviya puNNaviddhi niya nayarihi ThAvia // 50 // savva rAya jasu caraNa namasahi kitti pUra kaviyaNa supsNshiN| jAlamuhI jjhANihi ai lINau tasu pasAI riddhihi akkhINauM // 51 // jAlaMdharu savvuvi bhaMjeviNu niya kitihi vithAra raeviNu / suddhajjhANa nArAyaNa sumiraNi saggi pattu indaha addhAsaNi / / 52 // siri rUvacaMda nariMda naMdaNu tassa paTTi vytthu| siMgAracaMdu mahiMdu sohai rajja maggi paiThau / ai duTu riugaNa jiNivi samarihi vijau lahivi psiddho| siva jhANi rattau guNihimattau citta nimmala sidho||53|| tasu aMga saMbhamu vippa bhattau vairi siMnna khyNkro| siri mehacaMda nariMda suriMda samavaDi duThTha miccha bhyNkro|| nayarI himagirhi loku pAlavi dhamma raM (gi) hi rtto| sivapurIya NAiku deva saMkaru pUyaviya raNa sattao / / 54 // 100 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niya kulajaH sAmiNi devi aMbika mAi jjhANa vilgo| para sinnu pikhivi ai mahattara satra lesi abhgo|| siri mehacaMda nariMda saMbhavu karamacaMda nresro| jasu mANi dANihiM cittu raMjiu nittu vaNNaI kvivro||55|| rUvi suMdaru teya maMdiru buddhi vikkama saayro| niya satta tatti vicitta cittau jassamitta mnnohro|| UdAru devI kaMta maNaharu karamacaMdu klaayro| kaMgaDaha sAmio dehi kAmio maggahai gAha suhaMkaro // 56 // saMsAracaMda rAo samullasaMta tappayAvi vikkhaao| siri karamacaMda putto sucaritto maNuya jammaMmi // 57 / / michaha nariMda perojasAhi / dala melihi pattau pAtasAhi / kaMguDau veDhi kari ima kahei / mujha Agai hIMdU kuNa rahei / / 5 / / saMsAracaMdu raNi bhiDaNa laggu / sANesutikkha kari karihi khaggu / michaha viNAsu porisu karei / haya hatthi patti dalu saMharei // 59 // haya dANi mANi raMjivi nariMdu / vigraha maya dUsaNa tor3i kNdu| raMgihi paNaTha peroja sAhi / tahi desaha huMta u rayaNi vAhi // 60 // peroja puttu mahamada sAhi / saMgAmi NaThTha diNa rayaNi vAhi / saraNAiorakkhiu pAtasAhiM / saMsAracaMdi pittihiM pavAr3i // 61 // veNI saMgami mAdhu nhAi niya piyara pamoiya / vANArasi siri visaNAhu pharasivi mala dhoiya (i)| gayA sura tithihi piMDa dei puvvaja savi raMjiya / buddha namaMsivi pAva sayala niya dehahu raMjiya // tiyatesara rAyaha sattaguNi tIratha paNamiya bhAu dhari / saMsAracaMdi puNa hasiya vitthAriya niya kitti siri // 2 // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaMgacaMga (?da) rAo tiyatesara savva rAya siri muddo| saMsAracaMddattu avai taNao savvaMga bhAva juu // 63 / / rasa bhoga jutto carite pavitto mahANaMda saMpUrio raMga stto| kalA keli vAso kala joga ratto sivA pAyabhatto susatte sucitto||64|| sAraMgo sucaMgo dharA bhoya ditto| suratto sucitto raNAraMbha mtto| viratto kukammasudANikka viiro| mahI appaNe sAvahANo sudhiiro||65|| riuvvAya kAlo kaviterasAlo / maIhiM visAlo vivee husaalo| aI pUya saMpUriyauM mittavagge / ramAmaMdiro suMdaro dhamma magge // 66 // jayANaMda saMvAsio suddha bhaavo| haya dANi smmaanniyoobhttttdevo| tiyotesaro rAu devNgcNdro| jayANaMda saMvaNiyo jema iNdo||67|| dANi kaNNa sama sarisu patthi jima vikkama sohai / satti juhiTThila rAya jema devaha maNa mohai / / mANi dujohaNa rAya jema rAyahi sevinai / citta kavittihi bhoya jema kaviyaNa vaNijjai / devaMgacaMda bhAvihi sahiyau jANai gIya kavitu rs| saMsAracaMda naMdaNa saguNa jasu vaNNaNi maNi ai rahasu // 68 / / devaMgacaMda taNayaM nariMdacaMdaM nivaM pamoeNa / niya maya vitthAreNaM vaNNaNa rUvaM bhaNissAmi // 69 / / saMkhiNi cittaNi hatthiNi paumiNi nArIya rUva pari kliyaa| rAyaM nariMdacaMdaM niya niya bhAveNa sevaMti // 70 / / saMkhiNi saMkhAharaNA muttiya vara hAra bhUsiyANicca / vibhama viNoa kaliyA nariMdacaMdaM nivaM pasaMsei // 71 / / 102 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhiNi vara nArI guNihi sutArI sArI jima NaccaMti / raMgujjala vayaNI dohara nayaNI karaNI gaya callaMti / / raMgihi mayamattI visayAsatto bhAvi sudittI cNg| tiyatesaru bhAvai tAlihiM gAvai sevai aihi suraMga // 72 // cittiNi citti kamisuvicittiya / rUviaNaggala kAmAsattiya / vINa karavi kari gAiya ludhiya / dhammi kammi NiJcala sutthiya // 73 // cittiNi vara kAmiNi,taruNiyasAmiNi,namaNi karai bhubhNgi| haMsa gaya callai, karu dharu sallai kAmua aNgi|| mayaraddhaya bhulliya, guNa gaNa palliya malliya jima sukumAla / kara kaMkaNa sohai, vibuhaha mohai, vohai kAmi karAla // 74 / / hatthiNi ramaNI kAmi ghillii| nariMdacaMda sevaNa khaNi callI / mayaraddhaya rasi aighaNu bhullI / sacci kami chaDivi ikkallI // 75 / / hatthiNi suMdari, rUvaha maMdiri sumirivi hari maNi jhANi / rasi luddhiya bAlA bhAla visAlA mAlA dhari niya pANi / / jovaNa bhari mattiya rasi saMsattiya dittiya teya pavitta / ttiyatesaru naravai niyamaNi sumirai rai raMgihiM ika citti // 76 // iMdIvaradala dIharanayaNA, viyasiya pauma paphulla sama vayaNA / paumiNi rattuppalu kara caraNA, paumiNi ramaNI dhamihi saghaNA // 77 // paumiNi vara bhAmiNi mayagala gAmiNi sumaraNi jasu bhattAru / aharuTThaya rattiya bhAvi sumattiya supavittiya raya sAra / ghaNa pINa payohari bhAvi maNohari dIhararUvi sucaMgi / puNNihi saMpuNNiya caMpaya vayaNiya pAmiya vibhuma raMgi // 78 / / [ 103 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhiNi gAvai gIu rAga cittiNi citti vicitti kavva bhAvihi sumaNoharu / bhAsai guNa suMdaru // taMDavu ai hatthiNi hatthaha pheru raivi paumiNi paMkaja varyANi thayaNi kAmiya duha cyArai sunAri raMgihi kaliya niya guNarasa vitthAru kari / sevahiM nariMda sasirAya guru niya viSNANa bhAvu ghari // 79 // // itizrI susammaMpurIya nRpati vaNNana chaMdAMsi samAptAni || zubhaM // cha || maMDaI | khaMDai || hindI bhAvArtha , 1. jisake hAtha meM pustaka dhAraNa kiyA huA hai, kamala jaMse mukha vAlI, haMsAsana sthita divya bhAvamaya sarasvatI nirantara kalyANa- maMgala vitaraNa karatI hai / paMDitoM kI vaha jananI hai aura vidvAna puruSoM ko sarasa kAvya kalA pradAna karatI hai| gaMgAjala kI bhA~ti pavitra hai sarvadA saikar3oM vidvAna logoM dvArA stutyamAna hai / 2. teja kA prasAra aura andhakAra kSaya karane meM saceta, tejasvI aura sarvAMga sundara pInastanI lakSmIdevI kA samparka saubhAgya rUpa hai / sevakajanoM ke mArga ko vimala aura vijayI banAne meM jisakA nAma sArabhUta khyAti prApta hai vaha sAraMgapANi vIra samasta jIvoM ko nitya sAMsArika sukha pratipAdita kare / 3. jo devendra-narendroM se vandita caraNoM vAlI mayUra vAhinI ( ? ) vizva meM AnaMda ko bar3hAne vAlI aura asuroM ke rahasya ko phailA dene vAlI hai / pUjA meM saMlagna samasta manuSyoM ke manoratha pUrNa karane vAlI hai, vaha jvAlAmukhI devI vAMchita phala - sukhoM kI pUrti kare / 104 ] Jain Educationa International mukha 4. sindUra raMjita lAla kumbhasthala yukta uddaNDa- prabala zuNDAdaNDa aura valaya dvArA ujjvala bhAvoM kA vistAra kArI hai zuddha gIta vinoda For Personal and Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilasita, vidyAdharI sevita Izvara-gaurI kA putra gaNeza nitya jaya-jaya kara se zobhita rhe| 5. devendra aura devagaNoM se pUjita caraNakamala, mukti rUpI nArI ke bhUSaNa, yuktA yukta rahasya vicAra meM catura, dharmArtha vistAraka, hiMsAkArya vivarjita dIptimAna prathama tIrthaGkara zaMkara AdinAtha Apako vAMchita sukha pradAna kre| 6. Amra lubadhAriNI, gandharvo ke gIta gAna krama yukta, bA~yI goda meM putra se alaMkRta, vizadazRMgAra bhUSita, sudRr3ha parAkramI, siMha vAhana para ArUDha ambAdevI jisake dAhine hAtha se putra saMlagna hai, he nara nAtha ! vaha devI ApakI vighna bAdhAe~ kSaya kare / 7. sarvAMga vibhUSita girijA jisake ardhAga meM nirantara suzobhita hai, jisake lalATa para rAta dina tIsarA netra agnimaya pratibhAsita hai, jisake kaNTha meM zamita sA~pa maNi jaTita hAra kI bhA~ti alaMkRta hai, he rAjan ! vaha jagata kA deva rudra, raudra bhayoM se rakSA kre| 8. gandharva, deva, yakSa, kinnara-kinnarI dvArA sadA saMstUyamAna, kAruNya puNya kA niketana, kamalAsana sthita zaMkhadhArI, kandarpa ke darpa ko apaharaNa karane vAlA rAjamArga meM varNya prazaMsita kAnti vAlA zreSTha kSetrAdhIza kaUlU tumhAre dukhoM kA kSaya kare / 9. zatru ke rakta ke samAna rakta teja se andhakAra nAzaka, nabho maNDala kA AhlAdaka, kiraNoM se kamala kA vikAsaka, candramA kI kalA saMvaddhana meM tatpara, lokajIvana megharAjA kA janaka, tIbra pratApI he rAjan ! vaha bAlasUrya ApakI rAjya-saMpadA kI sarvadA vRddhi kre| 10. matsya, kUrma, vArAha, nRsiMha, vAmana, ripuvidrAvaNa parazurAma, rAmacandra aura nArAyaNa buddha aura kalaMkI (dazAvatAra) yatra-tatra sundara surucipUrNa dikhAI par3ate haiN| tArA, totaladevI Adi guNoM ke mandira haiM-ina saba [ 105 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deva - deviyoM se yukta kaMgar3agaDha nirmala bhAsita hotA hai / trigartezvara suzamaM rAjA ne apane satva guNa se saba ko sthApita kiyA hai / 11. kaMgar3a koTa ke svAmI nRpati narendracandra ke pramoda ke hetu mUrkha hote hue bhI supadya bandha kuzala kAvya kahatA hU / 12. apane guru mahArAja ke caraNa kamaloM meM bhakti pUrvaka namaskAra karake trigarttezvara rAjAoM kA kula vistAra kahU~gA / 13. pUrva kAla meM rAjA bhUmicandra narendra huA, jo devI se janmA huA mAno surendra ho ho / utkRSTa dAnavoM ke lie kRtAnta thA / vaha candrotpanna sarva sukhoM kA kanda thA / 14. mahArAjA bhUmicandra ke svarga prApta hone para usake paTTa para suzobhita somacandra huA / rAja karake samasta zatru varga ko jIta kara pavitra bhUmi ko mukti kSetra banA diyA / 15. somacandra kA putra duHkhoM ko dUra karane vAlA, zaraNAgata rakSaka, suvicakSaNa, dAnavIra, raNadhIra, kalAdhara asamarka pRthvI para zakrendra jaisA narezvara huA / 16. usakA putra ajagarttaM sarasvatI kA bhakta, sarasa sukavi, tattvArtha meM anurakta prabala zatru samUha ke vistAra ko nAza karane vAlA, sukRta karmoM ke dvArA apane rAjya kA vistAraka thA / 17. ajagarttacandra kA putra suprasiddha, samasta subhaToM kA parivAra baDhAne vAlA, vimala mati vAlA suzarma rAjA huA / vaha kAmadeva ke sadRza rupavAn aura pRthvI khaNDa kA maNDana deva tulya thA / 18. vaha sabala sainya lekara ati kuTila koparasa bhAva saMdRpta, viSama yuddha kalA kI lIlA se bhUSita subhaTToM ke vividha zabda se rudra ke samAna aTTahAsa karatA huA kurukSetra ko pahu~cA / 106 ] Jain Educationaf International For Personal and Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19. zreSTha yuddha kalA meM subhaToM se saMpRkta vimala kurukSetra meM pArtha arjuna ke sAtha nAnA prakAra se bhir3akara svarga ko prApta huA aura vahA~ lalanAoM ke vividha vilAsa meM saMrakta huaa| 20. ikkIsa hajAra ATha sau sattara ratha, utane hI hAthiyoM ke garjArava ke sAtha bhujabala sanaddha subhaTa the| peMsaTha hajAra chaH sau daza azvArohI, eka lAkha nau hajAra tIna sau sATha padAti vIroM kA camacamAhaTa karatA akSauhiNI sainyadala ekatra kara suzarma rAjA ne samarAGgaNa meM arjuna ke sAtha acchI taraha yuddha kiyaa| 21. suzarmacandra kA putra zUrazarma saMgrAma aura lalanAoM meM surakta trigartezvara rAjA bhavana meM stutyamAna huaa| 22. usake bAda haricaMda rAjA harizcandra narezvara kI bhAMti satvazIla thaa| ... vaha ghor3oM sahita dAna vitaraNa kArya meM mahImaNDala meM vikhyAta huaa| 23. haricanda rAjA kA putra gupticandra napa vipula balavAna huaa| vaha soma kA vaMzaja gupticandra lakSmI aura candramA kI bhA~ti janatA ko pramodakArI huaa| 24. rUpa meM lakSmIputra pradya mna-kAmadeva ko bhI parAjita karane vAlA IzAna candra rAjA huaa| usakA putra vajar3acandra rAjA apane sadguNoM se suprasiddha huaa| 25. vajar3acandra kA putra nAhar3acaMda dharma-dhurA kA uddhAra karane vAlA, mleccha senyoM kA kSaya karane vAlA bhuvana meM pUjya huaa| 26. somavaMzI pRthvIpati nAhar3a kI kAmanAeM ambikA pUrNa karatI thii| vaha mleccha mIra ko mArane meM yamarAja jaisA thA, apane deza meM harSa pUrvaka rAjya kiyA karatA thaa| 27. andhakAra nAzaka sUyaM sadRza daidIpyamAna satyapura mahAvIra ke pAsa hI nagara-nagara meM kUpa, sarovara, vApI aura bhavana ati sundara banavAye / [ 107 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28. jinezvara ke dharma mArga meM lavalIna, jisakA yaza deza meM candra kI bhA~ti ur3atA huA bhramaNa karatA hai, dAna-puNya, kSamAzIla stutya nAhar3acandra rAjA zucikara huaa| 29. eka rAtri meM prAsAda nirmita kara vahA~ RSabhanAtha aura ambikA ko sthApita kiyaa| kA~gar3A durga meM tIrtha kI racanA kara nAhar3a rAjA use vikasita kara svarga prApta huaa| 30. nAhar3acandra narendra kA nandana azvatthAmA narapati zatra vRnda kA nAza karanevAlA saba rasajJa ( rasa zAstra ke jAnakAra ) vidvAnoM ko kRtArtha karane vAlA thaa| 31. narendra zreSTha azvatthAmA ne gaur3a deza ke svAmI kA darpa cUra-cUra kara diyA / jisane viSama raNakSetra meM bhI trinIti mArga kA anusaraNa kiyA aura usakI kamalamukhI putrI luNA devI se vivAha kara teja se pradIpta hokara apane nagara ke samIpa aayaa| 32. usakA putra khaGgazAlI naravarendra, pRthvorUpI nArI kA vilAsI, vidvAnoM kavIzvaroM kA dAridra nAzaka, nIti karmayukta, samasta suravaroM meM jaise devAdhIza indra ho vaisA yaha khaGgazAlI mahendra indra kI taraha huaa| 33. usakA aMgaja gorIcanda vasundharA bhoga aura rAjya ko anitya mAnane vAlA IzAna deva kA pada bhakta bhavavAsa-saMsAra meM vAsa karane ke mArga se virakta citta vAlA thaa| 34. gorIcanda ke putra indracandra nAmaka rAjA naranAtha huA jo dAnavapati kA kSaya karake surendra varga kA sukhakArI huaa| 35. indracandra kA putra zuddha dharma karane meM anurakta, ziva sukhadAyaka bhakta, dAna-mAna karake prasanna cittavAlA zatruoM kA bhagna kara mitroM kA paripoSaka thaa| 108 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36. lakSmI kA nivAsa sthAna apanI deha ke varNa se prakAzamAna kalyANa mayI zobhA vAlA kalyANa raMga meM gIyamAna kalyANacandra suzarma kula meM pradhAna huaa| 37. kalyANacandra kA. prabhAvazAlI putra kulacandra rAjA samartha paropakArI aura jvAlAmukhI devI ke dhyAna meM rata mahAn thaa| 38. raNakSetra kA rasika, buddhi-Rddhi se samRddha, prasiddha, zreSTha guNa gaNoM kA ghara rUpa lAvaNya kI surekhA ke samAna, zatru bala cakra ko jItanevAlA, puNya kArya meM athaka, vijaya kalita cakrI rAmacandra kalyANakArI sUrya ke samAna huaa| 39. usakA putra Asacandra huA jo amita zatruoM se ajeya, dAna meM kaNaM, para nArI virakta, dharma puNya jJAtA puNya se paripUrNa thaa| 40. SaTdarzana bhakta, zuddha kAryoM meM saMsakta, bhakta jIvoM meM anurakta, jina zAlA nirmAtA, rUcira-vizAla buddhi vAlA, zatruvarga ke lie kRtAnta, villadevI kA kAnta vasudhAcandra rAjA huaa| 41. paMcapura ke svAmI valha ko jItakara adhika pratApI, Aditya ke ghara se svarNamaya chatra ko lAyA aura use jvAlAmukhI ke uttaMga bhavana meM nizcala Aropita kiyA, jisane Anandamaya bhAvoM kI vRddhi se yaza ko baDhA kara sthira kiyaa| 42. prasiddha vasudhAcandra kA putra, guNa kA mandira, pRthvI rUpI nArI kA pati, lakSmI kA ghara udayacandra hai jo jvAlAmukhI dvArA mahAn kiyA gyaa| 43. usakA putra jayasiMhacandra ne apane pratApa se zatru oM ko vidalita nAza kara diyA, kamalA keli kA nivAsa aura vividha bhAvoM se vilAsa karane vAlA huaa| [ 109.. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44. jayasiMha rAjA kA putra dharAdhipa jayacandra huA jo rudra pada bhakta, samasta zatraoM kA nAzaka dhanavAna, dAna se koti vistAraka, mitrajana rUpI gahana veli vana ke liye megha ke sadRza huaa| 45. kRSNa pada bhakta, vipula mati vAlA, kIti-kumudavana ko vikasita karane meM candra jaise pRthvIcandra rAjA ne ziva mArga ko tyAga diyA thaa| jaina dharma mArga kA jJAtA rAjA pRthvI (candra) himakaraNa-caMdra kI bhA~ti kulavarddhaka huaa| surarAja viSNu kA zreSTha ramaNa (bhavana) nirmApaka, zAsana kArya karane rUpa pahAr3a ko dhAraNa karane kI mati vAlA, puNya kAryoM meM apanA dravya lagAne vAlA naravarendrazreSTha pRthvIcandra huaa| 46. 47. bA~e tarapha ke hAthI ke pAsa zrIramaNa-kRSNa suzobhita kiyaa| prabhu ke pRSTha bhAga meM Asana para puSpavRSTi karatA huA devasthita hai| UMce bhuvana meM jisane mahurio ( madhuripu-kRSNa ) ko sthApita kiyA, apUrva candra rAjAne dravya vyaya kiyaa| 48. pRthvIcaMdra kA putra apUrvacandra rAjA suzarmacaMdra ke kula meM huA, jisakA putra rUpacandra vasudhA meM prasiddha huaa| 49. rUpacandra zatruoM ke darpa ko khaNDita karanevAlA, paNDita logoM kI buddhi bar3hAnevAlA aura SaTdarzana kI pUjA karane meM bar3A vicakSaNa thaa| 50. usane jinezvara zrI vIra-mahAvIra prabhu ko svarNamaya pratimA karAI aura rUpezvara meM bhI artha vyaya kara apane nagara meM sthApita kara puNya vRddhi kI aura apanI kIrti surakSita kii| 51. sabhI rAjA jisake caraNoM meM namaskAra karate haiM, kavijana kItti pUrNa prazaMsA karate haiN| jvAlAmukhI ke dhyAnameM atyanta lIna hai, usakI kRpA se akSINa RddhivAlA hai| 110 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52. apanI kIrti ke vistAra se sAre jAlandhara maNDala ko aMjita karake nArAyaNa ke smaraNa aura zuddha dhyAna se svarga meM indra kA ardhAsana prApta kiyaa| 43. zrI rUpacandra narendra kA putra siMgAracandra usake pATa para baiThA / rAjamArga meM praviSTha ho vaha mahendra kI bhA~ti suzobhita huaa| atyanta duSTa zatraoM ko raNakSetra meM jItakara prasiddha huaa| ziva dhyAna meM rakta guNoM meM matavAlA, nirmala cittavAlA, siddha pramANita huaa| 54. usakA putra zrI meghacandra narendra viprabhakta, zatru senA kA kSaya karane vAlA, duSTa mlecchoM ke lie surendra kI bhA~ti bhayakArI, nAgarika aura yAcaka logoM kA pAlana kara dharma ke raMga meM rakta thaa| zivapurI ke nAyaka zaMkaradeva kI pUjA karake raNa meM satvazAlI huaa| 55. apanI kuladevI mAtA ambikA svAminI ke dhyAna meM lagA huA, para sainya ko atyanta mahattara (vizAla ) dekhakara bhI zatru se leza mAtra bhI kSabdha nahIM huaa| zrI meghacandra narendra kA putra karmacandra narezvara hai jo dAna mAna dvArA manoraMjaka hai aura jisakA kavIzvara nitya varNana karate haiN| 56. rUpa meM sundara, teja kA mandira, bala buddhi kA samudra, nija satva tattva meM vicitra cittavAlA jisake manohara mitra haiM, udAra devI kA kAnta karamacaMda mana ko haraNa karanevAlA kalAdhara hai| kAMgar3A kA svAmI yAcaka janoM kA sukhakArI nAtha hai, kAmanA pUrNa karatA hai| 57. zrI karamacandra kA pukra saccaritra saMsAracandra rAjA manuSya janma lekara apane ullasita pratApa se vikhyAta hai| 58, mleccha narendra pirojazAha bAdazAha sainya ekatra kara kAMgar3A pahuMca kara gaDha ko ghera kara kahane lagA-mere sAmane hindU kauna Tika sakatA hai ? [ 111 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59. saMsAracandra raNakSetra meM bhir3a gayA, usane talavAroM ko sAna para caDhA kara tIkSNa kiyA / puruSArtha se mleccha senA kA nAza karane lagA, hAthIghor3e aura padAti senA kA saMhAra kiyA / 60. ghor3e dekara dAna- mAna se santuSTha kara, vigraha ke dUSaNa kI jar3a kATa kara roja zAha prema saMpAdana kara bhAga gayA, vaha rAto rAta deza chor3a kara calA gayA / 61. perojazAha kA putra mahammadazAha saMgrAma se bhaga kara dina rAta kara AyA / saMsAracandra ne zaraNAgata bAdazAha kI rakSA kara paitrika kIrti kI rakSA kI / 62. triveNI saMgama - prayAga tIrthaM jAkara mAgha kA nhavaNa kiyA aura apane pitaroM ko santuSTha kiyaa| vArANasI meM zrI vizvanAtha dhAma sparza kara pApa-malaM dhoyA / sura tIrtha - gayA meM sabhI pUrvajoM ko piNDadAna se prasanna kiyaa| buddha bhagavAna ko namaskAra kara samasta pApa (naSTa kara) apanI deha ko raMjita kiyA / satvazIla trigarttezvara rAjA saMsAracaMdra bhAvapUrvaka tIrthoM ko praNAma kiyaa| phira ve apanI kIrti zrI ko vistRta vikasita kiyA / 63. rAjA saMsAracandra kA putra devaMgacaMdra samasta rAjAoM kA ziromukuTa trigartezvara sarvAGga bhAva yukta huA / 64. bhogI bhramara, pavitra caritra vAlA, mahA AnaMda saMpUrita prasanna AtmA, kalA - keli nivAsa, pavitra yoga rakta, ziva pada bhakta, susattva cetA aura 65. zreSTha dhanurdhara, pRthvI ko bhogane vAlA, surakta, acche citta vAlA, raNa vidyA meM matta, kukarmoM se virakta, dAnekya vIra, pRthvI dAna karane meM sAvadhAna sudhIra thA / 66. vaha zatruoM ke lie kAla svarUpa, kavittva rasika, vizAla mativAn, vivekI, zAlIna, atyanta pavitra, mitra vargoM se saMpUrita, lakSmI kA ghara, dharma mArga meM sundara huA / 112] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 kavi jayAnaMda ( kahatA hai ) vaha zuddha bhAva saMvAsita thaa| bhaTTadeva ko ghor3oM ke dAna se sammAnita kiyA, usa trigatazvara rAjA devaMgacandra kA jayAnanda ne indra kI bhA~ti varNana kiyaa| 68. dAna meM kaNaM jaisA, parAkrama meM arjuna jaisA, satya meM rAjA yudhiSThira jaisA, devoM ke citta ko mohita karane vAlA suzobhita hai| mAna meM duryodhana kI bhA~ti rAjAoM se sevita hai| kAvyoM meM citta vAlA rAjA bhoja kI bhA~ti kavijanoM se vaNita hai| gIta-kavitta kA rasa jJAtA devaMgacandra sahRdaya bhAva vAlA hai, usa saMsAracandra ke sadguNI putra kA varNana karane meM mana ati Anandita hai| 69. devaMgacandra ke putra rAjA narendracandra kA pramoda pUrvaka apanI buddhi vistAra se varNana rUpa khuuNgaa| 70. rAjA narendracandra kI saMkhinI, citraNI, hastinI aura padminI rUpa pari kalita striyA~ apane-apane yogya bhAva se sevA karatI haiN| 71. saMkhinI zaMkha ke AbharaNa yukta, zreSTha motiyoM ke hAra se nitya bhUSita rahatI hai| vibhrama-vinoda kalita narendracandra nRpa kI prazaMsA karatI hai / 72. saMkhinI zreSTha nArI, sundara guNoM vAlI sArI kI bhA~ti nRtya karatI hai| ujjvala raMga ke badana vAlI, dIrghanayanI, gaja-gati-gAminI, raMga meM madonmatta, viSayAsakta, sundara sudRpta bhAva se bhAva pUrvaka tAlI dete hue gAtI hai| atyanta raMga pUrvaka trigartezvara kI vaha sevA karatI hai| 73. citraNI vicitra citra kama meM pravINa, rUpa meM anargala, kAmAsakta, hAtha meM vINA lekara gAyana meM lubdha dharma kArya meM nizcala aura susthita hai| 74. zreSTha citraNI kAminI taruNa vaya vAlI svAminI, vividha bhaGgimAoM ke sAtha namana karatI hai| haMsa gati-gAminI hAtha meM pallava ko dhAraNa kara kAmuka aMgoM se zalya yukta karatI hai| makaradhvaja vaza bhUlI huI, guNa gaNoM se pakI huI mallikA latA kI bhA~ti sukumAra hai| hAthoM meM [ 113 Jain Educona International For Personal and Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaGkaNa suzobhita, vibudhajanoM ko mohita karane vAlI karAla kAma kA bodha deto hai| 75. kAma pIr3A se pAgala hastinI ramaNI narendracandra ke sevana ke samaya kAma rasa meM saba kucha bhUlI huI satya hI sAre kAma chor3a kara akelI clii| 76. zreSTha hastinI sundarI, rUpa kI nidhAna, mana meM hari kA dhyAna-smaraNa karake rasalabdha bAlA vizAla lalATa vAlI apane hAtha meM mAlA lekara yauvana matta, rasa saMsikta, pavitra teja se dIpta trigartezvara nRpati ko apane mana meM rati raMga ke lie eka citta ho kara smaraNa karatI hai| 77. kamaladala ko bhA~ti dIrgha nayanI, vikasita padma-kamala kI bhA~ti praphullita mukha vAlI aura raktotpala hAtha-pA~va vAlI padminI ramaNI sevA dharma meM datta-citta hai| 78. zreSTha padminI nArI gajagati-gAminI, apane bhartAra ke smaraNa meM rahatI hai| adhara va oSTa jisake lAla hai, zreSTha bhAva bhakti aura supavitra rati sAra jJAtA hai| ghana pIna payodharA, manohara bhAva vAlI, rUpa meM sundara dIrgha, puNya se paripUrNa, campaka varNa vAlI ( padminI ne ) svAmI ko raMga vilAsa se prasanna kiyaa| 71. saMkhinI rAga-bhAva pUrvaka manohara gIta gAtI hai| citraNI vicitra sundara guNa yukta kAvya sunAto hai| hastinI hAthoM ke hAva-bhAva pUrvaka tANDava nRtya karatI hai| padminI kamala mukhI-pIna payodharA kAmita dukhoM kA khaMDana karatI hai| cAroM sannAriyA~ raMga se kalita apane guNa rUpI rasa kA vistAra karatI huI apane vijJAna bhAva pUrvaka rAjA narendra candra kI sevA karatI hai| suzarmapurIya nRpatiyoM ke varNanAtmaka chaMda samApta hue| ++ S+ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prati paricaya yaha guTakA 16 / / 4 17 // c. m. sAija kA hai jisameM patrAMka ullekha nahIM hai / isa samaya 76 patra haiM, Adi-aMta ke thor3e patra lupta haiM / isameM aneka jaina zrAvakoM ke chaMdAdikA bhI saMgraha hai| saM0 1570 meM bhinna-bhinna sthAnoM meM likhA gayA hai| jisa kRti ke pazcAt lekhaka nAma, saMvat sthAnAdikA ullekha hai ve aMza yahAM uddhata kiye jA rahe haiN| patra 6 Uda kavikRta lakSmIdAsa chaMda saM0 1570 racita hai jisake bAda zrAvaka ke 21 guNa likhakara "li0 AsarAjena" patra 12 likhitaM AsarAja vAjapATake vA zrI zrI jiNacaMdra tatsikSa: AsarAjena likhitaM vAjapATaka mabhyaMtare likhitamiti patra 18 sAgaradatta zreSThi rAsa gA0 145 kI puSpikA // saMvat 1570 varSe caita vadi 7 shukrvaasre| zrI bAjapATa ka mabhyantare eSA pustikA likhiti miti // ThA0 UdA tathA mu0 AsarAjena ubhau mili pustikA likhiti // yAdRzaM puske dRssttaa| tAdRzaM likhitaM ubhau| yadi zuddhamazuddha vaa| ubhau doSo na dIyate // 1 // li0 mu0|| AsarAjasya likhitaM / UdA paThanAya / / zubhaMbhavatu // // zrIbAjapATake nmittogtH|| patra 19 // saMvat 1570 phAguNa sudi 4 dine bhaumavAsare / azvani nakSatre // zrI nagarakoTa tIrthe zrI AdinAtha aMbikA caitye yAtrA kRtA // UdAkena tolA sutena / likhitaM // 1 // jAlAmukhI prAsAde // patra 19 B chaH ArA svarUpa ke pazcAt-iti arA pramANaM samAptaM // likhitaM AsacaMdreNa UdA paThanAya / patra 20 A cAra zlokoM ke bAda-iti suprabhAta catuSkaM // likhitaM UdA sva paThanAya // zubhaM // patra 25 B naMdiyana chaMda // zubhaM // likhitaM // ThA0 UdA sohanadi madhye saM0 1570 varSe dutoka bhAdrapada zukla pakSe // 10 tithau // zubhamastu lekhaka paatthkyo|| [ 115 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patra 30 A mAdhavAnala kathAnaka -- iti mAdhavAnala kathAnakaM samAptaM // likhitaM / ThA0 UdA koThI madhe // zubhaM lekhakayo / patra 55 B vajjAlaggaM - eyaM vajjAlaggaM // saMvat 1570 varSe Asoja sudi 13 dine budhavAsare || pustikA likhitAsti || ThA0 harirAja pu0 ThA0 tolA pu0 UdA svanimittyAthe // bAjavADA madhye || zrI rAja gacchIya syAlAyaM / sUrANAnvaye || vA0 zrI devacaMdra sikSa vA0 zrI jiNacaMdra samIpe // zubhaM lekhaka pAThakayo || AcaMdrAki naMdatu pustakaM li0 AsA || vinodArthaM / likhitaM AsA // zubha // 8 // cha // // patra 63 A chaMda kosa // iti chaMda kosa samAptaH // saMvat 1570 varSe kArtika badi 8 dine || bAjavADA madhya likhitA pustikA udA Thakura tolA suta / AtmArthaM // zubhaM // patra 66 A gAhAkosa iti mAtrikA pATha zRMgAra rasa gAhAkosa: samAptaH / / li0 UdA kAlAnUra madhye // dhavalagiri samIpe // vinodArtha pustakaM naMdatu / / saMvat 1570 varSe kArtika zukla pakSe // tRtIyAtithau // zubhaM lekhaka pAThakayo // 1 kAlAnUra madhye patra 73 B vilNa kathAnaka 35 iti zrI mahAkavirAja vilhaNa kathAnakaM saMpUrNa || zubhaM / sAlakoTa madhye likhitai ThA0 UdA vinodArthaM // patra 78 A causaTha vijJAna, evaM causaThi vijJAna saMpUrNa li0 guNaratnaH // zrI isa guTake ke patra 80 B meM 6 paMkti prAraMbhika aura anta 85 B meM 3-4 paMktiyAM hai aMta meM patra 79 iti zrI susarmApurIya nRpati varNana chaMdAMsi samAptAni || zubhaM // chaH isa ke bAda rAjAoM ke nAma kI vaMzAvalI 40 rAjAoM ke nAma (aMtima bhinnAkSaroM meM ) vibhinna zloka: // tvaM deva tridazezvarAJcita padastvaMvizvanetrotsava : tvaM lokatraya tAraNekacaturaH tvaM kAma darpApahaH tvaM kAlatraya jIva bhAva kathakaH tvaM kevalodyotakaH tvaM karmAri vinAzano pratibhaTaH tvAM no gatisammatiH // 1 // 116 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isake bAda bhI aneka kRtiyAM hai, yahAM kevala lekhana saMvatollekha kA hI nirdeza kiyA gayA hai / kharatara gaccha kI rudrapallIya zAkhA kA bhI paMjAba deza meM acchA prabhAva thaa| jayasAga ropAdhyAya kI saMgha yAtrA ke pandraha varSa pUrva kAMgar3AM paMca tIrthI ke nandavanapura ( nAdauna ) meM abhayasUri ke ziSya AcArya pravara zrI vRddha mAna sUrijI ne 13500 zloka parimita 'AcAra dinakara' nAmaka vidhividhAna kA mahAgrantha saM0 1468 kI kArttika dIpAvalI ke dina racakara pUrNa kiyA thA jisameM unake dAdAguru zrI jayAnaMdasUri ke ziSya tejakItti ne sahAyya kiyA thA / usa samaya nAMdauna meM anantapAla rAjA kA rAjya thA / isakI 32 zlokoM kI vistRta prazasti meM se do Avazyaka zloka uddhata kiye jAte haiMpure nandavanAkhyeca zrI jAlandhara bhUSaNe anantapAla bhUpasya rAjye kalpadrumopame ||27|| zrI madvikrama bhUpAlA draSTaSaNmanu ( 1468 ) saMkhyake / varSa kArtika rAkAyAM granthoyaM pUrti mAyayau // 28 // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only [ 117 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMghapati-nayaNAgara-rAsa ( saM0 1479 bhaTanera se mathurA yAtrA) aba taka ajJAta 15vIM zatAbdI ke tIna tIrthayAtrA-saMghoM ke rAsa yahA~ prakAzita kiye jA rahe hai| ina rAsoM kI eka mAtra prati tatkAlIna likhita hamAre saMgraha zrI abhaya jaina granthAlaya, bIkAnera meM haiN| ye tonoM rAsa tIna tIrthasthAnoM ke yAtrAoM ke vivaraNa sambandhI hai| ye tInoM saMgha bhinna bhinna saMghapatiyoM ne rAjasthAnavartI bhaTanera se nikAle the| saMvat 1479 meM bhaTanera se mathurA mahAtIrtha kA yAtrI-saMgha nikalA thA jisake saMdhapati nAharavaMzIya nayaNAgara the| isameM bhaTanera se mathurA jAte va Ate huve jo jo sthAna rAste meM par3e unakA acchA varNana hai / pahale pAzvanAtha aura supArzvanAtha ko bhAvapUrvaka praNAma karake phira manovAMchita denevAlI kuladevI vAMghula ko namana kara kavi mathurA tIrtha ke yAtrAraMbha karAne vAle saMghapati nayaNAgara kA rAsa varNana karatA hai| jaMbUdvIpa-bharatakSetra meM bhaTanera prasiddha hai jahA~ balavAna hamIra rAva rAjya karatA hai| vahAM rAjahaMsa kI bhA~ti ubhaya-pakSa-zuddha nAhara vaMza meM nAgadeva sAha hue, jinake 1 khimadhara 2 goriku 3 phammaNa 4 kuladhara 5 kamalAgara pAMca putra dharmAtmA aura deva-guru-bhakta the| khimadhara ke putra ke 1 sUgAgara 2 gujjA 3 gullAgara 4 Thakkura the| gullA kA putra DAlaNa aura usake 1 mohila va 2 dhannAgara putra hue| mohila kI patnI jagasIhI kI kakSI se utpanna nayaNAgara kala meM dIpaka ke sadRza haiM jinakI patnI kA nAma gUjarI hai| dhannAgara kI strI sAdhAraNa kI putrI aura vayarA, halhA, rayaNasIha parivAra kI jananI hai| eka dina nayaNAgara ne saMghapati vikkA, vIghau, gunnA ke putra vairA, bhullaNa ke putra, sajjana, dhannA ke putra valhA, hallA Adi parivAra ko ekatra 118 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karake mathurApurI siddhakSetra kI yAtrA dvArA sAta kSetroM meM dravya vyaya kara janma saphala karane kA manoratha khaa| vIghau, aura vairo ke prasannatApUrvaka samarthana karane para var3agaccha ke munizekharasUri-zrItilakasUri-bhadrezvarasUrimunIzvarasUri ke pasAya se RSabhadeva bhagavAna ko devAlaya meM sthApana kara gUjarI devI ke bhartAra nayaNAgara aura popA ke kulazRMgAra karamAgara saMghapati sahita mitI vaizAkha vadi 2 ko saMgha kA prayANa huaa| nAnA vAjitroM kI dhvani se gaganamaMDala garjane lagA, brAhmaNa, bhATa yAcakarUpI dAdura-mora zora macA rahe the, evaM zvetAmbara muniyoM ke misa caturdika kIti-dhavalita ho rahI thii| saMgha prathama prayANa meM hI laddohara A gyaa| phira nauhara. gaugAsara ke mArga se hisAra koTa pahuMce, sarasA kA bahuta-sA saMgha yahA~ A milaa| chaH darzana ke logoM kA poSaNa kara sthAna-sthAna para bhakti karate hue saMgha sahita saMghapati nayaNAgara bahAdurapura aaye| nAgarika logoM ne bar3e samAroha se nagarapraveza kraayaa| khemA-gUDara tANa kara saMgha kA par3Ava huaa| dilAvarakhAna ne nAnA prakAra se saMghapati ko sammAnita kiyaa| aneka utsavoM aura zAntika pauSTika vidhi sahita vAje gAje se saM0 1479 mitI vaizAkha zukla 10 bhRguvAra ke dina zubha muhUrta meM caturvidha saMgha sahita zrI munIzvarasarijI ne saMghapati-tilaka kiyaa| jelhI aura caMbhI AzIrvAda detoM bhAmaNA letI thii| saMghapati nayaNA-gUjarI daMpati ne jImanavAra Adi karake suyaza prApta kiyaa| zubha muhUrta meM saMghapati ne bhojA ke nandana kelhU, dUgar3a mIhAgara ke putra devarAja, jhAMjhaNa ke vaMzaja arjuna ke putra sAMgAgara aura vAvela gotra ke sikkhA ke putra sonU-ina cAroM vIra puruSoM ko saMghakArya ko sucAru saMcAlanArtha 'mahAdhara' pada para sthApita kie| saMghapati karamA ke putra kAlAgara, dhAlhA, ke putra mUlarAja, siMgharAja ke putra saravaNa ke putra saMsAracaMdrako saMghapati sthApita kie| cAroM dizAoM se apAra saMgha Akara milA, jinazAsana kA jayajayakAra huaa| bahAdurapura se prayANa kara mAnavanai ( mAnava nadI) ke tIra para calate hae viSama ghATI sahArapura hotA huA AnandapUrvaka ullaMghana kara pahAr3iya nagara phuNce| vahA~ se dUsarI dizA meM calakara 'kAmaidhagaDha' aura sahArapura [ 119 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hotA huA AnandapUrvaka saMgha mathurApurI pahuMcA / dUra se ho pavitra jinastUpa ke darzana ho gae, saMghapati nayaNA jo mohila kA nandana aura gUjarI devI kA bhartAra thA-- ne saMgha kA par3Ava yamunA taTa para DAlA / nadI kI tarala taraMgoM ko dekhakara saMghapati prasanna ho gayA / sIhA malika udAra thA, jina pratimAoM ke darzana hue| nAriyala, phalAdi bheMTakara kapUra aura puSpoM se arcA kii| pAzrzvanAtha-supArzvanAtha aura mahAvIra prabhu ke nhavaNa- vilepanadhvajAropaNAdi se pApoM kA nAza kiyaa| siddhakSetra meM kevalI bhagavAna jambUsvAmI ke stUpa kI vandanA kI / bhAvabhaktipUrvaka calate hue stUpa pradakSiNA dekara janma saphala kiyA aura bhava bhava meM tIna jagata ke devAdhideva pArzva - supArzva vIraprabhu kI sevA prApta ho aisI bhAvanA kI / mathurA se lauTakara nirbhaya paMcAnana siMha kI bhAMti saMghasahita saMghapati sahAra nagara hote hue pahADiya nagara pahuMce / viuhA pAzvanAtha ko bahumAna pUrvaka namana kara pahAr3I mArga ullaMghanakara bhuvahaMDa pArzvanAtha kI vandanA kara jahA~ jahA~ se saMgha AyA thA, apanA apanA mArga pakar3A / tejAraipura Akara nayaNAgara saMghapati saMgha sahita hisArakoTa ke mArga se bhaTanera pahu~ce / 120 1 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMghapati nathaNAgara rAsa prathama bhASA pahilauM pAsu supAsunAhu bhAvihi pnnmevii| anu maNavaMchiya dei mAi vAMghula kuladevI / / nayaNAgara - saMghapati - rAsu manaraMgi bhaNIjai / mathurApuri - tIrattha - jAtra AraMbhu thuNIjai // 1 // jaMbUdIvaha bharahakheti bhaTanayaru pasiddhau / rAju karai hamIrarAu bhuyabalihi samiddhau / nAharavaMsihi rAyahasu bihu - pakkha - pavittau / puhavi payaDu nagadeu sAhu dhaNa - kaNa - saMjuttau // 2 // paMca putta tasu meru jema avicala ghara dhIra / khimadhara goriku puruSarayaNa phammaNa vara vIra // kuladhara kamalAgara pavINa tiNi vaMsi pavitta / dhammadhuraMdhara devaguruha bhattihiM saMjutta / / 3 / / khimadhara putta pavitta cAri pahilau sugAgaru / gujjau bIjau puttu sadharu agaNiu gullAgaru / / cautha u ThakkUru nAmi doNa - jaNa - maNa - AsAsaNa / viNaya viveka vicAra sAra guNa dhammaha kAraNu // 4 // gullAsaMbhavu ghara - pavINa DAlaNa gunnaagru| DAlaNa - naMdaNa vevi thuNau mohila dhannAgaru / / mohila vara gharagharaNi rAma jima sItA raannii| jagasIho niya - putta - jutta parivAra - samANI // 5 // [ 121 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAsu kukkhi guNarayaNarAsi haMbau pabhaNIjai / kuladIpa cahu desi sayali nayaNau jANIjai || nayaNA - saMghapati - gharaNi nAma gUjari supahANI / bhAgi subhAgihiM rayaNakukkhi guNa gauri-samANI // 6 // // sAdhAraNa dhiya dhammi sadhara dhannAgara dharaNI / vayarA halhA rayaNasIha parivAraha jaNaNI // iya niya pariyaNa-kalata putta parivAra- saMjutau / sohai mahiyali mahimavaMtu nayaNau jayavaMta // 77 // // ghAta 13 bhaTanayaru, jaMbudI vihi, jaMbudI vihi nayaru tiha rAjA haMbIravaro nyAya cAya cahudisi pasiddhau / taha nAhara - vaMsi gharu nAgadeu khimagharu samiddhau // gullA sAkha siMgAra - karo DAlaNa kulihi pavittu / dhamma - kamma ujjoya karu nayaNAgaru jayavaMtu // 8 // - - - * dvitIya bhASA anna divasa nayaNAgarihiM meliu niya - parivAru / ta vikkAgaru saMghapatti tahiM ta vIdhau buddhi - bhaMDAru // 1 // 122 Jain Educationa International ta gunnA - naMdaNu atulabalo vairo vInavi tAma / ta bhullA - saMghapati - kumaru ta sajjaNu saccara nAmu ||2|| ta ghannA - sutu valhau sadharo ta hallau suyaNa - sahAru / niyamani ghari ucchAhu ghaNau vInaviyau parivAru // 3 // - siddhakhetu mathurApuriya tIratha jAtra kare / sapta kheti vitu vAvi kare haMu jIviya - phala lesu // 4 // - ta vIu vairo vayaNu suNi maNi viyasiya pabhaNaMti / jAta karahu kula uddharahu jima jagi jasa pasarati // 5 // For Personal and Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ta vaDaga cchihi muNisiharasure siriyatilaya surirAya / tasu paTTi bhadesarasUri guro muNisarasUri pasAya // 6 // devAlai thiru thappiyau nAbhi nariMda - malhAru / ta prasthAna kari gahagahae gUjari - tapau bhatAru // 7 // vaisAkhaha badi bIya diye popA kula - siMgAru / ta karamAgara saMghapati sahiu cAlai saMghu apAru // 8 // sare gayaNaMgaNi O ta bhuMgala - maddala - saMkha magrANa- baMbhaNa- bhaTTa - misi - - - dadura mora seyaMbara - muNivara - misihiM dhavalaya cahudisi lohari saMghu Aviyau paDhama payANai tanauhara - gogAsara - pahihiM hisAri sarasA-paTTaNa saMghu tahiM tihi koTi Aviyau Jain Educationa International ta chahaMsaNa poSai supare ThAmi bahAdurapura Aviyau nayaNAgaru ThAmi bahu gajjati / rasaMti ||9|| kitti / bhatti / / 10 // huttu / bahuttu // / 11 // ta paisArau ucchavi karae nayaralou vitthAri / jiNa sAsaNa - majjhAri // 13 // paMca sad gaDayaDahi tahiM / / ghAta // For Personal and Private Use Only bhatti / saMghapatti ||12|| anna divasihi, anna divasihi meli parivAru, dharmmakA karibA bhaNiya bhAva bhagati vInavai saMghapati / devAlaya thapiyau suhamuhutti siri-paDhama - jiNapati || bhaTTiya nayaraha Avi kare pahutau nayari hisAri / jayaNAgaru tahi Aviyau bahAdurapuraha makAri // 14 // tRtIya bhASA bahAdurapura varihiM | khemA gUDara tANI e nayari khAna dilAvara - mAnU e lAghau nayaNai bahu parihiM // 1 // [ 123 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utsavu karai bahutU e vikkama cauda guNAsiyai / mAsi vasaMta vaisAkhI e bhRguvAsari tithi dasamIe // 2 // sAsaNadevi-pasAe saMti puSTi kari vidhisahiya / maMgala gAyahiM nArI e ayahava sUhava gahagahiya / / 3 / / paMca sabada visathArI e vAditra vAjaI mhrsre| catura - nagara - nara - nArI e saMghapati - jayajayakAru kare // 4 // saMghaviNi anu saMghapatti e saMdhu catuvidhu meli kre| suha laganihi sumuhuttoe tilaku kiyau munIsarasure / / 5 / / dhanu dhanu jaMpai rAyA e saMghapati atihi suhAvaNau / jelhI diyai asIsA ai caMbhI lIyai bhAmaNau // 6 // jemaNavAra visAlA e saMghapati nayaNai supari kiy| loya bhaNai jayakArU e gUjarivari jagi sujasu liya // 7 // kappar3a kaNaya kavAI e nAlakeri saMgha-pUja kre| maggaNajaNa ANaMdI e nayaNai saMghapati nighaTa nare / / 8 / / saMghAhivii sumuhuttI e cAri mahAdhara thApiyai / kelhU ati guNavaMtU e bhojA-naMdaNu jaMpiyai // 9 / / dUgaDa-vaMsi pasiddhU e mohAgara saMghapati-taNau / devarAju punivaMtU e dharmakAji mahiyali thuNau / / 10 / / jhAjhaNa-kulaha nariMdU e arajuna-saMbhavu sadhara nro| sAMgAgaru jayavaMtU e vAvela gotra - pavitra - kro||11|| sonU suyaNa - sadhArU e sikkhA-naMdanu jaanniye| e cArai naravIrA e saMghapatikAji vakhANiyae // 12 // saMghapati karamA - kumaraha kAlAgara taha tilaku kiyau / dhAlhA - kula - naha - caMdU e mUlarAju saMghapati Thaviyau / / 13 / / 124 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saravaNa - kuli sAdhArU e siMgharAja - naMdanu sblo| saMsAracaMdu udArU e saMghabhAra hua dhuri dhavalo / / 14 / / cahu disi saMghu apArU e miliyau saMkha na jANiyai / jiNa sAsaNi jayakArU ai sayala loya vakkhANiyai // 1 // |ghAta / / vaMsi nAhara vaMsi nAhara saguNu saMghapatti nayaNAgari uccau karavi meli saMgha baha desi hatau khemA guDara tANi kare sayala - loya - mani vacani vasabau vaisAkhaha sudi dasami diNi mahiyali mahimAvaMtu tilaku liyau saMghAhivai koDi jugma jayavaMtu // 16 // caturtha bhASA sayalu saMgho taha cAliyao, mAlhaMtaDe, mAnavanai kai tIri / viSama dhATI ullaMghi kare, suNi suMdari, pahutu pahADiya-nayari // 1 // saMghu digaMtara cAliyau, mAlhaMtaDe, kAmaidhagar3hi saMpattu / sahArapurihi saghu gahagahiu, suNi sudari, mathurapurIhiM pahuttu // 2 // dUrihiM nayaNihiM pekhiyao, suNi sudari, vihu jiNathUbhu pavitta / yamunAtIri avAsiyau saMghu, suMdari mohila-taNau suputtu // 3 // tarala-taraMgihi raMjiyau, mAlhataDe, gUjari-taNa u bhatAru / jiNavara-biMba payAsaI e, suNi sudari sIho maliku udAru // 4 // phalanAliyarihi bheTi kare, mAlhaMtaDe, caracaI phUli kapUri / maNaha maNoraha pUrisa e, mAlhaMtaDe pApu paNAsiya dUri / / 5 / / nhavaNa vilepaNa pUja dhaja, mAlhaMtaDe, pAsa supAsa jiNida / vIra jiNesara pUjiyau, mAlhaMtaDe, nayaNAgara ANaMdu // 6 // 1 125 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevali jaMbUthUbhu nami, mAlhaMtaDe, siddhakhetrahi johAri / bhAvi bhagati mokalAvaI e, mAlhaMtaDe, thUbha pradakSaNa sAri // 7 // bhalau sahU nitu mANiyau puNu, deje bhavi bhavi nija payaseva / pAsa supAsa prabhu vIra jiNa, mAlhaMtaDe, trijagadevAdhideva / / 8 / / saMghapati taha hiva cAlaI e, mAlhaMtaDe, paMthihiM payaDu abiihu| ariyaNa-gaya-ghaDa bhaMjaI e, mAlhaMtaDe, jisau paMcAyaNa sIhu // 9 // nayara sahAra Aviyau, mAlhaMtaDe, saMgha pahADiya thaani| viuhA pAsu namati kare, suNi suMdari, saghapati ati bahumAni // 10 // girivaTa nai ullaMghi kare, mAlhaMta De, bhavahaMDa pAsa nmevi| jo jihata u saMgha Aviyau, suNi suMdari so mani paMthu lahevi // 11 // tejArai puri Avi kare, mAlhaMtaDe, nayaNAgara sNghptti| koTi hisAraha paMthu leI, suNi sudari, devaguraha payabhatti // 12 / / bhaTTanayari saMghu Aviyau, mAlhaMtaDe, paisArau bahu bhAvi / vairo valho raMjiyau, suNi suMdarI, maMgala dhavala vadhAvi / 13 / / pUnakalasa siri ThAvi kare, mAlhaMtaDe, ayahava sUhava naari| mohilanaMdanu cira jayau e, suNi sudari, ucchava ghari ghari vAri // 14 // mathurApuri jiNu vadiyau, mAlhataDa, munisarasUri psaai| rayaNappahasUri gahagahiu, suNi suMdari, UlaTu hiyai na mAi // 15 / / sahiya suAsiNi raMjiyai, mAlhaMtaDa, nayaNa diyahiM aasiis| putra-kalatra-dhaNa-kaNa-sahiya u, suNi sudari, jIvau koDi varIsa // 16 // Jain Ed.126. nidhational For Personal and Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMghapati loDhA khImacaMda rAsa (saM0 1487 meM bhaTanera se giranAra zatra jaya yAtrA) risahu namI atisayaha nivAso, neminAhu jiNavaru anu pAso // dai saraMti ati sumati ulhAso, bhaNisyauM saMghapati khImiga raaso||1|| jaMbUdovi bharahavara varakhitte, bhaTTanayari dhaNa - rayaNa - pvitte| rAju karaha haMbIra naresaru, ariyaNa - gaNa - tama - pUra - diNesaru // 2 // tattha atthi lauDhA - kula - maMDaNu, vasuha - payaDa micchatta - vihNddnnu| mAlhau mahimAvaMta vakhANi, tasu saMbhavu kAlAgaru jANi // 3 // tasu aMgobhamu lakhamaNa sAho, jasu jiNadhammi adhika uchaaho| lakhamaNa suta be anupama sAra, deU bhImaDa suguNa - bhaMDAra // 4 // agaNiya deU putta pavitta, suhaguru - caraNa - kamala aNuratta / tIha paDhamu bhaNiya mAlAgaru, puvva tittha nami kiu bhavu maNaharu // 5 // bIu vaniu timu UdharaNu, khokharu tIu punnaavrnnu| mAlAgara - naMdaNu dhara dhannu, melAde - uyarihiM uvayannu // 6 // khomarAju khoNiyali pasiddhau, vinai viveki vicAri visuddhu| deva - tatti gurU - tatti vidittau, aNudiNu amala ayAri amittau // 7 // udayavaMta UdharaNa taNUbhava, bihu pakkhihiM nimmala zazi abhinava / pahila u dhammadhoru dhanAgaru, vIjau mUmacaMdu matimanuharu // 8 // khokhara - puttu pavittu payaMDu, bhokhau bhuyatali bhviakhNddo| bhImar3a - agaju jhAMjhaNu dhIru, tAsu taNau salakhaNu var3a viiro||1|| khImarAja gharaNI ghara lacche, khImasirI sohai guNa - satthe / putta pavitta paMca upanna, punnapAlu siripAlu ratanna // 10 // [ 127 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ popau puNyavaMtu jANIjai, jagi jiNarAju rAya uvmiiji| pAsacaMda caMdopama chAjai, bAlapaNai guNa garuar3i gAjai // 11 // mAccharu mUmacaMdU malhAro, rAmacadra bhIkhA - taNu saaro| chAjU sohilu salakhaNa putta, vannIjaI gukhyaNa - paya - bhatta / / 12 / / pariyariu ima nija parivAre, khImarAju sohai saMsAre / saMtinAhu siri siva - suhu-karae, taDi-gotraja - uvasaga avaharae // 13 // // ghAta // puhavi payaDau puhavi payaDau mahima majjAya mayaraharu loDhA - kulihiM manihANu mAlau patiddhau kAlagaru tasu taNau tayaNu suyaNu lakhamaNu samiddhau deU saMbhavu sukiya - nihi mAlau mahiyala - caMdu tasu nadaNu salahaNa lahai khImAgaru sANaMdu // 1 // prathama bhASA aha vaDa-gacchi muNiseharasUre, asuhanAmi jasu nAsaI duure| tAsupaTTi ujjoy-kro| siri siritilayasUri gnnhro|| gurU guNa chattosaha bhaMDAro, pAva - paMka - pariharaNa - pro||1|| aha bhadde sarasUri vakhANi, raMjiya jiNi jaNa Agama-vANi / tasu paTTihiM puhavihiM pydd'o| suguru mugIsarasUri vidItau jiNi raNi mayaNa - mahAbhaDa jIta u / ratnaprabhasari paTTi tasu // 2 // muNisarasUri - vayaNi jiNa - dhammu, khImacaMdu Ayarai surammu sayala loya sohai supro| anna-divasi citavai sucitte vitthArau nimmala-kula-kitte, settuMji Ujili jiNi namau // 3 // vali nija pariyaNa-syauM kari maMtu, saMghu sayalu pUchiya u turaMtu, kari pasAu sahu sAvahauM / 128 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suhagura khamAsamaNuta u Apai,hiyai kamali suha bhAvaNa thApai; rAi haMbIri samANiyao // 4 // caudaha sai satyAso varise, mAha dhavala paMcami guru harise; devAlai siri saMti jigu / pratiThiu pAvaharaNu suha-nilau, khomarAju saMghAhiva-tilau, kuMkutrI puri pAThavae // 5 // devarAju sAjaNa saMghavae, sAhaNu siva ruhaM (?) susaja havae; sahajarAju raNasIha taha / dhodhU hIra pamuha devAla, avara asaMkha huyA sijavAla: bAla ramati rAsu rasihiM // 6 // seNibaddha sijavAla calaMte, ati harasihiM khelA khelaMne, suyaNa payakkhaNa sNcri| dehaDahari saMpattau jAma, saravara - tIri amAsyauM tAma, cahudisi camarA tANiyai // 7 // sarasA pATaNa taNA mahaMta, jogiNipura narahaDaha turaMta, gADha sunAma mulatAna nayara / ucca ThANa sammANa nivesa, perojAbAdaha suhavesa, pura hisAra sAvaya miliya // 6 // tihi ThAmaha aha dinnu payANau, rAuta AlhU kiu sammANau, dhammI savi mani gahagahiya / .. subhaTa save hayavari Aruhiya, asi-muggara-dhaNu-tomara-sahiya, saMgha valAvaI saMcaraI // 9 / / thalasamudu helai laMghate, chappari caMdupahu paNamaMte, laDDaNu nayarihi saMti jinnu| nAgapurihiM chahi jiNahara deva, pUja mahAdhaja kari bahu seva, suhanivesi AvAsiyau // 10 // [ 129 For Personal and Private Use Only Jain Elgationa International Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahula igArasi phagguNa mAse, ravivAsari ANaMdi ulhAse, uccharaMgu ucchaliu jaNi / suguru muNIsarasUri suvisAle, khImacaMda - saMghAhiva-bhAle, tilaku kiyau teyaggalihi // 11 // vAjaI karaDi paDaha kaMsAlA, gahira sarihi jhuNi gIya jhamAla, bhaTTa bhaNai chappaya sarasa / saMgha pUja ai vitthara karae, dANihi mAgaNa roru avaharae, kappar3a-kaNaya-kavAi ghaNi // 12 // sadaratha jImaNavAra visAla, supari sayala muNivara saMbhAla, khImasiri rahasAgalIya / lakkhI kappUro vi suyAsaNi, AsIsaMti harakhi sovAsiNi, khImacaMda thiru hoha dhara // 13 / / bhaMDANai bhattaha bhayaharaNI, vaDakuladevi sevi vara variNI, tAsu sesa sIsihi dharavi / aha phalavadhipuri pAsu pasaMsiu, rUNa saMti Asopa namaMsiu, uvaesihi vadhamANu nami / / 14 // maMDovari paNamiya paya pAsa, vIru mahevai pUrai Asa, rADadahi nami vIru jiNa / sAcaurihiM saMpattau saMdho, voru namI kiu pAya ulaMgho, nhavaNa vilevaNa pUja kare // 15 / / jiNahari ucchava vAra savAra, raMgi pata nAcai kiri apachara, nhavau vIru ghiya kalasabhare / sadhaNu varai mAlA UghaTTa, kavva kavitta bhaNai bahu bhaTTa, jIrAvaliNi (?) Umahiya // 16 // 130 ] Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ghAta // aha saMghAhivu sadharu suvicAru, saMghAhivu suguNanidhi saMghu meli bhaTTaNayara hUMtau / nAgauri guri tilaka kiu saMghapUja ati sujasa pattau / sAcaurihiM siri vIrajiNa bhuvaNihi nhavaNa visaalu| iNi pari sadarathi bhujabalihiM bhir3i bhaMjiu kalikAlu // 1 // dvitIya bhASA ratanapurihiM solamau jiNidu paNamiu duha-haraNu jirAuli pahu pAsanAhu nirakhiu suha-karaNu trividha pradakSaNa trividhapUja trikaraNa-saMjutto khImAgaru maNa-harasiyau dANi ghaNa jima vrisNto||1|| mahA pUja dhaja anai sAra AvArIya bhaMDaI khomacaMdu saMghavai roru dUthiya jaNa khaMDai AbU DUMgari dhavali pAja helai ArUhae devalavADau dekhi saMghu hiyar3ai gahagahae // 2 // vimaladaMDanAyaka - vihAri risahesarU namiyau lUNiga vasahI neminAhu ANadihi nhaviyau pItalamau jhAjhaNa-vihAri marudevI-naMdaNu Agali haya Aruhiu vimalu devI ANaMdaNu // 3 // vihu bhuvaNihi je jagati - mAhi deuliya jiNaMda te savi pUjiya pAvaharaNa pheDaNa duha - kaMda zrImAtA Agali viThTha risiya tirakkhI DUMgara - vivarihiM aMci devi arabuda mana harakhI // 4 // pUja avArI dhajA mAla anu iMdra mahocchava pamuha sukiya kiya khImacaMda saMghAhivi nava nava sirIpAlu parabatu anai bohithu bhimasIha cyAri mahAdhara sadharapaNai thApiyA abIha / / 5 / / [ 131 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ silahattho bhAMDAriu popau payaMDu jiNiyau pacchevANu pArasu pasaMsi nAmihi kattha visiTTha maMdAgiNi- muha acalesara varNasiri saMgha - loya pikkhevi caliya revagiri samuha ||6|| saMti samiddha dhavalI vIru namaMti kolI puNi varakuli thI uddi sivarANi mAnu tirivAr3ai jiNa namaI saMghu bhaMbhUvAr3ai pAsu namiu saMghu umAhiu citti ghaNau vajjANai vadhamANu namI aMciu jiNavaru saMtinAhu sAhelai nami vIru dhoru khImacaMdu saMghapati bhatti saMghihi tahiM meghu valAvai liyau sadhara AvAsiu jUnaigaDhi jiNaharihi bUDhu dakkhiNa kalyANa Ri trihu suThAmi Ainahu pUjiyau saMghi jiNavaru vIjoyai ratanAgaru jovai doghau saMghapatte cahu bhuvaNihi bhatte // 7 // siri kumaravihAra bhaNi nemi kumAra vaDhamANi pahUta u saMjUtau ||8|| marudevI anu kavar3a jakkhu rahanemI aMbA paloi pajUnaha namI nemi sAmi mahApUja kari 132 ] Jain Educationa International appiu sammANu saMghAhi jA bheTiu tahi mahipAlu rANu revagiri Aruhai pAja neminAtha vajramai biMbu nami daMDa - praNAmi pApu hariu gayaMdamaI kuMDi jali vimala sanAni // 10 // vadhamANu siridhArihiM AvaI pAvai khemi kari hami ||9|| nami jiNavara biMba seji rAjala nirakhate avaloyaNi jaMte jiNahari AvaMte dei sudhaja dANihi varisaMte // 12 // For Personal and Private Use Only Dibi / / 11 / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anna avArI maMDi suthiru jasi jagatu bharate rAsa bhAsa khelA sucaMga raMgihiM nAcate mukalAvI jiNu sesa lei nija sIsa gharate vali jUnaigaDhi khImacaMdu cittihi harisate // 136 maMgalauri pahu pAsanAhu navapallava pUjiu devApATTaNi sasipahu namevi maNi vaMchI pUjiu aMbika koDInAri namI dIvihi pahupAsA Unihi nhaviyau ghRtakalolu maMgalla - nivAso // 14 // mahuaiM tArAjhaihi cIru ghoghihiM navakhaMDo jo kalikAlihi kapparukkhu duha-dalaNa payaMDo vAlU kaDi siri risahu boru nami pAlItANai hiva kavi setruja titthurAu bahu buddhi vakhANai // 15 // // ghAta // laMghi duggama laMghi dugmama garuya suvisAla girimAla avaloya vaNa-sariya-kUa-ArAma-mahu (?)-gaDha uttaMga ai caMgatara lara aNega joiya sudiDha maDha giri garuai giranAri caDa neminAha pymNti| khImAgaru saMghapati ima nija bhavu saphalu karaMti tRtIya bhASA . giri kaDaNihi nami nemi jiNu mAlhaMtaDe lei vizrAmu / suNi. Agali maiMgali Aruhiya mA0 marudeviya amirAma // 1 // su0 aMci saMti anu ajiya jiNu mA0 adabuda Adi praNAmu / su0 kavaDilu raMgi vadhAviyau mA0 jasu ati gha gu guNagrAma // 2 // su0 aNupamasari jali kalasa bhare mA0 pahutau pauli pravesi / su0 nayaNa bhariya ANaMda jale mA0 tilakha toraNaha nivesi // 3 / / su0 [ 133 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAuDiAlai ArUhavi mA0 jagapati jiNu nirakhei / su0 khImacaMdu saMghAhiva e mA0 daMDa-praNAma karei // 4 // su0 caMdani mRgamadi kukumihiM mA0 pUjai jiNavaru bhaai| su0 kusumamAla kisaNAgarihiM mA0 soha huai jiNa kaai||5|| su0 rAiNi rukhu vadhAri kare mA0 mani dhari ati ucchAhu / su0 karavi avAriya dei dhaja mA0 mukalAvI jiNanAhu // 6 / / su0 mukalAvaNa mAgaNa jaNaha mA0 varisae sovanadhAra / su0 vAI caMpesaru avayariu mA0 sevaka dei siMgAra / / 7 / / su0 lalatAsara-taDi Aviyau mA0 davaDiu dUsamakAlu / su0 valahI vali AvAsiyau mA0 saMghAhivu su visAlu / / 8 / / su0 ghaMdhUkai jiNa voru thuNi mA0 jhaMjhUvAr3ai.... / su0 ............... / / 9 / / nAgAvAr3au nirakhiyau mA0 nija kittihiM dhavalaMtu / su0 chaDihi payANihi saMghapate mA0 bhaTTanayari saMpatu // 10 // su0 motIya cauka pUrAviyau e mA0 ghari ghari vaMduravAla / su0 pUnakalasa huu sAmuhau mA0 gIya jhuNi vara mAla / / 11 / / su0 DhAlai camara catura avala mA0 bAjai vAditra raMgi / su0 pahirAviu saMghAhivai mA0 rAi hamIri sucaMgi / / 12 / / su0 saMghapUja vitthari karae mA0 harasiu zrAvaya lou / su0 jaya jayakAra samucchaliu mA0 loDhA-kulihu ujou // 13 // su0 jA thiru mahiyali meru gire mA0 gayaNihiM diNayaru jAma / su0 khImacaMdu pariyaNa sahiu mA. thiru huu mahiyali tAma / / 14 / / su0 sAsaNadevi sAnidhu karae mA. harau duriu vaDi mAiM / su0 khImAgaru thirudhara jayau mA0 sau naMdaNasyauM bhAI / / 15 / / su. / / iti zrI saMghapati khImacaMda rAsaH ||chH|| 134 Jain Educationa Interational For Personal and Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAsa-sAra atizaya-nivAsa RSabha, neminAtha aura pArzva jinezvara ko namana karake kavi khImacaMda saMghapati kA rAsa kahatA hai| bharatakSetra meM bhaTTanayara meM haMbIra narezvara rAjya karatA hai| vahA~ mithyAtva-nAzaka loDhAkula-maMDaNa mAlhau, usake putra kAlAgara ke aMgaja lakhamaNasAha jaina dharma meM utsAha vAlA thaa| usake deU aura bhImar3a do putra hue| deU ke prathama putra mAlAgara ne pUrva ke tIrthoM ko namana kara bhava saphala kiyaa| dUsarA UdharaNa aura tIsarA khokhara puNyAtmA huaa| mAlAgara kI patnI melAde kI kukSI se utpanna khImarAja pRthvotala prasiddha, vinaya-viveka-vicAra-vAna aura deva-guru dharma meM rata tathA amala AcAra meM aharniza nirbhaya hai| UdharaNa ke ubhaya-pakSa-nimala, dharmAtmA dhanAgara aura mUmacaMda do putra hue| khokhara kA putra bhIkha u bhI pavitra bhAvanA vAlA thaa| bhImar3a kA putra jhAMjhaNa, tatputra salakhaNa huaa| khImarAja kI guNavAna patno khImasirI ke 1 puNyapAla 2 zrIpAla 3 popau 4 jiNarAja 5 pAsacaMda nAmaka pAMca putra hue| mUmacaMda kA putra mAchara, bhIkhA kA putra rAmacaMdra aura salakhaNa ke putra chAjU va sohila the| isa prakAra khImarAja apane parivAra yukta suzobhita hai| bhagavAna zAMtinAtha ziva sukha karane vAle aura gotrajA devI upasargo kA nivAraNa karanevAlI hai| vaDagaccha meM munizekhara-sUri- zrItilakasUribhadrezvarasUri, tatpaTTa munIzvarasUri aura unake paTTadhara ratnaprabhasUri haiM / munIzvara-sUri ke vacanoM se khImacaMda jaina dharma ke AcAroM kA cArutayA pAlana karatA thaa| eka dina khomacaMda ne socA zatrujaya giranAra kI yAtrA karU jisase nirmala kula kIrti kA vistAra ho|' usane apane parijanoM se maMtraNA karake sadguru ko khamAsamaNa pUrvaka hArdika bhAvanA batalAI aura rAya haMbIra kI sasammAna AjJA prApta kara, saM0 1487 mitI mAgha zukla 5 guruvAra ko devAlaya meM zAntinAtha bhagavAna ko pratiSThApita kara sabhInagaroM meM saMghapati khImarAja ne kuMkuma patrikAe~ prasArita kii| devarAja, sAjana, saMghapati. sahasarAja, raNasoha, dhodhU, hIra, devala Adi agaNita logoM ke zreNibaddha [ 135 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sijavAloM ne saMgha prayANa kiyaa| jina bhaktirata logoM dvArA prekSaNIya rIti se saMgha dehaDahara phuNcaa| sarovara ke taTa para DerA taMbU lge| sarasA, jogiNipura (dillI), narahaDa, sunAmagar3ha, mulatAna, ucca, sammANA, perojAbAda hisAra Adi ke zrAvaka A mile| rAuta AlhU sammAnita prayANa karake cle| tIra, talavAra, mudgaradhArI azvArohI subhaTa loga saMgha ke sAtha saMcalita the| thala samudra ko sahaja meM ulaMghana kara chApara Aye, caMdraprabha bhagavAna ko vaMdana kara, laDDaNu (lADanUM) nagara meM zAntinAtha prabhu ke darzana kiye| phira kramazaH nAgapura ( nAgaura ) pahu~cakara cha: jinAlayoM meM pUjA aura mahAdhvajAropa kiyaa| mitI phAlguna zukla 11 ravivAra ke dina ullAsapUrNa vAtAvaraNa meM sadguru zrI munIzvarasUri ne khImacaMda ke saMghapati-tilaka kiyaa| nAnA prakAra ke vAjitra vaje, vistAra se saMghapUjA huI, yAcakoM ko svarNa, vastra pauzAka se saMtuSTa kiyaa| jomaNavAra vizAlarUpa meM hote the| khomasirI vihAra karate muniyoM kI sAra saMbhAla rakhatI thii| lakkhI aura kapUrI donoM bahina-suhAsaniyeM khImacaMda ko AzISa detI thii| bhaMDANai meM bar3akuladevI kI sevA kara usakI sesa prAsAda sirodhArya kara phalavadhi pArzvanAtha, rUNa va Asopa meM zAMtinAtha, uvaesa (osiyAM) meM varddhamAna svAmI ko namaskAra kiyaa| maMDovara meM pArzvanAtha, mahevai meM vIra prabhu, rAGadraha meM tathA sAcaura meM pahu~cakara vIra prabhu kI yAtrA kii| vahA~ nhavaNa, vilepana aura pUjana kara ghRta-kalazoM se abhiSeka Adi vividha utsava kie| ratanapura meM zAMtinAtha aura jIrAula meM pArzvanAtha bhagavAna ke mahAdhvajAropa kara khImacaMda saMghapati aneka dukhiyoM kA kaSTa nivAraNa karate hue AbU giri para phuNce| vahA~ devalavAr3au meM vimala daNDanAyaka ke vihAra meM RSabhadeva, lUNaga-vasahI meM neminAtha aura jhAjhaNa-vihAra meM pittalamaya AdIzvara bhagavAna kI yAtrA kii| mandira ke Age vimala azvArUr3ha hai tathA donoM maMdiroM kI jagatI meM devakulikAoM kI pUjA kI, zrImAtA, viThThaRSi kA nirIkSaNa kiyA, DuMgara ke vivara meM abuda devI kI arcA karake pUjA, dhvajAroha aura indramahotsava Adi nAnA utsava karake Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMghapati khImacaMdane 1 zrIpAla 2 parvata 3 bohitha aura 4 bhImasiMha ko saMgha ke mahAdhara sthApita kie| bhaMDArI popau, jiNiyau, silahattha aura pArasa ko saMgha ke pacchevANu (pRSTharakSaka) bnaae| acalezvara, vaziSTa, mandAkinI Adi sthAnoM kA avalokana kara saMgha ne raivatagiri kI ora prayANa kiyaa| dhavalI meM vIraprabhu, bIjoya meM zAntinAtha, kolI, varakuli, thIrAudda, sivarANa, tirivADa, kramazaH jAkara saMgha ne cAra jinAlayoM ko bhakti pUrvaka vaMdana kiyaa| jhaMvADA meM kumAravihAra sthita pArzvanAtha ko vaMdana kara, neminAthaprabhu ke darzanoM kI prabala bhAvanA se saMgha agrasara hokara vajjANA, vaDhavANA, jAkara zAMtinAtha va vaddha mAna tathA sAhelaya (sAyalA) meM vIra namana kara sidhara aaye| khImacaMda saMghapati ne yahA~ megha ko bulavA liyaa| jUnAgar3ha pahuMcakara saMghapati ne dakSiNa kara se hema vRSTi kii| rANA mahIpAla se bheMTa kara sammAnita huaa| raivatagiri kI pAja car3hakara neminAtha prabhu ke vajramaya bimba ko praNAma kiyaa| aura gajendrapada kuDa meM snAna kiyaa| tInoM kalyANaka sthAnoM meM jinezvara-bimboM ko namana kara, zatruJjayAvatAra maMdira meM AdinAtha, marudevI, kavar3ayakSa kA vandana kara, rAjula-rahanemi guphA, ambAzikhara, avaloyaNa zikhara jAte, zAmba-pradya mna zikhara kI yAtrA kara nemijinagRha aaye| mahAdhvajAropaNa, dAna-punya, avArita satra, rAsa, bhAsa nRtyAdi bhakti kara vApasa jUnAgar3ha aaye| phira maMgalaura meM navapallava pArzvanAtha, devapaTTaNa ( devakA pATaNa) meM caMdraprabha ko namana kara, koDInAra meM aMbikA ke darzana kara, dIva baMdara, UnA Aye / ghRtakallola, mahuA, tArAjhaya (talAjA) aura ghoghA meM navakhaNDa pArzvanAtha, kIkara vAlUkaDa meM RSabhadeva mahAvIra ko vaMdana karake saMgha pAlItAnA phuNcaa| ___ mahAtIrtha zatrujaya girirAja para car3hate prathama neminAtha prabhu ke darzana kara maiMgala ( hAthI ) Arohita marUdevI mAtA ko vaMdanakara, kavar3a yakSa ko bdhaayaa| phira anupama sarovara kA jala kalaza bhara ke pratolI meM praveza kiyaa| bhakti sikta harSAtha pUrNa nayanoM se tilakha toraNa aura pAur3iAlaha ArohaNa kara jagata pati jinezvara adabuda ajita zAnti AdIzvara [ 137 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdinAtha ke darzana kie, saMghapati khImacaMda ne kuMkuma caMdana kastUrI se bhAvapUrvaka pUjA kI / puSpamAlA aura kRSNAgaru apaMNa kara jina bhakti kI, rAyaNa rUkha ko badhAyA / avArita satra dekara dhvAjAropa kiyA aura vidA hote samaya svarNa - vRSTi dvArA yAcakoM ko saMtuSTa kiyA / phira lalatAsara ke taTa para Aye / pAlItAnA se valahI hote hue ghaMdhUkA Akara vIra prabhu kI stavanA kI / bhUjhavADA, nAgAvAr3A hote hue kramaza: chaDihi zIghra prayANa dvArA bhaTanera Aye / ghara ghara meM vaMdaravAla sajAe, motiyoM se cauka pUrA gayA, puNyakalaza lekara gIta gAte hue vAjitroM ke sAtha saMghapati kA svAgata huA / rAya hamIra ko saMghapati ne paharAvaNI dI / sarvatra harSa huA, loDhAkula ko udyota karane vAlA saMghapati khImacaMda zAsanadevI ke sAnidhya se cirakAla jayavaMta rahe / 138 1 Jain Educatoa International For Personal and Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal and Private Use Only