Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo namo nimmaladasaNarasa AgAmasUtra hindIanuvAda anuvAdakartA muni dIparatnasAgara TETTEEuronaruROTER
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmaladaMsaNassa zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgaragurUbhyo nama : Agamasatra [hindI anuvAda] - bhAga : 5 - bhagavatI-(zataka 30 se 41) jJAtAdharmakathA, upAsakadazA : anuvAdakartAH -: muni dIparatnasAgara : AgamasUtra-hindI anuvAda (saMpUrNa) mUlya - 35. 2700 / tA. 21/11/2001 budhavAra 2058 - kArataka-suda-6 / / OM zrI zrutaprakAzana nidhi 5
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda 9 OM hrI~ zrI pArzvanAthAya namaH : mudraka : zrI navaprabhAta prinTIMga presa ghIkAMTA roDa, ahamadAbAda : kampojha : zrI grAphiksa, 21 subhASanagara, giradharanagara, zAhIbAga, ahamadAbAda -saMparka sthala "Agama ArAdhanA kendra" zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM-13, 4-thI maMjhila, vhAI senTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta)
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda 5 anudAna-dAtA * pa. pU. gacchAdhipati AcAryadevazrI jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA. kI preraNA se - " zrI sImaMdhara svAmIjI jaina derAsarajI - aMdherI pUrva, muMbaI" - jJAnarAsI meM se * pa. pU. saMyamamUrti gacchAdhipati A. devazrI devendrasAgara sUrIzvarajI ma.sA. ke paTTa prabhAvaka vyAkaraNa vizArada pU. A. zrI naradevasAgara sUrIjI ma.sA. tathA unake ziSya pU. tapasvI gaNIvarya zrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA. ke preraNA se - " zrI veparI zve0 mUrtio saMgha - cainnAI" kI tarapha se / * pa. pU. kriyArucivaMta AcAryadeva zrImad vijaya RcakacandrasUrIzvarajI ma.sA. kI jJAnabhaktirupa preraNAse zrI tAladhvaja jaina ve. tIrtha kamiTI - talAjA, (saurASTra) kI tarapha se / * pa. pU. AdeyanAmakarmadhara paMnyAsapravara zrI abhayasAgarajI ma.sA. ke paTTaprabhAvaka avasarajJa pUjya AcAryadevazrI azokasAgarasUrIzvarajI ma.sA. kI preraNA se zrI sAbaramatI, rAmanagara jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda kI taraphase / * pa. pU. zrutAnurAgI AcAryadevazrI vijaya municandra - sUrIzvarajI ma.sA. kI preraNAse - vAMkaDIyA vaDagAma jaina saMgha kI tarapha se / * pUjya zramaNIvaryA zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA. ke paTTadharA ziSyA mRdubhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma.sA. kI zubhapreraNA se zrI sumeraTAvara jaina saMgha, muMbAI kI tarapha se /
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ - AgamasUtra hindI anuvAda 9 - anudAna-dAtA * pa.pU. AgamodhdhAraka AcArya deva zrImad AnandasAgarasUrIzvarajI ma.sA. ke samudAyavartinI tapasvIratnA zramaNIvaryA zrI kalpaprajJAzrIjI ma.sA. kI zubha preraNA se kArTara roDa jaina zve. mU.pU. saMgha, borIvalI ISTa, muMbAI kI tarapha se / * paMDitavarya zrI vIravijayajI jaina upAzraya, bhaTThI kI bArI, amadAvAda / * zrI khAnapura jaina saMgha, khAnapura, amadAvAda / AgamasUtra hindIanuvAda - hetu zeSa sarvadravyarAzI / (1) zrI AgamazrutaprakAzana evaM . (2) zrI zrutaprakAzana nidhi kI tarapha se prApta huI hai| jo hamAre pUrva prakAzIta Agama sAhitya ke badale meM upalabdha huI thI -
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ [2] AgamasUtra hindI anuvAda 9 amArA prakAzano [1] abhinava hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam [3] abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam [4]. abhinava hema laghuprakriyA - 4 - saptAGga vivaraNam [5] kRdantamAlA [6] caityavandana parvamAlA [7] caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa [8]. caityavandana covizI [9] zatrujhayamavitta [pravRtti . [10] manava jaina paMDyA - 2046 [11] abhinava upadeza prAsAda - 1 - zrAvaka kartavya - 1 thI 11 [12] abhinava upadeza prAsAda - 2 - zrAvaka kartavya - 12 thI 15 [13] abhinava upadeza prAsAda - 3 - zrAvaka kartavya - 16 thI 36 [14] navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) [15] samAdhi maraNa [vidhi - sUtra - padya - ArAdhanA - maraNabheda - saMgraha [16] caityavaMdana mALA[779 caityavaMdanono saMgraha [17] tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1). [18] tatvArthasUtranA Agama AdhArasthAno [19] siddhAcalano sAthI AvRtti - be [20] caitya paripATI [21] amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI [22] zatruMjaya bhakti [AvRtti-be. [23] zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI [24] zrI cAtri pada eka karoDa jApa noMdhapothI [25] zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra [26] abhinava jaina paMcAMga - 2042 sirvaprathama 13 vibhAgomAM [27] zrI jJAnapada pUjA [28] aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi [29] zrAvaka aMtima ArAdhanA[AvRtti traNa [30] vItarAgastuti saMcaya[1151 bhAvavAhI stutio. [31] (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda 9 EES TREET LE_LEEZEZZEEEEEEEEEEEEEE | [32] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-1 [33] tatvAdhirAma sUtra maminaTI - adhyAya-2 [34] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-3 [34] tatvArthAdhigama sUtrAminaTa- adhyAya-4 [36] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-5 [37] tattvArthAdhigamasUtra abhinava TIkA - adhyAya-6 [38] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 [39] tattvAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-8 [40] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-9 [41] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavakRta prakAzane pragaTa karela che.] [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] bIaM aMgasuttaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samavAo [AgamasuttANi-4] cautthaM aMgasuttaM [46] vivAhapannati [AgamasuttANi-5] paMcamaM aMgasuttaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chaThe aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattamaM aMgasuttaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8] aThThamaMaMgasuttaM [50] anuttarovavAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] paNhAvAgaraNaM [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUyaM [AgamasuttANi-11] ekkArasamaM aMgasuttaM [53] uvavAiyaM [AgamasuttANi-12] paDhama uvaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13] bIaM uvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14] taiyaM uvaMgasuttaM [56] pannavaNAsuttaM [AgamasuttANi-15] cautthaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannati [AgamasuttANi-16] paMcamaM uvaMgasuttaM [58] caMdapannati [AgamasuttANi-17] chaThe uvaMgasuttaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattamaM uvaMgasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasuttANi-19] aThThamaM uvaMgasuttaM [61] kappavaDiMsiyANaM [AgamasuttANi-20] navamaM uvaMgasuttaM [62] puphiyANaM [AgamasuttANi-21] dasamaM uvaMgasuttaM
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda 9 [63] pupphacUliyANaM [AgamasuttANi-22] ekkArasamaM uvaMgasuttaM [64] vaNhidasANaM [AgamasuttANi-23] bArasamaM uvaMgasuttaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24] paDhamaM paINNagaM [66] AurapaccakkhANaM [AgamasuttANi-25] bIaMpaINNagaM [67] mahApaccakkhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27] cautthaM paINNagaM [69] taMdulaveyAliyaM [AgamasuttANi-28] paMcamaM paINNagaM [70] saMthAragaM [AgamasuttANi-29] chaTuM paINNagaM [71] gacchAyAra [AgamasuttANi-30/1] sattamaM paINNagaM-1 [72] caMdAvejjhayaM [AgamasuttANi-30/2] sattamaM paINNagaM-2 [73] gaNivijA [AgamasuttANi-31] aThThamaM paINNagaM [74] deviMdatthao [AgamasuttANi-32] navamaM paINNagaM [75] maraNasamAhi [AgamasuttANi-33/1] dasamaM paINNagaM-1 [76] vIratthava [AgamasuttANi-33/2] dasamaM paINNagaM-2 [77] nisIhaM [AgamasuttANi-34] paDhamaMcheyasuttaM [78] buhatkappo [AgamasuttANi-35] bIaMcheyasuttaM [79] vavahAra [AgamasuttANi-36] taiyaM cheyasuttaM [80] dasAsuyakkhaMdhaM [AgamasuttANi-37] cautthaM cheyasuttaM [81] jIyakappo [AgamasuttANi-38/1] paMcamaM cheyasuttaM-1 [82] paMcakappabhAsa [AgamasuttANi-38/2] paMcamaM cheyasuttaM-2 [83] mahAnisIhaM [AgamasuttANi-39] chaThaM cheyasuttaM [84] AvassayaM [AgamasuttANi-40] paDhamaM mUlasuttaM [85] ohanijjutti [AgamasuttANi-41/1] bIaMmUlasuttaM-1 [86] piMDanijjutti [AgamasuttANi-41/2] bIaMmUlasuttaM-2 [87] dasaveyAliyaM [AgamasuttANi-42] taiyaM mUlasuttaM [88] uttaragjhayaNaM [AgamasuttANi-43] cautthaM mUlasuttaM [89] naMdIsUrya [AgamasuttANi-44] paDhamA cUliyA [90] anuogadAraM [AgamasuttANi-45] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90 abhinavazruta prakAzane pragaTa karela che. |
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda 7 [1] AyAra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] pahelu aMgasUtra [2] sUyagaDa gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] bIjuM aMgasUtra [93] ThANa gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] trIjuM aMgasUtra [94] samavAya gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] cothuM aMgasUtra [5] vivAhapannati- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-2) pAMcamuM aMgasUtra [6] nAyAdhammakahA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] chaThuM aMgasUtra [97 uvAsagadAsA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] sAtamuM aMgasUtra [98] aMtagaDadasA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra [9] anuropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] navamuM aMgasUtra [100] pAvAgaraNa- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] dasamuM aMgasUtra [101] vivAgasUya- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra [102] uvavAI gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra [103 rAyauseNiya- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra [104] jIvAjIvAbhigama- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra [105] pannavaNAsura- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] cothuM upAMgasUtra [106] sUrapannati gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] pAMcamuM upAMgasUtra [10] caMdapati- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] chaThuM upAMgasUtra [108] jaMbuddIvapannati- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] sAtamuM upAMgasUtra [10] nirayAvaliyA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] AThamuM upAMgasUtra [117] kaSpavaDisiyA- 'gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5 navamuM upAMgasUtra [111] puphiyA gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] dazamuM upAMgasUtra [112] pucUliyA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra [117] vaNiraMdasA gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra [114] causaraNa gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] pahelo patro [115] AurapaccakakhANa- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6) bIjo payagno [116] mahApaccakakhANa- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] trIjo payatro [117] bhattapariNA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] cotho payatro [118] taMdulaveyAliya- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] pAMcamo paDyo [118] saMthAraga gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chaThTho patro [12] gacchAyAra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] sAtamo payagno-1 [121] caMdAvarjhAya- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] sAtamo payagno-2 [122] gaNivijjA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] AThamo paDyo [123] deviMdasthao- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] navamo paDyo [124] vIratthava gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] dazamo payatro - 8 -
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda 9 [125] nisIs gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chedasUtra paheluM [126] pusta5- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chedasUtra bIjuM [127] AUR gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chedasUtra trIjuM [128] dasAsuyakhaMdha- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chedasUtra cothuM [128] po gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chedasUtra pAMcamuM [130] mahAnisIi- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chedasUtra chaThuM [131] bhAssaya- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] paheluM mUlasutra [132] mounihutti- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-1 [1.33] piMniti- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7 bIjuM mUlasutra-2 [14] 6sayAliya- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] trIjuM mUlasutra [15] utta24Laya- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra [136] nahIsukta- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] pahelI cUlikA [17] anumogadAra- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. | [138] dIkSA yogadi vidhi [139] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-1 [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-2 [142] sthAnAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-3 [143] samavAyAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-4 [144] bhagavatIaGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-5/6 [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [147] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [149] praznavyAkaraNAgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [150] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-9 [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-10/11 [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [156] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 -
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda 9 [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-13 [158] nisyAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi . saTIkaM-14 [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [162] vaNhidasAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [164] AturapratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [166] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [167] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [168] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [169] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [170] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [172] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [173] nizIthachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-15-16-17 [174] bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-18-19-20 [175] vyavahArachedasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-21-22 [176] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [177] jItakalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [178] mahAnizIthasUtraM [mUlaM) AgamasuttANi saTIkaM-23 [179] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-24-25 [180] oghaniyuktimUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-26 [181] piNDaniyuktimUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-26 [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-27 [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-28-29 [184] nandI-cUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM . AgamasuttANi saTIkaM-30 [186] bhAgama-viSaya-zana (AgamayUra viSayAnubha) prakAzana 139 thI 186 Agamathuta prakAzane pragaTa karela che. | - 10 -
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda [187 ] Agamasaddakoso - 1 [188] Agamasaddakoso - 2 [189] Agamasaddakoso - 3 [190] Agamasaddakoso - 4 a... au ka.... dha na.... ya ra....ha prakAzana 187 thI 190 Agamasuta pagAsaNe pragaTa karela che. [191] AcArasUtra - hindI anuvAda [192] sUtrakRtasUtra - hindI anuvAda[193] sthAnasUtra - hindI anuvAda [194] samavAyasUtra - hindI anuvAda [195] bhagavatIsUtra - hindI anuvAda [196] jJAtAdharmakathAsUtra - hindI anuvAda [197] upAsakadazAsUtra - hindI anuvAda [198] antakRddazAsUtra - hindI anuvAda [199] anuttaropapAtikadazAsUtra - hindI anuvAda [200] praznavyAkaraNasUtra - hindI anuvAda [201] vipAkazrutasUtra - hindI anuvAda [202] aupapAtikasUtra - hindI anuvAda [203] rAjaprazniyasUtra - hindI anuvAda [204] jIvAjIvAbhigamasUtra - hindI anuvAda [205] prajJApanAsUtra - hindI anuvAda [206] sUryaprajJaptisUtra - hindI anuvAda [207] caMdraprajJaptisUtra - hindI anuvAda [208] jaMbUdvIpaprajJaptisUtra - hindI anuvAda [209] nirayAvalikAsUtra - hindI anuvAda [210] kalpavataMsikAsUtra - hindI anuvAda [211] puSpitAsUtra - hindI anuvAda [212] puSpicUlikAsUtra - hindI anuvAda [213] vahidazAsUtra - hindI anuvAda [214] catuHzaraNasUtra - hindI anuvAda [215] AturapratyAkhyAnasUtra - hindI anuvAda [216] mahApratyAkhyAnasUtra - hindI anuvAda [217] bhaktaparijJAsUtra- hindI anuvAda 11 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 1 AgamasUtra - 2 AgamasUtra - 2 AgamasUtra - 3, 4, 5 AgamasUtra -5 AgamasUtra - 5 AgamasUtra - 6 AgamasUtra - 6 AgamasUtra - 6 AgamasUtra - 6 AgamasUtra - 6 AgamasUtra - 6 pajjatA pajjatA pajjatA pajjatA AgamasUtra - 7 AgamasUtra - 7, 8 AgamasUtra - 8 AgamasUtra - 8 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda 5 [218] taMdulavaicArikasUtra - hindI anuvAda [219] saMstArakasUtra - hindI anuvAda [220] gacchAcArasUtra - hindI anuvAda [221] candravedhyakasUtra - hindI anuvAda [22.2] gaNividyAsUtra - hindI anuvAda [223] devendrastavasUtra - hindI anuvAda [224] vIrastavasUtra - hindI anuvAda [225] nizIthasUtra - hindI anuvAda [226] bRhatkalpasUtra - hindI anuvAda [227] vyavahArasUtra-hindI anuvAda [228 ] dazAzrutaskandhasUtra - hindI anuvAda [229] jItakalpasUtra - hindI anuvAda [230] mahAnizIthasUtra - hindI anuvAda [231] AvazyakasUtra - hindI anuvAda [ 232] oghaniyukti hindI anuvAda [233] piNDaniyukti hindI anuvAda [234] dazavaikAlikasUtra - hindI anuvAda [235] uttarAdhyayanasUtra - hindI anuvAda [236] nandIsUtra - hindI anuvAda [237] anuyogadvArasUtra - hindI anuvAda prakAzana-191 thI 237 - AgamasUtra - 10 AgamasUtra - 10 AgamasUtra - 10 AgamasUtra - 10 AgamasUtra - 10 12 AgamasUtra - 10 AgamasUtra - 10 AgamasUtra - 10 AgamasUtra - 10 AgamasUtra - 10 AgamasUtra - 10 AgamasUtra - 10 AgamasUtra - 10,11 AgamasUtra - 11 AgamasUtra - 11 AgamasUtra - 11 AgamasUtra - 12 AgamasUtra - 12 AgamasUtra - 12 AgamasUtra - 12 zrI zruta prakAzana nidhie pragaTa karela che.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama 1 2 3 4 5 7 8 9 10 99 12 13 - AgamasUtra - bhAga - 5 - anukrama 5 bhagavatIsUtra - hindI anuvAda - anukrama zataka AgamasUtra hindI anuvAda 5 zataka- 30 zataka- 31 zataka- 32 zataka- 33 zataka- 34 zataka- 35 zataka- 36 zataka- 37 zataka- 38 zataka- 39 zataka-40 zataka-41 pariseSa anukrama 998 - 1002 1003 1015 1016-1017 1018 - 1032 1033-1043 1044-1057 1058-1060 13 vijJapti - zrI bhagavatIjI sUtrake 1061 1062 1063 1064-1067 1068-1079 1080-1087 / (1) zataka - 1 se 10 bhAga - 3 meM hai ( 2 ) zataka - 11 se 29 bhAga - 4 meM hai / pRSThAMka 17-22 22-25 25-26 26-29 29-38 38-43 43-44 44 44 44 45-48 48-52 52-53
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama 9 GMSKAWW7 AgamasUtra hindI anuvAda 5 6 jJAtAdharmakathAsUtra - hindI anuvAda - anukrama 5 zrutaskandha- 1 5 utkSipta saMghATa aMDaka adhyayana kurma/kacchapa zailaka tuMbaka rohiNI mallI 8 9 10 candra 11 dAvadava mAkaMdI 12 udaka maNDuka / dardura 13 14 tetalIputra 15 nandIphala 16 amarakaMkA 17 azvajJAta 18 susumA 19 puNDarIka 14 anukrama 1-41 42-54 55-61 62 63-73 74 75 76-109 110-140 141 142 pRSThAMka 54-95 95-104 104 - 108 109-110 111-123 123-124 124-128 129-154 154-163 163-164 164-165 165-170 143-144 145-147 170-175 148-156 175-184 157 184-187 158-183 187-217 184-207 217-222 208-212 222-227 213-219 228-232
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda 9 AgamasUtra-bhAga-5-anukrama 5 zrutaskandha-2 5 Q jJAtAdharmakathAsUtra-hindIanuvAda-anukrama | varga adhyayanasaMkhyA o rm x 5 w gao anukrama | pRSThAMka 220-224 232-237 225 238226- 238-239 227 239228-233 239-240 234 240235 240236 240-241 237 241238-241 241-242 15
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda 9 AgamasUtra-bhAga-5-anukrama 7 upAsakadazAsUtra-hindIanuvAda-anukrama) krama adhyayana Ananda kAmadeva w < anukrama | | 1-19 20-28 29-31 32-33 34-36 37-40 41-47 48-56 5758-73 culanIpitA surAdeva cullazataka kuMDakolika saddAlaputra mahAzataka naMdInIpitA leiyApitA pRSThAMka 243-251 251-255 255-257 258259259-261 261-266 267-270 270270-271 / 16
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 namo namo nimmaladasaNassa |53-bhagavatI/vyAkhyAprajJapti aMgasUtra-5/3-hindI anuvAda - zataka-30 uddezaka-1 [998] bhagavan samavasaraNa kitane kahe haiM ? gautama ! cAra, yathA-kriyAvAdI, akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vinayavAdI / bhagavan ! jIva kriyAvAdI haiM, akriyAvAdI haiM, ajJAnavAdI haiM athavA vinayavAdI haiM ? gautama ! jIva kriyAvAdI bhI haiM, akriyAvAdI bhI haiM, ajJAnavAdI bhI haiM aura vinayavAdI bhI haiM / bhagavan ! salezya jIva kriyAvAdI bhI haiM ? ityAdi prazna / gautama ! salezya jIva kriyAvAdI bhI haiM yAvat vinayavAdI bhI haiM / isa prakAra zuklalezyAvAle jIva paryanta jaannaa| bhagavan ! alezya jIva kriyAvAdI haiM ? ityAdi prazna / gautama ! ve kriyAvAdI haiM / bhagavan ! kRSNapAkSika jIva kriyAvAdI haiM ? gautama ! kRSNapAkSika jIva akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vinayavAdI haiM / zuklapAkSika jIvoM ko salezya jIvoM ke samAna jAnanA / samyagdRSTi jIva, alezya jIva ke samAna hai / mithyAdRSTi jIva, kRSNapAkSika jIvoM ke samAna haiM / bhagavan ! samyagamithyA dRSTi jIva kriyAvAdI haiM / ityAdi prazna / gautama ! ve ajJAnavAdI aura vinayavAdI haiM / jJAnI yAvat kevalajJAnI jIva, alezya jIvoM ke tulya haiM / ajJAnI yAvat vibhaMgajJAnI jIva, kRSNapAkSika jIvoM ke samAna hai / AhArasaMjJopayukta yAvat parigrahasaMjJopayukta jIva salezya jIvoM ke samAna haiM / nosaMjJopayukta jIvoM kA kathana alezya jIvoM ke samAna hai / savedI se lekara napuMsakavedI jIva taka salezya jIvoM ke sadRza haiM / avedI jIvoM alezya jIvoM ke tulya hai / sakaSAyI yAvat lobhakaSAyI jIvoM salezya jIvoM ke samAna hai / akaSAyI jIvoM alezya jIvoM ke sadRza hai / sayogI se lekara kAyayogI paryanta jIvoM salezya jIvoM ke samAna hai / ayogI jIva, salezya jIvoM ke samAna haiM / sAkAropayukta aura anAkAropayukta jIva, salezya jIvoM ke tulya haiM / bhagavan ! nairayika kriyAvAdI haiM ? ityAdi prazna / gautama ! ve kriyAvAdI yAvat vinayavAdI bhI hote haiM / bhagavan ! salezya nairayika kriyAvAdI hote haiM ? ityAdi prazna / gautama ! ve kriyAvAdI yAvat vinayavAdI bhI haiM / isI prakAra kApotalezya nairayikoM taka jaannaa| kRSNapAkSika nairayika kriyAvAdI nahIM haiM / isI prakAra aura isI krama se sAmAnya jIvoM kI vaktavyatA samAna anAkAropayukta taka vaktavyatA kahanA / vizeSa yaha hai ki jisake jo ho, vahI kahanA cAhie, zeSa nahIM kahanA cAhie / nairayikoM samAna stanitakumAra paryanta kahanA / _ bhagavan ! kyA pRthvIkAyika kriyAvAdI hote haiM ? ityAdi prazna / gautama ! ve
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 AgamasUtra-hindI anuvAda akriyAvAdI bhI haiM aura ajJAnavAdI bhI haiM / isI prakAra pRthvIkAyika Adi jIvoM meM jo pada saMbhavita hoM, una sabhI padoM meM akriyAvAdI au ajJAnavAdI haiM, ye hI anAkAropayukta pRthvIkAyika paryanta hote haiM / isI prakAra caturindriya jIvoM taka sabhI padoM meM madhya ke do samavasaraNa hote haiM / inake samyaktva aura jJAna meM bhI ye do madhyama samavasaraNa jAnane cAhie / paJcendriyatiryaJcayonika jIvoM kA kathana audhika jIvoM ke samAna hai, kintu inameM bhI jisake jo pada hoM, ve kahane cAhie / manuSyoM kA samagra kathana audhika jIvoke sadRza hai / vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika jIvoM kA kathana asurakumAroM ke samAna jAnanA / bhagavan ! kriyAvAdI jIva nArakAyu bAMdhate haiM / tiryaJcAyu bAMdhate haiM, manuSyAyu bAMdhate haiM athavA devAyu bAMdhate haiM ? gautama ! kriyAvAdI jIva manuSyAyu aura devAyu bAMdhate haiM / bhagavan ! yadi kriyAvAdI jIve devAyuSya bAMdhate haiM to kyA ve bhavanavAsIdevAyuSya bAMdhate haiM, yAvat vaimAnikadevAyuSya bAMdhate haiM ? gautama ! ve vaimAnika-devAyuSya bAMdhate haiM / bhagavan ! akriyAvAdi jIva nairayikAyuSya yAvat devAyuSya bAMdhate haiM ? gautama ! ve nairayikAyuSya yAvat devAyuSya bhI bAMdhate hai / isI prakAra ajJAnavAdI aura vinayavAdI jIvoM ke AyuSya-bandha ko samajhanA / ___ bhagavan ! kyA salezya kriyAvAdI jIva nairayikAyuSya bAMdhate haiM ? ityAdi prazna / gautama ! ve nairayikAyuSya nahIM bAMdhate ityAdi saba audhika jIva ke samAna salezya meM cAroM samavasaraNoM kA kathana karanA / bhagavan ! kyA kRSNalezyI kriyAvAdI jIva, nairayika kA AyuSya bAMdhate haiM ? ityAdi / gautama ! ve kevala manuSyAyuSya bAMdhate haiM | kRSNalezyI akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vinayavAdI jIva, nairayika Adi cAroM prakAra kA AyuSya bAMdhate haiM / isI prakAra nIlalezyI aura kApotalezyI ke viSaya meM bhI jAnanA / bhagavan ! kyA tejolezyI kriyAvAdI jIva nairayikAyuSya bAMdhate haiM ? ityAdi / gautama ! ve manuSyAyuSya aura devAyuSya bhI bAMdhate haiM / bhagavan ! yadi ve devAyuSya bAMdhate haiM to kyA bhavanavAsI, yAvat vaimAnika devAyuSya bAMdhate haiM ? pUrvavat jAnanA / bhagavan ! tejolezyI akriyAvAdI jIva nairayikAyuSya bAMdhate haiM ? ityAdi / gautama ! ve tiryaJcAyuSya yAvat devAyuSya bAMdhate haiM / isI prakAra ajJAnavAdI aura vinayavAdI ko jaannaa| tejolezyI ke AyuSya-bandha ke samAna padmalezyI aura zuklalezyI ke AyuSyabandha ko jAnanA | bhagavan ! alezyI kriyAvAdI jIva nairayikAyuSya bAMdhate haiM ? ityAdi / gautama ! nairayika yAvat deva, kisI kA AyuSya nahIM bAMdhate / bhagavan ! kRSNapAkSika akriyAvAdI jIva nairayikAyuSya bAMdhate haiM / ityAdi / gautama ! ve nairayika Adi cAroM prakAra kA AyuSya bAMdhate haiM / isI prakAra kRSNapAkSika ajJAnavAdI aura vinayavAdI jIvoM ke AyuSyabandha ko jAnanA / zuklapAkSika jIva salezyI jIvoM ke samAna AyuSyabandha karate haiM / bhagavan ! kyA samyagdRSTi kriyAvAdI jIva nairayikAyuSyabandha karate haiM ? ityAdi / gautama ! ve manuSya aura deva kA AyuSya bAMdhate / mithyAdRSTi kriyAvAdI jIva kA AyuSyabandha kRSNapAkSika ke samAna hai / bhagavan ! samyagmithyAdRSTi ajJAnavAdI jIva nairayikAyuSya bAMdhate haiM ? ityAdi / gautama ! alezyI jIva ke samAna jAnanA / isI prakAra vinayavAdI jIvoM ko jAnanA / jJAnI, AbhinibodhikajJAnI, zrutajJAnI aura avadhijJAnI kA kathana samyagdRSTi ke
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-30/-/1/998 19 samAna hai / bhagavan ! manaHparyavajJAnI nairayikAyuSya bAMdhate haiM ? ityAdi / gautama ! ve kevala deva kA AyuSya bAMdhate haiM / bhagavan ! yadi ve devAyuSya bAMdhate haiM, to kyA bhavanavAsI devAyuSya bAMdhate haiM ? gautama ! ve kevala vaimAnikadeva kA AyuSya bAMdhate haiM / kevalajJAnI ke viSaya meM alezyI ke samAna jAnanA / ____ ajJAnI se lekara vibhaMgajJAnI taka kA AyuSyabandha kRSNapAkSika ke samAna smjhnaa| AhArAdi cAroM saMjJAoM vAle jIvoM kA AyuSyabandha salezya jIvoM ke samAna hai / nosaMjJopayukta jIvoM kA AyuSyabandha manaHparyavajJAnI ke sadRza hai / savedI se lekara napuMsakavedI taka salezya jIvoM ke samAna haiM / avedI jIvoM kA AyuSyabandha alezya jIvoM ke samAna hai / sakaSAyI se lekara lobhakaSAyI taka ko salezya jIvoM ke samAna jAnanA / akaSAyI jIvoM ke viSaya meM alezya ke samAna jAnanA / sayogI se lekara kAyayogI taka salezya jIvoM ke samAna samajhanA / ayogI jIvoM ko alezya ke samAna kahanA / sAkAropayukta aura anAkAropayukta ko salezya jIvoM ke samAna jAnanA / / [999] bhagavan ! kyA kriyAvAdI nairayika jIva nairayikAyuSya bAMdhate haiM ? gautama ! ve nAraka, tiryaJca aura deva kA AyuSya nahIM bAMdhate, kintu manuSya kA AyuSya bAMdhate haiM / bhagavan ! akriyAvAdI nairayika jIva nairayika kA AyuSya bAMdhate haiM ? gautama ! ve nairayika aura deva kA AyuSya nahIM bAMdhate, kintu tiryaJca aura manuSya kA AyuSya bAMdhate haiM / isI prakAra ajJAnavAdI aura vinayavAdI nairayika ke AyuSyabandha ke viSaya meM samajhanA cAhie / bhagavan! kyA salezya kriyAvAdI nairayika, nairayikAyuSya bAMdhate haiM ? gautama ! sabhI nairayika, jo kriyAvAdI haiM, ve ekamAtra manuSyAyuSya hI bAMdhate haiM tathA jo akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vinayavAdI nairayika haiM, ve sabhI sthAnoM meM tiryaJca aura nanuSya kA AyuSya bAMdhate haiM / vizeSa yaha hai ki samyagmithyAdRSTi ajJAnavAdI aura vinayavAdI ina do samavasaraNoM meM jIvapada ke samAna kisI bhI prakAra ke AyuSya kA bandha nahIM karate / isI prakAra stanitakumAroM taka nairayikoM ke samAna jAnanA / bhagavan ! akriyAvAdI pRthvIkAyika jIva nairayika kA AyuSya bAMdhate haiM ? gautama ! ve tiryaJca aura manuSya kA AyuSyabandha karate haiM / isI prakAra ajJAnavAdI (pRthvIkAyika) jIvoM kA AyuSyabandha samajhanA / bhagavan ! salezya akriyAvAdI pRthvIkAyika jIva nairayika kA AyuSya bAMdhate haiM ? gautama ! jo-jo pada pRthvIkAyika jIvoM ke hote haiM, una-una meM akriyAvAdI aura ajJAnavAdI, ina do samavasaraNoM meM isI prakAra manuSya aura tiryaJca AyuSya bAMdhate haiM / kintu tejolezyA meM to kisI bhI prakAra kA AyuSyabandha nahIM hotA / isI prakAra apkAyika aura vanaspatikAyika jIvoM kA AyuSya-bandha jAnanA / tejaskAyika aura vAyukAyika jIva, sabhI sthAnoM meM akriyAvAdI aura ajJAnavAdI meM, ekamAtra tiryaJca kA AyuSya bAMdhate haiM / dvIndriya, trIndriya aura caturindriya jIvoM kA AyuSyabandha pRthvIkAyika jIvoM ke tulya hai / parantu samyaktva aura jJAna meM ve kisI bhI AyuSya kA bandha nahIM karate / bhagavan ! kyA kriyAvAdI paMcendriyatiryaJca nairayika kA AyuSya bAMdhate haiM ? gautama ! inakA AyuSyabandha manaHparyavajJAnI ke samAna hai / akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vinayavAdI cAroM prakAra kA AyuSya bAMdhate haiM / salezya jIvoM kA nirUpaNa audhika jIva ke sadRza hai / bhagavan ! kyA kRSNalezyI kriyAvAdI paMcendriyatiryaJca nairayika kA AyuSya bAMdhate haiM ? gautama !
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda ve nairayika yAvat deva kisI kA bhI AyuSya nahIM bAMdhate / akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vinayavAdI cAroM prakAra kA AyuSyabandha karate haiM / nIlalezyI aura kApotalezyI kA AyuSyabandha bhI kRSNalezyI ke samAna hai / tejolezyI kA AyuSyabandha salezya ke samAna hai / parantu akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vinayavAdI jIva tiryaJca, manuSya aura deva kA AyuSya bAMdhate haiM / isI prakAra padmalezyI aura zuklalezyI jIvoM ko kahanA / kRSNapAkSika akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vinayavAdI cAroM hI prakAra kA AyuSyabandha karate haiM / zuklapAkSikoM kA kathana salezya ke samAna hai / samyagdRSTi jIva manaHparyavajJAnI ke sadRza vaimAnika devoM kA AyuSyabandha karate haiM / mithyAdRSTi kA AyuSyabandha kRSNapAkSika ke samAna hai / samyagmithyAdRSTi jIva eka bhI prakAra kA AyuSyabandha nahIM karate / unameM nairayikoM ke samAna do samavasaraNa hote haiM / jJAnI se lekara avadhijJAnI taka ke jIvoM ko samyagdRSTi jIvoM ke samAna jAnanA / ajJAnI se lekara vibhaMgajJAnI taka ke jIvoM ko kRSNapAkSikoM ke samAna hai / zeSa sabhI anAkAropayukta paryanta jIvoM ko salezya jIvoM ke samAna kahanA / paMcendriyatiryaJcayonika jIvoM ke samAna manuSyoM ko kahanA / vizeSa yaha hai ki manaHparyavajJAnI aura nosaMjJopayukta manuSyoM kA AyuSyabandha-kathana samyagdRSTi tiryaJcayonika ke samAna hai / alezyI, kevalajJAnI, avedI, akaSAyI aura ayogI, ye audhika jIvoM ke samAna kisI bhI prakAra kA AyuSyabandha nahIM karate / zeSa pUrvavat / vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika jIvoM ko asurakumAroM ke samAna jAnanA / bhagavan ! kriyAvAdI jIva bhavasiddhika haiM yA abhavasiddhika haiM ? gautama ! ve abhavasiddhika nahIM, bhavasiddhika haiM / bhagavan ! akriyAvAdI jIva bhavasiddhika haiM yA abhavasiddhika haiM ? gautama ! ve bhavasiddhika bhI haiM aura abhavasiddhika bhI / isI prakAra ajJAnavAdI aura vinayavAdI jIvoM ko samajhanA / bhagavan ! salezya kriyAvAdI jIva bhavasiddhika haiM yA abhavasiddhika haiM ? gautama ! ve bhavasiddhika haiM | bhagavan ! salezya akriyAvAdI jIva bhavasiddhika haiM yA abhavasiddhika ? gautama ! ve bhavasiddhika bhI haiM aura abhavasiddhika bhI haiM / isI prakAra ajJAnavAdI aura vinayavAdI bhI jAnanA / zuklalezyI paryanta salezya ke samAna jAnanA / bhagavan ! alezyI kriyAvAdI jIva bhavasiddhika haiM yA abhavasiddhika haiM ? gautama ! ve bhavasiddhika haiM / isa abhilApa se kRSNapAkSika tInoM samavasaraNoM meM bhajanA se bhavasiddhika haiN| zuklapAkSika jIva cAroM samavasaraNoM meM bhavasiddhika haiM / samyagdRSTi alezyI jIvoM ke samAna haiM / mithyAdRSTi jIva kRSNamAbhika ke sadRza haiM / samyamithyAdRSTi jIva ajJAnavAdI aura vinayavAdI meM alezyI jIvoM ke samAna bhavasiddhika haiM / jJAnI se lekara kevalajJAnI taka bhavasiddhika haiM / ajJAnI se lekara vibhaMgajJAnI taka kRSNapAkSikoM ke sadRza haiM / cAroM saMjJAoM se yukta jIvoM salezya jIvoM ke samAna hai / nosaMjJopayukta jIvoM samyagdRSTi ke samAna hai / savedI se lekara napuMsakavedI jIvoM salezya jIvoM ke sadRza hai / avedI jIvoM samyagdRSTi ke samAna hai / saMkaSAyI yAvat lobhakaSAyI, salezya jIvoM ke samAna jAnanA / akaSAyI jIva samyagdRSTi ke samAna jAnanA / sayogI yAvat kAyayogI jIva salezyI ke samAna haiM / ayogI jIva samyagdRSTi ke sadRza haiM / sAkAropayukta aura anAkAropayukta jIva salezya jIvoM ke sadRza jAnanA / isI prakAra nairayikoM ke viSaya meM kahanA, kintu unameM jo
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-30/-/1/999 21 bola hoM, vaha kahanA / isI prakAra AsurakumAroM se lekara stanitakumAroM taka jAnanA / pRthvIkAyika jIva sabhI sthAnoM meM madhya ke donoM samavasaraNoM meM bhavasiddhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiM / isI prakAra vanaspatikAyika paryanta jAnanA cAhie / dvIndriya, trIndriya aura caturindriya jIvoM ke viSaya meM bhI isI prakAra jAnanA cAhie / vizeSa yaha hai ki samyaktva, audhika jJAna, AbhinibodhikajJAna aura zrutajJAna, inake madhya ke donoM samavasaraNoM meM bhavasiddhika haiM / zeSa pUrvavat / paMcendriyatiryaJcayonika jIva nairayikoM ke sadRza jAnanA, kintu unameM jo bola pAye jAte hoM, (ve saba kahane cAhie) / manuSyoM kA kathana audhika jIvoM ke samAna hai / mANavyantara, jyotiSka aura vaimAnikoM kA nirUpaNa asurakumAroM ke samAna jAnanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-30 uddezaka-2 [1000] bhagavan ! kyA anantaropapatraka nairayika kriyAvAdI haiM ? gautama ! ve kriyAvAdI bhI haiM, yAvat vinayavAdI bhI haiM / bhagavana ! kyA salezya anantaropapannaka nairayika kriyAvAdI haiM ? gautama ! pUrvavat / prathama uddezaka meM nairayikoM kI vaktavyatA samAna yahA~ bhI kahanA caahie| vizeSa yaha hai ki anantaropapanna nairayikoM meM se jisameM jo bola sambhava hoM, vahI kahane cAhie / sarva jIvoM kI, yAvat vaimAnikoM kI vaktavyatA isI prakAra kahanI cAhie, kintu anantaropapannaka jIvoM meM jahA~ jo sambhava ho, vahA~ vaha kahanA cAhie / bhagavan ! kyA kriyAvAdI anantaropapannaka nairayika, nairayika kA AyuSya bAMdhate haiM ? gautama ! ve nAraka yAvat deva kA AyuSya nahIM bAMdhate / isI prakAra akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vinayavAdI anantaropapannaka nairayika ke viSaya meM samajhanA cAhie / bhagavan ! kyA salezya kriyAvAdI anantaropapannaka nairayika nArakAyuSya bAMdhate haiM ? gautama ! ve nairayikAyuSya yAvat devAyuSya nahIM bAMdhate / isI prakAra vaimAnika paryanta jAnanA / isI prakAra sabhI sthAnoM meM anantaropapannaka nairayika, yAvat anAkAropayukta jIva kisI bhI prakAra kA AyuSyabandha nahIM karate haiM / isI prakAra vaimAnika paryanta samajhanA / kintu jisameM jo bola sambhava ho, vaha usameM kahanA cAhie / bhagavan ! kriyAvAdI anantaropapannaka nairayika bhavasiddhika haiM yA abhavasiddhika haiM ? gautama ! ve bhavasiddhika haiM, abhavasiddhika nahIM haiM / bhagavan ! akriyAvAdI ? gautama ! ve bhavasiddhika bhI haiM aura abhavasiddhika bhI haiM / isI prakAra ajJAnavAdI aura vinayavAdI bhI samajhane cAhie / bhagavana ! salezya kriyAvAdI ? gautama ! ve bhavasiddhika haiM, abhavasiddhika nahIM haiM / isI prakAra isa abhilApa se audhika uddezaka meM nairayikoM kI vaktavyatA samAna yahA~ bhI anAkArayukta taka kahanI cAhie / isI prakAra vaimAnika paryanta kahanA cAhie; kintu jisameM jo bola ho usake sambandha meM vaha kahanA cAhie / unakA lakSaNa yaha hai ki kriyAvAdI, zuklapAkSika aura samyag-mithyAdRSTi, ye saba bhavasiddhika haiM, abhavasiddhika nahIM / zeSa saba bhavasiddhika bhI haiM aura abhavasiddhika bhI haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / ' | zataka-30 uddezaka-3 | [1001] bhagavan ! paramparopapannaka nairayika kriyAvAdI haiM ? ityAdi / gautama ! audhika
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 AgamasUtra-hindI anuvAda uddezakAnusAra paramparopapatraka nairayika Adi (nAraka se vaimAnika taka) haiM aura usI prakAra vaimAnika paryanta samagra uddezaka tIna daNDaka sahita karanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-30 uddezaka-4 se 11 | [1002] isI prakAra aura isI krama se bandhIzataka meM uddezakoM kI jo paripATI hai, vahI paripATI yahAM bhI acarama uddezaka paryanta samajhanA / vizeSa yaha ki 'anantara' zabda vAle cAra uddezaka eka gama vAle haiM / 'parampara' zabda vAle cAra uddezaka eka gama vAle haiM / isI prakAra 'carama' aura 'acarama' vAle uddezakoM ke viSaya meM bhI samajhanA cAhie, kintu alezyI, kevalI aura ayogI kA kathana yahA~ nahIM karanA cAhie / zeSa pUrvavat hai / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / isa prakAra ye gyAraha uddezaka hue / zataka-30 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (zataka-31) uddezaka-1 [1003] rAjagRha nagara meM gautamasvAmI ne yAvat isa prakAra pUchA-bhagavan ! kSudrayugma kitane kahe haiM ? gautama ! cAra / yathA-kRtayugma, tryoja, dvAparayugma aura kalyoja / bhagavan ! yaha kyoM kahA jAtA hai ki kSudrayugma cAra haiM ? gautama ! jisa rAzi meM se cAra-cAra kA apahAra karate hue anta meM cAra raheM, use kSudrakRtayugma kahate haiM / jisa rAzi meM cAra-cAra kA apahAra karate hue anta meM tIna zeSa raheM, use kSudratryoja kahate haiM / jisa rAzi meM se cAra-cAra kA apahAra karate hue anta meM do zeSa raheM, use kSudradvAparayugma kahate haiM aura jisa rAzi meM se cAracAra kA apahAra karate hue anta meM eka hI zeSa rahe, use kSudrakalyoja kahate haiM / isa kAraNa se he gautama ! yAvat kalyoja kahA hai / bhagavan ! kSudrakRtayugma-rAziparimANa nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM se Akara utpanna hote haiM ? athavA tiryaJcayonikoM se ? gautama ! ve nairayikoM se Akara utpanna nahIM hote / ityAdi vyutkrAntipada ke nairayikoM ke upapAta ke anusAra kahanA / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! ve cAra, ATha, bAraha, solaha, saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiM / bhagavan ! ve jIva kisa prakAra utpanna hote haiM ? gautama ! jisa prakAra koI kUdane vAlA, kUdatA-kUdatA yAvat adhyavasAyarUpa kAraNa se AgAmI bhava ko prApta karate haiM, ityAdi paccIsaveM zataka ke AThaveM uddezaka meM ukta nairayika-sambandhI vaktavyatA ke samAna yahA~ bhI kahanA cAhie ki yAvat ve Atmaprayoga se utpanna hote haiM, paraprayoga se utpanna nahIM hote haiM / bhagavan ! kSudrakRtayugma-rAzipramANa ratnaprabhApRthvI ke nairayika kahA~ utpanna hote haiM ? gautama ! audhika nairayikoM samAna ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM ke lie bhI ki ve paraprayoga se utpanna nahIM hote, taka kahanA / isI prakAra zarkarAprabhA se lekara adhaHsaptamapRthvI taka jAnanA cAhie / vyutkrAntipada ke anusAra yahA~ bhI upapAta jAnanA cAhie / asaMjJI jIva prathama naraka taka, sarIsRpa dvitIya naraka taka aura pakSI tRtIya naraka taka utpanna hote haiM, ityAdi upapAta jAnanA / zeSa pUrvavat / bhagavan ! kSudratryoja-rAzipramANa nairayika kahA~ se Akara utpanna hote
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 31/-/1/1003 23 haiM ? inakA upapAta bhI vyutkrAntipada anusAra jAnanA / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! ve eka samaya meM tIna, sAta, gyAraha, pandraha, saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiM / zeSa sabhI kRtayugma nairayika samAna jAnanA / isI prakAra adhaH saptamapRthvI taka samajhanA / bhagavan ! kSudradvAparayugma-rAzipramANa nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! kSudrakRtayugmarAzi ke anusAra jAnanA / kintu ye parimANa meM do, chaha, dasa, caudaha, saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiM / zeSa pUrvavat adhaH saptamapRthvI paryanta jAnanA / bhagavan ! kSudrakalyoja - rAzipramANa nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! kSudrakRtayugmarAzi ke anusAra jAnanA / kintu ye parimANa meM eka, pAMca, nau, teraha, saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiM / zeSa pUrvavat / isI prakAra adhaH saptamapRthvI paryanta jAnanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / bhagavan ! yaha isI prakAra hai', yoM kaha kara gautamasvAmI yAvat vicarate haiM / zataka - 31 uddezaka - 2 [1004] bhagavan ! kSudrakRtayugma -rAzipramANa kRSNalezyI nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! audhikagama anusAra samajhanA yAvat ve paraprayoga se utpanna nahIM hote / vizeSa yaha hai ki dhUmaprabhApRthvI ke nairayikoM kA upapAta vyutkrAntipada anusAra kahanA / zeSa pUrvavat / bhagavan ! dhUmaprabhApRthvI ke kSudrakRtayugma-rAzipramANa kRSNalezyI nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! pUrvavat jAnanA / isI prakAra tamaH prabhA aura adhaH saptamapRthvI paryanta kahanA cAhie / kintu upapAta sarvatra vyutkrAntipada anusAra jAnanA / bhagavan ! kSudratryoja-rAzipramANa (dhUmaprabhApRthvI ke) kRSNalezyI nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! pUrvavat ! vizeSa yaha hai ki ye tIna, sAta, gyAraha, pandraha, saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiM / zeSa pUrvavat / isI prakAra yAvat adhaH saptamapRthvI taka jAnanA / bhagavan ! kRSNalezyI kSudradvAparayugma - rAzipramANa nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! isI prakAra samajhanA / kintu do, chaha, dasa yA caudaha, saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiM / zeSa pUrvavat / isI prakAra dhUmaprabhA se adhaH saptamapRthvI paryanta jAnanA / bhagavan ! kSudrakalyo - rAziparimANa kRSNalezyA vAle nairayika kahAM se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! pUrvavat / kintu parimANa meM ve eka, pAMca, nau, teraha, saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote hai / zeSa pUrvavat / isI prakAra dhUmaprabhA tamaH prabhA aura adhaH saptamapRthvI paryanta samajhanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 31 uddezaka- 3 [1005] bhagavan ! kSudrakRtayugma- rAzi - pramANa nIlalezyI nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! kRSNalezyI kSudakRtayugma nairayika ke samAna / kintu inakA upapAta bAlukAprabhApRthvI ke samAna hai / zeSa pUrvavat / bhagavan ! nIlalezyA vAle kSudrakRtayugmarAzipramANa bAlukAprabhApRthvI ke nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra paMkaprabhA aura dhUmaprabhA vAle meM samajhanA / isI prakAra cAroM yugmoM ke viSaya meM
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 AgamasUtra-hindI anuvAda samajhanA / parantu kRSNalezyA ke uddezaka samAna parimANa yahA~ bhI samajhanA / zeSa pUrvavat / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / / | zataka-31 uddezaka-4 | [1006] bhagavan ! kApotalezyA vAle kSudrakRtayugma-rAzipramita nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! kRSNalezyA vAle kSudrakRtayugma-rAzipramANa nairayikoM ke samAna jaannaa| vizeSa yaha hai ki inakA upapAta ratnaprabhA meM hotA hai / zeSa pUrvavat / bhagavan ! kApotalezyA vAle kSudrakRtayugma-rAzipramANa ratnaprabhApRthvInairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra zarkarAprabhA aura bAlukAprabhA meM bhI jAnanA / isI prakAra cAroM yugmoM jAnanA / vizeSa yaha ki parimANa kRSNalezyA vAle uddezaka anusAra kahanA / zeSa pUrvavat / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / ' | zataka-31 uddezaka-5 // [1007] bhagavan ! kSudrakRtayugma-rAzipramita bhavasiddhika nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! audhika gamaka ke samAna jAnanA yAvat ye paraprayoga se utpanna nahIM hote| bhagavan ! ratnaprabhApRthvI ke kSudrakRtayugma-rAzipramita bhavasiddhika nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! inakA samagra kathana pUrvavat jAnanA / isI prakAra adhaHsaptamapRthvI taka kahanA cAhie / isI prakAra bhavasiddhika kSudratryoja-rAzipramANa nairayika ke viSaya meM bhI tathA kalyoja paryanta jAnanA / kintu parimANa pUrvakathita prathama uddezaka anusAra jAnanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-31 uddezaka-6 [1008] bhagavan ! kRSNalezyA vAle bhavasiddhika kSudrakRtayugma-pramANa nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! audhika kRSNalezyAuddezaka samAna jAnanA / cAroM yugmoM meM isakA kathana karanA cAhie / bhagavan ! adhaHsaptamapRthvI ke kRSNalezyI kSudrakalyoja-rAzipramANa nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? pUrvavat / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / ' / | zataka-31 uddezaka-7 | [1009] nIlalezyA vAle bhavasiddhika nairayika ke cAroM yugmoM kA kathana audhika nIlalezyA anusAra samajhanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / ' | zataka-31 uddezaka-8 / [1010] kApotalezyI bhavasiddhika nairayika ke cAroM hI yugmoM kA kathana audhika kApota uddezaka anusAra kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / ' | zataka-31 uddezaka-9 se 12 [1011] bhavasiddhika-sambandhI cAra uddezaka samAna abhavasiddhika-sambandhI cAroM uddezaka kApotalezyA uddezakoM taka kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / '
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 31/-/13 se 16/1012 25 zataka - 31 uddezaka - 13 se 16 [1012] isI prakAra lezyA sahita samyagdRSTi ke cAra uddezaka kahanA / vizeSa yaha hai ki samyagdRSTi kA prathama aura dvitIya, ina do uddezakoM meM kathana hai / pahale aura dUsare uddezaka meM adhaH saptamanarakapRthvI meM samyagdRSTi kA upapAta nahIM khnaa| 'bhagavan ! yaha isI prakAra hai / ' zataka - 31 uddezaka - 17 se 20 [1013] mithyAdRSTi ke bhI bhavasiddhikoM ke samAna cAra uddezaka kahane cAhie / zataka - 31 uddezaka- 20 se 24 [1014] isI prakAra kRSNapAkSika ke lezyAoM sahita cAra uddezaka bhavasiddhikoM ke samAna kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / ' zataka - 31 uddezaka - 25 se 28 [1015] isI prakAra zuklapAkSika ke bhI lezyA sahita cAra uddezaka kahane cAhie / yAvat bhagavan ! vAlukAprabhApRthvI ke kApotalezyA vAle zuklapAkSika kSudrakalyojarAzipramANa nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! pUrvavat / yAvat ve paraprayoga se utpanna nahIM ho / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / ' ye saba milA kara aTThAIsa uddezaka hue / zataka - 31 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa zataka- 32 uddezaka- 1 [1016] bhagavan ! kSudrakRtayugma- rAzipramANa nairayika kahA~ se uvartita hokara (mara kara) turanta kahA~ jAte haiM aura kahA~ utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM utpanna hote haiM yAvat devoM meM utpanna hote haiM ? gautama ! inakA udvarttana vyutkrAntika pada anusAra jAnanA / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane udvarttita hote haiM ? gautama ! cAra, ATha, bAraha, solaha, saMkhyAta yA asaMkhyAta udvarttita hote haiM / bhagavan ! ve jIva kisa prakAra udvarttita hote haiM ? gautama ! jaise koI kUdane vAlA ityAdi pUrvavat yAvat ve Atmaprayoga se uvarttita hote haiM, paraprayoga se nahIM / bhagavan ! ratnaprabhApRthvI ke kSudrakRtayugma- rAzipramANa nairayika kahA~ se udvarttita hokara turanta kahA~ jAte haiM ? gautama ! ratnaprabhApRthvI ke samAna inakI udvarttanA jAnanA / isI prakAra adhaH saptamapRthvI taka udvarttanA jAnanA / isa prakAra kSudratryoja, kSudradvAparayugma aura kSudrakalyoja jAnanA / parantu inakA parimANa pUrvavat pRthak-pRthak kahanA / zeSa pUrvavat / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 32 uddezaka - 2 se 28 [1017] bhagavan ! kRSNalezyA vAle kSudrakRtayugma - rAzipramANa nairayika kahA~ se nikala kara kahA~ jAte haiM, kahA~ utpanna hote haiM ? isI prakAra upapAtazataka ke samAna udvarttanAzataka
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 AgamasUtra-hindI anuvAda ke bhI aTThAIsa uddezaka jAnanA / vizeSa yaha hai ki 'utpanna' ke sthAna para 'udvartita' kahanA / zeSa pUrvavat / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / ' zataka-32 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (zataka-33) -: zatakazataka-1 : uddezaka-1 [1018] bhagavan ! ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke pRthvIkAyika yAvat vanaspatikAyika / bhagavan ! pRthvIkAyika jIva kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! do prakAra ke sUkSmapRthvIkAyika aura bAdarapRthvIkAyika / bhagavan ! sUkSmapRthvIkAyika jIva kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! do prakAra ke paryApta sUkSmapRthvIkAyika aura aparyApta sUkSmapRthvIkAyika / bhagavan ! bAdarapRthvIkAyika jIva kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra apkAyika jIvoM ke cAra bheda jAnane cAhie / isI prakAra vanaspatikAyika jIva paryanta jAnanA / bhagavan ! aparyAptasUkSmapRthvIkAyika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyA~ kahI haiM ? gautama ! ATha / jJAnAvaraNIya yAvat antarAyakarma / bhagavan ! paryAptasUkSmapRthvIkAyika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyA~ kahI haiM ? gautama ! ATha / jJAnAvaraNIya yAvat antarAyakarma / bhagavan ! aparyAptabAdara pRthvIkAyika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyA~ kahI haiM ? gautama ! pUrvavat ATha / bhagavan ! paryAptabAdarapRthvIkAyika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyA~ kahI haiM ? gautama ! pUrvavat ATha / isI prakAra se yAvat paryAptabAdara vanaspatikAyika jIvoM kI karmaprakRtiyoM samajhanA / bhagavan ! aparyAptasUkSmapRthvIkAyika jIva kitanI karmaprakRtiyA~ bAMdhate haiM ? gautama ! sAta bhI bAMdhate haiM aura ATha bhI / sAta bAMdhate hue Ayukarma ko chor3akara zeSa sAta tathA ATha bAMdhate hue sampUrNa ATha bAMdhate haiM / bhagavan ! paryAptasUkSmapRthvIkAyika kitanI karmaprakRtiyAM bAMdhate haiM ? gautama ! pUrvavat sAta yA ATha / bhagavan ! isI prakAra zeSa sabhI paryAptabAdaravanaspatikAyika paryanta kitanI karmaprakRtiyA~ bAMdhate haiM ? gautama ! pUrvavat / bhagavan ! aparyAptasUkSmapRthvIkAyika jIva kitanI karmaprakRtiyoM ko vedate haiM / gautama ! ve caudaha karmaprakRtiyAM vedate haiM, yathA-jJAnAvaraNIya yAvat antarAyakarma, zrotrendriyAvaraNa, cakSurindriyAvaraNa, ghrANendriyAvaraNa, jihvendriyAvaraNa, strIvedAvaraNa aura puruSavedAvaraNa / isI prakAra cAroM bhedoM sahita, yAvat-he bhagavan ! paryAptabAdaravanaspatikAyika jIva kitanI karmaprakRtiyAM vedate haiM ? gautama ! pUrvavat caudaha / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / ' | zataka-33 zatakazataka-1 uddezaka-2 [1019] bhagavan ! anantaropapannaka ekendriya jIva kitane prakAra ke haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke-pRthvIkAyika yAvat vanaspatikAyika / bhagavan ! anantaropapannaka pRthvIkAyika jIva kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! do prakAra ke sUkSmaanantaropapannaka pRthvIkAyika
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-33/1/2/1019 27 aura bAdaraanantaropapannaka pRthvIkAyika / isI prakAra do-do bheda vanaspatikAyika paryanta smjhnaa| bhagavan ! anantaropapannakasUkSmapRthvIkAyika jIva ke kitanI karmaprakRtiyA~ haiM ? gautama ! ATha yathA-jJAnAvaraNIya yAvat antarAyakarma / bhagavan ! anantaropapannakabAdarapRthvIkAyika ke kitanI karmaprakRtiyA~ kahI gaI haiM ? gautama ! ATha, yathA-jJAnAvaraNIya yAvata antarAyakarma / isI prakAra anantaropapatrakabAdaravanaspatikAyika paryanta jAnanA / bhagavan ! anantaropapannakasUkSmapRthvIkAyika jIva kitanI karmaprakRtiyA~ bAMdhate haiM ? gautama ! Ayukarma ko chor3a kara zeSa sAta / isI prakAra yAvat anantaropapatrakabAdaravanaspatikAyika paryanta jAnanA / bhagavan ! anantaropapannakasUkSmapRthvIkAyika jIva kitanI karmaprakRtiyA~ vedate haiM ? gautama ! ve (pUrvokta) caudaha karmaprakRtiyA~ vedate haiM, yathA-pUrvokta prakAra se jJAnAvaraNIya yAvat puruSavedabadhya (puruSavedAvaraNa) vedate haiM / isI prakAra yAvat anantaropapannakabAdaravanaspatikAyikaparyanta kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / ' | zataka-33/1 uddezaka-3 [1020] bhagavan ! paramparopapannaka ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke pRthvIkAyika ityAdi aura audhika uddezaka ke anusAra inake cAracAra bheda kahane cAhie / bhagavan ! paramparopapannakaaparyAptasUkSmapRthvIkAyika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyA~ kahI gaI haiM ? gautama ! se audhika uddezaka anusAra yAvat caudaha karmaprakRtiyA~ vedate haiM; taka pUrvavat kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / ' | zataka-33/1 uddezaka-4 se 11 [1021] anantarAvagAr3ha ekendriya, anantaropapannaka uddezaka samAna kahanA / paramparAvagAr3ha ekendriya, paramparopapannaka uddezaka samAna jAnanA / anantarAhAraka ekendriya, anantaropapannaka uddezaka anusAra jAnanA / paramparAhAraka ekendriya, paramparopapannaka uddezaka anusAra samajhanA / ___ anantaraparyAptaka ekendriya, anantaropapannaka samAna jAnanA / paramparaparyAptaka ekendriya paramparopapannaka samAna jAnanA / carama ekendriya paramparopapannaka anusAra jAnanA / isI prakAra acarama ekendriya bhI jAna lenA / ye sabhI gyAraha uddezaka hue / 'he bhagavan ! isI prakAra hai / ' | zataka-33 zatakazataka-2 | [1022] bhagavan ! kRSNalezyI ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke yathA-pRthvIkAyika yAvat vanaspatikAyika / bhagavan ! kRSNalezyA vAle pRthvIkAyika jIva kitane prakAra ke haiM ? gautama ! do prakAra ke, yathA-sUkSmapRthvIkAyika aura bAdarapRthvIkAyika | bhagavan ! kRSNalezyI sUkSmapRthvIkAyika jIva kitane prakAra ke haiM ? gautama ! audhika uddezaka anusAra yahA~ bhI pratyeka ekendriya ke cAra-cAra bheda kahanA / bhagavan ! kRSNalezyI aparyAptaka sUkSmapRthvIkAyika jIva ko kitanI karmaprakRtiyA~ haiM ? gautama ! audhika uddezaka anusAra karmaprakRtiyA~ kahanI cAhie / usI prakAra ve bAMdhata haiN| usI prakAra ve vedate haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / ' bhagavan ! anantaropapannakakRSNalezyI ekendriya jIva kitane prakAra ke haiM ? gautama !
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 AgamasUtra-hindI anuvAda pAMca prakAra ke / isa abhilApa se vanaspatikAyika paryanta pUrvavat pratyeka ke do-do bheda hote haiM / bhagavan ! anantaropapannaka kRSNalezyI sUkSmapRthvIkAyika jIvoM ko kitanI karmaprakRtiyA~ haiM ? gautama ! pUrvokta abhilApa se audhika anantaropapannaka ke anusAra 'vedate haiM', taka khnaa| 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / ' bhagavan ! paramparopapannaka kRSNalezyI ekendriya jIva kitane prakAra ke haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke / yathA-pRthvIkAyika ityAdi / isa prakAra vanaspatikAyikaparyanta cAra-cAra bheda kahanA / bhagavan ! paramparopapannakakRSNalezyIaparyAptasUkSmapRthvIkAyika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyA~ haiM ? gautama ! audhika paramparopapannaka uddezaka ke anusAra 'vedate haiM' taka khnaa| audhika ekendriyazataka ke gyAraha uddezaka samAna yAvat acarama aura carama kRSNalezyI ekendriya paryanta kRSNalezyIzataka meM bhI kahanA / | zataka-33 zatakazataka-3 se 12 | [1023] kRSNalezyI ekendriya zataka ke samAna nIlalezyI ekendriya jIvoM kA samagra zataka kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / ' [1024] kApotalezyI ekendriya ko isI prakAra zataka kahanA / kintu 'kApotalezyA', aisA pATha kahanA / [1025] bhagavan ! bhavasiddhika ekendriya kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke, yathA-pRthvIkAyika yAvat vanaspatikAyika inake cAra-cAra bheda vanaspatikAyika paryanta pUrvavat kahanA / bhagavan ! bhavasiddhika aparyApta sUkSmapRthvIkAyika jIva ke kitanI karmaprakRtiyA~ kahI haiM ? gautama ! prathama ekendriyazataka ke samAna bhavasiddhikazataka bhI kahanA cAhie / uddezakoM kI paripATI bhI usI prakAra acarama paryanta kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / ' [1026] bhagavan ! kRSNalezyI bhavasiddhika ekendriya jIva kitane prakAra ke haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke, yathA-pRthvIkAyika yAvat vanaspatikAyika / bhagavan ! kRSNalezyI bhavasiddhika pRthvIkAyika kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! do prakAra ke, yathAsUkSmapRthvIkAyika aura bAdarapRthvIkAyika / bhagavan ! kRSNalezyI bhavasiddhika sUkSmapRthvIkAyika kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! do prakAra ke, yathA-paryAptaka aura aparyAptaka / isI prakAra bAdarapRtvIkAyikoM ke bhI do bheda haiM / isI abhilApa se usI prakAra pratyeka ke cAra-cAra bheda kahane cAhie / - bhagavan ! kRSNalezyI-bhavasiddhika-aparyApta-sUkSmapRthvIkAyika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyA~ kahI haiM ? gautama ! audhika uddezaka ke samAna 'vedate haiM', taka kahanA / bhagavan ! anantaropapannaka kRSNalezyI bhavasiddhika ekendriya kitane prakAra ke haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke, yathA-pRthvIkAyika yAvat vanaspatikAyika / bhagavan ! anantaropapannaka kRSNalezyI-bhavasiddhika-pRthvIkAyika kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! do prakAra ke, yathAsUkSmapRthvIkAyika aura bAdarapRthvIkAyika / isI prakAra apkAyika Adi ke bhI do-do bheda kahane cAhie /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-33/3 se 12/1026 bhagavan ! anantaropapannaka kRSNalezyI bhavasiddhika sUkSmapRthvIkAyikoM ke kitanI karmaprakRtiyA~ kahI haiM ? gautama ! audhika uddezaka ke anusAra, yAvat 'vedate haiM' taka khnaa| isI prakAra isI abhilApa se, audhika zataka anusAra, gyAraha hI uddezaka 'acaramauddezaka' paryanta kahanA / [1027] kRSNalezyI bhavasiddhika ekendriya jIvoM ko zataka samAna nIlalezyI bhavasiddhika kA zataka bhI kahanA / [1028] kApotalezyI bhavasiddhika ekendriya jIvoM kA zataka bhI isI prakAra khnaa| [1029] bhagavan ! abhavasiddhika ekendriya kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke, yathA-pRthvIkAyika yAvat vanaspatikAyika / bhavasiddhikazataka samAna abhavasiddhikazataka bhI kahanA; kintu 'carama' aura 'acarama' ko chor3akara zeSa nau uddezaka kahanA cAhie / zeSa pUrvavat / [1030] isI prakAra kRSNalezyI abhavasiddhika zataka bhI kahanA / [1031] isI prakAra nIlalezyI abhavasiddhika zataka bhI jAnanA / [1032] kApotalezyI abhavasiddhika zataka bhI isI prakAra kahanA / isa prakAra (nauveM se bArahaveM taka) cAra abhavasiddhika zataka haiM / inameM pratyeka ke nau-nau uddezaka haiM / isa prakAra ekendriya jIvoM ke ye bAraha zataka hote haiM / zataka-33 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (zataka-34) -: zatakazataka-1 : uddezaka-1 [1033] bhagavan ! ekendriya kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke, yathA-pRthvIkAyika yAvat vanaspatikAyika / inake bhI pratyeka ke cAra-cAra bheda vanaspatikAyikaparyanta kahane caahie| bhagavan ! aparyApta sUkSmapRthvIkAyika jIva isa ratnaprabhApRthvI ke pUrvadizA ke caramAnta meM maraNasamudghAta karake isa ratnaprabhApRthvI ke pazcimI caramAnta meM aparyApta sUkSmapRthvIkAyikarUpa meM utpanna hone yogya hai, to he bhagavan ! vaha kitane samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai ? gautama eka samaya kI, do samaya kI athavA tIna samaya kI / bhagavan ! aisA kyoM kahA jAtA hai ki vaha eka samaya, do samaya athavA tIna samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai| he gautama ! maiMne sAta zreNiyA~ kahIM haiM, yathA-RjvAyatA, ekatovakrA, ubhayatovakrA, ekataH khA, ubhayataH khA, cakravAla aura arddhacakravAla / jo pRthvIkAyika jIva RjvAyatA zreNI se utpanna hotA hai, vaha eka samaya kI vigrahagati se jo ekatovakrA zreNI se utpanna hotA hai, vaha do samaya kI vigrahagati se jo ubhayatovakrA zreNI se utpanna hotA hai, vaha tIna samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai / isa kAraNa se he gautama ! yaha kahA jAtA hai / ___ bhagavan ! aparyApta sUkSmapRthvIkAyika jIva jo ratnaprabhApRthvI ke pUrvadizA ke caramAnta meM maraNasamudghAta karake isa ratnaprabhApRthvI ke pazcimadizA ke caramAnta meM paryApta
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 AgamasUtra-hindI anuvAda sUkSmapRthvIkAyika-rUpa se utpanna hone yogya hai, to he bhagavan ! vaha kitane samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai ? gautama ! eka samaya, do samaya athavA tIna samaya kI ityAdi zeSa pUrvavat, isa kAraNa...taka kahanA cAhie / isI prakAra aparyApta sUkSmapRthvIkAyika jIva kA pUrvadizA ke caramAnta meM matya prApta kara pazcimadizA ke caramAnta meM bAdara aparyApta pathvIkAyika-rUpa se upapAta kahanA / aura vahIM paryApta rUpa se upapAta kahanA cAhie / isI prakAra apkAyika jIva ke bhI cAra AlApaka kahanA-sUkSmaaparyAptaka kA, sUkSma paryAptaka kA, bAdara-aparyAptaka kA tathA bAdara paryAptaka kA upapAta kahanA cAhie / isI prakAra sUkSma tejaskAyika aparyAptaka aura paryAptaka kA upapAta kahanA cAhie / bhagavan ! aparyApta sUkSma pRthvIkAyika jIva, jo isa ratnaprabhApRthvI ke pUrvadizA ke caramAnta meM maraNasamudghAta karake manuSya-kSetra meM aparyApta bAdaratejaskAyika rUpa meM utpanna hone yogya hai, to he bhagavan ! vaha kitane samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai ? gautama ! pUrvavat kahanA / isI prakAra paryApta bAdaratejaskAyika rUpa se upapAta kA kathana karanA / sUkSma aura bAdara apkAyika samAna sUkSma aura bAdara vAyukAyika kA upapAta kahanA / isI prakAra vanaspatikAyika jIvoM ke upapAta ke viSaya meM bhI kahanA | bhagavan ! paryApta sUkSma pRthvIkAyika jIva, isa ratnaprabhA pRthvI ke ityAdi prazna ? gautama ! paryApta sUkSma pRthvIkAyika jIva bhI ratnaprabhA pRthvI ke pUrvadizA ke caramAnta meM maraNasamudghAta se kramazaH ina bIsa sthAnoM meM bAdara paryApta vanaspatikAyika taka, upapAta khnaa| isI prakAra aparyApta bAdarai pRthvIkAyika kA upapAta bhI kahanA / isI prakAra paryApta bAdara pRthvIkAyika ke upapAta ko jAnanA / isI prakAra apkAyika jIvoM ke cAra gamakoM dvArA pUrva-caramAnta meM maraNasamudghAtapUrvaka marakara inhIM pUrvokta bIsa sthAnoM meM pUrvavat kA kathana krnaa| aparyApta aura paryApta sUkSma tejaskAyika jIvoM kA bhI inhIM bIsa sthAnoM meM pUrvoktarUpa se upapAta kahanA / bhagavan ! aparyApta bAdara tejaskAyika jIva, jo manuSyakSetra meM maraNasamudghAta karake ratnaprabhApRthvI ke pazcima-caramAnta meM aparyApta pRthvIkAyika-rUpa se utpanna hone yogya hai, he bhagavan ! vaha kitane samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai ? gautama ! pUrvavat isa kAraNa se vaha...tIna samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai, taka kahanA / isI prakAra cAroM prakAra ke pRthvIkAyika jIvoM meM bhI pUrvavat upapAta kahanA / cAra prakAra ke apkAyikoM meM bhI isI prakAra upapAta kahanA / sUkSmatejaskAyika jIva ke paryAptaka aura aparyAptaka meM bhI isI prakAra upapAta kahanA / bhagavan ! aparyApta bAdara tejaskAyika jIva, jo manuSyakSetra meM maraNasamudghAta karake manuSyakSetra meM aparyApta bAdara tejaskAyika rUpa se utpanna hone yogya hai, to he bhagavan ! vaha kitane samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai ? gautama ! pUrvavat kahanA / isI prakAra paryApta bAdara tejaskAyika rUpa se upapAta kA bhI kathana karanA / pRthvIkAyika jIvoM ke upapAta ke samAna cAra bhedoM se, vAyukAyika tathA vanaspatikAyika rUpa se upapAta kA kathana karanA / isI prakAra paryApta bAdara tejaskAyika kA bhI samaya kSetra meM samudghAta karake inhIM bIsa sthAnoM meM upapAta kA kathana karanA / aparyApta ke upapAta samAna paryApta aura aparyApta bAdara tejaskAyika
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-34/1/1/1033 ke manuSyakSetra meM samudghAta aura upapAta kA kathana karanA cAhie / pRthvIkAyika-upapAta ke samAna cAra-cAra bheda se vAyukAyika aura vanaspatikAyika jIvoM kA upapAta kahanA / yAvatbhagavan ! paryApta bAdara vanaspatikAyika jIva ratnaprabhApRthvI ke pUrvI-casmAnta meM maraNasamudghAta karake isa ratnaprabhApRthvI ke pazcima-caramAnta meM bAdara vanaspatikAyika rUpa meM utpanna hone yogya ho to, he bhagavan ! vaha kitane samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai ? pUrvavat kathana krnaa| bhagavan ! aparyApta sUkSma pRthvIkAyika ratnaprabhApRthvI ke pazcima-caramAnta meM samudghAta karake ratnaprabhAtRtvI ke pUrvI-caramAnta meM aparyApta sUkSma pRthvIkAyika-rUpa se utpanna ho to kitane samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai ? gautama ! pUrvavat / pUrvI-caramAnta ke sabhI padoM meM samudghAta karake pazcima caramAnta meM aura manuSyakSetra meM aura jinakA manuSyakSetra meM samudghAtapUrvaka pazcima-caramAnta meM aura manuSyakSetra meM upapAta ke samAna usI krama se pazcimacaramAnta meM manuSyakSetra meM samudghAtapUrvaka pUrvIya-caramAnta meM aura manuSyakSetra ke usI gamaka se upapAta hotA hai / isI gamaka se dakSiNa ke caramAnta meM samudghAta karake manuSyakSetra meM aura uttara ke caramAnta meM tathA manuSyakSetra meM tathA uttarI-caramAnta meM aura manuSyakSetra meM samudghAta karake dakSiNI-caramAnta meM aura manuSyakSetra meM upapAta kahanA caahie| bhagavan ! aparyApta sUkSma pRthvIkAyika jIva zarkarAprabhApRthvI ke pUrvI-caramAnta meM maraNasamudghAta karake zarkarAprabhApRthvI ke pazcima-caramAnta meM aparyApta sUkSma pRthvIkAyika rUpa se utpanna hone yogya ho to vaha kitane samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai / gautama ! ratnaprabhApRthvI kathanAnusAra 'isa kAraNa se aisA kahA hai', taka kahanA / isI krama se paryApta sUkSma tejaskAyika paryanta kahanA / bhagavan ! aparyApta sUkSma pRthvIkAyika jIva zarkarAprabhApRthvI ke pUrva caramAnta meM maraNasamudghAta karake, manuSyakSetra ke aparyApta bAdara tejaskAyika-rUpa se utpanna hone yogya ho, to vaha kitane samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai ? gautama ! do yA tIna samaya kI / bhagavan ! kisa kAraNa se ? gautama ! maiMne sAta zreNiyA~ kahI haiM yathA-kRjvAyatA se lekara arddhacakravAla paryanta / jo ekatovakrA zreNI se utpanna hotA hai, vaha do samaya kI vigrahagati se aura jo ubhayatovakrA zreNI se utpanna hotA hai, vaha tIna samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai / isa kAraNa se maiMne pUrvokta bAta kahI hai / isa prakAra paryApta bAdara tejaskAyika-rUpa se (kahanA cAhie) zeSa ratnaprabhApRthvI ke samAna / jo bAdaratejaskAyika aparyApta aura paryApta jIva manuSyakSetra meM maraNasamudghAta karake zarkarAprabhApRthvI ke pazcima casmAnta meM, cAroM prakAra ke pRthvIkAyika jIvoM meM, cAroM prakAra ke apkAyika jIvoM meM, do prakAra ke tejaskAyika jIvoM meM aura cAra prakAra ke vAyukAyika jIvoM meM tathA cAra prakAra ke vanaspatikAyika jIvoM meM utpanna hote haiM, unakA bhI do yA tIna samaya kI vigrahagati se upapAta kahanA cAhie / jaba paryApta aura aparyApta bAdara tejaskAyika jIva unhIM meM utpanna hote haiM, taba ratnaprabhApRthvI anusAra eka samaya, do samaya yA tIna samaya kI vigrahagati kahanI / zeSa saba ratnaprabhApRthvI anusAra jAnanA / zarkarAprabhA-sambandhI vaktavyatA samAna adhaHsaptamapRthvIparyanta kahanI cAhie / [1034] bhagavan ! aparyApta sUkSma pRthvIkAyika jIva adholoka kSetra kI trasanADI
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda ke bAhara ke kSetra meM maraNasamudghAta karake Urdhvaloka kI trasanADI ke bAhara ke kSetra meM aparyApta sUkSma pRthvIkAyika-rUpa se utpanna hone yogya he to he bhagavan ! vaha kitane samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai ? gautama ! tIna samaya yA cAra samaya kI / bhagavan ! aisA kahane kA kyA kAraNa hai ki vaha jIva yA cAra samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai ? gautama ! jo aparyApta sUkSma pRthvIkAyika jIva adholokakSetrIya trasanADI ke bAhara ke kSetra meM maraNasamudghAta karake UrdhvalokakSetra kI trasanADI ke bAhara kSetra meM aparyApta sUkSma pRthvIkAyika ke rUpa meM eka pratara meM anuzreNI (samazreNI) meM utpanna hone yogya hai, vaha tIna samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai aura jo vizreNI meM utpanna hone yogya hai, vaha cAra samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai| isa kAraNa se he gautama ! aisA kahA hai ki yAvat vaha tIna yA cAra samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai / isI prakAra paryApta sUkSma pRthvIkAyika-rUpa se utpanna honevAle evaM paryApta sUkSma tejaskAyika-rUpa se utpanna honevAle ko jAnanA cAhie / bhagavan ! aparyApta sUkSma pRthvIkAyika jIva adholokakSetrIya trasanADI ke bAhara ke kSetra meM maraNasamudghAta karake manuSyakSetra meM aparyApta bAdara tejaskAyika-rUpa se utpanna hone yogya ho to bhagavan ! vaha kitane samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai ? gautama ! do yA tIna samaya kI / bhagavan ! yaha kisa kAraNa se kahA jAtA hai ? gautama ! maiMne sAta zreNiyA~ kahI haiM, yathA-RjvAyatA yAvata arddhacakravAla | vaha jIva ekatovakrA zreNI se utpanna hotA hai, to do samaya kI vigrahagati se aura vaha bhayatovakrAzreNI se utpanna hotA hai, to tIna samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai / isI kAraNa he gautama ! pUrvokta kathana hai / isI prakAra paryApta bAdaratejaskAyika jIva meM bhI upapAta jAnanA / apkAyika-rUpa meM upapAta ke samAna vAyukAyika aura vanaspatikAyika rUpa meM bhI cAra-cAra bheda se utpanna hone kI vaktavyatA kahanA / aparyApta sUkSmapRthvIkAyika ke gamana anusAra paryApta sUkSmapRthvIkAyika kA gamaka bhI kahanA aura usI prakAra bIsa sthAnoM meM upapAta kahanA / adholokakSetra kI trasanADI ke bAhara ke kSetra meM maraNasamudghAta karake...yAvat vigrahagati meM upapAta ke samAna paryApta aura aparyApta bAdarapRthvIkAyika ke upapAta kA bhI kathana krnaa| cAroM prakAra ke apkAyika jIvoM kA tathA paryApta aura aparyApta sUkSmatejaskAyika jIva ke upapAta kA kathana bhI isI prakAra hai / bhagavan ! yadi aparyApta bAdaratejaskAyika jIva manuSyakSetra meM maraNasamudghAta karake UrdhvalokakSetra kI sanADI se bAhara ke kSetra meM aparyApta sUkSmapRthvIkAyika-rUpa se utpanna hone yogya hai, to he bhagavan ! vaha kitane samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai ? gautama ! vaha do samaya yA tIna samaya (athavA cAra samaya) kI vigrahagati se utpanna hotA hai / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA gayA hai ? isakA kathana saptazreNI taka samajhanA cAhie / bhagavan ! isI prakAra yAvat jo aparyApta bAdaratejaskAyika jIva manuSyakSetra meM maraNasamudghAta karake UrdhvalokakSetra kI trasanADI ke bAhara ke kSetra meM paryApta sUkSmatejaskAyika-rUpa meM utpanna ho to vaha kitane samaya kI vigrahagati se...? gautama ! isakA kathana bhI pUrvavat / bhagavan ! yadi aparyApta bAdaratejaskAyika jIva manuSyakSetra meM maraNasamudghAta karake manuSyakSetra meM aparyApta bAdaratejaskAyika-rUpa meM utpanna hone yogya hai to bhagavan ! vaha kitane
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-34/1/1/1034 33 samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai ? gautama ! eka samaya, do samaya yA tIna samaya kii| bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahate haiM ? gautama ! jaise ratnaprabhApRthvI meM saptazreNIrUpa hetu kahA, vahI hetu yahA~ jAnanA cAhie / isI prakAra paryApta bAdaratejaskAyika-rUpa meM upapAta kA bhI kathana karanA / pRthvIkAyika ke cAroM bhedoM sahita upapAta samAna vAyukAyika aura vanaspatikAyika kA bhI cAra-cAra bheda sahita upapAta kahanA cAhie / isI prakAra paryApta bAdaratejaskAyika kA upapAta bhI inhIM sthAnoM meM jAnanA / pRthvIkAyika jIva ke upapAta kathana samAna vAyukAyika aura vanaspatikAyika jIvoM ke upapAta kA kathana karanA / bhagavan ! jo aparyApta sUkSmapRthvIkAyika UrdhvalokakSetrIya trasanADI ke bAhara ke kSetra meM maraNasamudghAta karake, adholokakSetrIya trasanADI ke bAhara ke kSetra meM aparyApta sUkSmapRthvIkAyikarUpa se utpanna hone yogya hai to bhaMte ! vaha kitane samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai ? gautama ! UrdhvalokakSetrIya trasanADI ke bAhara ke kSetra meM maraNasamudghAta karake adholokakSetrIya trasanADI ke bAhara ke kSetra meM utpanna hone vAle pRthvIkAyikAdi ke lie bhI vahI samagra pUrvokta gamaka paryApta bAdaravanaspatikAyika jIva kA paryApta bAdaravanaspatikAyikarUpa meM upapAta taka kathana yahAM karanA / bhagavan ! jo aparyApta sUkSmapRthvIkAyika jIva, loka ke pUrvI-caramAnta meM maraNasamudghAta karake loka ke pUrvI-caramAnta meM aparyApta sUkSmapRthvIkAyikarUpa meM utpanna hone yogya hai, to vaha kitane samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai ? gautama! vaha eka, do, tIna yA cAra samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki vaha eka samaya kI yAvat utpanna hotA hai ? gautama ! maiMne sAta zreNiyA~ batAI haiM, yathA-RjvAyatA yAvat arddhacakravAlA / RjvAyatA zreNI se utpanna hotA hai to eka samaya kI vigrahagati se ekatovakrA zreNI se utpanana hotA hai to do samaya kI vigrahagati se ubhayatovakrA zreNI se utpanna hotA hai to jo eka pratara meM anuzreNI se utpanna hone yogya hai, vaha tIna samaya kI vigrahagati se aura yadi vaha vizreNI se utpanna hone yogya hai to vaha cAra samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai / isI kAraNa he gautama ! pUrvokta kathana kiyA gayA hai ki vaha eka samaya kI...yAvat cAra samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai / isI prakAra aparyApta sUkSmapRthvIkAyika jIva kA loka ke pUrvI-caramAnta meM (maraNa) samudghAta karake loka ke pUrvI-caramAnta meM hI aparyApta aura paryApta sUkSmapRthvIkAyika jIvoM meM, aparyApta aura paryApta sUkSmaapkAyika jIvoM meM, aparyApta aura paryApta sUkSmatejaskAyika jIvoM meM, aparyApta aura paryApta sUkSmavAyukAyika jIvoM meM, aparyApta aura paryApta bAdaravAyukAyika jIvoM meM tathA aparyApta aura paryApta sUkSmavanaspatikAyika jIvoM meM, isa prakAra ina aparyApta aura paryApta-rUpa bAraha hI sthAnoM meM isI krama se upapAta kahanA cAhie / paryApta sUkSmapRthvIkAyika jIva kA upapAta pUrvavat bArahasthAnoM meM karanA / aise hI paryApta sUkSmavanaspatikAyika taka paryApta sUkSmavanaspatikAyika jIvoM meM upapAta kA kathana karanA cAhie / bhagavan ! jo aparyApta sUkSmapRthvIkAyika jIva loka ke pUrvI-caramAnta meM samudghAta karake loka ke dakSiNa-caramAnta meM aparyApta sUkSmapRthvIkAyika jIvoM meM utpanna hone yogya hai, vaha kitane samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai ? gautama ! do samaya, tIna samaya yA cAra samaya kI / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! maiMne sAta zreNiyA~ batAI haiM,
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 AgamasUtra-hindI anuvAda yathA-RjvAyatA yAvat arddhacakravAlA / ekatovakrA zreNI se utpanna hotA hai to do samaya kI ubhayatovakrA zreNI se eka pratara meM anuzreNI se utpanna hone yogya hai, to tIna samaya kI aura yadi vaha vizreNI se utpanna hone yogya hai to cAra samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai / he gautama ! isI kAraNa maiMne kahA hai / isI prakAra se pUrvI-casmAnta meM samudghAta karake dakSiNacaramAnta meM yAvat paryApta sUkSmavanaspatikAyika, paryApta sUkSmavanaspatikAyika jIvoM meM bhI upapAta kA kathana karanA cAhie / ina sabhI meM yathAyogya do samaya, tIna samaya yA cAra samaya kI vigrahagati kahanI cAhie / bhagavan ! jo aparyApta sUkSmapRthvIkAyika jIva, loka ke pUrvI-caramAnta meM samudghAta karake loka ke pazcima-caramAnta meM aparyApta sUkSmapRthvIkAyika-rUpa meM utpanna hone yogya hai, vaha kitane samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai ? gautama ! vaha eka, do, tIna athavA cAra samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai / bhagavan ! kisa kAraNa se ? gautama ! pUrvavat, jaise pUrvIcaramAnta meM samudghAta karake pUrvI-caramAnta meM hI upapAta kA kathana kiyA, vaise hI pUrvIcaramAnta meM samudghAta karake pazcima-caramAnta meM sabhI ke upapAta kA kathana karanA cAhie / bhagavan ! jo aparyApta sUkSmapRthvIkAyika jIva, loka ke pUrvI-caramAnta meM samudgAta karake loka ke uttara-caramAnta meM aparyApta sUkSmapRthvIkAyika jIva meM utpanna hone yogya hai to vaha kitane samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai ? gautama ! pUrvI-caramAnta meM samudghAta karake dakSiNa-caramAnta meM upapAta samAna pUrvI-caramAnta meM samudghAta karake uttara-casmAnta meM upapAta kA kathana karanA cAhie / __ bhagavan ! jo aparyApta sUkSmapRthvIkAyika jIva loka ke dakSiNa-caramAnta meM samudghAta karake loka ke dakSiNa-caramAnta meM hI aparyApta sUkSmapRthvIkAyika-rUpa meM utpanna hone yogya hai, vaha kitane samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai ? gautama ! pUrvI-caramAnta meM samudghAta karake pUrvI-caramAnta meM hI upapAta ke samAna dakSiNa-caramAnta meM samudghAta karake dakSiNa-caramAnta meM hI utpanna hone yogya kA upapAta kahanA cAhie / isI prakAra yAvat paryApta sUkSmavanaspatikAyika kA, paryApta sUkSmavanaspatikAyikoM meM dakSiNa-caramAnta taka upapAta kahanA cAhie / isI prakAra dakSiNa-caramAnta meM samudghAta karake pazcima-caramAnta meM upapAta kA kathana karanA / vizeSa yaha hai ki inameM do, tIna yA cAra samaya kI vigrahagati hotI hai / zeSa pUrvavat / svasthAna meM upapAta ke samAna dakSiNa-caramAnta meM samudghAta karake uttara-caramAnta meM upapAta kA tathA eka, do, tIna yA cAra samaya kI vigrahagati kA kathana karanA / pazcima-caramAnta meM upapAta ke samAna pUrvIya-caramAnta meM bhI do. tIna yA cAra samaya kI vigrahagati se upapAta kA kathana krnaa| pazcima-caramAnta meM samudghAta karake pazcima casmAnta meM hI utpanna hone vAle pRthvIkAyika ke lie svasthAna meM upapAta ke anusAra kathana karanA / uttara-caramAnta meM utpanna hone vAle jIva ke eka samaya kI vigrahagati nahIM hotI / zeSa pUrvavat / pUrvI-caramAnta meM upapAta kA kathana svasthAna meM upapAta ke samAna hai / dakSiNa-caramanta meM upapAta meM eka samaya kI vigrahagati nahIM hotI / zeSa pUrvavat / uttara-casmAnta meM samudghAta karake uttara-caramAnta meM utpanna hone vAle jIva kA kathana svasthAna meM upapAta ke samAna jAnanA / isI prakAra uttara
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-34/1/1/1034 35 caramAnta meM samuddhAta karake pUrvI caramAnta meM utpanna hone vAle pRthvIkAyikAdi jIvoM ke upapAta kA kathana samajhanA kintu inameM eka samaya kI vigrahagati nahIM hotI / uttara- caramAnta meM samudghAta karake dakSiNa- caramAnta meM utpanna hone vAle jIvoM kA kathana bhI svasthAna ke samAna hai / uttara- caramAnta meM samudghAta karake pazcima-caramAnta meM utpanna hone vAle jIvoM ke eka samaya kI vigrahagati nahIM hotI / zeSa pUrvavat yAvat paryApta sUkSmavanaspatikAyika kA paryApta sUkSmavanaspatikAyika jIvoM meM upapAta kA kathana jAnanA cAhie / bhagavan ! paryApta bAdara pRthvIkAyika jIvoM ke sthAna kahA~ kahe haiM ? gautama ! svasthAna kI apekSA ATha pRthvIyA~ haiM, ityAdi saba kathana sthAnapada ke anusAra yAvat paryApta aura aparyApta sabhI sUkSma vanaspatikAyika jIva eka hI prakAra ke haiM / he AyuSman zramaNa ! ve sarva loka meM vyApta haiM / bhagavan ! aparyApta sUkSma pRthvIkAyika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyA~ kahI haiM ? gautama ! ATha, yathA - jJAnAvaraNIya yAvat antarAya / isa prakAra pratyeka ke cAra-cAra bheda se ekendriya zataka ke anusAra paryApta bAdara vanaspatikAyika taka kahanA / bhagavan ! aparyApta sUkSma pRthvIkAyika jIva kitanI karmaprakRtiyA~ bAMdhate haiM ? gautama ! sAta yA ATha / yahA~ ekendriyazataka ke anusAra paryApta bAdara vanaspatikAyika taka kA kathana karanA / bhagavan ! aparyApta sUkSma pRthvIkAyika jIva kitano karmaprakRtiyoM kA vedana karate haiM ? gautama ! ve caudaha karmaprakRtiyoM kA vedana karate haiM, yathA-jJAnAvaraNIya Adi / zeSa saba varNana ekendriyazataka ke anusAra puruSavedavadhya karmaprakRti paryanta kahanA cAhie / isI prakAra paryApta bAdara vanaspatikAyika paryanta jAnanA cAhie / bhagavan ! ekendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / gautama ! vyutkrAntipada meM ukta pRthvIkAyika jIva ke upapAta ke samAna inakA bhI upapAta kahanA / bhagavan ! ekendriya jIvoM ke kitane samudghAta kahe haiM ? gautama ! cAra vedanAsamudghAta yAvat vaikriyasamudghAta / bhagavan ! tulya sthiti vAle ekendriya jIva tulya aura vizeSAdhikakarma kA bandha karate haiM ? athavA tulya sthiti vAle ekendriya jIva bhinna-vizeSAdhika karmabandha karate haiM ? athavA bhinna-bhinna sthiti vAle ekendriya jIva tulya- vizeSAdhika karmabandha karate haiM ? yA bhinna-bhinna sthiti vAle ekendriya jIva bhinna-vizeSAdhika karmabandha karate haiM ? gautama ! tulya sthiti vAle kaI ekendriya jIva tulya aura vizeSAdhika karmabandha karate haiM, tulya sthiti vAle katipaya ekendriya jIva bhinna-bhinna vizeSAdhika karmabandha karate haiM, kaI bhinna-bhinna sthiti vAle ekendriya jIva tulya- vizeSAdhika karmabandha karate haiM aura kaI bhinna-bhinna sthiti vAle ekandriya jIva bhinna-bhinna vizeSAdhika karmabandha karate haiM / bhagavan ! aisA kyoM kahA gayA ki kaI tulyasthiti vAle... yAvat bhinna-bhinna vizeSAdhika karmabandha karate haiM ? gautama ! ekendriya jIva cAra prakAra ke kahe haiM / yathA- kaI jIva samAna Ayu vAle aura sAtha utpanna hue hote haiM, kaI jIva samAna Ayu vAle aura viSama utpanna hue hote haiM, kaI viSama Ayu vAle aura sAtha utpanna hue hote haiM tathA kitane hI jIva viSama Ayu vAle aura viSama utpanna hue hote haiM / inameM se jo samAna Ayu aura samAna utpatti vAle haiM, ve tulya sthiti vAle tathA tulya evaM vizeSAdhika karmabandha
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 AgamasUtra-hindI anuvAda karate haiM / jo samAna Ayu aura viSama utpatti vAle haiM, ve tulya sthiti vAle vimAtrA sthiti vAle tulya-vizeSAdhika karmabandha karate haiM aura jo viSama Ayu aura viSama utpatti vAle haiM, ve vimAtrA sthiti vAle, vimAtrA-vizeSAdhika karmabandha karate haiM / isa kAraNa se yaha kahA gayA hai ki yAvat vimAtra-vizeSAdhika karmabandha karate haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-34/1 uddezaka-2 | [1035] bhagavan ! anantaropapannaka ekendriya kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke, yathA-pRthvIkAyika yAvat vanaspatikAyika / phira pratyeka ke do-do bheda ekendriya zataka ke anusAra vanaspatikAyika paryanta kahanA / / bhagavan ! anantaropapannaka bAdara pRthvIkAyika jIvoM ke sthAna kahA~ kahe haiM ? gautama ! ve svasthAna kI apekSA ATha pRthviyoM meM haiM, yathA-ratnaprabhA ityAdi / sthAnapada ke anusArayAvat dvIpoM meM tathA samudroM meM anantaropapannaka bAdara pRthvIkAyika jIvoM ke sthAna kahe haiM / upapAta aura samudghAta kI apekSA ve samasta loka meM haiM / svasthAna kI apekSA ve loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahe hue haiM / anantaropapannaka sUkSma pRthvIkAyika sabhI jIva eka prakAra ke haiM tathA vizeSatA aura bhinnatA rahita haiM tathA he AyuSman zramaNa ! ve sarvaloka meM vyApta haiM / isI krama se sabhI ekendriya-sambandhI kathana karanA / una sabhI ke svasthAna sthAnapada ke anusAra haiM / ina paryApta bAdara ekendriya jIvoM ke upapAta, samudghAta aura svasthAna ke anusAra aparyApta bAdara ekendriya jIva ke bhI upapAtAdi jAnane cAhie tathA sUkSma pRthvIkAyika jIvoM ke upapAta, samudghAta aura svasthAna ke anusAra sabhI sUkSma ekendriya jIva yAvat vanaspatikAyika paryanta jAnanA / bhagavan ! anantaropapannaka sUkSma pRthvIkAyika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyA~ haiM ? gautama ! ATha haiM, ityAdi ekendriyazataka meM ukta anantaropapannaka uddezaka ke samAna usI prakAra bAMdhate haiM aura vedate haiM, yahA~ taka isI prakAra anantaropapannaka bAdara vanaspatikAyika paryanta jAnanA cAhie / bhagavan ! anantaropapannaka ekendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! audhika uddezaka anusAra kahanA / bhagavan ! anantaropapannaka ekendriya jIvoM ke kitane samudghAta kahe haiM ? gautama ! do, yathA-vedanAsamudghAta aura kaSAyasamudghAta / / bhagavan ! kyA tulyasthiti vAle anantaropapannaka ekendriya jIva paraspara tulya, vizeSAdhika karmabandha karate haiM ? ityAdi prazna / gautama ! kaI tulyasthiti vAle ekendriya jIva tulyavizeSAdhika karmabandha karate haiM aura kaI tulyasthiti vAle ekendriya jIva vimAtra-vizeSAdhika karmabandha karate haiM / bhagavan ! aisA kyoM kahA gayA ? gautama ! anantaropapannaka ekendriya jIva do prakAra ke kahe haiM, yathA kaI jIva samAna Ayu aura samAna utpatti vAle hote haiM, jabaki kaI jIva samAna Ayu aura viSama utpatti vAle hote haiM / inameM se jo samAna Ayu aura samAna utpatti vAle haiM, ve tulyasthiti vAle paraspara tulya-vizeSAdhika karmabandha karate haiM aura jo samAna Ayu aura viSama utpatti vAle haiM, ve tulya sthiti vAle vimAtra-vizeSAdhika karmabandha karate haiM / isa kAraNa se he gautama ! aisA kahA gayA ki...yAvat vimAtra-vizeSAdhika karmabandha
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 bhagavatI-34/1/3/1036 karate haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / / | zataka-34/1 uddezaka-3 [1036] bhagavan ! paramparopapannaka ekendriya kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke, yathA-pRthvIkAyika ityAdi / unake cAra-cAra bheda vanaspatikAyika paryanta kahanA / bhagavan ! paramparopapannaka sUkSma pRthvIkAyika jIva ratnaprabhApRthvI ke pUrva-caramAnta meM maraNasamuddhAta karake ratnaprabhApRthvI ke yAvat pazcima-caramAnta meM aparyApta sUkSma pRthvIkAyika rUpa se utpanna ho to vaha kitane samaya kI vigrahagati se utpanna hotA hai ? gautama ! isa abhilApa se prathama uddezaka ke anusAra yAvat loka ke caramAnta paryanta kahanA / bhagavan ! paramparopapannaka paryApta bAdara pRthvIkAyika jIvoM ke sthAna kahA~ haiM ? gautama ! svasthAna kI apekSA ve ATha pRthvIyoM meM haiM / isa prakAra prathama uddezaka meM ukta kathanAnusAra yAvat tulya-sthiti taka kahanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-34/1 uddezaka-4 se 11 | [1037] isI prakAra zeSa ATha uddezaka bhI yAvat 'acarama' taka jAnane cAhie / vizeSa yaha hai ki anantara-uddezaka anantara ke samAna aura parampara-uddezaka parampara ke samAna kahanA cAhie / carama aura acarama bhI isI prakAra hai / isa prakAra ye gyAraha uddezaka hue / | zataka-34 zatakazataka-2 | [1038] bhagavan ! kRSNalezyI ekendriya kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! pAMca prakAra / unake cAra-cAra bheda ekendriyazataka ke anusAra vanaspatikAyika paryanta jaannaa| bhagavan ! kRSNalezyI aparyApta sUkSmapRthvIkAyika jIva isa ratnaprabhApRthvI ke pUrvacaramAnta meM yAvat utpanna hotA hai ? gautama ! audhika uddezaka ke anusAra loka ke caramAnta taka sarvatra kRSNalezyA vAloM meM upapAta kahanA cAhie / bhagavan ! kRSNalezyI aparyApta bAdarapRthvIkAyika jIvoM ke sthAna kahA~ kahe gae haiM ? gautama ! audhika uddezaka ke isa abhilApa ke anusAra 'tulyasthiti vAle' paryanta kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / isa prakAra-prathama zreNI zataka samAna gyAraha uddezaka kahanA / | zataka-34 zatakazataka-3 se 5 | [1039] isI prakAra nIlalezyA vAle ekendriya jIva kA tRtIya zataka hai / [1040] kApotalezyI ekendriya ke lie bhI isI prakAra caturtha zataka hai / [1041] tathA bhavasiddhika-ekendriya viSayaka paMcama zataka bhI samajhanA cAhie / zataka-34 zatakazataka-6 | [1042] bhagavan ! kRSNalezyI bhavasiddhika ekendriya jIva kitane prakAra ke haiM ? gautama ! audhika uddezakAnusAra jAnanA / bhagavan ! anantaropapannaka bhavasiddhika-kRSNalezyI ekendriya kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! audhika uddezaka ke anusAra jAnanA / bhagavan ! paramparopapannaka kRSNalezyI-bhavasiddhika kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama !
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 AgamasUtra-hindI anuvAda - pAMca prakAra ke haiM / yahA~ pratyeka ke cAra-cAra bheda vanaspatikAyika paryanta samajhane cAhie / bhagavan ! jo paramparopapannaka-kRSNalezyI-bhavasiddhika aparyApta sUkSmapRthvIkAyika jIva, isa ratnaprabhApRthvI ke pUrvI-caramAnta meM yAvat utpanna hotA hai ? gautama ! pUrvavat jAnanA / isa abhilApa se audhika uddezaka ke anusAra loka ke caramAnta taka yahA~ sarvatra kRSNalezyIbhavasiddhika meM upapAta kahanA / bhagavan ! paramparopapannaka kRSNalezyIbhavasiddhika paryApta bAdarapRthvIkAyika jIvoM ke sthAna kahA~ kahe gae haiM ? gautama ! isI prakAra isa abhilApa se audhika uddezaka yAva tulyasthitiparyanta jAnanA / isI prakAra isa abhilApa se kRSNalezyI-bhavasiddhika ekendriyoM ke sambandha meM bhI kahanA cAhie / | zataka-34 zatakazataka-7 se 12 [1043] nIlalezyA vAle bhavasiddhika ekendriya jIvoM kA (sAtavA~) zataka hanA / isI prakAra kApotalezyA vAle bhavasiddhika ekendriya jIva kA (AThavA~) zataka kahanA / bhavasiddhi jIva ke cAra zatakoM ke anusAra abhavasiddhika ekendriya jIva ke bhI cAra zataka kahane cAhie / vizeSa yaha hai ki carama aura acarama ko chor3akara inameM nau uddezaka hI khnaa| isa prakAra ye bAraha ekendriya-zreNI-zataka kahe haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / (zataka-35) -: zatakazataka-1 : uddezaka-1 [1044] bhagavan ! mahAyugma kitane batAe gae haiM ? gautama ! solaha, yathAkRtayugmakRtayugma, kRtayugmatryoja, kRtayugmadvAparayugma, kRtayugmakalyoja, tryojakRtayugma, tryojatryoja, tryojadvAparayugma, tryojakalyoja, dvAparayugmakRtayugma, dvAparayugmatryoja, dvAparayugmadvAparayugma, dvAparayugmakalyoja, kalyojakRtayugma, kalyojatryoja, kalyojadvAparayugma aura kalyojakalyoja / bhagavan ! kyA kAraNa hai ki mahAyugma solaha kahe gae haiM ? gautama ! -jisa rAzi meM cAra saMkhyA kA apahAra karate hue :- (1) cAra zeSa raheM aura usa rAzi ke apahArasamaya bhI kRtayugma (cAra) hoM to vaha rAzi kRtayugmakRtayugma kahalAtI hai, (2) tIna zeSa raheM aura usa rAzi ke apahArasamaya kRtayugma hoM to vaha rAzi kRtayugmatryoja kahalAtI hai / (3) do zeSa raheM aura usa rAzi ke apahArasamaya kRtayugma hoM to vaha rAzi kRtayugmadvAparayugma kahalAtI hai, (4) eka zeSa rahe aura usa rAzi ke apahArasamaya kRtayugma hoM to vaha rAzi kRtayugmakalyoja kahalAtI hai, (5) cAra zeSa raheM aura usa rAzi ke apahArasamaya tryoja hoM to vaha rAzi tryojakRtayugma kahalAtI hai, (6) tIna zeSa raheM aura usa rAzi ke apahArasamaya bhI tryoja hoM to vaha rAzi tryojatryoja kahalAtI hai / (7) do baceM aura usa rAzi ke apahArasamaya tryoja hoM to vaha rAzi tryojadvAparayugma kahalAtI hai, (8) eka bace aura usa rAzi ke apahArasamaya yoja hoM to vaha rAzi tryojakalyoja kahalAtI hai, (9) cAra zeSa raheM aura usa rAzi ke apahArasamaya dvAparayugma (do) hoM to vaha rAzi dvAparayugmakRtayugma kahalAtI hai, (10) tIna zeSa
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 35/1/1/1044 39 raheM aura usa rAzi ke apahArasamaya dvAparayugma ho to vaha rAzi dvAparayugmantryoja kahalAtI hai / (11) do baceM aura usa rAzi ke apahArasamaya dvAparayugma hoM to vaha rAzi dvAparayugmadvAparayugma kahalAtI hai / (12) eka zeSa rahe aura usa rAzi ke apahAra - samaya dvAparayugma hoM, to vaha rAzi dvAparayugmakalyoja kahalAtI hai, (13) cAra zeSa raheM aura usa rAzi kA apahAra - samaya kalyoja (eka) ho to vaha rAzi kalyojakRtayugma kahalAtI hai, (14) tIna zeSa raheM aura usa rAzi kA apahAra - samaya kalyoja ho to vaha rAzi kalyojatryoja kahalAtI hai / (15) do baceM aura usa rAzi kA apahAra samaya kalyoja ho to vaha rAzi kalyojadvAparayugma kahalAtI hai, aura (16) eka zeSa rahe aura usa rAzi kA apahAra - samaya kalyoja ho to vaha rAzi kalyojakalyoja kahalAtI hai / isI kAraNa se he gautama! kalyojakalyoja taka kahA gayA hai / [ 1045] bhagavan ! kRtayugma kRtayugmarAzirUpa ekendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! utpaloddezaka ke upapAta samAna upapAta kahanA cAhie / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! ve solaha, saMkhyAta, asaMkhyAta yA ananta / bhagavan ! ve ananta jIva samaya-samaya meM eka-eka apahRta kiye jAe~ to kitane kAla meM apahRta hote haiM ? gautama ! ananta avasarpiNI aura utsarpiNI bIta jAe~ to bhI ve apahRta nahIM hote / inakI U~cAI upaloddezaka ke anusAra jAnanA / bhagavan ! ve ekendriya jIva jJAnAvaraNIyakarma ke bandhaka haiM yA abandhaka haiM ? gautama ! ve bandhaka haiM, abandhaka nahIM haiM / ve jIva AyuSyakarma ko chor3a kara zeSa sabhI karmoM ke bandhaka haiM / AyuSyakarma ke ve bandhaka bhI haiM aura abandhaka bhI haiM / bhagavan ! ve jIva jJAnAvaraNIyakarma ke vedaka haiM yA avedaka haiM ? gautama ! vedaka haiM, avedaka nahIM haiM / isI prakAra sabhI karmoM meM jAnanA / bhagavan ! ve jIva sAtA ke vedaka haiM athavA asAtA ke ? gautama ! ve sAtAvedaka bhI hote haiM, athavA asAtAvedaka bhI evaM utpaloddezaka kI paripATI ke anusAra ve sabhI karmoM ke udaya vAle haiM, ve chaha karmoM ke udIraka haiM tathA vedanIya aura AyuSyakarma ke udIraka bhI haiM aura anudIraka bhI haiM / bhagavan ! ve ekendriya jIva kyA kRSNalezyA vAle hote haiM ? ityAdi prazna / gautama ! ve jIva kRSNalezyI, nIlalezyI, kApotalezyI athavA tejolezyI hote haiM / ye mithyAdRSTi hote haiM / ve ajJAnI hote haiM / ve niyamataH do ajJAna vAle hote haiM, yathA-matiajJAnI aura zrutaajJAnI / ve kAyayogI hote haiM / ve sAkAropayoga vAle bhI hote haiM aura anAkAropayoga vAle bhI hote haiM / bhagavan ! una ekendriya jIvoM ke zarIra kitane varNa ke hote haiM ? ityAdi samagra prazna / gautama ! utpaloddezaka ke anusAra, unake zarIra pAMca varNa, pAMca rasa, do gandha aura ATha sparza vAle hote haiM / ve ucchvAsa vAle yA niHzvAsa vAle athavA no- ucchvAsaniHzvAsa vAle hote haiM / AhAraka yA anAhAraka hote haiM / ve avirata hote haiM / kriyAyukta hote haiM, sAta yA ATha karmaprakRtiyoM ke bandhaka hote haiM / AhArasaMjJA yAvat parigrahasaMjJA vAle hote haiM / krodhakaSAyI yAvat lobhakaSAyI hote haiM / napuMsakavedI hote haiM / strIvedabandhaka puruSaveda-bandhaka yA napuMsakaveda - bandhaka hote haiM / asaMjJI hote haiM aura saindriya hote haiM / bhagavan ! ve kRtayugma kRtayugmarAzirUpa ekendriya jIva kAla kI apekSA kitane kAla taka hote haiM ? gautama ! ve jaghanya eka samaya aura utkRSTa anantakAla - ananta vanaspatikAla
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 AgamasUtra-hindI anuvAda paryanta hote haiM / yahA~ saMvedha kA kathana nahIM kiyA jAtA / AhAra utpaloddezaka anusAra jAnanA, kintu ve vyAghAtarahita chaha dizA se aura vyAghAta ho to kadAcit tIna, cAra yA pAMca dizA se AhAra lete haiM / sthiti jaghanya anhamuhUrta kI aura utkRSTa bAIsa hajAra varSa kI hotI hai / Adi ke cAra samudghAta hote haiM / ye mAraNAntika samudghAta se samavahata athavA asamavahata hokara marate haiM aura udvartanA utpaloddezaka ke anusAra jAnanA / bhagavan ! samasta prANa, bhUta, jIva aura sattva kyA kRtayugma-kRtayugmarAzirUpa ekendriyarUpa se pahale utpanna hue haiM ? hAM, gautama ! ve aneka bAra athavA ananta bAra utpanna ho cuke haiM / bhagavan ! kRtayugma-tryojarAzirUpa ekendriya jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM ? ityAdi prazna | gautama ! unakA upapAta pUrvavat jAnanA / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! ve eka samaya meM unnIsa, saMkhyAta asaMkhyAta yA ananta utpanna hote haiM / zeSa pUrvavat kRtayugma-kRtayugmarAzirUpa ke pATha ke anusAra ananta bAra utpanna hue haiM, taka kahanA / bhagavan ! kRtayugma-dvAparayugmarUpa ekendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! upapAta pUrvavat jAnanA / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! aThAraha, saMkhyAta, asaMkhyAta yA ananta utpanna hote haiM / zeSa saba pUrvavat yAvat ananta bAra utpanna hue haiM, bhagavan ! kRtayugma-kalyojarUpa ekendriya kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! upapAta pUrvavat samajhanA / inakA parimANa hai-satraha, saMkhyAta, asaMkhyAta yA ananta / zeSa pUrvavat yAvat ananta bAra utpanna ho cuke haiM / bhagavan ! tryoja-kRtayugmarAzirUpa ekendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! upapAta pUrvavat jAnanA / inakA parimANa hai-bAraha, saMkhyAta, asaMkhyAta athavA ananta / zeSa pUrvavat yAvat ananta bAra utpanna hue haiM / bhagavan ! tryoja-tryojarAzirUpa ekendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! upapAta pUrvavat hai / inakA parimANa-pandraha, saMkhyAta, asaMkhyAta yA ananta / zeSa pUrvavat yAvat ananta bAra utpanna hue haiM / isa prakAra ina solaha mahAyugmoM kA eka hI prakAra kA kathana samajhanA cAhie / kintu inake parimANa meM bhinnatA hai / jaise ki yojadvAparayugma kA pratisamaya utpAda kA parimANa caudaha, saMkhyAta, asaMkhyAta yA ananta hai / tryojakalyoja kA hai-teraha, saMkhyAta, asaMkhyAta yA ananta / dvAparayugmakRtayugma kA utpAda-parimANa ATha, saMkhyAta, asaMkhyAta yA ananta hai| dvAparayugmatryoja kA gyAraha, saMkhyAta, asaMkhyAta yA ananta hai / dvAparayugmadvAparayugma meM dasa, saMkhyAta, asaMkhyAta yA ananta utpanna hote haiM / dvAparayugmakalyoja meM nau, saMkhyAta, asaMkhyAta yA ananta hai / kalyojakRtayugma meM cAra, saMkhyAta, asaMkhyata yA ananta hai / kalyojatryoja meM pratisamaya sAta, saMkhyAta, asaMkhyAta yA ananta hai aura kalyojadvAparayugma meM chaha, saMkhyAta, asaMkhyAta yA ananta hai / bhagavan ! kalyoja-kalyojarAzirUpa ekendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! upapAta pUrvavat kahanA / parimANa pAMca saMkhyAta, asaMkhyAta yA ananta hai / zeSa pUrvavat / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-35/1 uddezaka-2 || [1046] bhagavan ! prathama samayotpanna kRtayugma-kRtayugmarAzirUpa ekendriya jIva kahA~
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-35/1/2/1046 se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra prathama uddezaka anusAra dvitIya uddezaka meM bhI utpAda-parimANa solaha bAra kahanA cAhie / anya saba pUrvavat / kintu ina dasa bAtoM meM bhinnatA hai, yathA-avagAhanA-jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga hai aura utkRSTa bhI aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga hai / AyuSyakarma ke bandhaka nahIM, abandhaka hote haiM / AyuSyakarma ke ye udIraka nahIM, anudIraka hote haiM / ye ucchvAsa, niHzvAsa tathA ucchvAsa-niHzvAsa se yukta nahIM hote aura ye sAta prakAra ke karmoM ke bandhaka hote haiM, aSTavidhakarmoM ke bandhaka nahIM hote / bhagavan ! ve prathamasamayotpanna kRtayugma-kRtayugmarAzirUpa ekendriya jIva kitane kAla taka hote haiM / gautama ! eka samaya / unakI sthiti bhI itanI hI hai / unameM Adi ke do samudghAta hote haiM / unameM samavahata evaM udvartanA nahIM hone se, ina donoM kI pRcchA nahIM karanI cAhie / zeSa saba bAteM solaha hI mahAyugmoM meM ananta bAra utpanna hue haiM, taka usI prakAra kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / / zataka-35/1 uddezaka-3 se 11 [1047] bhagavan ! aprathamasamayotpanna kRtayugma-kRtayugmarAzirUpa ekendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! prathama uddezaka anusAra isa uddezaka meM bhI solaha mahAyugmoM ke pATha dvArA yAvat ananta bAra utpanna hue haiM, taka / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / [1048] bhagavan ! caramasamayotpanna kRtayugma-kRtayugmarAzirUpa ekendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! prathamasamaya uddezaka anusAra kahanA cAhie / kintu inameM deva utpanna nahIM hote tathA tejolezyA ke viSaya meM prazna nahIM karanA cAhie / zeSa pUrvavat / [1049] bhagavan ! acaramasamaya ke kRtayugma-kRtayugmarAzirUpa ekendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / gautama ! aprathamasamaya uddezaka ke anusAra kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, yaha isI prakAra hai' / [1050] bhagavan ! prathamaprathamasamaya ke kRtayugma-kRtayugmarAzirUpa ekendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! prathamasamaya ke uddezaka anusAra samagra kathana karanA / [1051] bhagavan ! prathama-aprathamasamaya ke kRtayugma-kRtayugmarAzirUpa ekendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! prathamasamaya ke uddezakAnusAra kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / [1052] bhagavan ! prathama-caramasamaya ke kRtayugma-kRtayugmarAzirUpa ekendizya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! caramauddezaka anusAra jAnanA / [1053] bhagavan ! prathama-acaramasamaya ke kRtayugma-kRtayugmarAzirUpa ekendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! dUsare uddezaka ke anusAra jAnanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / [1054] bhagavan ! carama-caramasamaya ke kRtayugma-kRtayugmarAzirUpa ekendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! cauthe uddezaka ke anusAra jAnanA /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda [1055] bhagavan ! carama-acaramasamaya ke kRtayugma-kRtayugmarAzirUpa ekendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! prathamasamayauddezaka ke anusAra jAnanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / [1056] isa prakAra ye gyAraha uddezaka haiM / inameM se pahale, tIsare aura pAMcaveM uddezaka ke pATha ekasamAna haiM / zeSa ATha uddezaka ekasamAna pATha vAle haiM / kintu cauthe, (chaThe), AThaveM aura dasaveM uddezaka meM devoM kA upapAta tathA tejolezyA kA kathana nahIM karanA / | zataka-35 zatakazataka-2 se 12 / [1057] bhagavan ! kRSNalezyI-kRtayugma-kRtayugmarAzirUpa ekendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! inakA upapAta audhika uddezaka anusAra samajhanA / kintu ina bAtoM meM bhinnatA hai / bhagavan ! kyA ve jIva kRSNalezyA vAle haiM ? hA~, gautama ! haiM / bhagavan ! ve kRSNalezyI kRtayugma-kRtayugmarAzirUpa ekendriya jIva kitane kAla taka hote haiM ? gautama ! ve jaghanya ekasamaya taka aura utkRSTa antamuhUrta taka hote haiM / unakI sthiti bhI isI prakAra jAnanA / zeSa pUrvavat yAvat ananta bAra utpanna ho cuke haiM / isI prakAra kramazaH solaha mahAyugmoM pUrvavat kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / ___ bhagavan ! prathamasamaya-kRSNalezyI kRtayugma-kRtayugmarAzirUpa ekendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! prathamasamayauddezaka ke samAna jAnanA / vizeSa yaha haibhagavan ! ve jIva kRSNalezyA vAle haiM ? hA~, gautama ! ve kRSNalezyA vAle haiM / zeSa puurvvt| 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / audhikazataka ke gyAraha uddezakoM ke samAna kRSNalezyAviziSTa zataka ke bhI gyAraha uddezaka kahane cAhie / prathama, tRtIya aura paMcama uddezaka ke pATha eka samAna haiM / zeSa ATha uddezakoM ke pATha sadRza haiM / kintu inameM se cauthe, (chaThe), AThaveM aura dasaveM uddezaka meM devoM kI utpatti nahI hotI / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / nIlalezyA vAle ekendriyoM kA zataka kRSNalezyA vAle ekendriyoM ke zataka ke samAna kahanA cAhie / isake bhI gyAraha uddezakoM kA kathana usI prakAra hai / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / kApotalezyA-sambandhI zataka kRSNalezyAviziSTa zataka ke samAna jAnanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, yaha isI prakAra hai'| bhagavan ! bhavasiddhika kRtayugma-kRtayugmarAzirUpa ekendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! audhikazataka ke samAna jAnanA / inake gyAraha hI uddezakoM meM vizeSa bAta yaha hai-bhagavan ! sarva prANa, bhUta, jIva aura sattva bhavasiddhika kRtayugma-kRtayugma viziSTa ekendriya ke rUpa meM pahale utpanna hue haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / zeSa kathana pUrvavat / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / bhagavan ! kRSNalezyI bhavasiddhika kRtayugma-kRtayugmarAzirUpa ekendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! kRSNalezyA-sambandhI dvitIya zataka ke samAna jAnanA / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / nIlalezyA vAle bhavasiddhika kRtayugma-kRtayugmaekendriya zataka kA kathana tRtIya zataka ke samAna jAnanA / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-35/2 se 12/1057 43 kApotalezyIbhavasiddhika ekendriyoM ke bhI gyAraha uddezakoM sahita yaha zataka caturtha zataka samAna jAnanA / isa prakAra ye cAra zataka bhavasiddhika ekendriya jIva ke haiM / ina cAroM zatakoM meM kyA sarva prANa yAvat sarva sattva pahale utpanna hue haiM ? yaha artha samartha nahIM hai / itanA vizeSa jAnanA | bhavasiddhika-sambandhI cAra zataka anusAra abhavasiddhikaekendriya ke lezyA-sahita cAra zataka kahane cAhie / bhagavan ! sarva prANa yAvat sarva sattva pahale utpanna hue haiM ? pUrvavat / yaha artha samartha nahIM hai / (itanA vizeSa jAnanA / ) isa prakAra ye bAraha ekendriyamahAyugmazataka haiM / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / / zataka-35 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (zataka-36) .: zatakazataka-1 : uddezaka-1 [1058] bhagavan ! kRtayugma-kRtayugmarAzipramANa dvIndriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! inakA upapAta vyutkrAntipada anusAra jAnanA / parimANa-eka samaya meM solaha, saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiM / inakA apahAra utpaloddezaka anusAra jaannaa| inakI avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa bAraha yojana kI hai / ekendriyamahAyugmarAzi ke prathama uddezaka ke samAna samajhanA / vizeSa yaha hai ki inameM tIna lezyAe~ hotI haiM / devoM se Akara utpanna nahIM hote / samyagdRSTi bhI hote haiM, mithyAdRSTi bhI, hote hai / jJAnI athavA ajJAnI hote haiM / ye vacanayogI aura kAyayogI hote haiM / bhagavan ! ve kRtayugma-kRtayugma dvIndriya jIva kAla kI apekSA kitane kAla taka hote haiM ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa saMkhyAtakAla / unakI sthiti jaghanya eka samaya kI aura utkRSTa bAraha varSa kI hotI hai / ve niyamataH chaha dizA kA AhAra lete haiM / tIna samudghAta hote haiM / zeSa pUrvavat yAvat pahale ananta bAra utpanna hue haiM / isI prakAra dvIndriya jIvoM ke solaha mahAyugmoM meM kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / | zataka-36/1 uddezaka-2 se 11 | [1059] bhagavan ! prathamasamayotpanna kRtayugma-kRtayugmarAzipramANa dvIndriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! ekendriyamahAyugmoM ke prathamasamaya-sambandhI uddezaka anusAra jAnanA / vahA~ dasa bAtoM kA jo antara batAyA hai, vahI antara samajhanA / gyArahavIM vizeSatA yaha hai ki ye sirpha kAyayogI hote haiM / zeSa saba bAteM ekendriyamahAyugmoM ke prathama uddezaka ke samAna jAnanA | 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / ekendriyamahAyugma-sambandhI myAraha uddezakoM ke samAna yahA~ bhI kahanA cAhie / kintu yahA~ cauthe, (chaThe) AThaveM aura dasaveM uddezakoM meM samyaktva aura jJAna kA kathaM nahIM hotA / ekendriya ke samAna prathama, tRtIya aura paMcama, uddezakoM ke ekasarIkhe pATha haiM, zeSa ATha uddezaka eka samAna haiM /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 AgamasUtra-hindI anuvAda | zataka-36 zatakazataka-2 se 12 [1060] bhagavan ! kRSNalezyA vAle kRtayugma-kRtayugmarAzipramANa dvIndriya se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! pUrvavat jAnanA / kRSNalezyI jIvoM kA bhI zataka gyAraha uddezakayukta jAnanA cAhie / vizeSa yaha hai ki inakI lezyA aura kAyasthiti tathA bhavasthiti kRSNalezyI ekendriya jIvoM ke samAna hotI hai / isI prakAra nIlalezyI aura kApotalezyI dvIndriya jIvoM kA gyAraha uddezaka-sahita zataka hai / bhagavan ! bhavasiddhika kRtayugma-kRtayurAzipramANa dvIndriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! pUrvavat bhavasiddhika mahAyugmadvIndriya jIvoM ke cAra zataka jAnane cAhie / vizeSa yaha hai ki sarva prANa, bhUta, jIva aura sattva yAvat ananta bAra utpanna hue ? yaha bAta zakya nahIM hai / zeSa saba pUrvavat jAnanA cAhie / ye cAra audhikazataka hue / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / jisa prakAra bhavasiddhika ke cAra zataka kahe, usI prakAra abhavasiddhika ke bhI cAra zataka kahane cAhie / vizeSa yaha hai ki ina sabameM samyaktva aura jJAna nahIM hote haiM / zeSa saba pUrvavat hI hai / isa prakAra ye bAraha dvIndriyamahAyugmazataka hote haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / zataka-36 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (zataka-37) [1061] bhagavan ! kRtayugmarAzi vAle trIndriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! dvIndriyazataka ke samAna trIndriya jIvoM ke bhI bAraha zataka kahanA vizeSa yaha hai ki inakI avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa tIna gAU kI hai tathA sthiti jaghanya eka samaya kI aura utkRSTa unapacAsa ahorAtri kI hai / zeSa pUrvavat / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / (zataka-38) [1062] isI prakAra caturindriya jIvoM ke bAraha zataka kahane cAhie / vizeSa yaha hai ki inakI avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga, utkRSTa cAra gA kI hai tathA sthiti jaghanya eka samaya kI aura utkRSTa chaha mahIne kI hai / zeSa kathana dvIndriya jIvoM ke zataka samAna | 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / zataka-39) [1063] bhagavan ! kRtayugma-kRtayugmarAzipramANa asaMjJIpaMcendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! dvIndriyazataka ke samAna asaMjJIpaMcendriya jIvoM ke bhI bAraha zataka kahane cAhie / vizeSa yaha hai ki inakI avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa eka hajAra yojana kI hai tathA kAyasthiti jaghanya eka samaya kI aura utkRSTa pUrvakoTipRthaktva kI hai evaM bhavasthiti jaghanya eka samaya kI aura utkRSTa pUrvakoTi kI hai / zeSa pUrvavat dvIndriya jIvoM ke samAna hai / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / zataka-37 se 39 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-40/1/-/1064 45 (zataka-40) -: zatakazataka-1 :[1064] bhagavan ! kRtayugma-kRtayugmarAzi rUpa saMjJI paMcendriya jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! inakA upapAta cAroM gatiyoM se hotA hai / ye saMkhyAta varSa aura asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle paryAptaka aura aparyAptaka jIvoM se Ate haiM / yAvat anuttaravimAna taka kisI bhI gati se Ane kA niSedha nahIM hai / inakA parimANa, apahAra aura avagAhanA asaMjJI paMcendriya jIvoM ke samAna hai / ye jIva vedanIyakarma ko chor3a kara zeSa sAta karmaprakRtiyoM ke bandhaka athavA abandhaka hote haiM / vedanIyakarma ke to bandhaka hI hote haiM / mohanIyakarma ke vedaka yA avedaka hote haiM / zeSa sAta karmaprakRtiyoM ke vedaka hote haiM / ve sAtAvedaka athavA asAtAvedaka hote haiM / mohanIyakarma ke udayI athavA anudayI hote haiM . zeSa sAta karmaprakRtiyoM ke udayI hote haiM / nAma aura gotra karma ke ve udIraka hote haiM / zeSa chaha karmaprakRtiyoM ke udIraka yA anudIraka hote haiM / ve kRSNalezyI yAvat zuklalezyI hote haiM / ve samyagdRSTi, mithyAdRSTi yA samyagmithyAdRSTi hote haiM / jJAnI athavA ajJAnI hote haiM / ve manoyogI, vacanayogI aura kAyayogI hote haiN| unameM upayoga, varNAdi cAra, ucchvAsa-niHzvAsa aura AhAraka kA kathana ekendriya jIvoM ke samAna hai / ve virata, avirata yA viratAvirata hote haiM / ve sakriya hote haiM / bhagavan ! ve jIva saptavidha, aSTavidha, SaDvidha yA ekavidhakarmabandhaka hote haiM ? gautama ! ve saptavidhakarmabandhaka bhI hote haiM, yAvat ekavidhakarmabandhaka bhI hote haiM / bhagavan ! ve jIva kyA AhArasaMjJopayukta yAvat parigrahasaMjJopayukta hote haiM athavA ve nosaMjJopayukta hote haiM ? gautama ! AhArasaMjJopayukta yAvat nosaMjJopayukta hote haiM / / isI prakAra sarvatra praznottara kI yojanA karanI cAhie / (yathA-) ve krodhakaSAyI yAvat lobhakaSAyI hote haiM | strIveda, puruSavedaka, napuMsakavedaka yA avedaka hote haiM / strIvedabandhaka, puruSaveda-bandhaka, napuMsakaveda-bandhaka yA abandhaka hote haiM / saMjJI hote haiM / saMsthitikAla jaghanya eka samaya aura utkRSTa sAtireka sAgaropama-zatapRthaktva hotA hai / AhAra pUrvavat yAvat niyama se chaha dizA kA hotA hai / sthiti jaghanya eka samaya aura utkRSTa tetIsa sAgaropama kI hai / prathama ke chaha samudghAta pAye jAte haiM / ye mAraNAntika-samudghAta se samavahata hokara bhI marate haiM aura asamavahata bhI marate haiM / udvarttanA kA kathana upapAta ke samAna hai / kisI bhI viSaya meM niSedha anuttaravimAna taka nahIM hai / / bhagavan ! sabhI prANa, bhUta, jIva aura sattva yahA~, pahale utpanna hue haiM ? gautama ! ananta bAra utpanna ho cuke haiM / isI prakAra solaha yugmoM meM ananta bAra utpanna ho cuke haiM / inakA parimANa dvIndriya jIvoM ke samAna hai / zeSa pUrvavat / 'bhagavan ! yaha isI prakAra hai'| [1065] bhagavan ! prathama samaya ke kRtayugma-kRtayugmarAziyukta saMjJIpaMcendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! inakA upapAta, parimANa, apahAra prathama uddezaka ke anusAra jAnanA / avagAhanA, bandha, veda, vedanA, udayI aura udIraka dvIndriya jIvoM ke samAna samajhanA / kRSNalezyI yAvat zuklalezyI hote haiM / zeSa prathamasamayotpanna dvIndriya ke samAna
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda isase pUrva ananta bAra utpanna hue haiM, taka jAnanA / ve strIvedI, puruSavedI yA napuMsakavedI hote haiM / saMjJI hote haiM zeSa pUrvavat / isI prakAra solaha hI yugmoM meM parimANa Adi kI vaktavyatA pUrvavat jAnanA | 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / yahA~ bhI myAraha uddezaka pUrvavat haiM / prathama, tRtIya aura paMcama uddezaka eka samAna haiM aura zeSa ATha uddezaka eka samAna haiM tathA cauthe, AThaveM aura dasaveM uddezaka meM koI vizeSatA nahIM hai / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai'| | zataka-40/zatakazataka-2 se 21 [1066] bhagavan ! kRSNalezyI kRtayugma-kRtayugmarAziyukta saMjJIpaMcendriya kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / gautama ! saMjJI ke prathama uddezaka anusAra jAnanA / vizeSa yaha hai ki bandha, veda, udaya, udIraNA, lezyA, bandhaka, saMjJA, kaSAya aura vedabaMdhaka, ina sabhI kA kathana dvIndriyajIva-sambandhI kathana samAna hai / kRSNalezyI saMjJI ke tInoM veda hote haiM, ve avedI nahIM hote / saMciTThaNA jaghanya eka samaya kI aura utkRSTa antamuharta adhika tetIsa sAgaropama kI hotI hai aura unakI sthiti bhI isI prakAra hotI hai / sthiti meM antamuhUrta adhika nahIM kahanA cAhie / zeSa prathama uddezaka ke anusAra pahale ananta bAra utpanna hue haiM, taka kahanA / isI prakAra solaha yugmoM kA kathana samajha lenA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' | bhagavan ! prathamasamayotpanna kRSNalezyAyukta kRtayugma-kRtayugmarAzi vAle saMjJIpaMcendriya jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! inakI vaktavyatA prathamasamayotpanna saMjJIpaMcendriyoM ke uddezaka anusAra jAnanA / vizeSa yaha ki bhagavan ! kyA ve jIva kRSNalezyA vAle haiM ? hA~, gautama ! haiM / zeSa pUrvavat / isI prakAra solaha hI yugmoM meM kahanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / isa prakAra isa kRSNalezyAzataka meM gyAraha uddezaka haiM / prathama, tRtIya aura paMcama, ye tInoM uddezaka eka samAna haiM / zeSa ATha uddezaka eka samAna haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / [1067] nIlalesyA vAle saMjJI kI vaktavyatA bhI isI prakAra samajhanA / vizeSa yaha ki saMciTThaNAkAla jaghanya eka samaya aura utkRSTa palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga adhika dasa sAgaropama hai / sthiti bhI isI prakAra hai / pahale, tIsare, pAMcaveM ina tIna uddezakoM ke viSaya meM jAnanA cAhie / zeSa pUrvavat / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / isI prakAra kApotalezyAzataka ke viSaya meM samajha lenA cAhie / vizeSa-saMciTThaNAkAla jaghanya eka samaya aura utkRSTa palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga adhika tIna sAgaropama hai / sthiti bhI isI prakAra hai tathA isI prakAra tInoM uddezaka jAnanA / zeSa pUrvavat / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / tejolezyAviziSTa (saMjJI paMcendriya) kA zataka bhI isI prakAra hai / vizeSa yaha hai ki saMciTThaNAkAla jaghanya eka samaya aura utkRSTa palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga adhika do sAgaropama hai / sthiti bhI isI prakAra hai | kintu yahA~ nosaMjJopayukta bhI hote haiM / isI prakAra tInoM uddezakoM ke viSaya meM samajhanA cAhie / zeSa pUrvavat / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / tejolezyAzataka ke samAna padmalezyAzataka hai / vizeSa-saMciTThaNAkAla jaghanya eka samaya aura utkRSTa antamuhurta adhika dasa sAgaropama hai / sthiti bhI itanI hI hai, kintu isameM
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-40/2 se 21/-/1067 47 antamuhUrta adhika nahIM kahanA / zeSa pUrvavat / isa prakAra ina pAMcoM zatakoM meM kRSNalezyAzataka ke samAna gamaka pahale ananta bAra utpanna ho cuke haiM, taka jAnanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / zuklalezyAzataka bhI audhika zataka ke samAna hai / inakA saMciTThaNAkAla aura sthiti kRSNalezyAzataka ke samAna hai / zeSa pUrvavat, pahale ananta bAra utpanna hue haiM, taka kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai.' / bhagavan ! kRtayugma-kRtayugmarAziyukta bhavasiddhikasaMjJIpaMcendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! prathama saMjJIzataka ke anusAra bhavasiddhika ke AlApaka se yaha zataka jAnanA cAhie / vizeSa meM bhagavan ! kyA sabhI prANa, bhUta, jIva aura sattva yahA~ pahale utpanna hue haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / zeSa pUrvavat / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / bhagavan ! kRSNalezyI-bhavasiddhika kRtayugma-kRtayugmarAziyukta saMjJIpaMcendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? ityAdi samagra prazna / gautama ! kRSNalezyI audhikazataka ke anusAra kahanA / 'bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / nIlalezyIbhavasiddhikazataka bhI isI prakAra jAnanA / 'bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / saMjJIpaMcendriya jIvoM ke sAta audhikazataka samAna bhavasiddhika sambandhI sAtoM zataka kahane cAhie / vizeSa yaha hai-sAtoM zatakoM meM kyA...isase pUrva sarva prANa, yAvat sarva sattva utpanna hue haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / zeSa puurvvt| 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai'| bhagavan ! abhavasiddhika-kRtayugma-kRtayagmarAzi-saMjJIpaMcendriya jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! anuttaravimAnoM ko chor3a kara zeSa sabhI sthAnoM meM pUrvavat upapAta jaannaa| inakA parimANa, apahAra, U~cAI, bandha, veda, vedana, udaya aura udIraNA kRSNalezyAzataka ke samAna hai / kRSNalezyI se lekara yAvat zuklalezyI hote haiM / kevala mithyAdRSTi hote haiM / ajJAnI haiM / isI prakAra saba kRSNalezyAzataka ke samAna hai / vizeSa yaha hai ki ve avirata hote haiM / inakA saMciTThaNAkAla aura sthiti audhika uddezaka ke anusAra jAnanA / inameM prathama ke pAMca samudghAta haiM / uddhartanA anuttaravimAnoM ko chor3akara pUrvavat jAnanA cAhie / tathAkyA sabhI prANa yAvat sattva pahale inameM utpanna hue haiM ? yaha artha samartha nahIM / zeSa kRSNalezyAzataka ke samAna pahale ananta bAra utpanna hue haiM, taka kahanA / isI prakAra solaha hI yugmoM ke viSaya meM jAnanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / bhagavan ! prathamasamayotpanna abhavasiddhika kRtayugma-kRtayugmarAziyukta saMjJIpaMcendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? ityAdi prazna | gautama ! prathamasamaya ke saMjJI-uddezaka ke anusAra jAnanA / vizeSa-samyaktva, samyagamithyAtva aura jJAna sarvatra nahIM hotA / zeSa puurvvt| 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / isa prakAra isa zataka meM bhI gyAraha uddezaka hote haiM / inameM se prathama, tRtIya evaM paMcama, ye tInoM uddezaka samAna pATha vAle haiM tathA zeSa ATha uddezaka bhI eka samAna haiM / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / bhagavan ! kRSNalezyI-abhavasiddhika-kRtayugma-kRtayugmarAziyukta saMjJIpaMcendriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! audhika zataka hai, anusAra kRSNalezyA-zataka jAnanA cAhie / vizeSa-bhagavan ! ve jIva kRSNalezyA vAle haiM ? hA~, gautama ! haiM / ' inakI sthiti
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda aura saMciTThaNAkAla kRSNalezyAzataka samAna / zeSa pUrvavat / 'bhagavan ! yaha isI prakAra hai 0 ' / kRSNalezyA-sambandhI zataka anusAra chahoM lezyA -sambandhI chaha zataka kahane cAhie / vizeSa- saMciTThaNAkAla aura sthiti kA kathana audhika zataka ke samAna hai, kintu zuklalezyI kA utkRSTa saMciTThaNAkAla antamuhUrta adhika ikatIsa sAgaropama hotA hai aura sthiti bhI pUrvokta hI hotI hai, kintu utkRSTa aura antamuhUrta adhika nahIM kahanA cAhie / inameM sarvatra samyaktva aura jJAna nahIM hotA tathA inameM virati, viratAvirati tathA anuttaravimAnotpatti nahIM hotI / isake pazcAt-bhagavan ! sabhI prANa yAvat sattva yahA~ pahale utpanna hue haiM / gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / 'he bhagavan ! yaha isa prakAra hai0' / isa prakAra ye sAta abhavasaddhikamahAyugma zataka hote haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / isa prakAra ye ikkIsa mahAyugmazataka saMjJIpaMcendriya ke hue / sabhI milA kara mahAyugma-sambandhI 81 zataka sampUrNa hue / zataka - 40 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa 48 zataka- 41 uddezaka - 1 [1068] bhagavan ! rAziyugma kitane kahe gae haiM ? gautama ! cAra, yathA - kRtayugma, yAvat kalyo / bhagavan ! rAziyugma cAra kahe haiM, aisA kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! jisa rAzi meM cAra-cAra kA apahAra karate hue anta meM 4 zeSa raheM, usa rAziyugma ko kRtayugma kahate haiM, yAvat jisa rAzi meM se cAra-cAra apahAra karate hue anta meM eka zeSa rahe, usa rAziyugma ko 'kalyoja' kahate haiM / isI kAraNa se he gautama! yAvat kalyoja kahalAtA hai| bhagavan ! rAziyugma- kRtayugmarUpa nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? inakA upapAta vyutkrAntipada anusA jAnanA / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! cAra, ATha, bAraha, solaha, saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiM / bhagavan ! ve jIva sAntara utpanna hote haiM yA nirantara ? gautama ! ve jIva sAntara bhI utpanna hote haiM aura nirantara bhI / jo sAntara utpanna hote haiM, ve jaghanya eka samaya aura utkRSTa asaMkhyAta samaya kA antara karake utpanna hote haiM / jo nirantara utpanna hote haiM, ve jaghanya do samaya aura utkRSTa asaMkhyAta samaya taka nirantara pratisamaya avirahitarUpa se utpanna hote haiM / bhagavan ! ve jIva jisa samaya kRtayugmarAzirUpa hote haiM, kyA usI samaya tryojarAzirUpa hote haiM aura jisa samaya tryojarAziyukta hote haiM, usI samaya kRtayugmarAzirUpa hote haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM / bhagavan ! jisa samaya ve jIva kRtayugmarUpa hote haiM, kyA usa samaya dvAparayugmarUpa hote haiM tathA jisa samaya ve dvAparayugmarUpa hote haiM, usI samaya kRtayugmarUpa hote haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! jisa samaya ve kRtayugma hote haiM, kyA usa samaya kalyoja hote haiM tathA jisa samaya kalyoja hote haiM, usa samaya kRtayugmarAzi hote haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! ve jIva kaise utpanna hote haiM ? gautama ! jaise koI kUdane vAlA ityAdi upapAtazataka anusAra ve Atmaprayoga se utpanna hote haiM, paraprayoga se nahIM / bhagavan ! ve jIva Atma- yaza se utpanna hote haiM athavA Atmaayaza se utpanna hote haiM ? gautama ! ve Atma- ayaza
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-41/-/1/1068 se utpanna hote haiM / bhagavan ! yadi ve jIva Atma-ayaza se utpanna hote haiM to kyA ve Atmayaza se jIvanirvAha karate haiM athavA Atma-ayaza se jIvananirvAha karate haiM ? gautama ! ve Atma-ayaza se karate haiM / bhagavan ! yadi ve Atma-ayaza se apanA jIvananirvAha karate haiM, to ve salezyI hote haiM athavA alezyI hote haiM ? gautama ! ve salezyI hote haiM / bhagavan ! yadi ve salezyI hote haiM to sakriya hote haiM yA akizya hote haiM ? gautama ! ve sakriya hote haiM / bhagavan ! yadi ve sakriya hote haiM to kyA usI bhava ko grahaNa karake siddha, buddha, mukta ho jAte haiM yAvat sarvaduHkhoM kA anta kara dete haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / ___ bhagavan ! rAziyugma-kRtayugmarAzirUpa asurakumAra kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? nairayikoM ke kathana anusAra yahAM jAnanA / paMcendriyatiryaJca taka isI prakAra kahanA / vizeSavanaspatikAyika jIva yAvat asaMkhyAta yA ananta utpanna hote haiM, zeSa pUrvavat / / .. manuSyoM se sambandhita kathana bhI ve Atma-yaza se utpanna nahIM hote, kintu Atmaayaza se utpanna hote haiM, taka kahanA / bhagavan ! yadi ve Atma-ayaza se utpanna hote haiM to kyA Atma-yaza se jIvana-nirvAha karate haiM yA Atma-ayaza se jIvana nirvAha karate haiM / gautama ! Atma-yaza se bhI aura Atma-ayaza se bhI jIvana nirvAha karate haiM / bhagavan ! yadi ve Atmayaza se jIvana-nirvAha karate haiM to salezyI hote haiM yA alezyI hote haiM ? gautama ! ve salezyI bhI hote haiM aura alezyI bhI / bhagavan ! yadi ve alezyI hote haiM to sakriya hote haiM yA akriya hote haiM ? gautama ! ve kintu akriya hote haiM / bhagavan ! yadi ve akizya hote haiM to kyA usI bhava ko grahaNa karake siddha, buddha, mukta yAvat sarva duHkhoM kA anta karate haiM ? hA~, gautama ! karate haiM / bhagavan ! yadi ve salezyI haiM to sakriya hote haiM yA akriya hote haiM ? gautama ! ve sakriya hote haiM / bhagavan ! ve sakriya hote haiM to kyA usI bhava ko grahaNa karake siddha hote haiM yAvat saba duHkhoM kA anta karate haiM ? gautama ! kitane hI isI bhava meM siddha hote haiM yAvat sarva duHkhoM kA anta kara dete haiM aura kitane hI usI bhava meM siddha-buddha-mukta nahIM hote, yAvat sarva duHkhoM kA anta nahIM kara pAte / / bhagavan ! yadi ve Atma-ayaza se jIvana nirvAha karate haiM to ve salezyI hote haiM yA alezyI hote haiM ? gautama ! ve salezyI hote haiM / bhagavan ! yadi ve salezyI hote haiM to sakriya hote haiM athavA akriya hote haiM ? gautama ! ve sakriya hote haiM / bhagavan ! yadi ve sakriya hote haiM to kyA usI bhava ko grahaNa karake siddha hote haiM yAvat sarva duHkhoM kA anta kara dete haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika-sambandhI kathana nairayika ke samAna hai / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / | zataka-41 uddezaka-2 / [1069] bhagavan ! rAziyupma-tryojarAzi-parimita nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! pUrvavat-ye tIna, sAta, gyAraha, pandraha saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiM / sAntara pUrvavat / bhagavan ! ve jIva jisa samaya tryojarAzi hote haiM, kyA usa samaya kRtayugmarAzi
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 AgamasUtra-hindI anuvAda hote haiM, tathA jisa samaya kRtayugmarAzi hote haiM, kyA usa samaya tryojarAzi hote haiM / gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! jisa samaya ve jIva tryojarAzi hote haiM, kyA usa samaya dvAparayugmarAzi hote haiM tathA jisa samaya ve dvAparayugmarAzi hote haiM, kyA usa samaya ve tryojarAzi hote haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / kalyojarAzi ke sAtha kRtayugmAdirAzi-sambandhI vaktavyatA bhI isI prakAra jAnanI cAhie / zeSa saba kathana pUrvavat yAvat vaimAnika jAnanA kintu sabhI kA upapAta vyutkrAntipada ke anusAra samajhanA / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-41 uddezaka-3 || [1070] bhagavan ! rAziyugma-dvAparayugmarAzi vAle nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! pUrvavat jAnanA / kintu inakA parimANa-ye do, chaha, dasa, saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiM / bhagavan ! ve jIva jisa samaya dvAparayugma hote haiM, kyA usa samaya kRtayugma hote haiM, athavA jisa samaya kRtayugma hote haiM, kyA usa samaya dvAparayugma hote haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / isI prakAra tryojarAzi ke sAtha bhI kRtayugmAdi sambandhI vaktavyatA kahanA | kalyojarAzi ke sAtha bhI kRtayugmAdi-sambandhI vaktavyatA isI prakAra hai / zeSa kathana prathama uddezaka ke anusAra, vaimAnika paryanta karanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai'| | zataka-41 uddezaka-4 | [1071] bhagavan ! rAziyugma-kalyojarAzi nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! pUrvavat / vizeSa-ye eka, pAMca, nau, teraha saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiM / bhagavan ! ve jIva jisa samaya kalyoja hote haiM, kyA usa samaya kRtayugma hote haiM athavA jisa samaya kRtayugma hote haiM, kyA usa samaya kalyoja hote haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| isI prakAra tryoja tathA dvAparayugma ke sAtha kRtayugmAdi kathana jAnanA / zeSa saba varNana prathama uddezaka ke samAna vaimAnika paryanta jAnanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / | zataka-41 uddezaka-5 se 28. [1072] bhagavan ! kRSNalezyA vAle rAziyugma-kRtayugmarAzirUpa nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? inakA upapAta dhUmaprabhApRthvI samAna hai / zeSa.kathana prathama uddezaka anusAra jAnanA / asurakumAroM ke viSaya meM bhI isI prakAra vANavyantara paryanta kahanA cAhie / manuSyoM ke viSaya meM bhI nairayikoM ke samAna kathana karanA / ve AtmaayazapUrvaka jIvana-nirvAha karate haiM / alezyI, akriya tathA usI bhava meM siddha hone kA kathana nahIM karanA / zeSa prathamoddezaka samAna hai / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / kRSNalezyA vAle rAziyugma meM tryojarAzi tathA dvAparayugmarAzi nairayika kA uddezaka bhI isI prakAra hai / kRSNalezyA vAle kalyojarAzi nairayika kA uddezaka bhI isI prakAra jAnanA / kintu inakA parimANa aura saMvedha audhika uddezaka anusAra samajhanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' | _kRSNalezyA vAle jIvoM ke anusAra nIlalezyAyukta jIvoM ke bhI pUrNa cAra uddezaka kahane cAhie / vizeSa meM, nairayikoM ke upapAta kA kathana vAlukAprabhA ke samAna jAnanA / zeSa pUrvavat / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / isI prakAra kApotalezyA-sambandhI bhI cAra
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-41/-/5 se 28/1072 uddezaka kahanA / vizeSa nairayikoM kA upapAta ratnaprabhApRthvI ke samAna jAnanA cAhie / zeSa pUrvavat / bhagavan ! tejolezyA vAle rAziyugma-kRtayugmarUpa asurakumAra kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! pUrvavat jAnanA, kintu jinameM tejolezyA pAI jAtI ho unhIM ke jaannaa| isa prakAra ye bhI kRSNalezyA-sambandhI cAra uddezaka kahanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, yaha isI prakAra hai'| isI prakAra padmalezyA ke bhI cAra uddezaka jAnane cAhie / paMcendriya tiryaJcayonika, manuSya aura vaimAnikadeva, inameM padmalezyA hotI hai, zeSa meM nahIM hotI / padmalezyA ke anusAra zuklalezyA ke bhI cAra uddezaka jAnane cAhie / vizeSa yaha hai ki manuSyoM ke lie audhika uddezaka ke anusAra jAnanA / zeSa pUrvavat / isa prakAra ina chaha lezyAoM-sambandhI caubIsa uddezaka hote haiM tathA cAra audhika uddezaka haiM / ye sabhI milakara aTThAIsa uddezaka hote haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / | zataka-41 uddezaka-29 se 56 / [1073] bhagavan ! bhavasiddhika rAziyugma-kRtayugmarAzi nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! pahale ke cAra audhika uddezakoM anusAra sampUrNa cAroM uddezaka jAnanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' | bhagavan ! kRSNalezyI bhavasiddhika rAziyugma-kRtayugmarAziyukta nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / gautama ! kRSNalezyA-sambandhI cAra uddezaka anusAra bhavasiddhika kRSNalezyI jIvoM ke bhI cAra uddezaka kahanA / isI prakAra nIlalezyI kApotalezyI, padmalezyI, zuklalezyI bhavasiddhika ke bhI cAra uddezaka kahanA / isa prakAra bhavasiddhikajIva-sambandhI aTThAIsa uddezaka hote haiM / 'he bhagavan ! yaha isa prakAra hai0' / | zataka-41 uddezaka-57 se 84 | [1074] bhagavan ! abhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugmarAziyukta nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! prathama uddezaka ke samAna kathana karanA / vizeSa yaha hai ki manuSyoM aura nairayikoM kI vaktavyatA samAna jAnanI cAhie / zeSa pUrvavat / "he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / isI prakAra cAra yugmoM ke cAra uddezaka kahanA / bhagavan ! kRSNalezyI-abhavasiddhika-rAziyugma-kRtayugmarAzirUpa nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM / pUrvavat cAra uddezaka kahanA / isI prakAra nIlalezyA yAvat zuklalezyA vAle abhavasiddhika jIvoM ke bhI cAra uddezaka jAnanA / isa prakAra ina aTThAIsa abhavasiddhika uddezakoM meM manuSyoM-sambandhI kathana nairayikoM ke AlApaka ke samAna jAnanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, yaha isI prakAra hai'| |zataka-41 uddezaka-85 se 112 | [1075] bhagavan ! samyagdRSTi-rAziyugma-kRtayugmarAziyukta nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? prathama uddezaka samAna yaha uddezaka jAnanA / isI prakAra cAroM yugmoM meM bhavasiddhika ke samAna cAra uddezaka kahane cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / bhagavan ! kRSNalezyI samyagdRSTi rAziyugma-kRtayugmarAzi nairayika kahA~ se Akara utpanna .
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 AgamasUtra - hindI anuvAda hote haiM ? yahA~ bhI kRSNalezyA ke samAna cAra uddezaka kahane cAhie / isa prakAra (nIlalezyAdi paMcavidha ) samyagdRSTi jIvoM ke bhI bhavasiddhika jIvoM ke samAna aTThAIsa uddezaka kahanA / 'hai bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / zataka - 41 uddezaka- 113 se 140 [1076] bhagavan ! mithyAdRSTi-rAziyugma kRtayugmarAziyukta nairayika jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? mithyAdRSTi ke abhilApa se yahA~ bhI abhavasiddhika uddezakoM ke samAna aTThAIsa uddezaka kahane cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai0' / zataka - 41 uddezaka- 141 se 168 [1077] bhagavan ! kRSNapAkSika-rAziyugma kRtayugmarAziviziSTa nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! abhavasiddhika-uddezakoM ke samAna aTThAIsa uddezaka kahanA / zataka - 41 uddezaka- 141 se 196 [1078] bhagavan ! zuklapAkSika-rAziyugma- kRtayugmarAzi- viziSTa nairayika kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! bhavasiddhika uddezakoM ke samAna aTThAIsa uddezaka hote haiM / isa prakAra yaha (41 vA~) rAziyugmazataka ina sabako milA kara 196 uddezakoM kA hai yAvat-bhagavan ! zuklalezyA vAle zuklapAkSika rAziyugma kRtayugma-kalyojarAziviziSTa vaimAnika yAvat yadi sakriya haiM to kyA usa bhava ko grahaNa karake siddha ho jAte haiM yAvat saba duHkhoM kA anta kara dete haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM, 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / [1079] bhagavAn gautamasvAmI, zramaNa bhagavAn mahAvIra kI tIna bAra AdakSiNa ( dAhinI ora se pradakSiNA karate haiM, yoM tIna bAra AdakSiNa- pradakSiNA karake ve unheM vandananamaskAra karate haiM / tatpazcAt isa prakAra bolate haiM- 'bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha avitatha- satya hai, bhagavan ! yaha asaMdigdha hai, bhaMte ! yaha icchita hai, bhaMte ! pratIcchita - ( svIkRta) hai, bhaMte ! yaha icchita pratIcchita hai, bhagavan ! yaha artha satya hai, jaisA Apa kahate haiM, kyoMki arihanta bhagavanta apUrva vacana vAle hote haiM, yo kaha kara ve zramaNa bhagavAn mahAvIra ko punaH vandana - namaskAra karate haiM / tatpazcAt tapa aura saMyama se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarate haiM / zataka - 41 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa zeSa - kathana [1080] sampUrNa bhagavatI sUtra ke kula 138 zataka haiM aura 1925 uddezaka haiM / pravara (sarvazreSTha ) jJAna aura darzana ke dhAraka mahApuruSoM ne isa aMgasUtra meM 84 lAkha pada kahe haiM tathA vidhi - niSedharUpa bhAva to ananta kahe haiM / [1081] guNoM se vizAla saMgharUpI samudra sadaiva vijayI hotA hai, jo jJAnarUpI vimala aura vipula jala se paripUrNa hai, jisakI tapa, niyama aura vinayarUpI velA hai aura jo saikar3oM hetuoM-rUpa prabala vega vAlA hai /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-parizeSa 53 [1082] gautama Adi gaNadharoM ko namaskAra ho / bhagavatI vyAkhyAprajJapti ko namaskAra ho tathA dvAdazAMga-gaNipiTaka ko namaskAra ho / [1083] kacchapa ke samAna saMsthitaM caraNa vAlI tathA amlAna koraMTa kI kalI ke samAna, bhagavatI zrutadevI mere mati andhakAra ko vinaSTa kare / [1084] jisake hAthameM vikasita kamala hai, jisane ajJAnAndhakAra kA nAza kiyA hai, jisako budha aura vibudhoM ne sadA namaskAra kiyA hai, aisI zrutAdhiSThAtrI devI mujhe bhI buddhi pradAna kare / [1085] jisakI kRpA se jJAna sIkhA hai, usa zrutadevatA ko praNAma karatA hU~ tathA zAnti karane vAlI usa pravacanadevI ko namaskAra karatA hU~ / [1086] zrutadevatA, kumbhadhara yakSa, brahmazAnti, vairoTyAdevI, vidyA aura antahaMDI, lekhaka ke lie avighna pradAna kare / [1087] vyAkhyAprajJapti ke prArambha ke ATha zatakoM ke do-do uddezakoM kA uddeza eka-eka dina meM diyA jAtA hai, kintu caturtha zataka ke ATha uddezakoM kA uddeza pahale dina kiyA jAtA hai, jabaki dUsare dina do uddezoM kA kiyA jAtA hai / nauveM zataka se lekara Age yAvat bIsaveM zataka taka jitanA-jitanA ziSya kI buddhi meM sthira ho sake, utanA-utanA eka dina meM upadiSTa kiyA jAtA hai / utkRSTataH eka dina meM eka zataka kA bhI uddeza diyA jA sakatA hai, madhyama do dina meM aura jaghanya tIna dina meM eka zataka kA pATha diyA jA sakatA hai / kintu aisA bIsaveM zataka taka kiyA jA sakatA hai / vizeSa yaha hai ki inameM se pandrahaveM gozalakazataka kA eka hI dina meM vAcana karanA cAhie / yadi zeSa raha jAe to dUsare dina AyaMbila karake vAcana karanA cAhie / phira bhI zeSa raha jAe to tIsare dina do Ayambila karake vAcana karanA cAhie / ikkIsave, bAIsaveM aura teIsaveM zataka kA eka-eka dina meM uddeza karanA cAhie / caubIsaveM zataka ke chaha-chaha uddezakoM kA pratidina pATha karake cAra dinoM meM pUrNa karanA cAhie / paccIsaveM zataka ke pratidina chaha-chaha uddezaka bAMca kara do dinoM meM pUrNa karanA cAhie / eka samAna pATha vAle bandhIzataka Adi sAta zataka kA pAThavAcana eka dina meM, bAraha ekendriyazatakoM kA vAcana eka dina meM bAraha zreNIzatakoM kA vAcana eka dina meM tathA ekendriya ke bAraha mahAyugmazatakoM kA vAcana eka hI dina meM karanA cAhie / isI prakAra dvIndriya ke bAraha, trIndriya ke bAraha, caturindriya ke bAraha, asaMjJIpaMcendriya ke bAraha zatakoM kA tathA ikkIsa saMjJIpaMcendriyamahAyugma zatakoM kA vAcana eka-eka dina meM karanA cAhie / ikatAlIsaveM rAziyugmazataka kI vAcanA bhI eka dina meM dI jAnI cAhie / - | 5 | bhagavatI agasUtra-5 hindI anuvAda pUrNa
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda __ namo namo nimmaladasaNassa jJAtAdhamakathA aMgasUtra-6-hindI anuvAda // shrutskndh-1|| (adhyayana-1-utkSipta) [1] sarvajJa bhagavaMto ko namaskAra usa kAla meM usa samaya meM campA nAmaka nagarI thii| varNana uvavAIsUtra anusAra jAnanA / 2] usa campA nagarI ke bAhara, IzAnabhAga meM, pUrNabhadra nAmaka caitya thA / (vrnnn)| [3] campA nagarI meM kUNikA nAmaka rAjA thA / (varNana) / [4] usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke ziSya Arya sudharmAnAmaka sthavira the / ve jAtisampanna, bala se yukta, vinayavAn, jJAnavAn, samyaktvavAn, lAghavavAn ojasvI, tejasvI, vacasvI, yazasvI, krodha ko jItanevAle, mAna to jItanevAle, mAyA ko jItanevAle, lobha ko jItanevAle, indriyoM ko jItanevAle, nidrA ko jItanevAle, parISahoM ko jItanevAle, jIvita rahane kI kAmanA aura mRtyu ke bhaya se rahita, tapaHpradhAna, guNapradhAna, karaNa, caraNa, nigraha, nizcaya, Arjava, mArdava, lAghava, kSamA, gupti, mukti, vidyA, maMtra, brahmacarya, naya, niyama, satya, zauca, jJAna, darzana aura cAritra meM pradhAna, udAra, ghora, ghokhatI ghoratapasvI, utkRSTa brahmacarya kA pAlana karanevAle, zarIra-saMskAra ke tyAgI, vipula tejolezyA ko apane zarIra meM hI samAviSTa karake rakhanevAle, caudaha pUrvo ke jJAtA, cAra jJAnoM ke dhanI, pA~ca sau sAdhuoM se parivRta, anukrama se calate hue, eka grAma se dUsare grAma meM vicaraNa karate hue, jahA~ campA nagarI thI aura jahA~ pUrNabhadra caitya thA, usI jagaha Aye / yathocita avagraha ko grahaNa kiyA, grahaNa karake saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / [5] tatpazcAt campA nagarI se pariSad nikalI / kUNika rAjA bhI nikalA / dharma kA upadeza diyA / upadeza sunakara pariSad jisa dizA se AI thI, usI dizA meM lauTa gaI / usa kAla aura usa samaya meM Arya sudharmA anagAra ke jyeSTha ziSya Arya jambU nAmaka anagAra the, jo kAzyapa gotrIya aura sAta hAtha U~ce zarIravAle, yAvat Arya sudharmA se na bahuta dUra, na bahuta samIpa arthAt ucita sthAna para, Upara ghUTane aura nIcA mastaka rakhakara dhyAnarUpI koSTha meM sthita hokara saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarate the / tatpazcAt Arya jambU nAmaka anagAra ko tattva ke viSaya meM zraddhA huI, saMzaya kutUhala, vizeSarUpa se zraddhA saMzaya aura kutUhala huA / taba vaha utthAna karake uTha khar3e hue aura jahAM Arya sudharmA sthavira the, vahIM Aye / Arya sudharmA sthavira kI tIna bAra dakSiNa dizA se Arambha karake pradakSiNA kI / vANI se stuti kI aura kAyA se namaskAra kiyA / Arya sudharmA sthavira
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/1/5 se na bahuta dUra aura na bahuta samIpa - sunanI kI icchA karate hue sanmukha donoM hAtha jor3akara vinayapUrvaka paryupAsanA karate hue isa prakAra bole bhagavan ! yadi zrutadharma kI Adi karane vAle svayaM bodha ko prApta, puruSoM meM uttama, puruSoM meM siMha samAna, puruSoM meM zreSTha kamala samAna, puruSoM meM gandhahastI samAna, loka meM uttama, loka ke nAtha, loka kA hita karanevAle, loka meM pradIpa samAna, loka meM udyota karanevAle, abhaya denevAle, zaraNadAtA zraddhArUpa netradAtA, dharmamArgadAtA, bodhidAtA, dharma dAtA, dharmaupadezaka, dharmanAyaka, dharmasArathI, cAroM gatiyoM kA anta karanevAle dharma cakravartI kahIM bhI pratihata na honevAle kevalajJAna-darzana ke dhAraka, rAgAdi ko jItanevAle aura anya prANiyoM ko jitAnevAle, saMsAra-sAgara se svayaM tire hue aura dUsaroM ko tAranevAle, svayaM karmabandhana se mukta aura dUsaroM ko mukta karanevAle, svayaM bodha-prApta aura dUsaroM ko bodha denevAle, sarvajJa, sarvadarzI, ziva acala-aruja-ananta, akSaya, avyAbAdha aura apunarAvRtti-siddhigati nAmaka zAzvata sthAna ko prApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne chaThe aMga jJAtAdharmakathA kA kyA artha kahA hai ? 'he jambU !' isa prakAra sambodhana karake Arya sudharmA sthavira ne Arya jambU nAmaka anagAra se isa prakAra kahA-jambU ! yAvat siddhisthAna ko prApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne chaThe aGga ke do zrutaskandha prarUpaNa kiye haiM / ve isa prakAra haiM -jJAta aura dharmakathA / jambUsvAmI punaH prazna karate haiM - bhagavan ! yadi yAvat siddhisthAna ko prApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne chaThe aMdakedo zrutaskandha prarUpita kiye haiM-jJAna aura dharmakathA, to bhagavan ! jJAta nAmaka prathama zrutaskandha ke yAvat siddhisthAna ko prApta zramaNa bhagavAn ne kitane adhyayana kahe haiM ? he jambU! yAvat jJAta nAmaka zrutaskandha ke unnIsa adhyayana kahe haiM / ve isa prakAra haiM [6] utkSiptajJAta, saMghATa, aMDaka, kUrma, zailaka, rohiNI, mallI, mAkaMdI, candra, [7] dAvadravavRkSa, tumba, udaka, maMDUka, tetalIputra, nandIphala, amarakaMkA, AkIrNa, suSamA, [8] puNDarIka-yaha unnosa jJAta adhyayanoM ke nAma haiM / [9] bhagavan ! yadi zramaNa yAvat siddhisthAna ko prApta mahAvIra ne jJAta-zrutaskandha ke unnIsa adhyayana kahe haiM, to bhagavan ! prathama adhyayana kA kyA artha kahA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM, isI jambUdvIpa meM, bhAratavarSa meM, dakSiNArdha bharata meM rAjagRha nAmaka nagara thA / rAjagRha ke IzAna koNa meM guNazIla nAmaka udyAna thA / usa rAjagRha nagara meM zreNika nAmaka rAjA thA / vaha malAhimavaMta parvata ke samAna thA, usa zreNika rAjA kI nandA nAmaka devI thI / vaha sukumAra hAthoM-pairoMvAlI thI, [10] zreNika rAjA kA putra aura nandA devI kA Atmaja abhaya nAmaka kumAra thA / vaha zubha lakSaNoM se yukta tathA svarUpa se paripUrNa pAMcoM iMdriyoM se yukta zarIvAlA thA / yAvat sAma, daMDa, bheda evaM upapradAna nIti meM niSNAta tathA vyApAra nIti kI vidhi kA jJAtA thaa| IhA, apoha. mArgaNA, gaveSaNA tathA arthazAstra meM kuzala thA / otpattikI, vainayikI, kArmikI tathA pAriNAmikI, ina cAra prakAra kI buddhiyoM se yukta thA / vaha zreNika rAjA ke lie bahutase kAryoM meM, kauTumbika kAryoM meM, maMtraNA meM, guhya kAryoM meM, rahasyamaya mAmaloM meM, nizcaya karane meM,eka bAra aura bAra-bAra pUchane yogya thA, vaha saba ke lie mer3hI ke samAna thA, pRthvI ke samAna AdhAra thA, rassI ke samAna Alambana rUpa thA, pramANabhUta thA, AdhArabhUta thA, cakSubhUta
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 AgamasUtra - hindI anuvAda thA, saba aura saba sthAnoM meM pratiSThA prApta karanevAlA thA / saba ko vicAra dene vAlA thA tathA rAjya kI dhurA ko dhAraNa karanevAlA thA / vaha svayaM hI rAjya rASTra koza, koThAra bala aura vAhana pura aura antaHpura kI dekhabhAla karatA rahatA thA / [11] usa zreNika rAjA kI dhAriNI nAma devI (rAnI) thI / usake hAtha aura paira bahuta sukumAra the / usake zarIrI meM pA~coM indriyoM ahIna, zubha lakSaNoM se sampanna aura pramANayukta thI / kAnta, priya, manojJa, atIva manohara, dhairya kA sthAna, vizvAsapAtra, sammata, bahumata, anumata AbhUSaNoM tathA vastroM ke piTAre ke samAna, sAvadhAnI se sAra-saMbhAla kI jAtI huI vaha mahArAnI dhAriNI zreNika rAjA se sAta vipula bhogoM kA sukha bhogatI huI rahatI thA / [12] vaha dhAriNI devI kisI samaya apane uttama bhavana meM zayyA para so rahI thI / vaha bhavana kaisA thA ? usake bAhya Alandaka yA dvAra para tathA manojJa, cikane, suMdara AkAra vAle aura U~ce khaMbhoM para atIva uttama putaliyA~ banI huI thIM / ujjavala maNiyoM, kanaka aura karketana AdiranoM ke zikhara, kapoca-pArI, gavAkSa, ardha caMdrAkAra sopAna, niryUhaka karakAlI tathA candramAlikA Adi dhara ke vibhAgoM kI sundara racanA se yukta thA / svaccha geru se usameM uttama raMga kiyA huA thA / bAhara se usameM saphedI kI gaI thI, komala pANANa se ghisAI kI gaI thI, ataeva vaha cikanA thA / usake bhItarI bhAga meM uttama aura zuci citroM kA Alekhana kiyA gayA thA / usakA pharza taraha-taraha kI paMcaraMgI maNiyoM aura ratnoM se jar3A huA thA / usakA UparI bhAga padma ke se AkAra kI latAoM se, puSpapradhAna beloM se tathA uttama puSpajAti- mAlatI Adi se citrita thA / usake dvAra-bhAgoM meM candana - carcita, mAMgalika, ghaTa sundara DhaMga se sthApita kie hue the / ve sarasa kamaloM se suzobhita the, prataraka - svarNamaya AbhUSaNoM se evaM maNiyoM tathA mociyoM kI laMbI laTakane vAlI mAlAoM se usake dvAra suzobhita ho rahe the / usameM sugaMdhita aura zreSTha puSpoM se komala aura rue~dAra zayyA kA upacAra kiyA gayA thA / vaha mana evaM hRdaya ko Anandita karanevAlA thA / kapUra, lauMga, malayaja candana, kRSNa agara, uttama kundurukka, turuSka aura aneka sugaMdhita dravyoM se bane hue dhUpa ke jalane se utpanna hue maghamaghAtI gaMdha se ramaNIya thA / useM uttama cUNoM kI gaMdha bhI vidyamAna thI / sugaMdha kI adhikatA ke kAraNa vaha gaMdha-dravya kI vaTTI hI jaisA pratIta hotA thA / maNiyoM kI kiraNoM ke prakAza se vahA~ kA aMdhakAra gAyaba ho gayA thA / adhika kyA kahA jAya ? vaha apanI camaka-damaka se tathA guNoM se uttama devavimAna ko bhI parAjita karatA thA / isa prakAra ke uttama bhavana meM eka zayyA bichI thI / usa para zarIra - pramANa upadhAna bichA thA / ekameM dono ora - sirahAne aura pA~yate kI jagaha takie lage the / vaha donoM tarapha U~cI aura madhya meM bhukI huI thI gaMbhIra thI / jaise gaMgA ke kinAre kI bAlU meM pA~va rakhane se pA~va dha~sa jAtA hai, usI prakAra usameM dha~sa jAtA thA / kasIdA kAr3he hue kSaumadukUla kA caddara vichA huA thA / vaha Astaraka, malaka, navata, kuzakta, limba aura siMhakesara nAmaka AstaraNoM se AcchAdita thA / jaba usakA sevana nahIM kiyA jAtA thA taba usa para sundara banA huA rAjastrANa par3A rahatA thA usa para masaharI lagI huI thI, vaha ati ramaNIya thI / usakA sparza Ajinaka ruI, bUra nAmaka vanaspati aura makkhana ke samAna narama thA / aisI sundara zayyA para madhyarAtri ke samaya dhAriNI rAnI, jaba na gaharI nIMda meM thI aura na jAga hI rahI thI, balki -
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA - 1/-/1/12 57 bAra-bAra halkI-sI nIMda le rahI thI, U~dha rahI thI, jaba usane eka mahAn, sAta hAtha U~cA, rajatakUTa - cAMdI ke zikhara ke sadRza zveta, saumya, saumyAkRti, lIlA karate hue, ja~bhAI lete hue hAthI ko AkAzatala se apane mukha meM praveza karate dekhA / dekhakara vaha jAga gaI / tatpazcAt vaha dhAriNI devI isa prakAra ke isa svarUpa vAle, udAra pradhAna, kalyANakArI, ziva, dhanya, mAMgali evaM suzobhita mahAsvapna ko dekhakara jAgI / use harSa aura saMtoSa huA / citta meM Ananda huA / mana meM prIti utpanna huI / parama prasannatA huI / harSa ke vazIbhUta hokara usakA hRdaya vikasita ho gayA / megha kI dhArAoM kA AdhAta pAe kadamba ke phUla ke samAna use romAMca ho AyA / usane svapna kA vicAra kiyA / zayyA se uThI aura pAdapITha se nIce utrii| mAnasika tvarA se zArIrika capalatA se rahita, skhalanA se tathA vilamba - rahita rAjahaMsa jaisI gati se jahA~ zreNika rAjA thA, vahIM AI / zreNika rAjA ko iSTa, kAnta priya, manojJa, maNAma udAra, kalyANa, ziva, dhanya, maMgalakAro, sazrIka- hRdaya ko priya laganevAlI, AhlAda utpanna karanevAlI, parimita akSaroMvAlI, madhura svaroM se mIThI, ribhita-svaroM kI dholanAvAlI, zabda aura artha kI gaMbhIratA vAlI aura guNa rUpI lakSmI se yukta vANI bAra-bAra bola kara zreNika rAjA ko jagAtI hai / jagAkara zreNika rAjA kI anumati pAkara vividha prakAra ke maNi, suvarNa aura ratnoM kI racanA se citra-vicitra bhadrAsana para baiThatI hai / Azvasta hokara, vizvasta hokara, sukhada aura zreSTha Asana para baiThI huI vaha donoM karataloM se grahaNa kI huA aura mastaka ke cAroM ora dhUmatI huI aMjIra ko mastaka para dhAraNa karake zreNika rAjA se isa prakAra kahatI hai| devAnupriya ! Aja maiM usa pUrvavarNita zarIra- pramANa takiyA vAlI zayyA para so rahI thI, taba yAvat apane mukha meM praveza karate hue hAthI ko svapna meM dekhara kara jAgI hU~ / he devAnupriya ! isa udAra yAvat svapna kA kyA phala -vizeSa hogA ? - [13] tatpazcAt zreNika rAjA dhAriNI devI se isa artha ko sunakara tathA hRdaya meM dhAraNa karake harSita huA, megha kI dhArAoM se Ahata kadaMbavRkSa ke sugaMdhita puSpa ke samAna usakA zarIra pulakita ho uThA usane svapna kA avagrahaNa kiyA / vizeSa artha ke vicAra rUpa IhA meM praveza kiyA / apane svAbhAvika matipUrvaka buddhivijJAna se usa svapna ke phala kA nizcaya kiyA / nizcaya karake dhAriNI devI se hRdaya meM AhlAda utpanna karanevAlI mRdu, madhura, ribhita, gaMbhIra aura sazrIka vANI se bAra-bAra prazaMsA karate hue kahA / 'devAnupriya ! tamane udAra - pradhAna svapna dekhA hai, devanupriye ! tumane kalyANakArI svapna dekhA hai ! tumane ziva upadrava - vinAzaka, dhanya-maMgalamaya-sukhakAkIra aura sazrIka - svapna dekhA hai / devA ! Arogya, tuSTi, dIrghAyu, kalyANa aura maMgala karanevAlA svapna tumane dekhA hai / devAnupriye ! isa svapna ko dekhane se tumheM artha kA lAbha hogA, tumheM putra kA lAbha hogA, tumheM rAjya kA lAbha hogA, bhoga kA tathA sukha kA lAbha hogA / nizcaya hI ! tuma pUra nava mAsa aura sAr3he sAta rAtra-dina vyatIta hone para hamAre kula kI dhvajA ke samAna, kula ke lie dIpaka ke samAna, kula meM parvata ke samAna, kisI se parAbUta na honevAlA, kula kA bhUSaNa, kula kA tilaka, kula kI kIrti bar3hAnevAlA, kula kI AjIvikA bar3hAnevAlA, kula ko Ananda pradAna karAnevAlA, kula kA yaza bar3hAnevAlA, kula kA AdhAra, kula meM vRkSa ke samAna AzrayaNIya aura kula kI vRddhi karanevAlA tathA sukomala hAtha-paira vAlA putra ( yAvat) prasava karogI / ' -
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 AgamasUtra-hindI anuvAda 'vaha bAlaka bAlyAvasthA ko pAra karake kalA Adi ke jJAna meM paripakva hokara, yauvana ko prApta hokara zUra-vIra aura parAkramI hogA / vaha vistIrNa aura vipula senA tathA vAhanoM kA svAmI hogA / rAjya kA adhipati rAjA hogA / tumane ArogyakArI, tuSThikArI, dIrghAyukArI aura kalyANakArI svapna dekhA hai / isa prakAra kahakara rAjA usakI prazaMsA karatA hai| [14] tatpazcAt vaha dhAriNI devI zreNika rAjA ke isa prakAra kahane para harSita evaM santuSTa huI / usakA hRdaya Anandita ho gayA / vaha donoM hAtha jor3akara Avarta karake aura mastaka para aMjari karake isa prakAra bolI-devAnupriya ! apane jo kahA hai so aisA hI hai / ApakA kathana satya hai / saMzaya rahita hai / devAnupriya ! mujhe iSTa hai, atyanta iSTa hai, aura iSTa tathA atyanta iSTa hai / Apane mujhase jo kahA hai sau yaha artha satya hai / isa prakAra kahakara dhAriNI devI svapna ko bhalIbhAMti aMgIkAra karatI hai / rAjA zreNika kI AjJA pAkara nAnA prakAra ke maNi, suvarNa aura ratnoM kI racanA se vicitra bhadrAsana se uThatI hai / jisa jagaha apanI zayyA thI, vahIM AtI hai / zayyA para baiThatI hai, baiThakara isa prakAra socatI hai - ____ 'merA yaha svarUpa se uttama aura phala se pradhAna tathA maMgalamaya svapna, anya azubha svapnoM se naSTa na ho jAya' aisA socakara dhAriNI devI, deva aura gurujana saMbaMdhI prazasta dhArmika kathAoM dvArA apane zubha svapna kI rakSA ke lie jAgaraNa karatI huI vicarane lagI / [15] tatpazcAt zreNika rAjA ne prabhAta kAla ke samaya koTumbika puruSoM ko bulAyA aura isa prakAra kahA-he devAnupriya ! Aja bAhara kI upasthAnazAlA ko zIghra hI vizeSa rUpa se parama ramaNIya, gaMdhodaka se siMcita, sApha-sutharI, lIpI huI, pAMca varSoM ke sarasa sugaMdhita evaM bikhare hue phUloM ke samUha rUpa upacAra se yukta, kAlAguru, kuMdurukka, turuSka tathA dhUpa ke jalAne se mahakatI huI, gaMdha se vyApta hone ke kAraNa manohara, zreSTha sugaMdha ke cUrNa se sugaMdhita tathA sugaMdha kI guTikA ke samAna karo aura karAo / merI AjJA vApisa sauMpo ! tatpazcAt ve kauTumbika puruSa zreNika rAjA dvArA isa prakAra kahe jAne para harSita hue / unhoMne AjJAnusAra kArya karake AjJA vApisa sauMpI / tatpazcAt svapna vAlI rAtri ke bAda dUsare dina rAtri prakAzamAna prabhAta rUpa huI / praphullita kamaloM ke patte vikasita hue, kAle mRga ke netra nidrArahita hone se visasvara hue / phira vaha prabhAta pANDura-zveta varNa vAlA huA / lAla azoka kI kAnti, palAza ke puSpa, tote kI coMca, ciramI ke ardhabhAga, dupaharI ke puSpa, kabUtara ke paira aura netra, kokilA ke netra, jAsoda ke phUla, jAjvalyamAna agni, svarNakalaza tathA hiMgUla ke samUha kI lAlimA se bhI adhika lAlimA se jisakI zrI suzobhita ho rahI hai, aisA sUrya kramazaH udita huA / sUrya kI kiraNoM kA samUha nIce utarakara aMdhakAra kA vinAsa karane lgaa| bAla-sUrya rUpI kuMkuma se mAno jIvaloka vyApta ho gayA / netroM ke viSaya kA prasAra hone se vikasita honevAlA loka spaSTa rUpa se dikhAI denA lagA / kamaloM ke vana ko vikasita karanevAlA tathA sahastra kiraNoM vAlA divAkara teja se jAjvalyamAna ho gayA / zayyA se uThakara rAjA zreNika jahA~ vyAyAmazAlA thI, vahIM AtA hai / AkaravyAyAma-zAlA meM praveza karatA haiM / praveza karake aneka prakAra ke vyAyAma, yogya, vyAmardana, kuztI tathA karaNa rUpa kasarata se zreNika rAjA ne zrama kiyA, aura khUba zrama kiyA / tatpazcAt zatapAka tathA saratrapAka Adi zreSTha suMgadhita tela Adi abhyaMganoM se, jo prIti
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/1/15 utpanna karanevAlA arthAt rudhira Adi dhAtuoM ko sama karanevAle, jaTharAgni ko dIpta karanevAle, darpaNIya arthAt zarIra kA bala bar3hAnevAle, madanIya, mAMsavardhaka tathA samasta indriyoM ko evaM zarIra ko AhlAdita karanevAle the, rAjA zreNika ne abhyaMgana karAyA / phira mAliza kiye zarIra ke carma ko, paripUrNa hAtha-paira vAle tathA komala tala vAle, cheka dakSa, balaLAsI, kuzala, medhAvI, nipuNa, nipuNa zilpI parizrama ko jItanevAle, abhyaMgana mardana udvartana karane ke guNoM se pUrNa puruSoM dvArA asthiyoM ko sukhakArI, mAMsa ko sukhakArI, tvacA ko sukhakArI tathA romoM ko sukhakArI- isa prakAra cAra taraha kI bAdhanA se zreNika ke zarIra ka mardana kiyA gayA / isa mAliza aura mardana se rAjA kA parizrama dUra ho gayA - thakAvaTa miTa gaI / vaha vyAyAmazAlA se bAhara nikalA / zreNika rAjA jahA~ majjanagRha AtA hai / majamagRha meM praveza karatA hai / cAroM ora jAliyoM se manohara, citra-vicitra maNiyoM aura ratnoM ke pharza vAle tathA ramaNIya snAnamaMDapa ke bhItara vividha prakAra ke maNiyoM aura ratnoM kI racanA se citra-vicitra snAna karane ke pIThabAjITha para sukhapUrvaka baiThA / 59 usane pavitra sthAna se lAe hue zubha jala se, puSpamizrita jala se, sugaMdha mizrita jala se aura zuddha jala se bAra-bAra kalyANakArI Anandaprada aura uttama vidhi se snAna kiyA / usa kalyANakArI aura uttama sthAna ke aMta meM rakSA poTalI Adi saiMkaDoM kautuka kiye gae / tatpazcAt pakSI ke paMkha ke samAna atyanta komala, sugaMdhita aura kASAya raMga se raMge hue vastra se zarIra ko poMchA / korA, bahumUlya aura zreSTha vastra dhAraNa kiyA / sarasa aura sugaMdhita gozIrSa candana se zarIra para vilepana kiyA / zuci puSpoM kI mAlI pahanI / kesara Adi kA lepana kiyA / maNiyoM ke aura svarNa ke alaMkAra dhAraNa kiyA / aThAraha lar3oM ke hAra, nau lar3oM ke ardhahAra, tIna lar3oM ke choTe hAra tathA lambe laTakate hue kaTisUtra se zarIra kI zobhA bar3hAI / kaMTha meM kaMThA pahanA / uMgaliyoM meM aMgUThiyA~ dhAraNa kI / sundara aMga para anyAnya sudara AkSaraNa dhAraNa kiye / aneka maNiyoM ke bane kaTaka aura truTika nAmaka AbhUSaNoM se usake hAtha staMbhita se pratIta hone lage / atizaya rUpa ke kAraNa rAjA atyanta suzobhita ho uThA / kuMDaloM ke kAraNa usakA mukhamaMDala uddIpta ho gayA / mukuTa se mastaka prakAzita hone lagA / vakSa sthala hAra se AcchAdita hone ke kAraNa atizaya prIti utpanna karane lagA / lambe laTakate hue dupaTTe se usane sundara uttarAsaMga kiyA / mudrikAoM se usakI uMgaliyA~ pIlI dIkhane lgiiN| nAnA bhAMti kI maNiyoM, suvarNa aura ratnoM se nirmala, mahAmUlyavAn, nipuNa kalAkAloM dvArA nirmita, camacamate hue, suracita, bhalI-bhAMti milI huI sandhiyoM vAle, viziSTa prakAra ke manohara, sundara AkAra vAle aura prazasta vIra-valaya dhAraNa kiye / adhika kyA kahA jAya ? mukuTa Adi AbhUSaNoM se alaMkRta aura vastroM se vibhUSita rAjA zreNika kalpavRkSa ke samAna dikhAI dene lagA | koraMTa vRkSa ke puSpoM kI mAlA vAlA chatra usake mastaka para dhAraNa kiyA gayA / AjU-bAjU cAra cAmaroM se usakA zarIra bIMjA jAne lagA / rAjA para dRSTi par3ate hI loga 'jayajaya kA mAMgalika ghoSa karane lage / aneka gaNanAyaka, daMDanAyaka, rAjA, Izvara, talavara, maMtrI, mahAmaMtrI, jyotiSI, dvArapAla, amAtya, ceTa, pIThamarda, nAgarika loga, vyApArI, seTha, senApati, sArthavAha, dUta aura sandhipAla - ina saba se ghirA huA grahoM ke samUha meM dedIpyamAna tathA nakSatroM aura tArAoM ke bIca candramA ke samAna priyadarzana rAjA zreNika majjanagRha se isa prakAra
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 AgamasUtra-hindI anuvAda nikalA jaise ujjavala mahAmeghoM meM se candramA nikalA ho / bAhyA upasthAnazAlA thI, vahIM AyA aura pUrva dizA kI ora mukha karake zreSTha sihAsana para AsIna huA / zreNika rAjA apane samIpa IzAnakoNa meM zveta vastra se AcchAdita tathA sarasoM ke mAMgalika upacAra se jinameM zAntikarma kiyA gayA hai, aise ATha bhadrAsana rakhavAtA hai / nAnA maNiyoM aura ratnoM se maMDita, atizaya darzanIya, bahumUlya aura zreSThanagara meM banI huI komala evaM saiMkar3o prakAra kI racanA vAle citroM kA sthAnabhUta, IhAmRga, vRSabha, azva, nara, magara, pakSI, sarpa, kinnara, ru jAti ke mRga, aSTApada, camaro gAya, hAthI, vanalatA aura padmalatA Adi ke citroM se yukta, zreSTha svarNa ke tAroM se bhare hue suzobhita kinAroM vAlI javanikA sabhA ke bhItarI bhAga meM ba~dhavAI / dhAriNI devI ke lie eka bhadrAsana rakhavAyA / vaha bhadrAsana Astaraka aura komala takiyA se DhakA thA / zveta vastra usa para bichA huA thA / sundara thA / sparza se aMgoM ko sukha utpanna karanevAlA thA aura atizaya mRdu thA / rAjA ne koTumbika puruSoM ko bulvaayaa| aura kahA-devAnupriyoM ! aSTAMga mahAnimitta-tathA vividha zAstroM meM kuzala svapnapAThakoM ko zIghra hI bulAo aura zIghra hI isa AjJA ko vApisa lauTAo / tatpazcAt ve kauTumbika puruSa zreNika rAjA dvArA isa prakAra kahe jAne para harSita yAvat Anandita-hRdaya hue / donoM hAtha jor3akara dasoM nakhoM ko ikaTThA karake mastaka para ghumA kara aMjari jor3akara 'he deva ! aisA hI ho' isa prakAra kaha kara vinaya ke sAtha AjJA ke vacanoM ko svIkAra karate haiM aura svIkAra karake zreNika rAjA ke pAsa se nikalate haiM / nikala kara rAjagRha ke bIcoMbIca hokara jahA~ svapnapAThakoM ke ghara the, vahA~ pahuMcate hai aura pahuMca kara svapnapAThakoM ko bulAte hai / tatpazcAt ve svapnapAThaka zreNika rAjA ke kauTumbika puruSoM dvArA bulAye jAne para haSTa-tuSTa yAvat AnanditahRdaya hue / unhoneM snAna kiyA, kuladevatA kA pUjana kiyA, yAvat kautuka aura maMgala prAyazcita kiyA / alpa kintu bahumUlya AbharaNoM se zarIra ko alaMkRta kiyA, mastaka para dUrvA tathA sarasoM maMgala nimatta dhAraNa kiye / phira apane-apane gharoM se nikale / rAjagRha ke bIcoMbIca hokara zreNika rAjA ke mukhya mahala ke dvAra para aaye| eka sAtha milakara zreNika rAjA ke mukhya mahala ke dvAra ke bhItara praveza kiyA / praveza karake jahA~ bAharI upasthAnazAlA thI aura jahAM zreNika rAjA thA, vahA~ Aye / Akara zreNika rAjA ko jaya aura vijaya zabdoM se vadhAyA / zreNika rAjA ne candanAdi se unakI arcanA kI, guNoM kI prazaMsA karake vandana kiyA, puSpoM dvArA pUjA kI, AdarapUrNa dRSTi se dekha kara evaM namaskAra karake mAna kiyA, phala-vastra Adi dekara satkAra kiyA aura aneka prakAra kI bhakti karake samnA kiyA / phira ve svapnapAThaka pahale se bichAe hue bhadrAsanoM para alaga-alaga baiThe / tatpazcAt zreNika rAjA ne javanikA ke pIche dhAriNI devI ko biThalAyA / phira hAthoM meM puSpa aura phala lekara atyanta vinaya ke sAtha svapnapAThakoM se isa prakAra kahA-devAnupriya ! Aja usa prakAra kI usa zayyA para soI huI dhAriNI devI yAvat mahAsvapna dekhakara jAgI hai| to devAnupriyo ! isa udAra yAvat sazrIka mahAsvapna kA kyA kalyANakArI phala-vizeSa hogA? tatpazcAt ve svapnapAThaka zreNika rAjA kA yaha kathana sunakara aura hRdaya meM dhAraNa karake hRSTa, tRSTa, AnanditahRdaya hue / unhoMne usa svapna kA samyak prakAra se avagrahaNa kiyA / IhA meM praveza kiyA, praveza karake paraspara eka-dUsare ke sAtha vicAra-vimarza kiyA / svapna kA Apase
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/1/15 artha samajhA, dUsaroM kA abhiprAya jAnakAra vizeSa artha samajhA, Apasa meM usa artha kI pUchatAcha kI, artha kA nizcaya kiyA aura phira tathya artha kA nizcaya kiyA ve svapnapAThaka zreNika rAjA ke sAmane svapnazAstroM kA bAra-bAra uccAraNa karate hue isa prakAra bole he svAmin ! hamAre svapnazAstra meM bayAlIsa svapna aura tIsa mahAsvapna-kula milAkara 72 svapna haiM / arihaMta aura cakravartI kI mAtA, jaba arihanta aura cakravartI garbha meM Ate haiM to tIsa mahAsvapnoM meM caudaha mahAsvapna dekhakara jAgatI haiM / ve isa prakAra haiM [16] hAthI, vRSabha, siMha, abhiSeka, puSpoM kI mAlA, candra, sUrya, dhvajA, pUrNa kuMbha, padmayukta sarovara, kSIrasAgara, vimAna, ratnoM kI rAzi aura agni / [17] jaba vAsudeva garbha meM Ate haiM to vAsudeva kI mAtA ina caudaha mahAsvapnoM meM kinhIM bhI sAta mahAsvapnoM ko dekhakara jAgRta hotI hai / jaba baladeva garbha meM Ate haiM to baladeva kI mAtA ina caudaha mahAsvapnoM meM se kinhIM cAra mahAsvapnoM ko dekhakara jAgRta hotI hai / jaba mAMDalika rAjA garbha meM AtA haiM to mAMDalika rAjA kI mAtA ina caudaha mahAsvapnoM meM se koI eka mahAsvapna dekhakara jAgRta hotI hai / svAmin ! dhAriNI devI ne ina mahAsvapnoM meM se eka mahAsvapna dekhA hai; ataeva svAmin ! dhAriNI devI ne udAra svapna dekhA hai, yAvat Arogya, tRSTi, dIrghAyu, kalyANa aura maMgalakArI, svAmin ! dhAriNI devI ne svapna dekhA hai / svAmin ! isase Apako arthalAbha hogaa| sukha kA lAbha hogA / bhoga kA lAbha hogA, putra kA tathA rAjya kA lAbha hogA / isa prakAra svAmin ! dhAriNI devI pUre nau mAsa vyatIta hone para yAvat putra ko janma degI / vaha putra bAla-vaya ko pAra karake, guru kI sAkSI mAtra se, apane hI buddhivaibhava se samasta kalAoM kA jJAtA hokara, yuvAvasthA ko pAra karake saMgrAma meM zUra, AkramaNa karane meM vIra aura parAkramI hogA / vistIrNa aura vipula bala vAhanoM kA svAmI hogA / rAjyA kA adhipati rAjA hogA athavA apanI AtmA ko bhAvita karane vAlA anagAra hogA / ataeva he svAmin ! dhAriNI devI ne udAra-svapna dekhA hai yAvat ArogyakArake tuSTikAraka Adi pUrvokta vizeSaNoM vAlA svapna dekhA hai / usa prakAra kaha kara svapnapAThaka bAra-bAra usa svapna kI sarAhanA karane lage / tatpazcAt zreNika rAjA usa svapnapAThakoM se isa kathana ko sunakara aura hRdaya meM dhAraNa karake hRSTa, tRSTa evaM AnanditahRdaya ho gayA aura jor3a karaisa prakAra bolA - devAnupriyo ! jo Apa kahate ho so vaisA hI hai - isa prakAra kahakara usa svapna ke phala ko samyak se svIkAra karake una svapnapAThakoM kA vipula azana, pAna, khAdya aura vastra, gaMdha, mAlA evaM alaMkAroM se satkAra karatA hai, sanmAna karatA hai / jIvikA yogya prItidAna dekara vidA karatA hai / tatpazcAt zreNika rAjA siMhAsana se uThA aura jahA~ dhAriNI devI thI, vahAM AyA / Akara dhAriNI devI se usa prakAra bolA-'he devAnupriye ! svapnazAstra meM bayAlIsa svapna aura tIsa mahAsvapna kahe haiM, unameM se tumane eka mahAsvapna dekhA hai / ' ityAdi svapnapAThakoM ke kathana ke anusAra saba kahatA hai aura bAra-bAra svapna kI anumodanA karatA hai / tatpazcAt dhAriNI devI,zreNika rAjA kA yaha kathana sunakara aura hRdaya meM dhAraNa karake hRSTa-tuSTa huI, yAvat AnanditahRdaya huI / usane usa svapna ko samyak prakAra se aMgIkAra kiyA / apane nivAsagRha meM AI / snAna karake tathA balikarma yAvat vipula bhoga bhogatI huI vicarane lagI /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [18] tatpazcAt do mAsa vyatIta ho jAne para jaba tIsarA mAsa cala rahA thA taba usa garbha ke dohadakAla ke avasara para dhAriNI devI ko isa prakAra kA akAla-medha kA dohada utpanna huA jo mAtAeM apane akAla- megha ke dohada ko pUrNa karatI haiM, ve mAtAeM dhanya haiM, ve puNyavatI haiM, ve kRtArtha haiM / unhoMne pUrva janma meM puNya kA upArjana kiyA hai, ve kRtalakSaNa haiM, unakA vaibhava saphala hai, unheM manuSya saMbaMdhI janma aura jIvana kA phala prApta huA hai / AkAza meM megha utpanna hone para, kramazaH vRddhi ko prApta hone para, unnati ko prApta hone para, barasane kI taiyArI hone para, garjanA yukta hone para, vidyut se yukta hone para, choTI-choTI barasatI huI bUMdoM se yukta hone para, maMda-maMda dhvani se yukta hone para, agni jalA kara zuddha kI huI cAMdI ke patare ke samAna, aGka nAmaka ratna, zaMkha, candramA, kunda puSpa aura cAvala ke ATe ke samAna zukla varNa vAle, cikura nAmaka raMga, haracAla ke Tukar3e, campA ke phUla, sana ke phUla, koraMTapuSpa, sarasoM ke phUla aura kamala ke raja ke samAna pIta varNa vAle, lAkha ke rasa, sarasa raktavarNa kizuMka ke puSpa, jAsu ke puSpa, lAla raMga ke baMdhujIvaka ke puSpa, uttama jAti ke hiMgalU, sarasa kaMku, bakarA aura kharagoza ke rakta aura indragopa ke samAna lAla varNa vAle, mayUra, nIlama maNi, nIlI gulikA, tote ke paMkha, cASa pakSI ke paMkha, bhramara ke paMkha, sAsaka nAmaka vRkSa yA priyaMgulatA, nIlakamaloM ke samUha, tAjA zirISa kusuma aura ghAsa ke samAna nIla varNa vAle, uttama aMjana, kAle bhramara yA koyalA, riSTaratna, bhramarasamUha, bhaiMsa ke sIMga, kAlI golI aura kajala ke samAna kAle varNa vAle, 62 isa prakAra pA~coM varNoM vAle medha hoM, bijalI camaka rahI ho, garjanA kI dhvani ho rahI ho, vistIrNa AkAza meM vAyu ke kAraNa capala bane hue bAdala idhara-udhara cala rahe ho, nirmala zreSTha jaladhArAoM se galita, pracaMDa vAyu se Ahata, pRthvItala ko bhigone vAlI varSA nirantara barasa rahI ho, jala-dhArA se samUha se bhUtala zItala ho gayA ho, pRthvI rUpI ramaNI ne ghAsa rUpI kaMcuka ko dhAraNa kiyA ho, vRkSoM kA samUha pallavoM se suzobhita ho gayA ho, beloM ke samUha vistAra ko prApta hue hoM, unnata bhU-pradeza saubhAgya ko prApta hue hoM, athavA parvata aura kuNDa saubhAgya ko prApta hue hoM, vaibhAragiri ke prapAta taTa aura kaTaka se nirjhara nikala kara baha rahe hoM, parvatIya nadiyoM meM teja bahAva ke kAraNa utpanna hue phenoM se yukta jala baha rahA ho, udyAna sarja, arjuna, nIpa aura kuTaja nAmaka vRkSoM ke aMkuroM se aura chatrAkAra se yukta ho gayA ho, megha kI garjanA ke kAraNa hRSTa-tuSTa hokara nAcane kI ceSTA karanevAle mayUra harSa ke kAraNa mukta kaMTha se kekAva kara rahe hoM, aura varSA Rtu ke kAraNa utpanna hue mada se taruNa mayUriyA~ nRtya kara rahI hoM, upavana ziliMghra, kuTaja, kaMdala aura kadamba vRkSoM ke puSpoM kI navIna aura saurabhayukta gaMdha kI tRpti dhAraNa kara rahe ho, nagara ke bAhara ke udyAna kokilAoM ke svaragholanA vAle zabdoM se vyApta hoM aura raktavarNa indragopa nAmaka kIr3oM se zobhAyamAna ho rahe hoM, unameM cAtaka karuNa svara se bola rahe hoM, ve name hue tRNoM se suzobhita hoM, unameM meMDhaka ucca svara se AvAja kara rahe hoM, madonmatta bhramaroM aura bhramariyoM ke samUha ekatra ho rahe hoM, tathA una udyAna- pradezoM meM puSpa-ssa ke lolupa evaM madhura guMjAra karanevAle madonmatta bhramara lIna ho rahe hoM, AkAzatala meM candramA, sUrya aura grahoM kA samUha meghoM se AcchAdita hone ke kAraNa zyAmavarNa kA dRSTigocara ho rahA ho, indradhanuSa rUpI dhvajapaTa pharapharA rahA ho, aura usameM rahA huA
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/1/18 63 meghasamUha baguloM kI katAroM se zobhita ho rahA ho, isa bhAMti kAraMDaka, cakravAka aura rAjahaMsa pakSiyoM ko mAnasa-sarovara kI aura jAne ke lie utsuka banAnevAlA varSARtu kA samaya ho / aise varSAkAla meM jo mAtAe~ snAna karake, balikarma karake, kautuka maMgala aura prAyazcitta karake (vaibhAragiri ke pradezoM meM apane pati se sAtha vihAra karatI haiM, vai dhanya hai / ) ve mAtAe~ dhanya haiM jo pairoM meM uttama nUpura dhAraNa karatI haiM, kamara meM karadhanI pahanatI haiM, vakSasthala para hAra pahanatI haiM, hAthoM meM kar3e tathA uMgaliyoM meM agUThiyA~ pahanatI haiM, apane bAhuoM ko vicitra aura zreSTha bAjUbandoM se staMbhita karatI haiM, jinakA aMga ratnoM se bhUSita ho, jinhone aisA vastra pahanA ho jo nAsikA ke nizvAsa kI vAyu se bhI ur3a jAye arthAt atyanta bArIka ho, netroM ko haraNa karanevAlA ho, uttama varNa aura sparzavAlA ho, ghor3e ke mukha se nikalane vAle phena se bhI komala aura halkA ho, ujjavala ho, jisakI nikAriyA~ suvarNa ke tAroM ke bunI gaI hoM, zveta hone ke kAraNa jo AkAza evaM sphaTika ke samAna zubhra kAnti vAlA ho aura zreSTha hoM / jina mAtAauM kA mastaka samasta RtuoM saMbaMdhI sugaMdhI puSpoM aura phUsamAlAoM se suzobhita ho, jo kAlAguru Adi kI uttama dhUpa se dhUpita hoM aura jo lakSmI ke samAna veSa vAlI hoM / isa prakAra sajadhaja karake jo secanaka nAmaka gaMdhahasatI para ArUr3ha hokara, koraMTa-puSpoM kI mAlA se suzobhita chatra ko dhAraNa karatI haiM / candraprabhA, vajra aura vaiDUrya ratna ke nirmala daMDavAle evaM zaMkha, kundapuSpa, jalakaNa aura amRta kA maMthana karane se utpanna hue phena ke samUha ke samAna ujjavala, zveta cAra cAmara jinake Upara Dhore jA rahe haiM, jo hastI-ratna ke skaMdha para rAjA zreNika ke sAtha baiThI hoM / unake pIche-pIche caturaMgiNI senA cala rahI ho, chatra Adi rAjacihnoM rUpa samasta Rddhi ke sAtha, AbhUSaNoM kI kAnti ke sAtha, yAvat vAdyoM ke nirghoSa-zabda ke sAtha, rAjagRha nagara ke zrRMgATaka, catuSka, catvara, caturmukha, mahApatha tathA sAmAnya mArda meM gaMdhodaraka eka bAra chir3akA ho, aneka bAra chir3akA ho, zrRMgATaka Adi ko zuci kiyA ho, jhAr3A ho, gobara Adi se lIpA ho, kAle agara, zreSTha kuMdaru, lobhAn tathA dhUpa ko jalAne se phailI huI sugaMdha se maghamaghA rahA ho, uttama cUrNa ke gaMdha se sugaMdhita kiyA ho auramAnoM gaMdhadravyoM kI guTikA hI ho, aise rAjagRha nagara ko dekhatI jA rahI hoM / nAgarika jana abhinandana kara rahe hoM / gucchoM, latAoM, vRkSoM, gulmoM evaM veloM ke samUhoM se vyApta, manohara vaibhAraparvata ke nicale bhAgoM ke samIpa, cAroM aura sarvatra bhramaNa karatI huI apane dohada ko pUrNa karatI haiM ( ve mAtAe~ dhanya haiM / ) to maiM bhI isa prakAra meghoM kA udaya Adi hone para apane dohada ko pUrNa karanA cAhatI huuN| [19] tatpazcAt vaha dhAriNI devI usa dohada ke pUrNa na hone ke kAraNa, dohada ke sampanna na hone ke kAraNa, dohada ke sampUrNa na hone ke kAraNa, megha Adi kA anubhava na hone se dohada sammAnita na hone ke kAraNa, mAnasika saMtApa dvArA rakta kA zoSaNa ho jAne se zuSka ho gaI / bhUkha se vyApta ho gaI / mAMsa rahita ho gaI / jIrNa evaM jIrNa zarIkhAlI, snAna kA tyAga karane se malIna zarIravAlI, bhojana tyAga dene se dubarI tathA zrAnta ho gaI / usane mukha aura nayana rUpI kamala nIce kara lie, usakA mukha phIkA par3a gayA / hatheliyoM se asalI huI campaka-puSpoM kI mAlA ke samAna nisteja ho gaI / usaka mukha dIna aura vivarNa ho gayA, yathocita puSpa, gaMdha,mAlA, alaMkAra aura hAra ke viSaya meM rucirahita ho gaI, arthAt usane ina
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 AgamasUtra - hindI anuvAda sabakA tyAga kara diyA / jala Adi kI krIDA aura caupar3e Adi kheloM kA parityAga kara diyA / vaha dIna, duHkhI manavAlI, AnandahIna evaM bhUmi kI tarapha dRSTi kiye hue baiThI rahI / usake mana kA saMkalpa - hausalA naSTa ho gayA / vaha yAvat ArttadhyAna meM DUba gaI / usa dhAriNI devI kA aMgaparicArikA~ dhAriNI devI ko jIrNa-sI evaM jIrNa zarIravAlI, yAvat ArtadhyAna karatI huI dekhatI haiM / isa prakAra kahatI haiM- 'he devAnupriya ! tuma jIrNa jaisI tathA jIrNa zarIrakhAlI kyoM ho rahI ho ? yAvat ArttadhyAna kyoM kara rahI hoM ? dhAriNI devI aMgaparicArikA AbhyaMtara dAsiyoM dvArA isa prakAra kahane para unakA Adara nahIM karatI aura unheM jAnatI bhI nahIM unakI bAta para dhyAna nahIM detI / vaha mauna hI rahatI hai / taba ve aMgaparicArikA Abhyantara dAsiyA~ dUsarI bAra tIsarI bAra kahane lagIM kyoM tuma jIrNa-sI, jIrNa zarIra vAlI ho rahI ho, yahA~ taka ki ArttadhyAna kara rahI ho ? tatpazcAt dhAriNI devI aMgaparicArikA Abhyantara dAsiyoM dvArA dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI usa prakAra kahane para na Adara karatI hai aura na jAnatI haiM, arthAt unakI bAta para dhyAna nahIM detI, na Adara karatI huI aura na jAtanI huI vaha mauna rahatI hai / tatpazcAt ve aMgaparicArikA Abhyantara dAsiyA~ dhAriNI devI dvArA anAhata evaM aparijJAnata kI huI, usI prakAra saMbhrAnta hotI huI dhAriNI devI ke pAsa se nikalatI haiM aura nikalakara zreNika rAjA ke pAsa AtI haiM / donoM hAtoM ko ikaTThA karake yAvat mastaka para aMjali karake jaya-vijaya se dhAtI haiM aura vadhA kara isa prakAra kahatI haiM - 'svAmin! Aja ghAriNI devI jIrNa jaisI, jIrNa zarIra vAlI hokara yAvat ArttadhyAna se yukta hokara cintA meM DUba rahI haiM / ' [20] taba zreNika rAjA una aMgaparicAkioM se yaha sunakara, mana meM dhAraNa karake, usI prakAra vyAkula hotA huA, tvarA ke sAtha evaM atyanta zIghratA se jahA~ dhAraNI devI thI, vahA~ AtA hai / Akara dhAriNI devI ko jIrNa-jaisI, jIrNa zarIra vAlI yAvat ArttadhyAna se yukta dekhatA hai / isa prakAra kahatA hai- 'devAnupriya ! tuma jIrNa jaisI, jIrNa zarIra vAlI yAvat ArttadhyAna se yukta hokara kyoM cintA kara rahI ho ?' dhAriNI devI zreNika rAjA ke isa prakAra kahane para bhI Adara nahIM karatI-uttara nahIM detI, yAvat mauna rahatI hai / tatpazcAt zreNika rAjA ne dhAriNI devI se dUsarI bAra aura phira tIsarI bAra bhI isI prakAra kahA / dhAriNI devI zreNika rAjA ke dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI isa prakAra kahane para Adara nahIM karatI aura nahIM jAnatI - mauna rahatI hai / taba zreNika rAjA dhAriNI devI ko zapatha dilAtA hai aura zapatha dilAkara kahatA hai - 'devAnupriya ! kyA maiM tumhAre mana kI bAta sunane ke lie ayogya hu~, jisase apane mana meM rahe hue mAnasika duHkha ko chipAtI ho ?' tatpazcAt zreNika rAjA dvArA zapatha sunakara dhAriNI devI ne zreNika rAjA se isa prakAra kahA- svAmin ! mujhe vaha udAra Adi pUrvokta vizeSaNoM vAlA mahAsvapna AyA thA / use Ae tIna mAsa pUre ho cuke haiM, ataeva isa prakAra kA akAla- megha saMbaMdhI dohada utpanna huA hai ki ve mAtAe~ dhanya haiM aura ve mAtAe~ kRtArtha haiM, yAvat jo vaibhAra parvata kI talahaTI meM bhramaNa karatI huI apane dohada ko pUrNa karatI haiM / agara maiM bhI apane dohada ko pUNaI karUM to dhanya hoU~ / isa kAraNa he svAmin ! maiM isa prakAra ke isa dohada ke pUrNa na hone se jIrNa jaisI, jIrNa zarIrakhAlI ho gaI hU~; yAvat ArttadhyAna karatI huI cintita ho rahI hU~ / svAmin ! jIrNa-sI
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/1/20 yAvat ArtadhyAna se yukta hokara cintAgrasta hone kA yahI kAraNa hai / __ tatpazcAt zreNika rAjA ne dhAriNI devI se yaha bAta sunakara aura samajha kara, dhAriNI devI se isa prakAra kahA-'devAnupriya ! tuma jIrNa zarIra vAlI mata hoo, yAvat cintA mata karo, maiM vaisA karUMgA jisase tumhAre isa akAla-dohada kI pUrti ho jAegI / ' isa prakAra kahakara zreNika ne dhAriNI devI ko iSTa, kAnta, priya, manojJa aura maNAma vANI se AzvAsana diyaa| AzvAsana dekara jahA~ bAhara kI upasthAnazAlA thI, vahA~ AyA / Akara zreSTha siMhAsana para pUrva dizA kI aura mukha karake baiThA / dhAriNI devI ke isa akAla-dohada kI pUrti karane ke lie bahutere AyoM se, upAyoM se, autpattikI buddhi se, vainayika buddhi se, kArmika buddhi se, pAriNAmika buddhi se isa prakAra cAroM taraha kI buddhi se bAra-bAra vicAra karane lagA / parantu vicAra karane para bhI usa dohada ke lAbha ko, upAya ka, sthiti ko aura niSpatti ko samajha nahIM pAtA, arthAt dohadapUrti ko koI upAya nahIM sUjhatA / ataeva zreNika rAjA ke mana kA saMkalpa naSTa o gayA aura vaha bhI yAvat cintAgrasta ho gayA / tadanantara abhayakumAra snAna karake, balikarma karake, yAvat samasta alaMkAroM se vibhUSita hokara zreNika rAjA ke caraNoM meM vandanA karane ke lie jAne kA vicAra karatA hai -khAnA hotA hai / tatpazcAt abhayakumAra zreNika rAjA ke samIpa AtA hai / Akara zreNika rAjA ko dekhatA hai ki inake mana ke saMkalpa ko AghAta pahu~cA hai / yaha dekhakara abhayakumAra ke mana meM isa prakAra kA yaha AdhyAtmika arthAt AtmA saMbaMdhI, cintita, prArthita aura manogata saMkalpa utpanna hotA hai- 'anya samaya zreNika rAjA mujhe AtA dekhate the to dekhakara Adara karate, jAnate, vastrAdi se satkAra karate, AsanAdi dekara sanmAna karate tathA AlApa-saMlApa karate the, Adhe Asana para baiThane ke lie nimaMtraNa karate aura mere mastaka ko sUMghate the / kintu Aja zreNika rAjA mujhe na Adara de rahe haiM, na AyA jAna rahe haiM, na satkAra karate haiM, na iSTa kAnta priya manojJa aura udAra vacanoM se AlApa-saMlApa karate haiM, na ardha Asana para baiThane ke lie nimaMtrita karatehaiM aura na mastaka ko sUMdhate haiM. unake mana ke saMkalpa ko kucha AghAta pahu~cA hai, ataeva cintita ho rahe haiM / isakA koI kAraNa honA cAhie / mujhe zreNika rAjA se yaha bAta pUchanA zreya hai / ' abhayakumAra isa prakAra vicAra karatA hai aura vicAra kara jahA~ zreNika rAjA the, vahIM AtA hai / Akara donoM hAtha jor3akara, mastaka para Avarta, aMjali karake jayavijaya se vadhAtA hai / vadhAkara isa prakAra kahatA hai - he tAta ! Apa anya samaya mujhe AtA dekhakara Adara karate, jAnate, yAvat mere mastaka ko sUMdhate the aura Asana para baiThane ke lie nimaMtrita karate the, kintu tAta ! Aja Apa mujhe Adara nahIM de rahe haiM, yAvat Asana para baiThane ke lie nimaMtrita nahIM kara rahe haiM aura mana kA saMkalpa naSTa hone ke kAraNa kucha cintA kara rahe haiM to isakA koI kAraNa honA cAhie / to he tAta ! Apa isa kAraNa ko chipAe binA, iSTaprApti meM zaMkA kkhe binA, apalApa kiye vinA, dabAye vinA, jaisA kA taisA, satya saMdeharati kahie / tatpazcAt maiM usa kAraNa kA pAra pAne kA prayatna kruuNgaa| abhayakumAra ke isa prakAra kahane para zreNika rAjA ne abhayakumAra seputra ! tumhArI choTI mAtA dhAriNI devI kI garbhasthiti hue do mAsa bIta gae aura tIsarA mAsa cala rahA hai / usameM dohada-kAla ke samaya use isa prakAra kA dohada utpanna huA hai-ve mAtAe~
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda dhanya haiM, ityAdi saba pahale kI bhAMti hI kaha lenA, yAvat jo apane dohada ko pUrNa karatI haiM / taba he putra ! maiM dhAriNI devI ke usa akAla-dohada ke AyoM, upAyoM evaM upapatti ko nahIM samajha pAyA hU~ / usase mere mana kA saMkalpa naSTa ho gayA hai aura maiM cintAyukta ho rahA hU~ / isI se mujhe tumhArA AnA bhI nahIM jAna par3A / ataeva putra ! maiM isI kAraNa naSTa hue manaHsaMkalpa vAlA hokara cintA kara rahA huuN| tatpazcAt vaha abhayakumAra, zreNika rAjA se yaha artha sunakara aura samajha kara hRSTatuSTa aura Anandita-hRdaya huA / usane zreNika rAjA se isa bhA~ti kahA-he tAta ! Apa bhagnamanoratha hokara cintA na kareM / maiM vaisA karUMgA, jisase merI choTI mAtA dhAriNI devI ke isa akAla-dohada ke manoratha kI pUrti hogI / isa prakAra kaha iSTa, kAMca yAvat zreNika rAjA ko sAntvanAdI / zreNika rAjA, abhayakumAra ke isa prakAra kahane para hRSTa-tuSTa huA / vaha abhayakumAra kA satkAra karatA hai, sanmAna karatA hai / satkAra-sanmAna karake vidA karatA hai / [21] taba (zreNika rAjA dvArA) satkArita evaM sanmAnita hokara vidA kiyA huA abhayakumAra zreNika rAjA ke pAsa se nikalatA hai / nikala kara jahA~ apanA bhavana hai, vahA~ AtA hai / Akara vaha siMhAsana para baiTha gayA / tatpazcAt abhayakumAra ko isa prakAra yaha AdhyAtmika vicAra, cintana, prArthita yA manogata saMkalpa utpanna huA-divya arthAt daivI saMbaMdhI upAya ke binA kevala mAnavIya upAya se choTI mAtA dhAriNI devI ke akAla-dohada ke manoratha kI pUrti honA zakya nahIM hai / saudharma kalpa maiM rahanevAlA deva merA pUrva kA mitra hai, jo mahAn RddhidhAraka yAvat mahAn sukha bhoganevAlA hai / to mere lie yaha zreyaskara hai ki maiM pauSadhazAlA meM pauSadha grahaNa karake, brahmacarya dhAraNa karake, maNi-suvarNa Adike alaMkAro kA tyAga karake, mAlA varNaka aura vilepana kA tyAga karake, zastra-mUsala Adi arthAt samasta Arambha-samAmbha ko chor3a kara, ekAkI aura advitIya holaka, DAbha ke saMthAre para sthita hokara, aSTabhaktatelA kI tapasyA grahaNa karake, pahale ke mitra deva kA mana meM cintana karatA huA sthita rahU~ / aisA karane se vaha pUrva kA mitra deva merI choTI mAtA dhAriNI devI ke akAla-meghoM saMbaMdhI dohada ko pUrNa kara degA / - abhayakumAra isa prakAra vicAra karatA hai / vicAra karake jahA~ pauSadhazAlA hai, vahA~ jAtA hai / jAkara pauSadhazArA kA pramArjana karatA hai / uccAra-prastravaNa kI bhUmi kA pratilekhana karatA hai| pratilekhana karake DAbha ke saMthAre kA pratilekhana karatA hai / DAbha ke saMthAre kA pratilekhana karake usa para AsIna hotA hai / AsIna hokara aSTamabhakta tapa grahaNa karatA hai / grahaNa karake pauSadhazAlA meM pauSadhayukta hokara, brahmacarya aMgIrAka karake pahale ke mitra deva kA mana meM punaH punaH cintana karatA hai / jaba abhayakumAra kA aSTamabhakta tapa prAyaH pUrNa hone AyA, taba pUrvabhava ke mitra deva kA Asana calAyamAna huA / taba pUrvabhava kA mitra saudharmakalpavAsI deva apane Asana ko calita huA dekhatA hai aura dekhakara avadhijJAna kA upayoga lagAtA hai / taba pUrvabhava ke mitra deva ko isa prakAra kA yaha Antarika vicAra utpanna hotA hai-'isa prakAra merA pUrvabhava kA mitra abhayakumAra jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM, bhAratavarSa meM, dakSiNArdha bharata meM, rAjagRha meM, pauSadhazAlA meM aSTamabhakta grahaNa karake mana meM bAra-bAra merA smaraNa kara rahA hai / ataeva mujhe abhayakumAra
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/1/21 ke samIpa prakaTa honA yogya hai / ' deva isa prakAra vicAra karake IzAnakoNa meM jAtA hai aura vaikriyasamudghAta karatA hai, arthAt uttara vaikriya zarIra banAne ke lie jIva-pradezoM ko bAhara nikAlatA hai / saMkhyAta yojanoM kA daMDa banAtA hai / vaha isa prakAra karketana ratna vajra ratna vaiDUrya ratna lohitAkSa ratna masAragalla ratna haMsagarbha ratna pulaka ratna saugaMdhita ratna jyotirasa ratna aMka ratna aMjana ratna rajata ratna jAtarUpa ratna aMjanapulaka ratna sphaTika ratna aura riSTa ratna-ina ratnoM ke yathA-bAdara arthAt asAra pudgaloM kA parityAga karatA haiM; parityAga karake yathAsUkSma pudgaloM ko grahaNa karatA hai / uttara vaikriya zarIra banAtA hai / phira abhayakumAra para anukaMpA karatA huA, pUrvabhava meM utpanna huI snehajanita prIti aura guNAnurAga ke kAraNa vaha kheda karane lagA / phira usa deva ne uttama racanAvAle athavA uttama ratnamaya vimAna se nikalakara pRthvItala para jAne ke lie zIghra hI gati kA pracAra kiyA, usa samaya calAyamAna hote hue, nirmala svarNa ke pratara jaise karNapUra aura mukuTa ke utkaTa ADambara se vaha darzanIya laga rahA thA / aneka maNiyoM, suvarNa aura ratnoM ke samUha se zobhita aura vicitra racanAvAle pahane hue kaTisUtra se use harSa utpanna ho rahA thA / hilate hue zreSTha aura manohara kuNDaloM ke ujjavala huI mukha kI dIpti se usakA rUpa bar3A hI saumya ho gayA / kArtikI pUrNimA kI rAtri meM, zAni aura maMgala ke madhya meM sthita aura udayaprApta zAradanizAkara ke samAna vaha deva darzakoM ke nayanoM ko Ananda de rahA thA / tAtparya yaha ki zani aura maMgalagraha ke samAna camakate hue donoM kuNDaloM ke bIca usakA mukha zarada Rtu ke candramA ke samAna zobhAyamAna ho rahA thA / divya auSadhiyoM ke prakAza ke samAna mukuTa Adi ke teja se dedIpyamAna, rUpa so manohara, samasta RtuoM kI lakSmI se vRddhiMgata zobhA vAle tathA prakRSTa gaMgha ke prasAra se manohara meruparvata ke samAna vaha deva abhirAma pratIta hotA thA / usa deva ne aise vicitra veSa kI vikriyA kii| asaMkhya-saMkhyaka aura asaMkhya nAmoM vAle dvIpoM aura samudroM ke madhya meM hokara jAne lgaa| apanI vimala prabhA se jIvaloka ko tathA nagaravara rAjagRha ko prakAzita karatA huA divyA rUpadhArI deva abhayakumAra ke pAsa A pahu~cA / [22] tatpazcAt dasa ke Adhe arthAt pA~ca varNa vAle tathA dhuMgharUMvAle uttama vastroM ko dhAraNa kiye hue vaha deva AkAza meM sthita hokara bolA- 'he devAnupriya ! maiM tumhArA pUrvabhava kA mitra saudharmakalpavAsI mahAn Rddhi kA dhAraka deva hUM / ' kyoMki tuma pauSadhazAlA meM aSTamabhakta tapa grahaNa karake mujhe mana meM rakhakara sthita ho arthAt merA smaraNa kara rahe ho, isI kAraNa he devAnupriya ! maiM zIghra yahA~ AyA hUM / he devAnupriya ! batAau tumhArA kyA iSTa kArya karU~ ? tumheM kyA hU~ ? tumhAre kisI saMbaMdhI ko kyA dU~ ? tumhArA manovAMchita kyA hai ? tatpazcAt abhayakumArane AkAza meM sthita pUrvabhava ke mitra usa deva ko dekhA / vaha hRSTa-tuSTa huA / pauSadha ko pArA / phira donoM hAtha mastara para jor3akara isa prakAra kahA-'he devAnupriya! merI choTI mAtA dhAriNI devI ko isa prakAra kA akAla-dohada utpanna huA hai ki ve mAtAe~ dhanya haiM jo apane akAla megha-dohada ko pUrNa karatI haiM yAvat maiM bhI apane dohada ko pUrNa karU~ / ' ityAdi pUrva ke samAna saba kathana yahA~ samajha lenA cAhie / 'so he devAnupriya ! tuma merI choTI mAtA dhAriNI ke isa prakAra ke dohada ko pUrNa kara do / ' tatpazcAt vaha deva abhayakumAra ke aisA kahe para harSita aura saMtuSTa hokara abhayakumAra
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 AgamasUtra - hindI anuvAda se bolA- devAnupriya ! tuma nizcinta raho aura vizvAsa rakkho / maiM tumhArI laghu mAtA dhAriNI devI ke dohada kI pUrti kie detA hUM / ' aisA kahakara abhayakumAra ke pAsa se nikalatA hai / uttarapUrva dizA meM, vaibhAragiri para jAkara vaikriyasamudghAta karatA hai / samudghAta karake saMkhyAta yojana pramANa vAlA daMDa nikAlatA hai, yAvat dUsarI bAra bhI vaikriyasamudghAta karatA hai aura garjanA se yukta, bijalI se yukta aura jala-binduoM se yukta pA~ca varNa vAle meghoM kI dhvani se zobhita divya varSA Rtu kI zobhI kI vikriyA karatA hai / jahA~ abhayakumAra thA, vahA~ Akara abhayakumAra se kahatA hai- devAnupriya ! maiMne tumhAre priya ke lie- prasannatA kI khAtira garjanAyukta, binduyukta aura vidyutayukta divya varSA- lakSmI kI vikriyA kI hai / ataH he devAnupriya ! tumhArI choTI mAtA dhAriNI devI apane dohada kI pUrti kare / tatpazcAt abhayakumAra usa saudharmakalpavAsI pUrva ke mitra deva se yaha bAta suna - samajha kara harSita evaM saMtuSTa hokara apane bhavana se bAhara nikalatA hai / nikalakara jahA~ zreNika rAjA baiThA thA, vahAM AtA hai / Akara mastaka para donoM hAtha jor3akara isa prakAra kahatA hai - he tAta ! mere pUrvabhava ke mitra saudhamakalpavAsI deva ne zIghra hI garjanAyukta, bijalI se yukta aura pA~ca raMgoM ke medhoM kI dhvani se suzobhita divya varSARtu kI zobhA kI vikriyA kI hai / ataH merI laghu mAtA dhAriNI devI apane akAla- dohada ko pUrNa kareM / tatpazcAt zreNika rAjA, abhayakumAra se yaha bAta sunakara aura hRdaya meM dhAraNa karake harSita va saMtuSTa huA / yAvat usane kauTumbika puruSoM ko bulavAyA / bulavAkara isa bhAMti kahA- devAnupriya ! zIghra hI rAjagRha nagara meM zrRMgATaka, trika, catuSka aura cabUtare Adi ko sIMca kara yAvat uttama sugaMdha se sugaMdhita karake gaMgha kI baTTI ke samAna karo / aisA karake merI AjJA vApisa sauMpo / tatpazcAt kauTumbika puruSa AjJA kA pAlana karake yAvat usa AjJA ko vApisa sauMpate haiM, arthAt AjJAnusAra kArya ho jAne kI sUcanA dete haiM / tatpazcAt zreNika rAjA dUsarI bAra kauTumbika puruSoM ko bulavAtA hai aura bulavAkara isa prakAra kahatA hai- 'devAnupriyo ! zIghra hI uttama azva, gaja, ratha tathA yoddhAoM sahita caturaMgI senA ko taiyAra karo aura secanaka nAmaka gaMdhahastI ko bhI taiyAra karo / ' ve kauTumbika puruSa bhI AjJA pAlana karake yAvat AjJA vApisa sauMpate haiM / tatpazcAt zreNika rAjA jahA~ dhAriNI devI thI, vahIM AyA / Akara dhAriNI devI se isa prakAra bolA- 'he devAnupriya ! tumhArI. abhilASA anusAra garjanA kI dhvIna, bijalI tathA bUMdAbAMdI se yukta divya varSA Rtu kI suSamA prAdurbhUta huI hai / ata eva tuma apane akAla- dohada ko sampanna karo / ' tatpazcAt vaha dhAriNI devI zreNika rAjA ke isa prakAra kahane para hRSTa- tRSTa huI aura jahA~ snAnagRha thA, usI aura AI / Akara snAnagRha me praveza kiyA antaHpura ke andara snAna kiyA, balikarma kiyA, kautuka, maMgala aura prAyazcitta kiyA / phira kyA kiyA ? so kahate haiM- pairoM meM uttama nUpura pahane, yAvat AkAza tathA sphaTika maNi ke samAna prabhA vAle vastroM ko dhAraNa kiyA / vastra dhAraNa karake secanaka nAmaka gaMdhahastI para ArUr3ha hokara, amRtamaMthana se utpanna hue phena ke samUha ke samAna zveta cAmara ke bAloM rUpI bIjane se bijAtI huI khAnA huI / tatpazcAt zreNika rAjA ne snAna kiyA, balikarma kiyA, kautuka, maMgala, prAyazcitta kiyA, alpa kintu bahumUlya AbhUSaNoM se zarIra ko suzobhita kiyA / susajjita hokara, zreSTha
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/9/22 69 gaMdhahastI ke skaMdha para ArUr3ha hokara, koraMTa vRkSa ke phUloM kI mAlAvAle chatra ko mastaka para dhAraNa karake, cAra cAmaroM se biMjAte hue dhAriNI devI A anugamana kiyA / zreSTha hAthI ke skaMdha para baiThe hue zreNika rAjA dhAriNI devI ke pIche-pIche cale / dhAriNI-devI azva, hAthI, stha aura yoddhAoM kI caturaMgI senA se pakhita thI / usake cAroM aura mahAn subhaToM kA samUha ghirA huA thA / isa prakAra sampUrNa samRddhi ke sAtha,sampUrNa dyuti ke sAtha, yAvat duMdubhi ke nirghoSa ke sAtha rAjagRha nagara ke zrRMgATaka, trika, catuSka aura catvara Adi meM hokara yAvat caturmukha rAjamArga meM hokara nikalI / nAgarika logomaM ne punaH punaH usakA abhinandana kiyA / tatpazcAt vaha jahA~ vaibhAragiri parvata thA, usI ora AI / Akara vaibhAragiri ke kaTakataTa meM aura talahaTI meM, dampatiyoM ke krIr3AsthAna ArAmoM meM, puSpa-phala se sampanna udyAnoM meM, sAmAnya vRkSoM se yukta kAnanoM meM nagara se dUravartI vanoM meM, eka jAti ke vRkSoM ke samUha vAle vanakhaNDoM meM, vRkSoM meM, vRntAkI Adi ke gucchAoM meM, bAMsa kI jhAr3I Adi gulmoM meM, Amra Adi kI latAoM nAgavela Adi kI valliyoM meM, guphAoM meM, darI, cuNDI meM, hradoM-tAlAboM meM, alpa jala vAle kacchoM meM, nadiyoM meM, nadiyoM ke saMgamoM meM aura anya jalAzayoM meM, arthAt ina sabake AsapAsa khar3I hotI huI, vahA~ ke dRzyoM ko dekhatI huI, snAna karatI huI, puSpAdika ko sUMghatI huI, phaLa Adi kA bhakSaNa karatI huI aura dUsaroM ko bA~TatI huI, vaibhAragiri ke samIpa kI bhUmi meM apanA dohadapUrNa karatI huI cAroM aura paribhramama karane lagI / isa prakAra dhAriNI devI ne dohada ko dUra kiyA, dohada ko pUrNa kiyA aura dohada ko sampanna kiyA / tatpazcAt dhAriNI devI secanaka nAmaka gaMghahastI para ArUDha huI / zreNika rAjA zreSTha hAthI ke skaMdha para baiThakara usake pIche-pIche calane lage / azva hastI Agi se ghirI huI vaha jahA~ rAjagRha nagara haiM, vahA~ AtI hai / rAjagRha nagara ke bIcoMbIca hokara jahA~ apanA bhavana haiM, vahA~ AtI hai / vahA~ Akara manuSya sambandhI vipula bhoga bhogatI huI vicaratI hai / [23] tatpazcAt vaha abhayakumAra jahA~ pauSadhazAlA hai, vahIM AtA hai / Akara pUrva ke mitra deva kA satkAra-sammAna karake use vidA karatA hai / tatpazcAt abhayakumAra dvArA vidA diyA huA vaha deva garjanA se yukta paMcaraMgI meghoM se suzobhita divya varSA-lakSmI kA pratisaMharaNa karatA hai, pratisaMharaNa karake jisa dizA se prakaTa huA thA usI dizA meM calA gayA / [24] tatpazcAt dhAriNI devI ne apane usa akAla dohada ke pUrNa hone para dohada ko sammAnita kiyA / vaha usa garbha kI anukampA ke lie, garbha ko bAdhA na pahu~ce isa prakAra yatanA-sAvadhAnIse khar3I hotI, yatanA se baiThatI aura yatanA se zayana karatI / AhAra karatI to aisA AhAra karatI jo adhika tIkhA na ho, adhika kaTuka na ho, adhika kasailA na ho, adhika khaTTA na ho aura adhika mIThA bhI na ho / deza aura kAla ke anusAra jo usa garbha ke lie hitakAraka ho, mita ho, pathya ho / vaha ati cintA na karatI, ati zoka na karatI, ati dainya na karatI, ati moha na karatI, ati bhaya na karatI aura ati trAsa na karatI / arthAt cintA, zoka, dainya, moha, bhaya aura trAsa se rahita hokara saba RtuoM meM sukhaprada bhojana, vastra, gaMdha, mAlA aura alaMkAra Adi se sukhapUrvaka usa garbha ko vahana karane lagI / [25] tatpazcAt dhAriNI devI ne nau mAsa paripUrNa hone para aura sAr3he sAta rAtri-divasa bIta jAne para, ardharAtri ke samaya, atyanta komala hAtha-paira vAle yAvat paripUrNa indriyoM se
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 AgamasUtra-hindI anuvAda yukta zarIravAle, lakSaNoM aura vyaMjanoM se sampanna, mAna-unmAna-pramANa se yukta evaM sarvAMgasundara zizu kA prasava kiyA / tatpazcAt dAsiyoM ne dekhA ki dhAriNI devI ne nau mAsa pUrNa ho jAne para yAvat putra ko janma diyA hai / dekha kara harSa ke kAraNa zIghra, mana se tvarA vAlI, kAya ke capala evaM vega vAlI ve dAsiyA~ zreNika rAjA ke pAsa AtI haiM / Akara zreNika rAjA ko jaya-vijaya zabda kaha kaha badhAI detI haiM / badhAI dekara, donoM hAtha jor3akara, mastara para Avartana karake, aMjali karake isa prakAra kahatI haiM he devAnupriya ! dhAriNI devI ne nau mAsa pUrNa pUrNa hone para yAvat putra kA prasava kiyA hai / so hama devAnupriya ko priya nivedana karatI haiM / Apako priya ho ! tatpazcAt zreNika rAjA una dAsiyoM ke pAsa se yaha artha sunakara aura hRdaya meM dhAraNa karake hRSTa-tuSTa huA / usane una dAsiyoM kA madhura vacanoM se tathA vipula puSpoM, gaMdhoM, mAlAoM aura AbhUSaNoM se satkAra-sanmAna kiyA / satkAra-sanmAka karake unheM mastakadhauta kiyA arthAt dAsIpana se mukta kara diyA / unheM aisI AjIvikA kara dI ki unake pautra Adi taka calatI rahe / isa prakAra AjIvikA karake vipula dravya dekara vidA kiyA / tatpazcAt zreNika rAjA kauTumbika puruSoM ko bulAtA hai / bulAkara isa prakAra Adeza detA hai-devAnupriya ! zIghra hI rAjagRha nagara meM sugandhita jala chir3ako, yAvat usakA sammArjana evaM lepana karo, zrRMGgATaka, trika, catuSka, catvara, caturmukha aura rAjamArgoM meM siMcana karo, unheM zuci karo, rAste, bAjAra, vIthiyoM ko sApha karo, una para maMca aura maMcoM para maMca banAo, taraha-taraha kI U~cI dhvajAoM, patAkAoM aura patAkAoM para patAkAoM se zobhita karo, lipA-putA kara, gozIrSa candana tathA sarasa raktavandana ke pA~coM uMgaliyoM vAle hAthe lagAoM, candana-carcita kalazoM se upacita karoM, sthAna-sthAna para, dvAroM para candana-ghaToM ke toraNoM kA nirmANa karAo, vipula golAkAra mAlAeM laTakAo, pAMcoM raMgoM ke tAjA aura sugaMdhita phUloM ko bikhero, kAle agara, zreSTha kundaruka, lobhAna tathA dhUpa isa prakAra jalAo ki unakI sugaMdha se sArA vAtAvaraNa maghamaghA jAya, zreSTha sugaMdha ke kAraNa nagara sugaMdha kI guTikA jaisA bana jAya, naTa, nartaka, jalla, malla, mauSTika, viDaMvaka, kathAkAra, plavaka, nRtyakartA, Aikkhaga-zubhAzubha phala batAnevAle, bAMsa para car3ha kara khela dikhAnevAle, citrapaTa dikhAnevAle, tUNA-vINA bajAnevAle, tAliyAM pITanevAle AdilogoM se yukta karo evaM sarvatra gAna karAo / kArAgAra se kaidiyoM ko mukta karo / tola aura nApa kI vRddhi karo / yaha saba karake merI AjJA vApisa sauMpo / yAvat kauTumbika puruSa kArya karake AjJA vApisa dete haiM / tatpazcAt zreNika rAjA kuMbhakAra Adi jAti rUpa aThAraha zreNiyoM ko aura unake upavibhAga rUpa aThAraha ko bulAtA hai / bulAkara isa prakAra kahatA hai-devAnupriya ! tuma jAo aura rAjagRha nagara ke bhItara aura bAhara dasa dina kI sthitipatikA karAo / vaha isa prakAra hai - dasa dinoM taka zulka lenA baMda kiyA jAya, gAyoM vagairaha kA prativarSa laganevAlA kara mApha kiyA jAya, kuTuMbiyoM-kisAnoM Adi ke ghara meM begAra lene Adi ke rAjapuruSoM kA praveza niSiddha kiyA jAya, daMDa na liyA jAya, kisI ko RNI na rahane diyA jAya, arthAt rAjA kI tarapha se sabakA RNa cukA diyA jAya, kisI denadAra ko pakar3A na jAya, aisI ghoSaNA kara do tathA sarvatra mRdaMga Adi bAje bajavAo / cAroM ora vikasita tAjA phUloM kI mAlAe~
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/1/25 71 laTakAo / gaNikAe~ jinameM pradhAna hoM aise pAtroM se nATaka karavAo / aneka tAlAcaroM se nATaka karavAo / aisA karo ki loga harSita hokara krIr3A kareM / usa prakAra yathAyogya dasa dina kI sthitipatikA karo-karAo merI yaha AjJA mujhe vApisa sauMpo / rAjA zreNika kA yaha Adeza sunakara ve isI prakAra karate haiM aura rAjAjJA vApisa karate haiM / tatpazcAt zreNika rAjA bAhara kI upasthAnazAlA meM pUrva kI ora mukha karake, zreSTha siMhAsana para baiThA aura saikar3oM hajAroM aura lAkhoM ke dravya se yAga kiyA evaM dAna diyA / usane apanI Aya meM se amuka bhAga diyA aura prApta honevAle dravya ko grahaNa karatA huA vicarane lagA / tatpazcAt usa bAlaka ke mAtA-pitA ne pahale dina jAtakarma kiyA / dUsaro dina jAgarikA kiyA / tIsare dina candra-sUrya kA darzana karAyA / usa prakAra azuci jAtakarma kI kriyA sampanna huI / phira bArahavA~ dina AyA to vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima vastue~ taiyAra karavAI / taiyAra karavAkara mitra, bandhu Adi jJAti, putra Adi nijaka jana, kAkA Adi svajana, zvasura Adi sambandhI jana, dAsa Adi parijana,senA aura bahuta se gaNanAyaka, daMDanAyaka yAvat ko AmaMtraNa diyA / usake pazcAt snAna kiyA, balikarma kiyA, masitilaka Adi kautuka kiyA, yAvat samasta alaMkAroM se vibhUSita hue / phira bahuta vizAla bhojana-maMDapa meM usa azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana kA mitra, jJAti Adi tathA gaNanAyaka Adi ke sAtha AsvAdana, visvAdana, paraspara vibhAjana aura paribhoga karate hue vicarane lage / isa prakAra bhojana karane ke pazcAt zuddha jala se Acamana kiyA / hAtha-mukha dhokara svacche hue, parama zuci hue / phira una mitra, jJAti, nijaka, svajana, sambandhIjana, parijana Adi tathA gaNanAyaka Adi kA vipula vastra, gaMdha, mAlA aura alaMkAra se satkAra kiyA, sammAna kiyA / satkAra-sanmAna karake isa prakAra kahA-kyoMki hamArA yaha putra jaba garbha meM sthita thA, taba isakI mAtA ko akAlamegha sambandhI dohada huA thA / ataeva hamAre isa putra kA nAma meghakumAra honA cAhie / isa prakAra mAtA-pitA ne gauNa arthAt guNaniSpanna nAma kkhA / tatpazcAt meghakumAra pA~ca dhAyoM dvArA grahaNa kiyA gayA-pA~ca dhAe~ usakA lAlanapoSaNa karane lagIM / ve isa prakAra thIM- kSIradhAtrI maMDanadhAtrI majanadhAtrI krIr3ApanadhAtrI aMkadhAtrIinake atirikta vaha medhakumAra anyAnya kubjA, cilAtikA, vAmana, vaDabhI, barbarI, bakuza deza kI, yonaka deza kI, palhavika deza kI, Isinika, dhorukina, lhAsaka deza kI, lakusa deza kI, draviDa deza kI, siMhala deza kI, araba desa kI, puliMda deza kI, pakkaNa deza kI, pArasa deza kI, bahala deza kI muruMDa deza kI, zabara deza kI, isa prakAra nAnA dezoM kI, paradeza-apane deza se bhinna rAjagRha ko suzobhita karanevAlI, iMgita, cintita aura prArthita ko jAnanevAlI, apane-apane deza ke veSa ko dhAraNa karanevAlI, nipuNoM meM bhI atinipuNa, vinayayukta dAsiyoM ke dvArA tathA svadesIya dAsiyoM dvArA aura varSagharoM, kaMcukiyoM aura mahattarakoM ke samudAya se dhirA rahane lagA / vaha eka ke hAtha se dUsare ke hAtha meM jAtA, eka kI goda se dUsare kI goda meM jAtA, gA-gAkara bahalAyA jAtA, uMgalI pakar3akara calAyA jAtA, krIDA Adi se lAlana-pAlana kiyA jAtA evaM ramaNIya maNijaTita pharza para calAyA jAtA huA vAyuhati aura vyAghAtarahita giriguphA meM sthita campaka vRkSa ke samAna sukhapUrvaka bar3hane lagA /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 AgamasUtra-hindI anuvAda tatpazcAt usa meghakumAra ke mAtA-pitA ne anukrama se nAmakaraNa, pAlane meM sulAnA, pairoM se calAnA, coTI rakhanA, Adi saMskAra bar3I-bar3I Rddhi aura satkArapUrvaka mAnavasamUha ke sAtha sampanna kie / meghakumAra jaba kucha adhika ATha varSa kA huA arthAt garbha se ATha varSa kA huA taba mAtA-pitA ne zubha tithi, karaNa aura muhUrta me kalAcArya ke pAsa bhejA / kalAcAryane medhakumAra ko, gaNita jinameM pradhAna hai aisI, lekhA Adi zakuniruta taka kI bahattara kalAe~ sUtra se, artha aura prayoga se siddha karavAIM tathA sikhalAIM / . ve kalAe~ isa prakAra haiM lekhana, gaNita, rUpa badalanA, nATaka, gAyana, vAdya bajAnA, svara jAnanA, vAdya sudhAranA, samAna tAla jAnanA, juA khelanA, logoM ke sAtha vAda-vivAda karanA, pAsoM se khelanA, caupar3a khelanA, nagara kI rakSA karanA, jala aura miTTI ke saMyoga se vastu kA nirmANa karanA, dhAnya nipajAnA, nayA pAno utpanna karanA, pAnI ko saMskAra karake zuddha karanA evaM uSNa karanA, navIna vastra banAnA, raMganA, sInA aura pahananA, vilepana kI vastu ko pahacAnanA, taiyAra karanA, lepa karanA Adi, zayyA banAnA, zayana karane kI vidhi jAnanA Adi, AryA chaMda ko pahacAnanA aura banAnA, paheliyA~ banAnA aura bUjhanA, mAgadhikA arthAt magadha deza kI bhASA meM gAthA Adi banAnA, prAkRta bhASA meM gAthA Adi banAnA, gIti chaMda banAnA, zloka banAnA, suvarNa banAnA, naI cAMdI banAnA, cUrNa gahane ghar3anA, Adi taruNI kI sevA karanA-strI ke lakSaNa jAnanA puruSa ke lakSaNa jAnanA azva ke lakSaNa jAnanA hAthI ke lakSaNa jAnanA gAya-baila ke lakSaNa jAnanA murgoM ke lakSaNa jAnanA chatra-lakSaNa jAnanA daMDalakSaNa jAnanA vAstuvidyA-senA ke par3Ava ke pramANa Adi jAnanA nayA nagara basAne Adi kI vyUha-morcA racanA sainyasaMcAlana praticAra-cakravyUha garur3a vyUhU zakaTavyUha racanA sAmAnya yuddha karanA vizeSayuddha karanA, atyanta vizeSa yuddha karanA aTThi yuddha muSTiyuddha bAhuyuddha latAyuddha bahuta ko thor3A aura thor3e ko bahuta dikhalAnA khaDga kI mUTha Adi banAnA dhanuSa-bANa kauzala cA~dI kA pAka banAnA sone kA pAka banAnA sUtra kA chedana karanA kheta jotanA kamala kI nAla kA chedana karanA patrachedana karanA kuMDala Adi kA chedana karanA mRta (mUrchita) ko jIvita karanA jIvita ko mRta (mRtatulya) karanA aura kAka dhUka Adi pakSiyoM kI bolI pahacAnanA / [26] tatpazcAt vaha kalAcArya, meghakumAra ko gaNita-pradhAna, lekhana se lekara zakuniruta paryanta bahattara kalAe~ sUtra se, artha se aura prayoga se siddha karAtA hai tathA sikhalAtA hai / mAtA-pitA ke pAsa vApisa le jAtA hai / taba meghakumAra ke mAtA-pitA ne kalAcArya kA madhura vacanoM se tathA vipula vastra, gaMgha, mAlA aura alaMkAroM se satkAra diyA, sanmAna kiyA / jIvikA ke yogya vipula prItidAna diyA / prItidAna dekara use vidA kiyA / [27] taba meghakumAra bahattara kalAoM meM paMDita ho gayA / usake nau aMga-jAgRta se ho gaye / aThAraha prakAra kI dezI bhASAoM meM kuzala ho gayA / vaha gIti meM prIti vAlA, gIta aura nRtya meM kuzala ho gayA / vaha azvayuddha sthayuddha aura bAhuyuddha karanevAlA bana gyaa| apanI bAhuoM se vipakSI kA mardana karane meM samartha ho gayA / bhoga bhogane kA sAmarthya usameM A gayA / sAhasI hone ke kAraNa vikAlacArI bana gayA / tatpazcAt meghakumAra ke mAtA-pitA ne meghakumAra ko bahattara kalAoM meM paMDita yAvat vikAlacArI huA dekhA / dekhakara ATha uttama prAsAda banavAe / ve prAsAda bahuta U~ce the /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 jJAtAdharmakathA-1/-/1/27 I apanI ujjavala kAnti ke samUha se ha~sate hue se pratIta hote the / maNi, suvarNa aura ratnoM kI racanA se vicitra the / vAyu se phaharAtI huI aura vijaya ko sUcita karanevAlI vaijayantI patAkAoM se tathA chatrAtichatra yukta the / ve itane U~ce the ki unake zikhara AkAzatala kA ullaMghana karate the / unakI jAliyoM ke madhya meM ratnoM ke paMjara aise pratIta hote the, mAno unake netra hoM / unameM maNiyoM aura kanaka kI bhUmikAe~ thIM / unameM sAkSAt athavA citrita kiye hue zatapatra aura puNDarIka kamala vikasita ho rahe the / ve tilaka ratnoM evaM arddha canToM - eka prakAra ke sopAnoM se yukta the, athavA bhittiyoM meM candana Adi ke Alekha carcita the / nAnA prakAra kI maNimaya mAlAoM se alaMkRta the / bhItara aura bAhara se cikane the / unake AMgana meM suvarNamaya rucira vAlukA bichI thI / unakA sparza sukhaprada thA / rUpa bar3A hI zobhana thA / unheM dekhate hI citta meM prasannatA hotI thI / tAvat pratirUpa the - atyanta manohara the / aura eka mahAn bhavana banavAyA gyaa| vaha aneka saiMkar3oM staMbho para banA huA thA / usameM lIlAyukta aneka putaliyA~ sthApita kI huI thIM / usameM U~cI aura sunirmita vajraratna kI vedikA thI aura toraNa the / manohara nirmita putaliyoM sahita uttama, moTe evaM prazasta vaiDUrya ratna I staMbha the, ve vividha prakAra ke maNiyoM, suvarNa tathA ratnoM se khacita hone ke kAraNa ujjavala dikhAI dete the / unakA bhUmibhAga bilakula sama, vizAla, pakka aura ramaNIya thA / usa bhavana meM IhAmRga, vRSabha, turaMga, manuSya, makara Adi ke citra citrita kie hue the / staMbhoM para banI vajraratna kI vedikA se yukta hone ke kAraNa ramaNIya dikhAI par3atA thA / samAna zreNI meM sthita vidyAdharoM ke yugala yaMtra dvArA calate dIkha par3ate the / vaha bhavana hajAroM kiraNoM se vyApta aura hajAroM citroM se yukta hone se dedIpyamAna aura atIva dedIpyamAna thA / use dekhate hI darzaka ke nayana usameM cipaka se jAte the / usake sparza sukhaprada thA aura rUpa zobhAsampanna thA / usameM suvarNa, maNi evaM ratnoM kI stUpikAe~ banI huI thI / usakA pradhAna zikhara nAnA prakAra kI, pAMca varNoM kI evaM ghaMTAoM sahita patAkAoM se suzobhita thA / vaha cahu~ aura dedIpyamAna kiraNoM ke samUha ko phailA rahA thA / vaha lipA thA, dhulA thA aura caMdevA se yukta thA / yAvat vaha bhavana gaMgha kI vartI jaisA jAna par3atA thA / vaha citta ko prasanna karanevAlA, darzanIya, abhirupa aura pratirUpa thA atIva manohara thA / [28] tatpazcAt meghakumAra ke mAtA-pitA ne meghakumAra kA zubha tithi, karaNa, nakSatra aura muhUrta meM zarIraparimANa se sadRza, samAna umravAlI, samAna tvacA vAlI, samAna lAvaNya vAlI, samAna rUpa vAlI, samAna yauvana aura guNoMvAlI tathA apane kula ke samAna rAjakuloM se lAI huI ATha zreSTha rAjakanyAoM ke sAtha, eka hI dina eka hI sAtha, AThoM aMgoM meM alaMkAra dhAraNa karanevAlI suhAgina striyoM dvArA kiye maMgalagAna evaM dadhi akSata Adi mAMgalika padArthoM ke prayoga dvArA pANigrahaNa karavAyA / meghakumAra ke mAtA-pitA ne isa prakAra prItidAna diyA - ATha karor3a hiraNya, ATha karor3a suvarNa, Adi gAthAoM ke anusAra samajha lenA, yAvat ATha-ATha prekSaNakAriNI tathA aura bhI vipula dhana, kanaka, ratna, maNi, mocI, zaMkha, mUMgA, rakta ratna Adi uttama sArabhUta dravya diyA, jo sAta pIr3hI taka dAna dene ke liye, bhogane ke lie, upayoga karane ke lie aura ba~TavArA karake dene ke lie paryApta thA / tatpazcAt usa meghakumAra ne pratyeka patnI ko eka-eka karor3a hiraNya diyA, eka-eka
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 AgamasUtra-hindI anuvAda karor3a suvarNa diyA, yAvat eka-eka prekSaNakAriNI yA peSaNakAriNI dI / isake atirikta anya vipula dhana kanaka Adi diyA, jo yAvat dAna dene, bhogopabhoga karane aura ba~TavAlA karane ke lie sAta pIr3hiyoM taka paryApta thA / tatpazcAt meghakumAra zreSTha prasAda ke Upara rahA huA, mAno mRdaMgoM ke mukha phUTa rahe ho, isa prakAra uttama striyoM dvArA kiye hue, battIsabaddha nATakoM dvArA gAyana kiyA jAtA huA tathA krIr3A karatA huA, manojJa zabda, sparza, rUpa aura gaMdha kI vipulatA vAle manuSya sambandhI kAmabhogoM ko bhogatA huA rahane lagA / [29] usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra anukrama se calate hue, eka gAMva se dUsare gAMva jAte hue, sukhe-sukhe vihAra karate hue, jahAM rAjagRha nagara thA aura jahAM guNazIla nAmaka caitya thA, yAvat Thahare / [30] tatpazcAt rAjagRha nagara meM zrRMgATaka-siMghAr3e ke AkAra ke mArga, tirAhe,caurAhe, catvara, caturmukha patha, mahApatha Adi meM bahuta se logoM kA zora hone lagA / yAvat bahutere ugrakula ke, bhogakula ke tathA anya sabhI loga yAvat rAhagRha nagara ke madhya bhAga meM hokara eka hI dizA meM, eka hI ora mukha karake nikalane lage usa samaya meghakumAra apane prAsAda para thA / mAno mRdaMgoM kA mukha phUTa rahA ho, usa prakAra gAyana kiyA jA rahA thA / yAvat manuSya saMbaMdhI kAmabhoga bhoga rahA thA aura rAjamArga kA avalokana karatA-karatA vicara rahA thaa| taba vaha meghakumAra una bahutere ugrakulIna bhogakulIna yAvat saba logoM ko eka hI dizA meM mukha kiye jAte dekhatA hai / dekhakara kaMcukI puruSa ko bulAtA hai aura bulAkara isa prakAra kahatA hai-he devAnupriya ! kyA Aja rAjagRha nagara meM indra-mahotsava hai ? skaMda kA mahotsava hai ? yA rudra, ziva, vaizramaNa, nAga, yakSa, bhUta, nadI, tar3Aga, vRkSa, caitya, parvata, udyAna yA giri kI yAtrA haiM ? jisase bahuta se ugra-kula tathA bhoga-kula Adi ke saba loga eka hI dizA meM aura eka hI ora mukha karake nikala rahe haiM ?' taba usa kaMcukI puruSa ne zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke Agamana kA vRttAnta jAnakara meghakumAra ko isa prakAra kahA-devAnupriya ! Aja rAjagRha nagara meM indramahotsava yA yAvat giriyAtrA Adi nahIM hai ki jisake nimitta yaha saba jA rahe haiM / parantu devAnupriya ! zramaNa bhagavAn mahAvIra dharma-tIrtha kA Adi karanevAle, tIrtha kI sthApanA karanevAle yahA~ Aye haiM, padhAra cuke haiM, samavasRta hue haiM aura isI rAjagRha nagara meM, guNazIla caitya meM yathAyogya avagraha kI yAcanA karake vicara rahe haiM / medhakumAra kaMcukI puruSa se yaha bAta sunakara evaM hRdaya meM dhAraNa karake, hRSTa-tuSTa hotA huA kauTumbika puruSoM ko bulavAtA hai aura bulavAkara isa prakAra kahatA hai-he devAnupriyo ! zIghra hI cAra ghaMTAoM vAle azvastha ko jota kara upasthita karo / ve kauTumbika puruSa 'bahuta acchA' kaha kara ratha jota lAte haiM / tatpazcAt meghakumAra ne snAna kiyA / sarva alaMkAroM se vibhUSita huA / phira cAra ghaMTA vAle azvaratha para ArUDha huA / koraMTa vRkSa ke phUloM kI mAlI vAle chatra ko dhAraNa kiyA / subhaToM ke vipula samUha vAle parivAra se ghirA huA, rAjagRha nagara ke vIcoM-bIca hokara nikalA / jahA~ guNazIla nAmaka caitya thA, vahA~ AyA / zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke chatra para chatra aura patAkAoM para patAkA Adi atizayoM ko dekhA tathA vidyAdharoM, cAraNa muniyoM aura muMbhaka devoM ko nIce utarate evaM Upara car3hate dekhA / yaha saba dekhakara cAra ghaMTA
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA - 1/-/1/30 75 vAle azvaratha se nIce utarA / pA~ca prakAra ke abhigama karake zramaNa bhagavAn mahAvIra ke sanmukha calA / vaha pA~ca abhigama usa prakAra hai- sacitta dravyoM kA tyAga / acitta dravyoM kA atyAga / eka zATikA uttarAsaMga / bhagavAn para dRSTi par3ate hI donoM hAtha jor3anA / mana ko ekAgra karanA / jahAM bhagavAn mahAvIra the, vahA~ AyA / zramaNa bhagavAn mahAvIra kI dakSiNa dizA se Arambha karake pradakSiNA kI / bhagavAn ko stuti rUpa vandana kiyA aura kAya se namaskAra kiyA / zramaNa bhagavAn mahAvIra ke atyanta samIpa nahIM aura ati dUra bhI nahIM, aise samucita sthAna para baiThakara dharmopadeza sunane kI icchA karatA huA, namaskAra karatA huA, donoM hAtha jor3e, sanmukha raha kara vinayapUrvaka prabhu kI upAsanA karane lagA / tatpazcAt zramaNa bhagavAn mahAvIra ne meghakumAra ko aura usa mahatI pariSad ko pariSad ke madhya meM sthita hokara vicitra prakAra ke zrutadharma aura cAritradharma kA kathana kiyA / jisa prakAra jIva karmo se baddha hote haiM, jisa prakAra mukta hote haiM aura jisa prakAra saMkleza ko prApta hote haiM, yAvat dharmadezanA sunakara pariSad vApisa lauTa gayA / [31] tatpazcAt zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa se meghakumAra ne dharma zravaNa karake aura use hRdaya meM dhAraNa karake, hRSTa-tuSTa hokara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra dAhinI ora se Arambha karake pradakSiNA kI / pradakSiNA karake vandana - namaskAra kiyA / isa prakAra kahA- bhagavan ! maiM nirgrantha pravacana para zraddhA karatU hU~, use sarvottama svIkAra karatA hU~, maiM usa para pratIti karatA hU~ / mujhe nirgrantha pravacana rucatA hai, maiM nirgrantha pravacana ko aMgIkAra karanA cAhatA hU~, bhagavan ! yaha aisA hI haiM yaha usI prakAra kA hai / bhagavan ! maiMne isakI icchA kI hai, punaHpunaH icchA kI hai, bhagavan ! yaha icchita aura punaH punaH icchita hai / yaha vaisA hI hai jaisA Apa kahate | vizeSa bAta yaha hai ki he devAnupriya maiM apane mAtA-pitA kI AjJA le lU~, tatpazcAt muNDita hokara dIkSA grahaNa karUMgA / bhagavAn ne kahA- 'devAnupriya ! jisase tujhe sukha upaje vaha kara, usameM vilamba na karanA / ' tatpazcAt meghakumAra ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana kiyA, namaskAra kiyA, vandana-namaskAra karake jahA~ cAra ghaMTAoM vAlA azvaratha thA, vahAM aayaa| Akara cAra ghaMTAoM vAle azva ratha para ArUDha huA / ArUDha hokara mahAn subhaToM aura bar3e samUha vAle parivAra ke sAtha rAjagRha ke bIco-bIca hokara apane ghara AyA / cAra ghaMTAoM vAle azva ratha se utarA / utarakara jahA~ usake mAtA-pitA the, vahIM pahuMcA / pahuMcakara mAtA-pitA ke pairoM meM praNANa kiyaa| praNAma karake usane isa prakAra kahA - 'he mAtA-pitA ! maine zramaNa bhagavAn mahAvIrake samIpa dharma zravaNa kiyA hai aura maiMne usa dharma kI icchA kI hai, bAra-bAra icchA kI hai / vaha mujhe rucA hai / ' taba meghakumAra ke mAtA-pitA isa prakAra bole- 'putra ! tuma dhanya ho, putra ! tuma pUre puNyavAn ho, he putra ! tuma kRtArtha ho ki tumane zramaNa mahAvIra ke nikaTa dharma zramaNa kiyA hai aura vaha dharma tumheM iSTa, punaHpunaH iSTa aura rucikara bhI huA haiM / ' tatpazcAt meghakumAra mAtA-pitA se dUsarI bAra aura tIsarI bAra isa prakAra kahane lagA 'he mAtA - pitA ! maiMne zramaNa bhagavAn mahAvIra se dharma zravaNa kiyA hai / usa dharma kI maiMne icchA kI hai, bAra-bAra icchA kI hai, vaha mujhe rucikara huA hai / ataeva he mAtA-pitA ! maiM ApakI anumati prApta karake zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samIpa muNDita hokara, gRhavAsa tyAga kara
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda anagAritA kI pravrajyA aMgIkAra karanA cAhatA hU~-munidIkSA lenA cAhatA hU~ / taba dhAriNI devI isa aniSTa, apriya, amanojJa aura amaNAma, pahale kabhI na sunI huI, kaThora vANI ko sunakara aura hRdaya meM dhAraNa karake mahAn putra-viyoga ke mAnasika duHkha se pIr3ita huI / usake romakUpoM meM pasInA Akara aMgoM se pasInA jharane lagA / zoka kI adhikatA se usake aMga kAMpane lage / vaha nisteja ho gaI / dIna aura vimanaska ho gaI / hathelI se malI huI kamala kI mAlA ke samAna ho gaI / 'maiM pravrajyA aMgIkAra karanA cAhatA hU~' yaha zabda sunane ke kSaNa meM hI vaha duHkhI aura durvala ho gaI / vaha lAvaNyarahita ho gaI, kAntihIna ho gaI, zrIvihIna ho gaI, zarIra durbala hone se usake pahane hue alaMkAra atyanta DhIle ho gaye, hAthoM meM pahane hue uttama valaya khisaka kara bhUmi para jA par3e aura cUra-cUra ho gaye / usakA uttarIya vastra khisaka gyaa| sukumAra kezapAza bikhara gayA / mUrcchA ke vaza hone se citta naSTa ho gayA vaha behoza ho gii| parazu se kATI huI caMpakalatA ke samAna tathA mahotsava sampanna ho jAne ke pazcAt indradhvaja ke samAna pratIta hone lagI / usake zarIra ke jor3a DhIle par3a gaye / aisI avasthA hone se vaha dhAriNI devI sarva aMgoM se dhas-dhar3Ama se pRthvItala para gira par3I / tatpazcAt vaha dhAriNI devI, saMbhrama ke sAtha zIghratA se suvarNakalaza ke mukha se nikalI huI zItala kI nirmala dhArA se siMcana kI gaI arthAt usa paka ThaMDA jala chir3akA gayA / ataeva usakA zarIra zItala ho gayA / utpekSaka se, tAlavRnta se tathA vIjanaka se utpanna huI tathA jalakaNoM se yukta vAyu se antaHpura ke parijanoM dvArA use AzvAsana diyA gayA / taba vaha hoza meM AI / aba dhAriNI devI motiyoM kI lar3I ke samAna azrudhAra se apane stanoM ko sIMcane bhigone lagI / vaha dayanIya, vimanaska aura dIna ho gaI / vaha rudana karatI huI, krandana karatI huI, pasInA evaM lAra TapakAtI huI, hRdaya meM zoka karatI huI aura vilApa karatI huI meghakumAra se isa prakAra kahane lagI 76 [32] he putra ! tU hamArA ikalautA beTA hai / tU hameM iSTa hai, kAnta hai, priya hai, manojJa haiM, maNAma hai tathA dhairya aura vizrAma kA sthAna hai / kArya karane meM sammata hai, bahuta kArya karane meM bahuta mAnA huA hai aura kArya karane ke pazcAt bhI anumata hai / AbhUSaNoM kI peTI se samAna hai / manuSyajAti meM uttama hone ke kAraNa ratna hai / ratna rUpa hai / jIvane kI ucchvAsa ke samAna hai / hamAre hRdaya meM Ananda utpanna karanevAlA hai / gUlara ke phUla ke samAna terA nAma zravaNa karanA bhI durlabha hai to phira darzana kI to bAta hI kyA hai / he putra ! hama kSaNa bhara ke lie bhIterA viyoga nahIM sahana karanA cAhate / ataeva he putra ! prathama to jaba taka hama jIvita hai, taba taka manuSya sambandhI vipula kAma bhogoM ko bhoga / phira jaba hama kAlagata ho jAe~ aura tU paripakka urma kA ho jAya terI yuvAvasthA pUrNa ho jAya, kula-vaMza rUpa taMtu kA kArya vRddhi ko prApta ho jAya, jaba sAMsArika kArya kI apekSA na rahe, usa samaya tU zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa muNDita hokara, gRhasthI kA tyAga karake pravrajyA aMgIkAra kara lenA ' tatpazcAt mAtA-pitA ke isa prakAra kahane para meghakumAra ne mAtA-pitA se kahA - 'he mAtA-pitA ! Apa mujase yaha jo kahate haiM ki - he putra ! tuma hamAre ikalaute putra ho, ityAdi pUrvavat, yAvat sAMsArika kArya se nirapekSa hokara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samIpa pravrajita
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/1/32 | 33 honA-so ThIka hai, parantu he mAtA-pitA ! yaha manuSyabhava dhruva nahIM hai, niyata nahIM hai, yaha azAzvata hai tathA saikar3oM vyasanoM evaM upadravoM se vyApta hai, bijalI kI camaka ke samAna caMcala hai, anitya hai, jala ke bulabule ke samAna hai, dUba kI noMka para laTakanevAle jalabindu ke samAna he, sandhyAsamaya ke bAdaloM kI lAlimA ke sadRza hai, svapnadarzana ke samAna hai-abhI hai aura abhI nahIM haiM, kuSTha Adi se sar3ane, talavAra Adi se kane aura kSINa hone ke svabhAvavAlA hai tathA Age yA pIche avazya hI tyAga karane yogya hai / isake atirikta kauna jAnatA hai ki kauna pahale jAegA aura kauna pIche jAegA? he mAtA-pitA ! maiM ApakI AjJA prApta karake zramaNa bhagavAn mahAvIra ke nikaTa yAvat pravrajyA aMgIkAra karanA cAhatA hU~ / ' tatpazcAt mAtA-pitA ne meghakumAka se isa prakAra kahA-'he putra ! yaha tumhArI bhAryAe~ samAna zarIra vAlI, samAna tvacA vAlI, samAna vaya vAlI, samAna lAvaNya, rUpa, yauvana aura guNoM se sampanna tathA samAna rAjakuloM se lAI huI hai / ataeva he putra ! inake sAtha vipula manuSya saMbaMdhI kAmabhogoM ko bhogo / tadanantakara bhuktabhoga hokara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke nikaTa yAvat dIkSA le lenA / tatpazcAt meghakumAna ne mAtA-pitA se isa prakAra kahA - 'he mAtA-pitA ! Apa mujhe yaha jo kahate haiM ki-'he putra ! terI ye bhAryAe~ samAna zarIravAlI haiM ityAdi, yAvat inake sAtha bhoga bhogakara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samIpa dIkSA le lenA; so ThIka hai, kintu he, mAtA-pitA ! manuSyoM ke ye kAmabhoga azAzvata haiM, inameM se vamana jharatA haiM, pitta, kapha, zukra tathA zoNita jharatA hai / ye gaMde ucchvAsa-niHzvAsa vAle haiM, kharAba mUtra, mala aura pIva se paripUrNa haiM, mala, mUtra, kapha, nAsikA-maMla, vamana, pitta, zukra aura zoNita se utpanna honevAle haiM / yaha dhruva nahIM, niyata nahIM, zAzvata nahIM haiM, sar3ane, par3ane aura vidhvaMsa hone ke svabhAva vAle haiM aura pahale yA pIche avazya hI tyAga karane yogya haiM / he mAtA-pitA! kauna jAnatA haiM ki pahale kauna jAyagA aura pIche kauna jAyagA ? ataeva he mAtA-pitA ! maiM yAvat abhI dIkSA grahaNa karanA cAhatA huuN|' tatpazcAt mAtA-pitA ne meghakumAra se isa prakAra kahA-he putra ! tumhAre pitAmaha, pitA ke pitAmaha aura pitA ke prapitAmaha se AyA huA yaha bahuta-sA hiraNya, suvarNa, kAMsA, dUSyavastra, maNi, motI, zaMkha, silA, mUMgA, lAla-ratna Adi sArabhUta dravya vidyamAna hai / yaha inatA hai ki sAta pIr3hiyoM taka bhI samApta na ho / isakA tuma khUba dAna karo, svayaM bhoga karo aura bAMTo / he putra ! yaha jitanA manuSyasambandhI Rddhi-satkAra kA samudAna hai, utanA saba tuma bhogo / usake bAda anubhUta-kalyANa hokara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samakSa dIkSA grahaNa kara lenA / tatpazcAt meghakumAra ne mAtA-pitA se kahA- Apa jo kahate haiM so ThIka hai ki- 'he putra ! yaha dAdA, par3adAdA aura pitA ke par3adAdA se AyA huA yAvat uttama dravya hai, ise bhogo aura phira anubhUta-kalyANa hokara dIkSA le lenA, parantu hai mAtA-pitA ! yaha hiraNya suvarNa yAvat svApateya (dravya) saba agnisAdhya hai-ise agni bhasma kara sakatI hai, cora curA sakatA hai, rAjA apaharaNa kara sakatA hai, hissedAra baMTavArA kara sakate haiM aura mRtyu Ane para vaha apanA nahIM rahatA hai / isI prakAra yaha dravya agni ke lie samAna hai, arthAt jaisai dravya usake svAmI kA hai, usI prakAra agni kA bhI hai aura isI taraha cora, rAjA, bhAgIdAra aura mRtyu ke lie bhI sAmAnya hai / yaha sar3ane, par3ane aura vidhvasta hone ke svabhAvavAlA hai / pazcAt yA pahale
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda avazya tyAga karane yogya hai / hai mAtA-pitA ! kise jJAta hai ki pahale kauna jAyagA aura pIche kauna jAyagA ? ataeva maiM yAvat dIkSA aMgIkAra karanA cAhatA hUM / ' [33] meghakumAra ke mAtA-pitA jaba meghakumAra ko viSayoM anukUla AkhyApanA se, prajJApanA se, saMjJApanA se, vijJApanA se samajhAne bujhAne, saMbodhita karane aura manAne meM samartha nahIM hue, taba viSayoM ke pratikUla tathA saMyama ke prati bhaya aura udvega utpanna karanevAlI prajJApanA se kahane lage- he putra ! yaha nirgranthapravacana satya hai, anuttara hai, sarvajJakathita hai, pratipUrNa hai, naiyAyika hai, saMzuddha hai, zalyakarttana hai, siddhi kA mArga hai, muktimArga hai, niryANa kA mArga hai, nirvANa kA mArga hai aura samasta duHkhoM kA pUrNarupeNa naSTa karane kA mArga hai / jaise sarpa apane bhakSya ko grahaNa karane meM nizcala dRSTi rakhatA hai, usI prakAra isa pravacana meM dRSTi nizcala rakhanI par3atI hai / yaha chure ke samAna eka dhAra vAlA hai, isa pravacana ke anusAra calanA lohe ke jau cabAnA hai / yaha reta ke kavala ke samAna svAdahIna hai / isakA pAlana karanA gaMgA nAmaka mahAnadI ke sAmane pUra meM tirane ke samAna kaThina hai, bhujAoM se mahAsamudra ko pAra karanA hai, tIkhI talavAra para AkramaNa karane ke samAna hai, mahAzilA jaisI bhArI vastuoM ko gale meM bAMdhane ke samAna hai, talavAra kI dhAra para calane ke samAna hai / 78 he putra ! nirgrantha zramaNoM ko AdhAkarmI auddezika, krItakRta sthApita, racita, durbhikSabhakta, kAntArabhakta, vardalikA bhakta, glAnabhakta, Adi dUSita AhAra grahaNa karanA nahIM kalpatA hai | isI prakAra mUla kA bhojana, kaMda kA bhojana, phala kA bhojana, zAli Adi bIjoM kA bhojana athavA harita kA bhojana karanI bhI nahIM kalpatA hai / isake atirikta he putra ! tU sukha bhogane yogya hai, duHkha sahane yogya nahIM hai / tU sardI yA garmI sahane meM samartha nahIM hai / bhUkha pyAsa nahIM saha sakatA, vAta, pitta, kapha aura sannipAta se honevAle vividha rogoM ko tathA AtaMkoM ko, pratikUla vacanoM ko, parISahoM kau aura upasargoM ko samyak prakAra sahana nahIM kara sktaa| ataeva he lAla ! tU manuSya sambandhI kAmabhogoM ko bhoga / bAda meM bhuktabhoga hokara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke nikaTa pravrajyA aMgIkAra karanA / tatpazcAt mAtA-pitA ke isa prakAra kahane para meghakumAra ne mAtA-pitA se isa prakAra kahA- he mAtA-pitA ! Apa mujhe yaha jo kahate haiM so ThIka hai ki he putra ! yaha nirgranthapravacana satya hai, sarvottama hai. Adi pUrvokta kathana yahA~ doharA lenA cAhie; yAvat bAda meM bhuktabhoga hokara pravrajyA aMgIkAra kara lenA / parantu he mAtA-pitA ! isa prakAra yaha nirgranthapravacana klaba -hIna saMhanana vAle, kAyara - citta kI sthiratA se rahita, kutsita, isa loka sambandhI viSayasukha kI abhilASA karane vAle, paraloka ke sukha kI icchA na karanevAle sAmAnya jana ke lie hI duSkara hai / dhIra evaM dRDha saMkalpa vAle puruSa ko isakA pAlana karanA kaThina nahIM hai / isakA pAlana karane meM kaThinAI kyA hai ? ataeva he mAtA-pitA ! ApakI anumati pAkara maiM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke nikaTa pravrajyA grahaNa karanA cAhatA hU~ / jaba mAtA-pitA meghakumAra ko viSayoM ke anukUla aura viSayoM meM pratikUla bahutasI AkhyApanA, prajJApanA aura vijJApanA se samajhAne bujhAne, sambodhana karane aura vijJapti karane meM samartha na hue, taba icchA ke binA bhI meghakumAra se bole - 'he putra ! hama eka dina bhI tumhArI rAjyalakSmI dekhanA cAhate haiM / ' taba meghakumAra mAtA-pitA kA anusaraNa karatA hue mauna raha
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/1/33 gyaa| tatpazcAt zreNika rAjA ne kauTumbika puruSoM-sevakoM ko bulavAyA aura aisA kahA'devAnupiyo ! meghakumAra kA mahAn artha vAle, bahumUlya evaM mahAn puruSoM ke yogya vipula rAjyAbhiSeka taiyAra karo / ' kauTumbika puruSoM ne yAvat saba sAmagrI taiyAra kI . tatpazcAt zreNika rAjA ne bahuta se gaNanAyakoM evaM daMDanAyakoM Adi se parivRta hokara meghakumAra ko, eka sau ATha suvarma kalazoM, isI prakAra eka sau ATha cA~dI ke kalazoM, eka sau ATha svarNa-rajata ke kalazoM, eka sau ATha maNimaya kalazoM, eka sau ATha svarNa-maNi ke kalazoM, esa sauM ATha rajata-maNi ke kalazoM, eka sau ATha svarNa-rajata-maNi ke kalazoM aura eka sau ATha miTTI ke kalazoM-isa prakAra ATha sau causaTha kalazoM meM saba prakAra kA jala bharakara tathA saba prakAra kI mRttikA se, saba prakAra ke puSpoM se saba prakAra ke gaMdhoM se, saba prakAra kI mAlAoM sa, saba prakAra kI auSadhiyoM se tathA sarasoM se unheM paripUrNa karake, sarva samRddhi, dhuti tathA sarva sainya ke sAtha, duMdubhi ke nirghoSa kI pratidhvani ke zabdoM ke sAtha uccakoTi ke rAjyAbhiSeka se abhiSikta kiyA / abhiSeka karake zreNika rAjA ne donoM hAtha jor3a kara mastaka para aMjari ghumAkara yAvat isa prakAra kahA ___ he nanda ! tumhArI jaya ho, jaya ho / he bhadra ! tumhArI jaya hai, jaya ho / he jagannanda ! tumhArA bhadra ho / tuma na jIte hue ko jIto aura jIte hue kA pAlana karo / jitoMAdhAravAnoM ke madhya meM nivAsa karo / nahIM jIte hue zatrupakSa ko jIto / jIte hue mitrapakSa kA pAlana karo / yAvat devoM meM indra, asuroM meM camarendra, nAgoM meM dharaNa, tArAoM meM candramA evaM manuSyoM meM bharata cakrI kI bhAMti rAjagRha nagara kA tathA dUsare bahutere grAmoM, AkaroM, nagaroM yAvat kheTa, karbaTa, droNamukha, maDaMba, droNamukha, maDaMba, paTTana, Azrama, nigama, saMvAha aura sannivezoM kA Adhipatya yAvat netRtva Adi karate hue vividha vAdyoM, gIta, nATaka Adi kA upayoga karate hue vicaraNa karo / ' isa prakAra kahakara zreNika rAjA ne jaya-jayakAra kiyA / tatpazcAt megha rAjA ho gayA aura parvatoM meM mahAhimavanta kI taraha zobhA pAne lagA / mAtApitA ne rAjA megha se kahA- 'he putra ! batAo, tumhAre kisa aniSTa ko dUra kareM athavA tumhAre iSTa-janoM ko kyA deM ? tumheM kyA deM ? tumhAre citta meM kyA cAha hai ? taba rAjA megha ne mAtApitA se isa prakAra kahA- 'he mAtA-pitA ! maiM cAhatA hU~ ki kutrikApaNa se rajoharaNa aura pAtra maMgavA dIjie aura kAzyapa-nApita ko bulavA dIjie / tatpazcAt zreNika rAjA ne apane kauTumbika puruSoM ko bulavAyA / bulavAkara isa prakAra kahA'he devAnupriyo ! tuma jAo, zrIgRha se tIna lAkha svarNa-mohareM lekara do lAkha se kutrikApaNa se rajoharaNa aura pAtra le Ao tathA eka lAkha dekara nAI ko bulA lAo / tatpazcAt ve kauTumbika puruSa, rAjA zreNika ke esA kahane para hRSTa-tuSTa hokara zrIgRha se tIna lAkha mohareM lekara kutrikApaNa se, do lAkha se rajoharaNa aura pAtra lAye aura eka lAkha mohareM dekara unhoMne nAI ko bulavAyA / tatpazcAt kauTumbika puruSoM dvArA bulAyA gayA vaha nAI hRSTa-tuSTa huA yAvat usakA hRdaya Anandita huA / usane snAna kiyA, balikarma kiyA, maSI-tilaka Adi kautuka, dahIM dUrvA Adi maMgala evaM duHsvapna kA nivAraNa rUpa prAyazcita kiyA. sApha aura rAjasabhA meM praveza karane yogya mAMgalika aura zreSTha vastra dhAraNa kiye / thor3e aura bahumUlya AbhUSaNoM se zarIra ko
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 AgamasUtra-hindI anuvAda vibhUSita kiyA / phira jahA~ zreNika rAjA thA, vahA~ AyA / Akara, donoM hAtha jor3akara zreNika rAjA se isa prakAra kahA - 'he devAnupriya ! mujhe jo karanA hai, usakI AjJA diijie|' taba zreNika rAjA ne nAI se isa prakAra kahA-'devAnupriya ! tuma jAo aura sugaMdhita gaMdhodaka se acchI taraha hAtha paira dho lo / phira cAra taha vAle zveta vastra se mu~ha bA~dhakara meghakumAra ke bAla dIkSA ke yogya cAra aMgula chor3akara kATa do / ' tatpazcAt vaha nApita zreNika rAjA ke aisA kahane para hRSTa-tuSTa aura AnanditahRdaya huA / usane yAvat zreNika rAjA kA Adeza svIkAra kiyA / svIkAra karake sugaMdhita gaMdhodaka se hAtha-paira dhoe / hAtha-paira dhokara zuddha vastra se mu~ha bA~dhA / bA~dhakara bar3I sAvadhAnI se meghakumAra ke cAra aMgula chor3akara dIkSA ke yogya keza kATe / usa samaya meghakumAra kI mAtAne una kezoM ko bahumUlya aura haMsa ke citra vAle ujjavala vastra meM grahaNa kiyA / grahaNa karake nheM sugaMdhita gaMdhodhakara se dhoyA / phira sarasa gozIrSa candana una para chir3aka kara unheM zveta vastra meM bA~dhA / bA~dha kara ratna kI DibiyA meM rakhA / rakha kara usa DibiyA ko maMjUSA meM rakhA / phira jala kI dhAra, nirguDI ke phUla evaM TUTe hue motiyoM ke hAra ke samAna azrudhAra pravAhita karatI-karatI, rotI-rotI, Akrandana karatI-karatI aura vilApa karatI-karatI isa prakAra kahane lagI-'meghakumAra ke kezoM kA yaha darzana rAjyaprApti Adi abhyudaya ke avasara para, utsava ke avasara para, prasava ke avasara para, tithiyoM ke avasara para, indramahotsava Adi ke avasara para, nAgapUjA Adi ke avasara para tathA kArtikI pUrNimA Adi parvo ke avasara para hameM antima darzana rUpa hogaa| tAtparya yaha hai ki ina kezoM kA darzana, kezarahita meghakumAra kA darzana rUpa hogA / ' isa prakAra kahakara dhAriNI ne vaha peTI apane sirahAne ke nIce rakha lI / tatpazcAt meghakumAra ke mAtA-pitAne uttarAbhimukha siMhAsana rakhavAyA / phira meghakumAra ko do-tIna bAra zveta aura pIta arthAt cA~dI aura sone ke kalazoM se nahalAyA / nahalA kara roe~dAra aura atyanta komala gaMdhakASAya vastra se usake aMga pIche / poMchakara sarasa gozIrSa candana se zarIra para vilepana kiyA / vilepana karake nAsikA ke nizvAsa kI vAyu se bhI ur3ane yogyaati bArIka tathA haMsa-lakSaNa vAlA vastra pahanAyA / pahanAkara aThAraha lar3oM kA hAra pahanAyA, nau lar3oM kA arddhahAra pahanAyA, phira ekAvalI, muktAvalI, kanakAvalI, ratnAvalI, prAlaMba pAdapralamba, kar3e, tuTika, keyUra, aMgada, dasoM uMgaliyoM meM dasa mudrikAe~, kaMdorA, kuMDala, cUDAmaNi tathA ratnajaTita mukuTa pahanAye / yaha saba alaMkAra pahanAkara puSpamAlA pahanAI / phira dardara meM pakAe hue candana ke sugandhita tela kI gaMdha zarIra para lagAI / tatpazcAt meghakumAra ko sUta se gUMthoM huI, puSpa Adi se ber3hI huI, bAMsa kI salAI Aki se pUrita kI gaI tathA vastu ke yoga se paraspara saMghAta rUpa kI huI-isa taraha cAra prakAra kI puSpa mAlAoM se kalpavRkSa ke samAna alaMkRta aura vibhUSita kiyA / tatpazcAt rAjA zreNika ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA-devAnupriya ! tuma zIghra hI eka zivikA taiyAra karo jo aneka-saikar3oM staMbhoM se banI ho, jisameM krIr3A karatI huI putaliyA~ banI hoM, IhAmRga, vRSabha, turaga-dhor3A, nara, magara, vihaga, sarpa, kinra, ruru, sarabha, caramarI gAya, kuJjara, vanalatA aura padmalatA Adi ke citroM kI racanA se yukta jhe, jisase
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/1/33 ghaMTiyoM ke samUha ke madhura aura manohara zabda ho rahe hauM, jo zubha, manohara aura darzanIya ho, jo kuzala kArIgaroM dvArA nirmita dedIpyamAna maNiyoM aura ratnoM kI dhuMgharuoM ke samUha se vyApta ho, staMbha para banI huI vedikA se yukta hone ke kAraNa jo manohara dikhAI detI ho, jo citrita vidyAdhara-yugaloM se zobhita ho, citrita sUrya kI hajAra kiraNoM se zobhita ho, isa prakAra hajAroM rUpoM vAlI, dedIpyamAna, atizaya dedIpyamAna, jise dekhate netroM kI tRpti na ho, jo sukhada sparzavAlI ho, sazrIka svarUpa vAlI ho, zIghra tvarita capala aura atizaya capala ho, aura jo eka hajAra puruSoM dvArA vahana kI jAtI ho / ve koTumbika puruSa hRSTa-tuSTa hokara zivikA upasthita karate haiM / tatpazcAt mughakumAra zivikA para ArUDha huA aura siMhAsana ke pAsa pahuMcakara pUrvadizA kI ora mukha karake baiTha gayA / tatpazcAt jo snAna kara cukI haiM, balikarma kara cukI haiM yAvat alpa aura bahumUlya AbharaNoM se zarIra ko alaMkRta kara cukI haiM, aisI medhakumAra kI mAtA usa zivikA para ArUDha huI / ArUDha hokara meghakumAra ke dAhine pArzva meM bhadrAsana para baiThI / tatpazcAt meghakumAra kI dhAyamAtA rajoharaNa aura pAtra lekara zivikA para ArUDha hokara meghakumAra ke bAyeM pArzva meM bhadrAsana para baiTha gaI / meghakumAra ke pIche zrRMgAra ke AgAra rUpa, manohara veSavAlI, sundara gati, hAsya, vacana, ceSTA, vilAka, saMlApa, ullApa karane meM kuzala, yogya upacAra karane meM kuzala, paraspa mile hue, samakSeNI meM sthita, gola, U~ce, puSTa, prItijanaka aura uttama AkAra ke stanovAlI eka uttama taruNI, hima, cA~dI, kundapuSpa aura candramA ke samAna prakAza vAle, koraMTa ke puSpoM kI mAlA se yukta dhavala chatra ko hAthoM meM thAmakara lIlApUrvaka khar3I huI / tatpazcAt meghakumAra ke samIpa zrRMgAra ke AgAra ke samAna, sundara veSavAlI, yAvat ucita upacAra karane meM kuzala zreSTha taruNiyAM zivikA para ArUDha huI / ArUDha hokara meghakumAra ke donoM pAryoM meM, vividha prakAra ke maNi suvarNa ratna aura mahAn janoM ke yogya, athavA bahumUlya tapanIyamaya ujjavala evaM vicitra daMDI vAle, camacamAte hue, patale uttama aura lambe bAloM vAle, zaMkha gundapuSazpa jalakaNa rajata evaM maMthana kiye hue amRta phena ke samUha sarIkhe do cAmara dhAraNa karake lIlApUrvaka vIjatI-vIMjatI huI khar3I huI / tatpazcAt meghakumAra ke samIpa zrRMgAra ke AgAra rUpa yAvat ucita upacAra karane meM kuzala eka uttama tarUNI kAvat zivikA para ArUDha huI / ArUDha hokara meghakumAra ke pAsa pUrva dizA ke sanmukha candrakAnta maNi vajraratna aura vaiDUryamaya nirmala daMDI vAle paMkhe ko grahaNa karake khar3I huI / tatpazcAt meghakumAra ke mAtA-pitA ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA / bulA kara isa prakAra kahA'devAnupriyo ! zIghra hI eka sarIkhe, eka sarIkhI tvacA vAle, eka sarIkhI umra vAle tathA eka sarIkhe AbhUSaNoM se samAna veSa dhAraNa karanevAle eka hajAra uttama taruNa kauTumbika puruSoM ko bulaao| yAvat unhoMne eka hajAra puruSoM ko bulAyA / tatpazcAt zreNika rAjA ke kauTumbika puruSoM dvArA bulAye gaye ve eka hajAra zreSTha taruNa sevaka hRSTa-tuSTa hue / unhoMne snAna kiyA, yAvat eka-se AbhUSaNa pahanakara samAna pozAka pahanI / phira jahA~ zreNika rAjA thA, vahA~ Aye / Akara zreNika rAjA se isa prakAra bole - he devAnupriya ! hameM jo karane yogya hai, usake lie AjJA diijie| tatpazcAt zreNika rAjA ne una eka hajAra uttama taruNa kauTumbika puruSoM se kahA
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 AgamasUtra-hindI anuvAda devAnupriyo ! tuma jAo aura hajAra puruSoM dvArA vahana karane yogya meghakumAra kI pAlakI ko vahana karo / tatpazcAt ve uttama taruNa hajAra kauTumbika puruSa zreNika rAjA ke isa prakAra kahane para hRSTa-tuSTa hue aura hajAra puruSoM dvArA vahana karane yogya meghakumAra kI zivikA ko vahana karane lage / tatpazcAt puruSasahastravAhinI zivikA para meghakumAra ke ArUDha hone para, usake sAmane sarvaprathama yaha ATha maMgaladravya anukrama se cale arthAt calAye gaye / ve isa prakAra hai svastika zrIvatsa naMdAvarta vardhamAna bhadrAsana kalaza matsya aura darpaNa / bahuta se dhana ke arthI jana, kAmArthI, bhogArthI, lAbhArthI, bhAMDa Adi, kApAlika athavA tAmbUlavAhaka, karoM se pIDita, zaMkha bajAnevAle, cAkrika-cakra nAmaka zastra hAtha meM lene vAle yA kuMbhAra telI Adi, nAMgalika-gale meM hala ke AkAra kA svarNAbhUSaNa pahanane vAle, mukhamAMgalika-mIThI-mIThI bAteM karane vAle, vardhamAna-apane kaMdhe para puruSa ko biThAne vAle, pUSyamAnava-mAgadha-stutipAThaka, khaNDikagaNa-chAtrasamudAya usakA iSTa priya madhura vANI se abhinandana karate hue kahane lage he nanda ! jaya ho, jaya ho, he, bhadra jaya ho, jaya ho ! he jagat ko Ananda denevAle ! tumhArA kalyANa ho / tuma nahIM jItI huI pA~ca indriyoM kI jIto aura jIte hue sAdhudharma kA pAlana karo / he deva ! vidhnoM ko jIta kara siddhi meM nivAsa karo / dhairyapUrvaka kamara kasa kara, tapa ke dvArA rAga-dveSa rUpI malloM kA hanana karo / pramAdarahita hokara uttama zukladhyAna ke dvArA ATha karma rUpI zatruoM kA mardana karo / ajJAnAndhakAra se rahita sarvottama kevalajJAna ko prApta karo / parISaha rUpI senA kA hanana karake, parISahoM aura upasargoM se nirbhaya hokara zAzvata evaM acala paramapada rUpa mokSa ko prApta karo / tumhAre dharmasAdhana meM vina na ho / usa prakAra kaha kara ve punaH punaH maMgalamaya 'jayajaya' zabda kA prayoga karane lage / tatpazcAt meghakumAra rAjagRha ke bIcoM-bIca hokara nikalA / nikala kara jahA~ guNazIla caitya thA, vahAM AyA Akara puruSasahastravAhinI pAlakI se nIce utarA / / [34] meSakumAra ke mAtA-pitA meghakumAra ko Age karake jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra the, vahA~ Akara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra dakSiNa tarapha se AraMbha karake pradakSiNA karate haiM / vandana karate haiM, namaskAra karate haiM / phira kahate haiM - he devAnupriya ! yaha meghakumAra hamArA ikalautA putra hai / prANoM ke samAna aura ucchvAsa ke samAna hai / hRdaya ko Ananda pradAna karanevAlA hai / gUlara ke puSpa ke samAna isakA nAma zravaNa karanA bhI durlabha hai to darzana kI bAta kyA hai ? jaise utpala, padma athavA kumuda kIca meM utpanna hotA ha aura jala meM vRddhi pAtA hai, phira bhI paMka kI raja se athavA jala kI raja se lipta nahIM hotA, isI prakAra meghakumAra kAmoM meM utpanna huA aura bhogoM meM vRddhi pAyA hai, phira bhI kAma-raja se lipta nahIM huA, bhogaraja se lipta nahIM huA / yaha meghakumAra saMsAra ke bhaya se udvigna huA hai aura janma jarA maraNa se bhayabhIta huA hai / ataH devAnupriya (Apa) ke samIpa muMDita hokara, gRhatyAga karake sAdhutva kI pravrajyA aMgIkAra karanA cAhatA hai / hama devAnupriya ko ziSyabhikSA dete haiM / he devAnupriya ! Apa ziSyabhikSA aMgIkAra kiijie| tatpazcAt zramaNa bhagavAn mahAvIra ne meghakumAra ke mAtA-pitA dvArA isa prakAra kahe jAne para isa artha ko samyak prakAra se svIkAra kiyA / tatpazcAt medhakumAra zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa se IzAna dizA ke bhAga meM gayA / jAkara svayaM hI AbhUSaNa, mAlA aura
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-19/34 83 alaMkAra utAra DAle / tatpazcAt meghakumAra kI mAtA ne haMsa ke lakSaNa vAle aura mUdula vastra meM AbhUSaNa, mAlya aura alaMkAra grahaNa kiye / grahaNa karake hAra, jala kI dhArA, niguMDI ke puSpa aura TUTe hue muktAvalI-hAra se samAna azru TapakAtI huI, rotI-rotI, Akrandana karatIkaratI aura vilApa karatI-karatI isa prakAra kahane lagI- 'he lAla ! prApta cAstriyoga meM yatanA karanA, he putra ! aprApta cAritrayoga ko prApta karane kA yatla karanA, he putra ! parAkrama krnaa| saMyama-sAdhanA meM pramAda na karanA, 'hamAre lie bhIya hI mArga ho' isa prakAra kaha kara meghakumAra ke mAtA-pitA ne zramaNa bhagavAna mahAvIra kA vandana namaskAra kiyA / vandana namaskAra karake jisa dizA se Aye the, usI dizA meM lauTa gaye / [35] meghakumAra ne svayaM hI paMcamuSTi loca kiyA / jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra the, vahA~ AyA / bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra dAhinI ora se pradakSiNA kI / phira vandananamaskAra kiyA aura kahA-bhagavan ! yaha saMsAra jarA aura maraNa se AdIpta hai, yaha saMsAra pradIpta hai / he bhagavan ! yaha saMsAra AdIpta-pradIpta hai / jaise koI gAthApati apane ghara meM Aga laga jAne para, usa ghara meM jo alpa bhAravAlI aura bahumUlya vastu hotI hai use grahaNa karake svayaM ekAnta meM calA jAtA haiM / vaha socatA hai ki 'agni meM jalane se bacAyA huA yaha padArtha mere lie Age-pIche hita ke lie, sukha ke lie, kSamA ke lie, kalyANa ke lie aura bhaviSya meM upayoga ke lie hogA / isI prakAra merA bhI yaha eka AtmA rUpI bhAMDa hai, jo mujhe iSTa hai, kAnta hai, priya hai, manojJa hai aura atizaya manohara hai / isa AtmA ko maiM nikAla lUMgAjarA-maraNa kI agni meM bhasma hone se bacA lUMgA, to yaha saMsAra kA uccheda karanevAlA hogA / ataeva maiM cAhatA hUM ki devAnupriya svayaM hI mujhe pravrajita kareM, svayaM hI mujhe muMDita kareM, svayaM hI pratilekhana Adi sikhAveM, svayaM hI sUtra aura artha pradAna karake zikSA deM, svayaM hI jJAnAdika AcAra, gocarI, vinaya, vainayika, caraNasattarI, karaNasattarI, saMyamayAtrA aura mAtrA Adi svarUpa vAle dharma kA prarUpaNa kareM / .. tatpazcAt zramaNa bhagavAn mahAvIra ne meghakumAra ko svayaM hI pravrajyA pradAna kI aura svayaM hI yAvat AcAra-gocara Adi dharma kI zikSA dI / he devAnupriya ! isa prakAra-calanA isa prakAra khar3A honA, baiThanA, zayana karanA, nirdoSa AhAra karanA,bhASaNa krnaa| prANa, bhUta, jIva aura sattva kI rakSA karake saMyama kA pAlana karanA cAhie / isa viSaya meM tanika bhI pramAda nahIM karanA cAhie / tatpazcAt meghakumAra ne zramaNa bhagavAna mahAvIra ke nikaTa isa prakAra kA dharma sambandhI yaha upadeza sunakara aura hRdaya meM dhAraNa karake samyaka prakAra se use aMgIkAra kiyA / vaha bhagavAn kI AjJA ke anusAra gamana karatA, usI prakAra baiThatA yAvat uTha-uTha kara prANoM, bhUtoM, jIvoM aura satvoM kI yatanA karake saMya kA ArAdhana karane lgaa| [36] jisa dina meghakumAra ne muMDita hokara gRhavAsa tyAga kara cAritra aMgIkAra kiyA, usI dina ke sandhyAkAla meM rAtnika krama meM arthAt dIkSAparyAya ke anukrama se, zramaNa nirganthoM ke zayyA-saMstArakoM kA vibhAjana karate samaya meghakumAra kA zayyA-saMstAraka dvAra ke samIpa huA / tatpazcAt zramaNa nirgrantha arthAt anya muni rAtri ke pahale aura pichale samaya meM vAcanA ke lie, pRcchanA ke lie, parAvartana ke lie, dharma ke vyAkhyAna kA cintana karane ke lie, uccAra ke lie evaM prastravaNa ke lie praveza karate the aura bAhara nikalate the / unameM se kisI
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 AgamasUtra-hindI anuvAda kisI sAdhu ke hAtha kA medhakumAra ke sAtha saMghaTTana huA, isI prakAra kisI ke paira kI mastaka se aura kisI ke paira kI peTa se Takkara huI / koI-koI meghakumAra ko lAMgha kara nikale aura kisI-kisI ne do-tIna bAra lAMghA / kisI-kisI ne apane pairoM kI raja se use bhara diyA yA pairoM ke vega se ur3atI huI raja se vaha bhara gayA / isa prakAra lambI rAtri meM meghakumAra kSaNa bhara bhI A~kha banda nahIM kara sakA / / taba meghakumAra ke mana meM isa prakAra kA adhvasAya utpanna huA-'maiM zreNika rAjA kA putra aura dhAriNI devI kA Atmaja meghakumAra hU~ / gUlara ke puSpa ke samAna merA nAma zravaNa karanA bhI durlabha hai / jaba maiM ghara meM rahatA thA, taba zramaNa nirgrantha merA Adara karate the, 'yaha kumAra aisA hai' isa prakAra jAnate the, satkAra-sanmAna karate the, jIvAdi padArthoM ko, unheM siddha karane vAle hetuoM ko, praznoM ko, kAraNoM ko aura vyAkaraNoM ko kahate the aura bAra-bAra kahate thai / iSTa aura manohara vANI se mere sAtha AlApa-saMlApa karate the / kintu jaba se maiMne muMDita hokara, gRhavAsa se nikalakara sAdhu-dIkSA aMgIkAra kI hai, taba se lekara sAdhu merA Adara nahIM karate, yAvat AlApa-saMlApa nahIM karate / tisa para bhI ve zramaNa nirgrantha pahalI aura pichalI rAtri ke samaya vAcanA, pRcchanA Adi ke lie jAte-Ate mere saMstAraka ko lAMghate haiM aura maiM itanI lambI rAta bhara meM A~kha bhI na mIca sakA / ataeva kala rAtri ke prabhAta rUpa hone para yAvat teja jAjvalyamAna hone para zramaNa bhagavAn mahAvIra se AjJA lekara punaH gRhavAsa meM vasanA hI mere lie acchA hai / meghakumAra ne aisA vicAra kiyA / vicAra karake ArtadhyAna ke kAraNa duHkha se pIr3ita aura vikalpa-yukta mAnasa ko prApta hokara meghakumAra na vaha rAtri naraka kI bhA~ti vyatIta kI / rAtri vyatIta karake prabhAta hone para, sUrya ke teja se jAjvalyamAna hone para, jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra the, vahA~ AyA / Akara tIna vAra AdakSiNa pradakSiNA kI / pradakSiNA karake bhagavAn ko vandana kiyA, namaskAra kiyA / vandana namaskAra karake yAvat bhagavAn kI paryupAsanA karane lagA / [37] tatpazcAt 'he megha' isa prakAra sambodhana karake zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ne meghakumAra se kahA-'he megha ! tuma rAtri ke pahale aura pichale kAla ke avasara para, zramaNa nirgranthoM ke vAcanA pRcchanA Adi ke lie AvAgamana karane ke kAraNa, lambI rAtri paryanta thor3I dera ke lie bhI A~kha nahIM mIca sake / megha ! taba tumhAre mana meM isa prakAra kA vicAra utpanna huA - jaba maiM gRhavAsa meM nivAsa karatA thA, taba zramaNa nirgrantha merA Adara karate the yAvat mujhe jAnate the; parantu jaba se maiMne muMDita hokara, gRhavAsa se nikala kara sAdhutA kI dIkSA lI hai, taba se zramaNa nirgrantha na merA Adara karate haiM, na mujhe jAnate haiM / isake atirikta zramaNa rAtri meM koI vAcanA ke lie yAvat Ate-jAte mere saMthArA ko lAMghate haiM yAvat mujhe pairoM kI raja se bharate haiM / ataeva mere lie yahI zreyaskara hai ki kala prabhAta hone para zramaNa bhagavAn mahAvIra se pUcha kara maiM punaH gRhavAsa meM basane lagUM / ' tumane isa prakAra kA vicAra karake ArtadhyAna ke kAraNa duHkha se pIDita evaM saMkalpa-vikalpa se yukta mAnasavAle hokara naraka kI taraha rAtri vyatIta kI hai / rAtri vyatIta karake zIghratApUrvaka mere pAsa Ae ho ! he megha ! yaha artha samartha hai meghakumAra ne uttara diyA-hA~, yaha artha samartha hai / bhagavAn bole-he megha ! isase pahale itIta tIsare bhava meM vaitADhya parvata ke pAdamUla meM
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/1/37 tuma gajarAja the / vanacaroM ne tumhArA nAma 'sumeruprabha' kkhA thA / usa sumeruprabha kA varNa zveta thA / zaMkha ke dala ke samAna ujjavala, vimala, nirmala, dahI ke thakke ke samAna, gAya ke dUdha ke phena ke samAna aura candramA ke samAna rUpa thA / vaha sAta hAtha U~cA aura nau hAtha lambA thA / madhyabhAga dasa hAtha ke parimANavAlA thA / cAra paira, sUMDa, pUMcha aura jananendriya-yaha sAta aMga pratiSThita the / saumya, praNANopeta aMgoM vAlA, sundara rUpa vAlA, Age se U~cA, U~ce mastaka vAlA, zubha yA sukhada Asana vAlA thA / usakA pichalA bhAga varAha ke samAna nIce jhukA huA thA / isakI kUkha bakarI kI kuMkha jaisI thI aura vaha chidrahIna thI / vaha lambe udaravAlA, lambe hoThavAlA aura lambI sUMDavAlA thA / usakI pITha dhanuSa pRSTha jaisI AkRti vAlI thI / usake anya avayava bhalIbhA~ti mile hue, pramANayukta, gola evaM puSTa the / pUMcha cipakI huI tathA pramANopeta thI / paira kachue jaise paripUrNa aura manohara the / bIsoM nAkhUna zveta, nirmala, cikane aura nirupahata the / chaha dA~ta the / he megha ! vahAM tuma bahuta se hAthiyoM, hAthiniyoM, loTTakoM, loTTikAoM, kalabhoM aura kalabhikAoM se parivRta hokara eka hajAra hAthiyoM ke nAyaka, mArgadarzaka, aguvA, prasthAvaka yUthapati aura yUtha kI vRddhi karanevAle the / inake atirikta anya bahuta-se akele hAthI ke baccoM kA Adhipatya karate hae. svAmitva, netatva karate hae evaM unakA pAlana-rakSaNa karate hae vicaraNa kara rahe the / he megha ! tuma nistara masta, sadA krIDAparAyaNa kaMdarparati-krIDA karane meM prIti vAle, maithunapriya, kAmabhoga se atRpta aura kAmabhoga kI tRSNA vAle the / bahuta se hAthiyoM vagairaha se parivRtta hokara vaitADhya parvata ke pAdamUla meM, parvatoM meM, dariyoM meM, kuharoM meM, kaMdarAoM meM, ujjharoM, jharaNoMmeM, vidaroM meM, gar3ahoM meM, palvaloM meM, cillaloM meM, kaTaka meM, kaTapallavoM meM, taToM meM, aTavImeM, TaMkoM meM, kUToM meM, parvata ke zikharoM para, prAgbhAroM meM, maMcoM para, kAnanoM meM, vanoM meM, vanakhaMDoM meM, vanoM kI zreNiyoM meM,nadiyoM meM, nadIkakSoM meM, yUthoM meM, nadiyoM ke saMgamasthaloM meM, vApiyoM meM, puSkaraNiyoM meM, dIrghikAoM meM, guMjAlikAoM meM, sarovaroM meM, sarovaroM kI paMktiyoM meM, saraH-sara paMktiyoM meM, vanacaroM dvArA tumheM vicAra dI gaI thI / aise tuma bahusaMkhyaka hAthiyoM Adi ke sAtha, nAnA prakAra ke tarupallavoM, pAnI aura ghAsa kA upayoga karate hue nirbhaya, aura uddhegarahita hokara sukha ke sAtha vicarate the-rahate the / tatpazcAt eka bAra kadAcita prAvRT, varSA, zarad hemanta aura vasanta, isa pAMca RtuoM ke kramazaH vyatIta ho jAne para grISma Rtu kA samaya AyA / jyeSTha mAsa meM, vRkSoM kI Apasa kI ragar3a se utpanna huI tathA sUkhe ghAsa, pattoM aura kacare se evaM vAyu ke vega se pradIpta huI atyanta bhayAnaka agni se utpanna vana ke dAvAnala kI jvAlAoM se vana kA madhya bhAga sulaga uThA / dizAe~ dhue~ se vyApta ho gaI / pracaNDa vAyu-vega se agni kI jvAlAe~ TUTa jAne lagI aura cAroM ora girane lagIM / pole vRkSa bhItara hI bhItara jalane lage / vana-pradezoM ke nadInAloM kA jala mRta mRgAdika ke zavoM se sar3ane lagA / unakA kIcar3a kIr3oM se vyApta ho gyaa| unake kinAroM kA pAnI sUkha gayA / zRMgAraka pakSI dInatA pUrvaka Akrandana karane lage / uttama vRkSoM para sthita kAka atyanta kaThora aura aniSTa zabda karane lage / una vRkSoM ke agrabhAga agnikaNoM ke kAraNa mUMge ke samAna lAla dikhAI dene lage / pakSiyoM ke samUha pyAsa se pIr3ita lokara paMkha DhIle karake, jihvA evaM tAlu ko bAhara nikAla karake tathA mu~ha phAr3akara sAMse lene
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 AgamasUtra-hindI anuvAda lage / grISmakAla kI uSNatA, sUrya ke tApa, atyanta kaThora evaM pracaMDa vAyu tathA-sUkhe ghAsa ke pattoM aura kacare se yukta bavaMDara ke kAraNa bhAga-daur3a karanevAle, madonmatta evaM ghabharAe siMha Adi zvApadoM ke kAraNa parvata Akula-vyAkula ho uThe / aisA pratIta hone lagA mAno una parvatoM para mRgatRSNA rUpa paTTabaMdha baMdhA ho / trAsa ko prApta mRga, anya pazu aura sarIsRpa idharaudhara tar3aphane lage / isa bhayAnaka avasara para, he megha ! tumhAre pUrvabhava ke sumeruprabha nAmaka hAthI kA mukha-vivara phaTa gayA / jihvA kA agrabhaga bAhara nikala AyA / bar3e-bar3e donoM kAna bhaya se stabdha auravyAkulatA ke kAraNa zabda grahaNa karane meM tatpara hae / bar3I aura moTI sUMDa sikur3a gaI / usane pUMcha, U~cI karalI / pInA ke samAna virasa araTi ke zabda-cItkAra se vaha AkAzatala ko phor3atA huA sA, sItkAra karatA huA, cahu~ ora sarvatra beloM ke samUha ko chedatA huA, trasta aura bahusaMkhyaka sahastroM vRkSoM ko ukhAr3atA huA, rAjya se bhraSTa hue rAjA ke samAna, vAyu se Dolate hue jahAja ke samAna aura bavaMDara ke samAna idhara-udhara bhramaNa karatA huA evaM bAra-bAra lIMr3I tyAgatA huA, bahuta-se hAthiyoM, ke sAtha dizAoM aura vidizAoM meM idhara-udhara bhAgadaur3a karane lgaa| he megha ! tuma vahA~ jIrNa, jarA se jarjarita deha vAle, vyAkula, bhUkhe, tyAse, dubale, thake-mAMde, bahire tathA diG mUDha hokara apane yUtha se bichur3a gaye / vana ke dAvAnala kI jvAlAoM se parAbhUta hue / garmI se, pyAsa se aurabhUkhase pIr3ita hokara bhaya se ghabarA gae, trasta hue / tumhArA Ananda-rasa zuSka ho gayA / isa vipatti se kaise chuTakArA pAU~, aisA vicAra karake udvigna hae / tumheM pUrI taraha bhaya utpanna ho gayA / ataeva tuma idhara-udhara daur3ane aura khaba dauDane lage / isI samaya alpa jalavAlA aura kIcaDa kI adhikatA vAlA eka bar3A sarovara tumheM dikhAI diyA / usameM pAnI pIne ke lie binA ghATa ke hI tuma utara gaye / he megha ! vahA~ tuma kinAre se to dUra cale gaye parantu pAnI taka na pahu~ca pAye aura bIca hI meM kIcar3a meM phaMsa gaye / he megha ! 'maiM pAnI pIU~' aisA socakara tumane apanI sUMDa phailAI, magara tumhArI sUMDa bhI pAnI na pA sakI / taba he megha ! tumane punaH 'zarIra ko kIcar3a se bAhara nikAlU~ aisA vicAra kara jora mArA to kIcar3a meM aura gAr3he pha~sa gaye / tatpazcAt he megha ! eka bAra kabhI tumane eka naujavAna zreSTha hAthI ko sUMDa, paira aura dA~ta rUpI mUsaloM se prahAra karake mArA thA aura apane jhuMDa meM se bahuta samaya pUrva nikAla diyA thA / vaha hAthI pAnI pIne ke lie usI sarovara meM utarA / usa naujavAna hAthI ne tumheM dekhaa| dekhate hI use pUrva vaira kA smaraNa ho AyA / smaraNa Ate hI usameM krodha ke cihna prakaTa hue| usakA krodha bar3ha gayA / usane raudra rUpa dhAraNa kiyA aura vaha krodhAgni se jala uThA / ataeva vaha tumhAre pAsa AyA / Akara tIkSNa dA~ta rUpI mUsaloM se tIna bAra tumhArI pITha bIMdha dI aura bIMdha kara pUrva vaira kA badalA liyA / badalA lekara hRSTa-tuSTa horaka pAnI pIyA / pAnI pIkara jisa dizA se prakaTa huA thA-AyA thA, usa dizA meM vApisa lauTa gayA / tatpazcAt he megha ! tumhAre zarIra meM vedanA utpanna huI / vaha vedanA aisI thI ki tumheM tanika bhI caina na thI, vaha sampUrNa zarIra meM vyApta thI aura tritulA thI / vaha vedanA kaThora yAvat bahuta hI pracaNDa thI, dussaha thI / usa vedanA ke kAraNa tumhArA zarIra pitta-jvara se vyApta ho gayA aura zarIra meM dAha utpanna ho gayA / usa samaya tuma isa bUrI hAlata meM rahe / tatpazcAt
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 jJAtAdharmakathA - 1/-/1/37 he megha ! tuma uza ujjavala becaina banA denAvAlI yAvat dussaha vedanA ko sAta dina-rAta paryanta bhoga kara, eka sau bIsa varSa kI Ayu bhogakara, ArttadhyAna ke vazIbhUta evaM duHkha se pIr3ita hue / tuma kAlamAsa meM kAla karake, isI jambUdvIpa ke bharatakSetra meM, dakSiNArdha bharata meM, gaMgA nAmaka mahAnadI ke dakSiNI kinAre para, vindhyAcala ke samIpa eka madonmatta zreSTha gaMdhahastI se, eka zreSTha hathinI kI kUMkha meM hAthI ke bacce ke rUpa meM utpanna hue / tatpazcAt usa hathinI ne nau mAsa pUrNa hone para vasanta mAsa meM tumheM janma diyA / 1 megha ! tuma garbhAvAsa se mukta hokara gajakalabhaka bhI ho gae / lAla kamala ke samAna lAla aura sukumAra hue / japAkusuma, rakta varNa pArijAta nAmaka vRkSa ke puSpa, lAkha ke rasa, sarasa kuMkuma aura sandhyAkAlIna bAdaloM ke raMga ke samAna raktavarNa hue / apane yUthapati ke priya hue ! gaNikAoM jaisI yuvatI hathiniyoM ke udara- pradeza meM apanI sUMDa jAlatake hue kAma-krIDA tatpara rahane lage / isa prakAra saikar3o hAthiyoM se parivRta hokara tuma parvata ke ramaNIya kAnanoM sukhapUrvaka vicarane lage / he megha ! tuma yauvana ko prApta hue / phira yUthapati ke kAladharma ko prApta hone para, tuma svayaM hI usa yUtha ko vahana karane lage / he megha ! vanacaroM ne tumhAlA nAma meruprabha rakhA / tuma cAra dA~toM vAle hastiratna hue / he megha ! tuma sAta aMgoM se bhUmi kA sparza karanevAle, Adi pUrvokta vizeSaNoM se yukta yAvat sundara rUpa vAle hue / he megha ! tuma vahAM sAta sau hAthiyoM ke yUtha kA adhipatitva, svAmitva, netRtva Adi karate hue tathA unakA pAlana karate hue abhiramaNa karane lage / taba eka bAra kabhI grISmakAla ke avasara para jyeSTha mAsa meM, vana ke dAvAnala kI jvAlAoM se vana- pradeza jalane lage / dizAe~ dhUma se vyApta ho gaI / usa samaya tuma bavaNDara kI taraha idhara-udhara bhAgadaur3a karane lage / bhayabhIta hue, vyAkula hue aura bahuta Dara gae / taba bahuta se hAthiyoM yAvat hathiniyoM Adi ke sAtha, unase parivRtta horaka, cAroM ora eka dizA se dUsarI dizA meM bhAge / he megha ! usa samaya usa vana ke dAvAnala ko dekhakara tumheM isa prakAra kA adhyavasAya, cintana evaM mAnasika vicAra utpanna huA 'lagatA hai jaise isa prakAra kI agni kI utpatti maiMneM pahale bhI kabhI anubhava kI hai / ' tatpazcAt he megha ! vizuddha hotI huI lezyAoM, zubha adhyavasAya, zubha pariNAma aura jAtismaraNa ko AvRta karanevAle karmoM kA kSayopazama hone se IhA, apoha, mArgaNA aura gaveSaNA karate hue tumheM saMjJI jIvoM ko prApta hone vAlA jAtismaraNajJAna utpanna huA / tatpazcAt megha ! tumane yaha artha samyak prakAra se jAna liyA ki - 'nizcaya hI maiM vyatIta hue dUsare bhava meM, isI jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM, bharatakSetra meM, vaitADhya parvata kI talahaTI meM sukhapUrvakaM vicaratA thA / vahA~ isa prakAra kA mahAn agni kA saMbhava - prAdurbhAva maiMne anubhava kiyA hai / ' tadanantara he megha ! tuma usa bhava meM usI dina antima prahara taka apane yUtha ke sAtha vicaraNa karate the / he megha ! usake bAda zatru hAthI kI mAra se mRtyu ko prApta hokara dUsare bhava meM sAta hAtha U~ce yAvat jAtismaraNa se yukta, cAra dA~ta vAle meruprabha nAmaka hAthI hue / tatpazcAt he megha ! tumheM isa prakAra kA adhvayAsa cintana, saMkalpa utpanna huA ki'mere lie yaha zreyaskara hai ki isa samaya gaMgA mahAnadI ke dakSiNI kinAre para vindhyAcala kI talahaTI meM dAvAnala se rakSA karane ke lie apane yUtha ke sAtha bar3A maMDala banAU~ / ' isa prakAra
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda vicAra karake he megha ! tumane eka bAra kabhI prathama varSAkAla meM khUba varSA hone para gaMgA mahAnadI ke samIpa bahuta-se hAthiyoM yAvat hathiniyoM se parivRta hokara eka yojana parimita bar3e gherevAlA vizAla maMDala banAyA / usa maMDala meM jo kucha bhI ghAsa, patte, kASTha, kAMTe latA, beleM, lUMTha, vRkSa yA paudhe Adi the, una sabako tIna bAra hilA kara paira se ukhAr3A, sUMDa se pakar3A aura eka aura le jAkara DAla diyA / he megha ! tatpazcAt tuma usI maMDala ke samIpa gaMgA mahAnadI ke dakSiNI kinAre, vindhyAcala ke pAdamUla meM, parvata Adi pUrvokta sthAnoM meM vicaraNa karane lge| he megha ! kisI anya samaya madhya varSARtu meM khUba varSA hone para tuma usa sthAna para gae jahA~ maMDala thA / vahA~ jAkara dUsarI bAra, isI prakAra antima varSA-rAtri meM bhI ghora vRSTi hone para jahA~ maMDala thA, vahA~ jAkara tIsarI bAra usa maMDala ko sApha kiyA / vahA~ jo bhI ghAsa, patte, kASTha, kAMTe, latA, beleM DhUMTha, vRkSa yA paudhe uge the, una sabako ukhAr3akara sukhapUrvaka vicaraNa karane lage / he megha ! tuma gajendra paryAya meM vartta rahe the ki anukrama se kamaliniyoM ke vana kA vinAza karane vAlA, kuMda aura lodhra ke puSpoM kI samRddhi se sampanna tathA atyanta himavAlA hemanta Rtu vyatIta ho gayA aura abhinava grISma kAla A pahu~cA / usa samaya tuma vanoM meM vicaraNa kara rahe the / vahA~ krIr3A karate samaya vana kI hathiniyA~ tumhAre Upara vividha prakAra ke kamaloM evaM puSpoM kA prahAra karatI thIM / tuma usa Rtu meM utpanna puSpoM ke bane cAmara jaise karNa ke AbhUSaNoM se maMDita aura manohara the / mada ke kAraNa vikasita gaMDasthaloM ko Ardra karanevAle tathA jharate hue sugandhita madajala se tuma sugandhamaya bana gaye the / hathiniyoM se ghire the / saba taraha se Rtu sambandhI zobhA utpanna huI thI / usa grISmakAla meM sUrya kI prakhara kiraNeM par3a rahI thIM / usa grISmaRtu ne zreSTha vRkSoM ke zikharoM ko zuSka banA diyA thA / vaha bar3A hI bhayaMkara pratIta hotA thA | zabda karanevAle zrRMgAra nAmaka pakSI bhayAnaka zabda kara rahe the / patra, kASTha, tRNa aura kacare ko ur3AnevAle pratikUla pavana se AkAzatala aura vRkSoM kA samUha vyApta ho gayA thA / vaha bavaNDaroM ke kAraNa bhayAnaka dIkha par3atA thA / pyAsa ke kAraNa utpanna vedanAdi doSoM se grasta aura isI kAraNa idhara-udhara bhaTakate hue zvApadoM se yukta thA / dekhane meM aisA bhayAnaka grISmaRtu, utpanna hue dAvAnala ke kAraNa adhika dAruNa ho gayA / vaha dAvAnala vAyu ke saMcAra ke kAraNa phailA huA aura vikasita huA thA / usake zabda kA prakAra atyadhika bhayaMkara thA / vRkSoM se girane vAle madhu kI dhArAoM se siJcita hone kAraNa vaha atyanta vRddhi ko prApta huA thA, dhadhakane kI dhvani se parikhyApta thA / vaha atyanta camakatI huI cinagAriyoM se yukta aura dhUma kI katAra se vyApta thA / saikar3oM ke prANoM kA anta karanevAlA thA / isa prakAra tIvratA ko prApta dAvAnala ke kAraNa vaha grISmaRtu atyanta bhayaGkara dikhAI detI thI / he megha ! tuma usa dAvAnala kI jvAlAoM se AcchAdita ho gaye, ruka gayeicchAnusAra gamana karane meM asamartha ho gaye / dhue~ ke kAraNa utpanna hue andhakAra se bhayabhIta ho gaye / agni ke tApa ko dekhane se tumhAre donoM kAna araghaTTa ke tuMba ke samAna stabdha raha gaye / tumhArI moTI aura bar3I sUMDa sikur3a gaI / tumhAre camakate hue netra bhaya ke kAraNa idharaudhara phirate-dekhane lage / jaise vAye ke kAraNa mahAmegha kA vistAra ho jAtA hai, usI prakAra vega kA kAraNa tumhArA svarUpa vistRta dikhAI dene lagA / pahale dAvAnala ke bhaya se bhItahRdaya
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/1/37 hokara dAvAnala se apanI rakSA karane ke lie, jisa dizA meM tRNa ke pradeza aura vRkSa Adi haTAkara saphAcaTa pradeza banAyA thA aura jidhara vaha maMDala banAyA thA, udhara hI jAne kA tumane vicAra kiyA / vahIM jAne kA nizcaya kiyA / he megha ! kisI anya samaya pA~ca Rtue~ vyatIta ho jAne para grISmakAla ke avasara para jyeSTha mAsa meM, vRkSoM kI paraspara kI ragar3a se utpanna dAvAnala ke kAraNa yAvat agni phaila gaI aura mRga, pazu, pakSI tathA sarIsRpa Adi bhAga-daur3a karane lage / taba tuma bahuta-se hAthiyoM Adi ke sAtha jahA~ vaha maMDala thA, vahA~ jAne ke lie daur3e / usa maMDala meM anya bahuta se siMha, bAdha, bher3iyA, dvIpikA (cIte), rIcha, taraccha, pArAsara, zarabha, zrRMgAla, viDAla, zvAna, zUkara, kharagoza, lomar3I, citra aura cillala Adi pazu agni ke bhaya se ghabarA kara pahale hI A ghuse the aura eka sAtha biladharma se rahe hue the arthAt jaise eka bila meM bahuta se makor3e ThasAThasa bhare rahate haiM, usI prakAra usa maMDala meM bhI pUrvokta prANI ThasAThasa bhare the / tatpazcAt he megha ! tuma jahA~ maMDala thA, vahA~ Aye aura Akara una bahusaMkhyaka siMha yAvat cillala Adi ke sAtha eka jagaha biladharma se Thahara gaye / he megha ! tumane 'paira se zarIra khujAU~' aisA socakara paira Upara uThAyA / isI samaya usa khAlI huI jagaha meM, anya balavAn prANiyoM dvArA prerita-dhakiyAyA huA eka zazaka praviSTa ho gayA / taba he megha ! tumane paira khujA kara socA ki maiM paira nIce rakhU, parantu zazaka ko paira kI jagaha meM ghusA huA dekhA / dekhakara prANoM kI anukampA se, vanaspati rUpa bhUtoM kI anukampA se, jIvoM kI anukampA se tathA sattvoM kI anukampA se vaha paira adhara hI uThAe rkhaa| taba usa prANAnukampA yAvat sattvAnukampA se tumane saMsAra parIta kiyA aura manuSyAyu kA bandha kiyA / vaha dAvAnala ar3hAI ahorAtra paryanta usa vana ko jalA kara pUrNa ho gayA, uparata ho gayA, upazAnta ho gayA aura bujha gayA / taba usa bahuta se siMha yAvat cillalaka Adi pUrvokta prANiyoM ne una vana-dAvAnala ko pUrA huA yAvat bujhA huA dekhA aura dekhakara ve agni ke bhaya se mukta hue / ve pyAsa evaM bhUkha se pIr3ita hote hue usa maMDala se bAhara nikale aura saba dizAoM aura vidizAoM phaila gaye / he megha ! usa samaya tuma jIrNa, jarA se jarjarita zarIvAle, zithila evaM saloM vAlI camar3I se vyApta gAtra vAle durbala, thake hue, bhUkhe-pyAse, zArIrika zakti se hIna, sahArA na hone se nirbala, sAmarthya se rahita aura calane phirane kI zakti se rahita evaM DhUMTha kI bhA~ti stabdha raha gaye / 'maiM vega se calU~' aisA vicAra kara jyoM hI paira pasArA ki vidyut se AghAta pAye hue rajatagiri ke zikhara ke samAna tuma dhar3Ama se dharatI para gira par3e / tatpazcAt he megha ! tumhAre zarIra meM utkaTa vedanA utpanna huI / zarIra pittajvara se vyApta ho gayA aura zarIra meM jalana hone lagI / tuma aisI sthiti meM rahe / taba he megha ! tuma usa utkaTa yAvat dussaha vedanA ko tIna rAtri-divasa paryanta bhogate rahe / anta meM sau varSa kI pUrNa Ayu bhogakara isI jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM bhAratavarSa meM rAjagRha nagara meM zreNika rAjA kI dhAriNI devI kI kUkha meM kumAra ke rUpa meM utpanna hue / [38] tatpazcAt he megha ! tuma anukrama se garbhavAsa se bAhara Aye-tumhArA janma huaa| bAlyAvasthA se mukta hue aura yuvAvasthA ko prApta hue / taba mere nikaTa muMDita hokara gRhavAsa
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda se anagAra hue / to he megha ! jaba tuma tiryaMcayoni rUpa paryAya ko prApta the aura jaba tumheM samyaktva-ratna kA lAbha bhI nahIM huA thA, usa samaya bhI tumane prANiyoMkI anukampA se prerita hokara yAvat apanA paira adhara hI rakhA thA, nIce nahIM TikAyA thA, to phira he megha ! isa janma meM to tuma vizAla kula meM janme ho, tumheM upaghAta se rahita zarIra prApta huA hai / prApta huI pAMcoM indriyoM kA tumane damana kiyA hai aura utthAna, bala, vIrya, puruSakAra aura parAkrama se yukta ho aura mere samIpa muMDita hokara gRhavAsa kA tyAga kara agehI bane ho, phira bhI pahalI aura pichalI rAtri ke samaya zramaNa nirgrantha vAcanA ke lie yAvat dharmAnuyoga ke cintana ke lie tathA uccAra-prastravaNa ke lie Ate-jAte the, usa samaya tumheM unake hAtha kA sparza huA, paira kA sparza huA, yAvat rajakaNoM se tumhArA zarIra bhara gayA, use tuma samyak prakAra se sahana na kara sake ! binA kSubdha hue sahana na kara sake ! adInabhAva se titikSA na kara sake ! aura zarIra ko nizcala rakha kara sahana na kara sake ! tatpazcAt meghakumAra anagAra ko zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa se yaha vRttAnta sunasamajha kara, zubha pariNAmoM ke kAraNa, prazasta adhyavasAyoM ke kAraNa, vizuddha hotI huI lezyAoM ke kAraNa aura jAtismaraNa ko AvRta karanevAle jJAnAvaraNakarma ke kSayopazama ke kAraNa, IhA, apoha, mArgaNA aura gaveSaNA karate hue, saMjJI jIvoM ko prApta honevAlA jAtismaraNajJAna utpanna huA / usase megha muni ne apanA pUrvokta vRttAnta samyak prakAra se jAna liyA / tatpazcAt zramaNa bhagavAn mahAvIra ke dvArA meghakumAra ko pUrva vRttAnta smaraNa karA dene se dugunA saMvega prApta huA / usakA mukha Ananda ke A~suoM se paripUrNa ho gayA / harSa ke kAraNa meghadhArA se Ahata kadaMbapuSpa kI bhA~ti usake roma vikasita ho gaye / usane zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandana kiyA, namaskAra kiyA / vandana-namaskAra karake isa prakAra kahA - bhaMte ! Aja se maiMne apane donoM netra chor3a kara samasta zarIra zramaNa nirgranthoM ke lie samarpita kiyA / isa prakAra kaha kara meghakumAra ne punaH zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra kiyA / vandana-namaskAra karake isa bhA~ti kahA-'bhagavan ! merI icchA hai ki aba Apa svayaM hI dUsarI bUra mujhe pravrajita kareM, svayaM hI muMDita kareM, yAvat svayaM hI jJAnAdika AcAra, gocara-gocarI ke lie bhramaNa yAtrA-piNDavizuddhi Adi saMyamayAtrA tathA mAtrA-pramANayukta AhAra grahaNa karanA, ityAdi svarUpa vAle zramaNadharma kA upadeza deM / tatpazcAta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne meghakumAra ko svayameva punaH dIkSita kiyA, yAvat svayameva yAtrA-mAtrA rUpa dharma ko upadeza diyA / kahA-'he devAnupriya ! isa prakAra gamana karanA cAhie, baiThanA cAhie, zayana karanA cAhie, AhAra karanA cAhie aura bolanA cAhie / prANoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM kI rakSA rUpa saMyama meM pravRtta rahanA cAhie | tAtparya yaha hai ki muni ko pratyeka kriyA yatanA ke sAtha karanA cAhie / tatpazcAt megha muni ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke isa prakAra ke usa dhArmika upadeza ko samyak prakAra se aMgIkAra kiyaa| aMgIkAra karake usI prakAra vartAva karane lage yAvat saMyama meM udyama karane lage / taba megha Isimiti Adi se yukta anagAra hue (anagAra varNana jAnanA) / una megha muni ne zramaNa bhagavAna mahAvIra ke nikaTa raha kara tathA prakAra ke sthavira muniyoM se sAmAyika se Arambha karake gyAraha aMgazAstroM kA adhyayana kiyA / bahuta se
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/1/38 upavAsa, belA, telA, paMcaulA Adi se tathA ardhamAsakhamaNa evaM mAsakhamaNa Adi tapasyA se AtmA ko bhAvita karate hue ve vicarane lage / tatpazcAt zramaNa bhagavAn mahAvIra rAjagRha nagara se, guNazIlaka caitya se nikale / bAhara janapadoM meM vihAra karane lge| [39] tatpazcAt una megha anagAra ne kisI anya samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra kI vandanA kI, namaskAra kiyA / vandanA-namaskAra karake kahA-'bhagavan ! maiM ApakI anumati pAkara eka mAsa kI maryAdA vAlI bhikSupratimA ko aMgIkAra karake vicarane kI icchA karatA huuN| bhagavAn ne kahA - 'devAnupriya ! tumheM jaisA sukha upaje vaisA karo / pratibandha, na karo-vilamba na karo / ' tatpazcAt zramaNa bhagavAn mahAvIra dvArA anumati pAe hue anagAra eka mAsa kI bhikSu pratimA aMgIkAra karake vicarane lage / eka mAsa kI bhikSupratimA ko yathAsUtra-sUtra ke anusAra, kalpa ke anusAra, mArga ke anusAra samyak prakAra ke kAya se grahaNa kiyA, nirantara sAvadhAna rahakara usakA pAlana kiyA, pAraNA ke dina guru ko dekara zeSa bacA bhojana karake zobhita kiyA, athavA aticAroM kA nivAraNa karake zodhana kiyA, pratimA kA kAla pUrNa ho jAne para bhI kiciMt kAla adhika pratimA meM rahakara tIrNa kiyA, pAraNa ke dina pratimA sambandhI kAryoM kA kathana karake kIrtana kiyA / isa prakAra samIcIna rUpa se kAyA se sparza karake, pAlana karake, zobhita yA zodhita karake, tIrNa karake evaM kIrtana karake punaH zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra karake isa prakAra kahA 'bhagavan ! ApakI anumati prApta karake maiM do mAsa kI bhikSupratimA aMgIkAra karake vicaranA cAhatA hU~ / ' bhagavAn ne kahA-'devAnupriya ! jaise sukha upaje vaisA karo / pratibandha mata karo / ' jisa prakAra pahalI pratimA meM AlApaka kahA hai, usI prakAra dUsarI pratimA do mAsa kI, tIsarI mAsakI, cauthI cAra mAsa kI, pA~cavIM pA~ca mAsa kI, chaThI chaha mAsa kI, sAtavIM sAta mAsa kI, sAta ahorAtra kI, sAta ahorAtra kI, sAta ahorAtra kI aura eka-eka ahorAtra pratimA kI kahanA cAhie / tatpazcAt megha anagAra ne bArahoM bhikSupratimAoM kA samyak prakAra se kAya se sparza karake, pAlana karake, zodhana karake, tIrNa karake aura kIrtana karake punaH zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra kiyA / vandana-namaskAra karake isa prakAra kahA -bhagavan ! maiM ApakI AjJA prApta karake guNaratnasaMvatsara nAmaka tapazcaraNa aMgIkAra karanA cAhatA hU~ / ' bhagavAn bole-he devAnupriya ! jaise sukha upaje vaisA karo / pratibandha mata karo / ' tatpazcAt megha anagAra pahale mahIne meM nirantara caturthabhakta arthAt ekAntara upavAsa kI tapasyA ke sAtha vicarane lage / dina meM utkaTa Asana se rahate aura AtApanA lene kI bhUmi meM sUrya ke sanmukha AtApanA lete / rAtri meM prAvaraNa se rahita hokara vIrAsana se sthita rahate the / isI prakAra dUsare mahIne nirantara SaSThabhakta tapa-belA, tIsare mahIne aSTamabhakta tathA cauthe mAsa meM dazamabhakta tapa karate hue vicarane lage / dina meM utkaTa Asana se sthita rahate, sUrya ke sAmane AtApanA bhUmi meM AtApanA lete aura rAtri meM prAvaraNa rahita hokara vIrAsana se rahate, pA~caveM mAsa meM dvAdazama-dvAdazama kA nirantara tapa karane lage / dina meM ukaDU Asana se sthira hokara, sUrya ke sanmukha AtApanAbhUmi meM AtApanA lete aura rAtri meM prAvaraNarahita hokara vIrAsana se rahate the / isI prakAra ke AlApaka ke sAtha chaThe mAsa meM chaha-chaha upavAsa kA, sAtaveM mAsa meM
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda sAta-sAta upavAsa kA, AThaveM mAsa meM ATha-ATha upavAsa kA, nauMveM meM nau-nauM upavAsa kA, dasaveM mAsa meM dasa-dasa upavAsa kA, gyArahaveM mAsa meM gyAraha-gyAraha upavAsa kA, bArahaveM mAsa meM bAhara-bAraha upavAsa kA, terahaveM mAsa meM teraha-teraha upavAsa kA, caudahaveM mAsa meM caudaha-caudaha upavAsa kA, paMndrahaveM mAsa meM pandraha-pandraha upavAsa kA aura solahaveM mAsa meM solaha-solaha upavAsa kA nirantara tapa karate hue vicarane lage / dina meM ukaDI Asana se sUrya ke sanmukha AtApanAbhUmi meM AtApanA lete the aura rAtri meM prAvaraNarahita hokara vIrAsana se sthita rahate the| isa prakAra megha anagAra ne guNaratnasaMvatsara nAmaka tapaHkarma kA sUtra ke anusAra, kalpa ke anusAra tathA mArga ke anusAra samyak prakAra ke kAya dvArA sparza kiyA, pAlana kiyA, zodhita yA zobhita kiyA tathA kIrtita kiyA / sUtra ke anusAra aura kalpa ke anusAra yAvat kIrtana karake zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana kiyA, namaskAra kiyA / vandana-namaskAra karake bahuta se paSThabhakta, aSTabhakta, dazamabhakta, dvAdazabhakta Adi tathA ardhamAsakhamaNa evaM mAsakhamaNa Adi vicitra prakAra ke tapazcaraNa karake AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / [40] tatpazcAt megha anagAra usa urAla, vipula, sazrIka-prayatnasAdhya, bahumAnapUrvaka gRhIta, kalyANakArI-ziva-dhanya, mAMgalya-udaya, udAra, uttama mahAn prabhAva vAle tapaHkarma se zuSka-nIrasa zarIvAle, bhUkhe, rUkSa, mAMsarahita aura rudhirarahita ho gae / uThate-uThate unake hAr3a kar3akar3Ane lage / unakI haDDiyA~ kevala camar3e se mar3hI raha gaI / zarIra kRza aura nasoM se vyApta ho gayA / vaha apane jIva ke bala se hI calate evaM jIva ke bala se hI khar3e rahate / bhASA bolakara thaka jAte, bAta karate-karate thaka jAte, yahA~ taka ki 'maiM bolUMgA' aisA vicAra karate hI thaka jAte the / ugra tapasyA ke kAraNa unakA zarIra atyanta durbala ho gayA thA / jaise koI koyale se bharI gAr3I ho, lakar3iyoM se bharI gAr3I ho, sUkhe pattoM se bharI gAr3I ho, tiloM se bharI gAr3I ho, athavA eraMDa ke kASTha se bharI gAr3I ho, dhUpa meM DAla kara sukhAI huI ho, vaha gAr3I khar3abar3a kI AvAja karatI huI calatI huI aura AvAja karatI huI ThaharatI haiM, usI prakAra megha anagAra hAr3oM kI khar3akhar3AhaTa ke sAtha calate the aura khar3akhar3AhaTa ke sAtha khar3e rahate the / vaha tapasyA se to upacita-the, magara mAMsa aura rudhira se apacita-the / vaha bhasma ke samUha se AcchAdita agni kI taraha tapasyA ke teja se dedIpyamAna the / vaha tapasteja kI lakSmI se atIva zobhAyamAna ho rahe the / usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra dharma kI Adi karanevAle, tIrtha kI sthApanA karane vAle, yAvat anukrama se calate hue, eka grAma ko pAra karate hue, sukhapUrvaka vihAra karate hue, jahA~ rAjagRha nagara thA aura jahA~ guNazIla caitya thA, usI jagaha padhAre / padhAra kara yathocita avagraha kI AjJA lekara saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / tatpazcAt una megha anagAra ko rAtri meM, pUrva rAtri au pichalI rAtri ke samaya arthAt madhya rAtri meM dharma-jAgaraNa karate hue isa prakAra kA adhyavasAya utpanna huA-'isa prakAra maiM isa pradhAna tapa ke kAraNa, ityAdi pUrvokta saba kathana yahA~ kahanA cAhie, yAvat 'bhASA bolUMgA' aisA vicAra Ate hI thaka jAtA haiM, to abhI mujha meM uThane kI zakti hai, vaha, vIrya, puruSakAra, parAkrama, zraddhA, dhRti aura saMvega hai, to jaba taka mujha meM utthAna, kArya karane kI zakti, bala, vIrya, puruSakAra, parAkrama, zraddhA, dhRti aura saMvega hai tathA jaba taka mere dharmAcArya
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/1/40 93 dharmopadezaka zramaNa bhagavAn mahAvIra gaMdhahastI ke samAna jinezvara vicara rahe haiM, taba taka, kala rAtri ke prabhAta rUpa meM prakaTa hone para yAvat sUrya ke teja se jAjvalyamAna hone para maiM zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA aura namaskAra karake, zravaNa bhagavAna mahAvIra kI AjJA lekara svayaM hI pAMca mahAvratoM ko punaH aMgIkAra karake gautama Adi zramaNa nirgranthoM tathA nirgranthiyoM se kSamAyAcanA karake tathArUpadhArI evaM yogavahana Adi kriyAe~ jinhoMne kI haiM, aise sthavira sAdhuoM ke sAtha dhIre-dhIre, vipulAcala para ArUDha hokara svayaM hI saghana megha ke sadRza pRthvIzilApaTTaka kA pratilekhana karake, saMlekhanA svIkAra karake, AhAra-pAnI kA tyAga karake, pAdapopagamana anazana dhAraNa karake mRtyu kI bhI AkAMkSA na karatA huA vicarU~ / megha muni ne isa prakAra vicAra karake dUsare dina rAtri ke prabhAta rUpa meM pariNata hone para yAvat sUrya ke jAjvalyamAna hone para jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra the, vahA~ pahu~ce / zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra, dAhinI ora se pradakSiNA kI / pradakSiNA karake vandanA-namaskAra karake na bahuta samIpa aura na bahuta dUra yogya sthAna para raha kara bhagavAn kI seva karate hue, namaskAra karate hue, sanmukha vinaya ke sAtha donoM hAtha jor3akara upAsanA karane lage / arthAt baiTha gae / 'he megha !' isa prakAra saMbodhana karake zramaNa bhagavAn ne megha anagAra se isa bhA~ti kahA-'nizcaya hI he megha ! rAtri meM, madhyarAtri ke samaya, dharma-jAgaraNA jAgate hue tumheM isa prakAra kA vicAra utpanna huA hai ki-isa prakAra nizcaya hI maiM isa pradhAna tapa ke kAraNa durbala ho gayA hU~, ityAdi yAvat tuma turanta mere nikaTa Aye ho / he megha ! kyA yaha artha samartha hai ? arthAt yaha bAta satya hai ?' megha muni bole-'jI hA~,' jaba bhagavAn ne kahA- 'devAnupriya ! jaise sukha upaje vaisA karo / pratibaMdha na karo / ' tatpazcAt megha anagAra zramaNa bhagavAn mahAvIra kI AjJA prApta karake hRSTa-tuSTa hue / unake hRdaya meM Ananda huA / vaha utthAna karake uThe aura uThakara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra dakSiNa dizA se Arambha karake pradakSiNA kI / pradakSiNA karake vandanA kI, namaskAra kiyA / vandanA namaskAra karake svayaM hI pA~ca mahAvratoM kA uccAraNa kiyA aura gautama Adi sAdhuoM ko tathA sAdhviyoM ko khamAyA / khamA kara tathArUpa aura yogavahana Adi kiye hue sthavira santoM ke sAta dhIre-dhIre vipula nAmaka parvata para ArUDha hue / ArUDha hokara svayaM hI saghana megha ke samAna pRthvI-zilApaTTaka kI pratilekhanA kI / pratilekhanA karake darbha kA saMthArA bichAyA aura usa para ArUDha ho gaye / pUrva dizA ke sanmukha padmAsana se baiThakara, donoM hAtha jor3akara aura unheM mastaka se sparza karake isa prakAra bole-'arihanta bhagavAn ko yAvat siddhi ko prApta saba tIrthakaroM ko namaskAra ho / mere dharmAcArya yAvat siddhigati ko prApta karane ke icchuka zramaNa bhagavAn mahAvIra ko namaskAra ho / vahA~ sthita bhagavAn ko yahA~ sthita maiM vandanA karatA hU~ / vahA~ sthita bhagavAn yahA~ sthita mujhako dekheM / isa prakAra kahakara bhagavAn ko vandanA kI; namaskAra kiyA / vandanA-namaskAra karake isa prakAra kahA pahale bhI maiMne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke nikaTa samasta prANAtipAta kA tyAga kiyA hai, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha, krodha, nAma, mAyA, lobha, rAga, dveSa, kalaha, abhyAkhyAna, paizunya, paraparivAda, dharma meM arati, adharma meM rati, mAyAmRSA aura mithyAdarzanazalya, ina saba aThAraha pApasthAnoM kA pratyAkhyAna kiyA hai / aba bhI maiM unhIM bhagavAn ke nikaTa
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 AgamasUtra-hindI anuvAda sampUrNa prANAtipAta kA pratyAkhyAna karatA hU~, yAvat mithyAdarzanazalya kA pratyAkhyAna karatA ha~ tathA saba prakAra ke azana, pAna, khAdima aura svAdima rUpa cAroM prakAra ke AhAra kA AjIvana pratyAkhyAna karatA huuN| aura yaha zarIra jo iSTa hai, kAnta hai aura priya hai, yAvat vividha prakAra ke roga, zUlAdika AtaMka, bAIsa parISaha aura upasarga sparza na kareM, aise rakSA kI hai, isa zarIra kA bhI maiM antima zvAsocchvAsa paryanta parityAga karatA hU~ / ' isa prakAra kahakara saMlekhanA ko aMgIkAra karake, bhaktapAna kA tyAga karake, pAdapopagamana samAdhimaraNa aMgIkAra kara mRtyu kI bhI kAmanA na karate hue megha muni vicarane lage / taba ve sthavira bhagavanta glAnirahita hokara megha anagAra kI vaiyAvRtya karane lage / tatpazcAt vaha megha anagAra zramaNa bhagavAn mahAbIra ke tathArUpa sthaviroM ke sannikaTa sAmAyika Adi gyAraha aMgoM kA adhyayana karake, lagabhaga bAraha varSa taka cAritra paryAya kA pAlana karake, esa mAsa kI saMlekhanA ke dvArA AtmA ko kSINa karake, anazana se sATha bhakta cheda kara, AlocanA pratikramaNa karake, mAyA, mithyAtva aura nidAna zalyoM kI haTAkara samAdhi ko prApta hokara anukrama se kAladharma ko prApta hae / megha anagAra ke sAtha gaye hae sthavira bhagavaMtoM ne megha anagAra ko kramazaH kAlagata dekhA / dekhakara parinirvANanimittaka kAyotsarga karake megha muni ke upakaraNa grahaNa kiye aura vipula parvata se dhIre-dhIre nIce utare / jahA~ guNazIla caitya thA aura jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra the vahIM pahu~ce / zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA kI, namaskAra kiyA / isa prakAra bole - Apa devAnupriya ke antevAsI megha anagAra svabhAva se bhadra aura yAvat vinIta the / vaha devAnupriya se anumati lekara gautama Adi sAdhuoM aura sAdhviyoM ko khamA kara hamAre sAtha vipula parvata para dhIre-dhIre ArUDha hue / svayaM hI saghana megha ke samAna kRSNavaNa pRthvIzilApaTTaka kA pratilekhana kiyA / pratilekhana karake bhakta-pAna kA pratyAkhyAna kara diyA aura anukrama se kAladharma ko prApta hue / he devAnupriya ! yaha haiM megha anagAra ke upakaraNa / [41] 'bhagavan !' isa prakAra kahakara bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA kI, namaskAra kiyA / vandana-vamaskAra karake isa prakAra kahA-'devAnupriya ke antevAsI megha anagAra the / bhagavan ! yaha megha anagAra kAla-mAsa meM kAla karake kisa gati meM gaye ? aura kisa jagaha utpanna hue ? 'he gautama !' isa prakAra kaha kara zramaNa bhagavAn mahAvIra ne bhagavAn gautama se kahA-he gautama ! merA antevAsI megha nAmaka anagAra prakRti se bhadra yAvat vinIta tA / usane tathArUpa sthaviroM se sAmAyika se prArambha karake gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / adhyayana karake bAraha bhikSu-pratimAoM kA aura guNaratnasaMvatsara nAmaka tapa kA kAya se sparza karake yAvat kIrtana karake, merI AjJA lekara gautama Adi sthaviroM ko khamAyA / khamAkara tathArUpa yAvat sthaviroM ke sAtha vipula parvata para ArohaNa kiyA / darbha kA saMthArA bichAyA / phira darbha ke saMthAre para sthita hokara svayaM hI pAMca mahAvratoM kA uccAraNa kiyA, bAraha varSa taka sAdhutva-paryAya kA pAlana karake eka mAsa kI saMlekhanA se apane zarIra ko kSINa karake, sATha bhakta anazana se chedana karake, AlocanA-pratikramaNa karake, zalyoM ko nirmUla karake samAdhi ko prApta hokara, kAla-mAsa meM mRtyu ko prApta karake, Upara candra, sUrya, grahagaNa, nakSatra aura tArA rUpa jyotiSacakra se bahuta yojana, bahuta saikar3oM yojana, bahuta hajAroM yojana,
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/1/41 bahuta lAkhoM yojana, bahuta karor3oM yojana aura bahuta kor3Akor3I yojana lAMdhakara, Upara jAkara saudharma IzAna sanatkumAra mAhendra brahmaloka lAntaka mahAzukra sahastrAra Anata prANata AraNa aura acyuta devalokoM tathA tIna sau aThAraha navagraiveyaka ke vimAnAvAsoM ko lAMdha kara vaha vijaya nAmaka anuttara mahAvimAna meM deva ke rUpa meM utpanna huA hai / usa vijaya nAmaka anuttara vimAna meM kinhIM-kinhIM devoM kI tetIsa sAgaropama kI sthiti kahI hai / usameM megha nAmaka deva kI bhI tetIsa sAgaropama kI sthiti hai / gautama svAmI ne punaH prazna kiyA-bhagavan ! vaha megha deva devaloka se Ayu kA kSaya karake, Ayukarma kI sthiti kA vedana dvArA kSaya karake tathA bhava kA kSaya karake tathA devabhava ke zarIra kA tyAga karake athavA devaloka se cyavana karake kisa gati meM jAegA ? kisa sthAna para utpanna hogA? bhagavAn ne uttara diyA-he gautama ! mahAvideha varSa meM siddhi prApta karegA-samasta manorathoM ko sampanna karegA, kevalajJAna se samasta padArthoM ko jAnegA, samasta karmoM se mukta hogA aura parinirvANa prApta karegA, arthAt karmajanita samasta vikAroM se rahita ho jAne ke kAraNa svastha hogA aura samasta duHkhoM kA anta karegA / zrI sudharmAsvAmI apane pradhAna ziSya jambU svAmI kahate haiM-isa prakAra he jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne, jo pravacana kI Adi karanevAle, tIrtha kI saMsthApanA karane vAle yAvat mukti ko prApta hue haiM, Apta guru ko cAhie ki avinIta ziSya ko upAlaMbha de, isa prayojana se prathama jJAtAdhyayana kA yaha artha kahA hai / aisA maiM kahatA hU~adhyayana-1-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (adhyayana-2-saMghATa) [42] zrI jambU svAmI, zrI sudharmA svAmI se prazna karate haiM-'bhagavan ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne dvitIya jJAtAdhyayana kA kyA artha kahA hai ? he jambU ! usakAla usa samaya meMjaba rAjagRha nAmaka nagara thA / (varNana) usa rAjagRha nagara meM zreNika rAjA thA / vaha mahAn himavanta parvata ke samAna thA, ityAdi usa rAjagRha nagara se bAhara IzAna koNa meM-guNazIla nAmaka caitya thA / (varNana) usa guNazIla caitya se na bahuta dUra na adhika samIpa, eka bhAga meM girA huA jIrNa udyAna thA / usa udyAna kA devakula vinaSTa ho cukA thA / usa ke dvAroM Adi ke toraNa aura dUsare gRha bhagna ho gaye the / nAnA prakAra ke gucchoM, gulmoM, azoka Adi kI latAoM, kakar3I Adi kI beloM tathA Amra Adike vRkSoM se vaha udyAna vyApta thA / saikar3oM sarpo Adi ke kAraNa vaha bhaya utpanna karatA thA / usa jIrNa udyAna ke bahumadhyadeza bhAga meMbIcoM-bIca eka TUTA-phUTA bar3A kUpa bhI thA / usa bhagna kUpa se na adhika dUra na adhika samIpa, eka jagaha eka bar3A mAlukAkaccha thA / aMjana ke samAna kRSNa aura kRSNa-prabhA vAlA thA / ramaNIya aura mahAmeghoM ke samUha jaisA thA / vaha bahuta-se vRkSoM, gucchoM gulmoM, latAoM, beloM, tRNoM, kuzoM aura lUMThoM se vyApta thA aura cAroM ora se AcchAdita thA / vaha andara se polA thA aura bAhara se gaMbhIra thA, aneka saikar3oM hiMsaka pazuoM athavA soM ke kAraNa zaMkAjanaka thA / [43] rAjagRha nagara meM dhanya nAmaka sArthavAha thA / vaha samRddhizAlI thA, tejasvI thA,
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda ghara meM bahuta-sA bhojana-pAnI taiyAra hotA thA / usa dhanya sArthavAha kI patnI kA nAma bhadrA thA / usake hAtha paira sukumAra the / pA~coM indriyA~ hInatAse rahita paripUrNa thIM / vaha svastika Adi lakSaNoM tathA tila masA Adi vyaMjanoM ke guNoM se yukta thI / mAna, unmAna aura pramANa se paripUrNa thI / acchI taraha utpanna hue-sundara saba avayavoM ke kAraNa vaha sundarAMgI thI / usakA AkAra candramA ke samAna saumya thA / vaha apane pati ke lie manohara thI / dekhane meM priya lagatI thA / surUpavatI thI / muTThI meM samA jAnevAlA usakA madhya bhAga trivali se suzobhita thA / kuNDaloM se usake gaMDasthaloM kI rekhA ghisatI rahatI thI / usakA mukha pUrNimA ke candra ke samAna saumya thA / vaha zrRMgAra kA AgAra thI / usakA veSa sundara thA / yAvat vaha pratirUpa thI magara vaha vandhyA thI, prasava karane ke svabhAva se rahita thI / jAne aura kUpara kI hI mAtA thI / [44] usa dhanya sArthavAha kA paMthaka nAmaka eka dAsa-ceTaka thA / vaha sarvAMga-sundara thA, mA~sa se puSTa thA aura bAlakoM ko khelAne meM kuzala thA / vaha dhanya sArthavAha rAjagRha nagara meM bahuta se nagara ke vyApAriyoM, zreSThiyoM aura sArthavAhoM ke tathA aThArahoM zreNiyoM aura prazreNiyoM ke bahuta se kAryoM meM, kuTumboM meM kuTumba sambandhI viSayoM meM aura maMtraNAoM meM yAvat cakSu ke samAna mArgadarzaka thA, apane kuTumba meM bhI bahuta se kAryoM meM yAvat cakSu samAna thA / [45] usa rAjagRha meM vijaya nAmaka eka cora thA / vaha pApa karma karanevAlA, cANDAla ke samAna rUpavAlA, atyanta bhayAnaka aura krUra karma karanevAlA thA / kruddha hue puruSa ke samAna dedIpyamAna aura lAla usake netra the / usakI dAr3hI yA dAr3he atyanta kaThora, moTI, vikRta aura bIbhatsa thIM / usake hoTha Apasa meM milate nahIM the, usake mastaka ke keza havA se ur3ate rahate the, bikhare rahate the aura lambe the / vaha bhrayara aura rAhu ke samAna kAlA thA / vaha dayA aura pazcAttApa se rahita thA / dAruNa thA aura isI kAraNa bhaya utpanna karatA thA / vaha nRzaMsanarasaMghAtaka thA / use prANiyoM para anukampA nahIM thI / vaha sA~pa kI bhA~ti ekAnta dRSTi vAlA thA, vaha chure kI taraha eka dhAra vAlA thA, vaha giddha kI taraha mAMsa kA lolupa thA aura agni ke samAna sarvabhakSI thA jala ke samAna sarvagrAhI thA, vaha utkaMcana meM vaMcana meM, mAyA meM, nikRti meM, kUTa meM thA / sAti-saMprayoga meM nipuNa thA / vaha cirakAla meM nagara meM upadrava kara rahA thA / usakA zIla, AcAra aura caritra atyanta dUSita thA / vaha cUta se Asakta thA, madirApana meM anurata thA, acchA bhojana karane meM gRddha thA aura mAMsa meM lolupa thA / logoM ke hRdaya ko vidAraNa kara denevAlA, sAhasI seMdha lagAnevAlA, gupta kArya karanevAlA, vizvAsaghAtI aura Aga lagA denevAlA thA / tIrtha rUpa devadroNI AdikA bhedana karake usameM se dravya haraNa karanevAlA aura hastalAghava vAlA thA / parAyA dravya haraNa karane meM sadaiva taiyAra rahatA thA tIvra vaira vAlA thA / vaha vijaya cora rAjagRha nagara ke bahuta se praveza karane ke mArgoM, nikalane ke mArgoM, daravAjoM, pIche kI khir3akiyoM, cher3iyoM, kiloM kI choTI khir3akiyoM, moriyoM, rAste milane kI jagahoM, rAste, alaga-alaga hone ke sthAnoM, juA ke akhAr3oM, madirApana ke aDDoM, vezyA ke gharoM, unake gharoM ke dvAroM, coroM ke gharoM, zrRMgATakoM-siMghAr3e ke AkAra ke mArgoM, tIna mArga milane ke sthAnoM, caukoM, aneka mArga milane ke sthAnoM, nAgadeva ke gRhoM, bhUtoM ke gRhoM, yakSagRhoM, sabhAsthAnoM, pyAuoM, dukAnoM ora zUnyagRhoM ko dekhatA phiratA thA / unakI mArgaNA
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/2/45 97 karatA thA - unakI gaveSaNA karatA thA, viSama-roga kI tIvratA, iSTa janoM ke viyoga, vyasana, abhyudaya, utsavoM, madana trayodazI Adi tithiyoM, kSaNa, yajJa, kaumudI Adi parvaNI meM, bahuta se loga madyapAna se matta ho gae hoM, pramatta hue hoM, amuka kArya meM vyasta hoM, vividha kAryoM meM Akula-vyAkula hoM, sukha meM ho, duHkha meM hoM, paradeza gaye hoM, paradeza jAne kI taiyArI meM hoM, aise avasaroM para vaha logoM ke chidra kA, viraha kA aura antara kA vicAra karatA aura gaveSaNA karatA rahatA thA / vaha vijaya cora rAjagRha nagara ke bAhara bhI ArAmoM meM arthAt dampatI ke krIr3A karane ke lie mAdhavIlatAgRha Adi jahA~ bane hoM aise bagIcoM meM, caukora bAvar3iyoM meM, kamala vAlI puSkariNiyoM meM, dIrdhikAoM meM, guMjAlikAoM meM, sarovaroM meM, sarovaroM kI paMktiyoM meM, sara-sara paMktiyoM meM, jIrNa udyAnoM meM, bhagna kUpoM maM, mAlukAkacchoM kI jhAr3iyoM meM, zmazAnoM meM, parvata kI guphAoM meM, layanoM tathA upasthAnoM meM bahuta logoM ke chidra Adi dekhatA rahatA thA / [46] dhanya sArthavAha kI bhAryA bhadrA eka bAra kadAcit madhyarAtri ke samaya kuTumba sambandhI cintA kara rahI thI ki use isa prakAra kA vicAra utpanna huA bahuta varSoM se maiM dhanya sArthavAha ke sAtha zabda, sparza, rasa, gandha aura rUpa yaha pAMcoM prakAra ke manuSya sambandhI kAmabhoga bhogatI haI vicara rahI haiM, paranta maiMne eka bhI patra yA patrI ko janma nahIM diyA / ve mAtAe~ dhanya haiM, yAvat una mAtAoM ko manuSya-janma aura jIvane kA prazasta-bhalA phala prApta huA hai, jo mAtAe~, maiM mAnatI hU~ ki, apanI kokha se utpanna hue, stanoM kA dUdha pIne meM lubdha, mIThe bola bolane vAle, tutalA-tutalA kara bolane vAle aura stana ke mUla se kA~kha ke pradeza kI ora sarakane vAle mugdha bAlakoM ko stanapAna karAtI haiM aura phira kamala ke samAna komala hAthoM se unheM pakar3a kara apanI goda meM biThalAtI haiM aura bAra-bAra atizaya priya vacana vAle madhura ullApa detI haiM / maiM adhanya hU~, puNyahIna hU~, kulakSaNA hU~ aura pApinI hU~ ki inameM se eka bhI na pA sakI / ____ ataeva mere lie yahI zreyaskara hai ki kala rAtri ke prabhAta rUpa meM prakaTa hone para aura sUryodaya hone para dhanya sArthavAha se pUcha kara, AjJA prApta karake maiM bahuta-sA azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra taiyAra karAke bahuta-se puSpa vastra gaMdhamAlA aura alaMkAra grahaNa karake, bahusaMkhyaka mitra, jJAtijanoM, nijajanoM, svajanoM, sambandhiyoM, aura parijanoM kI mahilAoM ke sAtha-unase parivRta hokara, rAjagRha nagara ke bAhara jo nAga, bhUta, yakSa, indra, skanda, rudra, ziva aura vaizramaNa Adi devoM ke Ayatana haiM aura unameM jo nAga kI pratimA yAvat vaizramaNa kI pratimAe~ hai, unakI bahumUlya puSpAdi se pUjA karake ghuTane aura paira jhukA kara isa prakAra kahU~-'he devAnupriya ! yadi maiM eka bhI putra yA putrI ko janma dUMgI to maiM tumhArI pUjA karU~gI, parva ke dina dAna dUMgI, bhAga-dravya ke lAbha kA hissA dUMgI aura tumhArI akSaya-nidhi kI vRddhi karU~gI / ' isa prakAra apanI iSTa vastu kI yAcanA karU~ / bhadrA ne isa prakAra vicAra kiyA / dUsare dina yAvat sUryodaya hone para jahA~ dhanya sArthavAha the, vahIM AI / Akara isa prakAra bolI- devAnupriya ! maiMne Apake sAta bahuta varSoM taka kAmabhoga bhoge haiM, kintu eka bhI putra yA putrI ko janma nahIM diyA / anya striyA~ bArabAra ati madhura vacana vAle ullApa detI haiM-apane baccoM kI loriyA~ gAtI haiM, kintu maiM adhanya,
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 AgamasUtra-hindI anuvAda puNya-hIna aura lakSaNahIna hU~, to he devAnupriya ! maiM cAhatI hU~ ki ApakI AjJA pAkara vipula azana Adi taiyAra karAkara nAga Adi kI pUjA karU~ yAvat unakI akSaya.nidhi kI vRddhi karU~, aisI manautI manAU~ / tatpazcAt dhanya sArthavAha ne bhadrA bhAryA se isa prakAra kahA-'he devAnupriye ! nizcaya hI merA bhI yahI manoratha hai ki kisI prakAra tuma putra yA putrI kA prasava karo-janma do / ' isa prakAra kaha kara bhadrA sArthavAhI ko usa artha kI arthAt nAga, bhUta, yakSa Adi kI pUjA karane kI anumati de dI / tatpazcAt vaha bhadrA sArthavAhI dhanya sArthavAha se anumati prApta karake hRSTa-tuSTa yAvat praphullita hRdaya hokara vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima taiyAra karAtI hai / taiyAra karAkara bahuta-se gaMdha, vastra, mAlA aura alaMkAroM ko grahaNa karatI haiM aura phira apane ghara se bAhara nikalatI hai / rAjagRha nagara ke bIcoM-bIca hokara nikalatI hai / jahA~ puSkariNI thI, vahIM pahuMcatI hai / puSkariNI ke kinAre bahuta se puSpa, gaMdha, vastra, mAlAe~ aura alaMkAra rakha die| puSkariNI meM praveza kiyA, jalamajana kiyA, jalakrIyA kI, snAna kiyA aura balikarma kiyaa| tatpazcAt or3hane-pahanane ke donoM gIle vastra dhAraNa kiye hue bhadrA sArthavAhI ne vahA~ jo utpala-kamala, padma, kumuda, nalina, subhaga, saugandhika, puMDarIka, mahApuMDarIka, zatapatra aura sahastra-patra-kamala the una sabako grahaNa kiyA / bAhara nikalI / nikala kara pahale rakhe hue bahuta-se puSpa, gaMgha mArA Adi lie aura unheM lekara jahA~ nAgAgRha thA yAvat vaizramaNagRha thA, vahA~ pahu~cI / unameM sthita nAga kI pratimA yAvat vaizramaNa kI pratimA para dRSTi par3ate hI unheM namaskAra kiyA / jala kI dhAra chor3akara abhiSeka kiyA / rue~dAra aura komala kaSAya-raMga vAle sugaMdhita vastra se pratimA ke aMga pauMche / bahumUlya vastroM kA ArohaNa kiyA, puSpamAlA pahanAI, gaMdha kA lepana kiyA, cUrNa car3hAyA aura zobhAjanaka varNa kA sthApana kiyA, yAvat dhUpa jlaaii| ghuTane aura paika Teka kara, donoM hAtha jor3akara isa prakAra kahA- 'agara maiM putra yA putrI kI janma dUMgI to maiM tumhArI yAga-pUjA karUMgI, yAvat akSayanidhi kI vRddhi karUMgI / isa prakAra bhadrA sArthavAhI manautI karake jahA~ puSkariNI thI, vahA~ AI aura vipula azana, pAna, khAdima evaM svAdima AhAra kA AsvAdana karatI huI yAvat vicarane lagI / bhojana karane ke pazcAt zuci hokara apane ghara A gii| [47] tatpazcAt bhadrA sArthavAhI caturdazI, aSTamI, amAvasyA aura pUrNimA ke dina vipula azana, pAna, khAdima aura bhojana taiyAra karatI / bahuta se nAga yAvat vaizramaNa devoM kI manautI karatI aura unheM namaskAra kiyA karatI thI / vaha bhadrA 6sArthavAhI kucha samaya vyatIta ho jAne para ekadA garbhavatI ho gaI / bhadrA sArthavAhI ko do mAsa bIta gaye / tIsarA mAsa cala rahA thA, taba isa prakAra ko dohada utpanna huA-'ve mAtAe~ dhanya hai, yAvat tathA ve mAtAe~ zubha lakSaNa vAlI haiM jo vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima-yaha cAra prakAra kA AhAra tathA bahuta-sAre puSpa, vastra, gaMdha aura mArA tathA alaMkAra grahaNa karake mitra, jJAti, nijaka, svajana, sambandhI aura parijano kI striyoM ke sAtha parivRta hokara rAjagRha nagara ke bIcoMbIca hokara nikalatI haiM / jahA~ puSkariNI haiM vahA~ AtI haiM, Akara puSkariNI meM avagAhana karatI haiM, snAna karatI haiM, balikarma karatI haiM aura saba alaMkAroM se vibhUSita hotI haiM / phira vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra kA AsvAdana karatI huI, vizeSa AsvAdana
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/2/47 99 karatI huI, vibhAga karatI huI tathA paribhoga karatI huI apane dohada ko pUrNa karatI haiM / ' dUsare dina prAtaH kAla sUryodana hone para dhanya sArthavAha ke pAsa AI / dhanya sArthavAha se kahAdevAnupriya ! mujhe usa garbha ke prabhAva se aisA dohada utpanna huA hai ki ve mAtAe~ dhanya haiM aura surakSaNA haiM jo apane dohada ko pUrNa karatI haiM, Adi / ataeva he devAnupriya ! ApakI AjJA ho to meM bhI dohada pUrNa karanA cAhatI hU~ / sArthavAha ne kahA- jisa prakAra sukha upaje vaisA kro| usameM DhIla mata karo / tatpazcAt dhanya sArthavAha se AjJA pAI huI bhadrA sArthavAhI hRSTa-tuSTa huI / yAvat vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima taiyAra karake yAvat sna tathA balikarma karake yAvat pahanane aura or3hane kA gIlA vastra dhAraNa karake jahA~ nAgAyatana Adi the, vahA~ AI / yAvat dhUpa jalAI tathA balikarma evaM praNAma kiyA / praNAma karake jahA~ puSkariNI thI, vahA~ AI / Ane para una mitra, jJAti yAvat nagara kI striyoM ne bhadrA sArthavAhI ko sarva AbhUSaNoM se alaMkRta kiyA / tatpazcAt bhadrA sArthavAhI ne una mitra, jJAti, nijaka, svajana, sambandhI, parijana evaM nagara kI striyoM ke sAtha vipula azana, pAna, khAdina aura svAdima kA yAvat paribhoga karake apane dohada ko pUrNa kiyA / pUrNa karake jisa dizA se vaha AI thI, usI dizA meM lauTa gaI / tatpazcAt bhadrA sArthavAhI dohada pUrNa karake sabhI kArya sAvadhAnI se karatI tathA pathya bhojana karatI huI yAvat usa garbha ko sukhapUrvaka vahana karane lagI / tatpazcAt usa bhadrA sArthavAhI ne nau mAsa sampUrNa ho jAne para aura sAr3he sAta dina-rAta vyatIta ho jAne para sukumAra hAthoM-pairoM vAle bAlaka kA prasava kiyA / tatpazcAt usa bAlaka ke mAtA-pitA ne pahale dina jAtakarma nAmaka saMskAra kiyA / karake usI prakAra yAvat azana, pAna, khAdima aura svAdina AhAra taiyAra karavAyA / taiyAra karavAkara usI prakAra mitra jJAti janoM Adi ko bhojana karAkara isa prakAra kA gauNa arthAt guNaniSpanna nAma rakhA kyoMki hamArA yaha putra bahuta-sI nAga-pratimAoM yAvat tathA vaizramaNa pratimAoM kI manautI karane se utpanna huA hai, usa kAraNa hamArA yaha putra 'devadatta' nAma se ho, arthAt isakA nAma 'devadatta' rakhA jAya / tatpazcAt usa bAlaka ke mAtA-pitA ne una devatAoM kI pUjA kI, unheM dAna diyA, prApta dhana kA vibhAga kiyA aura akSayanidhi kI vRddhi kI arthAt manautI ke rUpa meM pahale jo saMkalpa kiyA thA use pUrA kiyA / [48] tatpazcAt vaha paMthana nAmaka dAsa ceTaka devadatta bAlaka kA bAlagrAhI niyukta huA / vaha bAlaka devadatta ko kamara meM letA aura lekara bahuta se baccoM, bacciyoM, bAlakoM, bAlikAoM, kumAroM aura kumamAriyoM ke sAtha, unase parivRta hokara khelatA rahatA thA / bhadrA sArthavAhI ne kisI samaya snAna kiye hue, balikarma, kautuka, maMgala aura prAyazcita kiye hue tathA samasta alaGkAroM se vibhUSita hue devadatta bAlaka ko dAsa ceTaka paMthaka ke hAtha meM sauNpaa| paMthaka dAsa ceTaka devadatta bAlaka ko lekara apanI kaTi meM grahaNa kiyA / vaha apane ghara se bAhara nikalA / bahuta-se bAlakoM, bAlikAoM baccoM, baccioM, kumAroM aura kumArikAoM se parivRta hokara rAjamArga meM AyA / devadatta bAlaka ko ekAnta meM / biThAkara bahusaMkhyaka bAlakoM yAvat kumArikAoM ke sAtha, asAvadhAna hokara khelane lagA / isI samaya vijaya cora rAjagRha nagara ke bahuta-se dvAro evaM apadvAroM Adi ko yAvat
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 AgamasUtra-hindI anuvAda dekhatA huA, unakI mArgaNA karatA huA, gaveSaNA karatA huA, jahA~ devadatta bAlaka thA, vahA~ A pahu~cA / Akara devadatta bAlaka ko sabhI AbhUSaNoM se bhUSita dekhA / dekhakara bAlaka devadatta ke AbharaNoM aura alaMkAroM se mUrchita ho gayA, grathita ho gayA, gRddha ho gayA aura adhyupapanna ho gayA / usane dAsa ceTaka paMthaka ko bekhabara dekhA aura cAroM dizAoM kA avalokana kiyA / phira bAlaka devadatta ko uThAkara kAMkha meM dabA liyA / or3hane ke kapar3e se chipA liyA / phira zIghra, tvarita, capala aura utAvala ke sAtha rAjagRha nagara se bAhara nikala gayA / jahA~ jIrNa udyAna aura jahA~ TUTA-phUTA kuA thA, vahA~ pahu~cA / devadatta bAlaka ko jIvana se rahita kara diyA / usake saba AbharaNa aura alaMkAra le liye / phira bAlaka devadatta ke nirjIva zarIra ko usa bhagna kUpameM paTaka diyA / isake bAda vaha mAlukAkaccha, meM ghusa gayA aura nizcala nispanda, aura mauna rahakara dina samApta hone kI rAha dekhane lgaa| [49] tatpazcAt vaha paMthaka nAmaka dAsa ceTaka thor3I dera bAda jahA~ bAlaka devadatta ko biThAyA thA, vahA~ pahu~cA / usane devadatta bAlaka ko usa sthAna para na dekhA / taba vaha rotA, cillAtA, vilApa karatA huA saba jagaha usakI DhUMDha-khoja karane lagA / magara kahIM bhI use bAlaka devadatta kI khabara na lagI, chIMka vagairaha kA zabda na sunAI diyA, na patA calA / taba jahA~ dhanya sArthavAha thA, vahA~ pahu~cA / dhanya sArthavAha se isa prakAra kahane lagA-svAmin ! bhadrA sArthavAhI ne snAna kie, balikarma kiye hue, kautuka, maMgala, prAyazcita kie hue aura sabhI alaMkAroM se vibhUSita bAlaka ko mere hAtha meM diyA thA / tatpazcAt maiMne bAlaka devadatta ko kamara meM le liyA / lekara yAvat saba vagaha usakI DhUMDha-khoja kI, parantI nahIM mAlUma svAmin ! ki devadatta bAlaka ko koI mitrAdi apane ghara le gayA hai, cora ne usakA apahaNa kara liyA hai athavA kisI ne lalacA liyA hai ? isa prakAra dhanya sArthavAhaga ke pairoM meM par3akara usane vaha vRttAnta nivedana kiyA / dhanya sArthavAha paMthaka dAsa ceTaka kI yaha bAta sunakara aura hRdaya meM dhAraNa karake mahAn putra-zoka se vyAkula hokara, kulhAr3e se kATe hue campaka vRkSa kI taraha pRthvI para saba aMgoM se dhar3Ama se gira par3A / tatpazcAt dhanya sArthavAha thor3I dera bAda Azvasta huA-hoza meM AyA, usake prANa mAnoM vApisa lauTe, usane devadatta bAlaka kI saba ora DhUMDha-khoja kI, magara kahI bhI devadatta bAlaka kA patA na calA, chIMka Adi kA zabda bhI na suna par3A aura na samAcAra milA / taba vaha apane ghara para AyA / Akara bahumUlya bheMTa lI aura jahA~ nagararakSaka-kotavAla Adi the, vahA~ pahu~ca kara vaha bahumUlya bheMTa unake sAmane rakhI aura isa prakAra kahA-he devAnupriya ! merA putra aura bhadrA bhAryA kA Atmaja devadatta nAmaka bAlaka hameM iSTa hai,yAvat usakA nAma zravaNa karanA bhI durlabha hai to phila darzana kA to kahanA hI kyA hai ! dhanya sArthavAha ne Age kahAbhadrA ne devadatta ko snAna karA kara aura samasta alaMkAroM se vibhUSita karake paMthaka ke hAtha meM sauMpa diyA / yAvat paMthaka ne mere pairoM meM gira kara mujhase nivedana kiyA / to he devAnupriya ! maiM cAhatA hU~ ki Apa devadatta bAlaka kI saba jagaha mArgaNA-gaveSaNA kareM / [50] tatpazcAt una nagararakSakoM ne dhanya sArthavAha ke aisA kahane para kavaca taiyAra kiyA, use kasoM se bA~dhA aura zarIra para dhAraNa kiya / dhanuSa rUpI paTTikA para pratyaMcA cddh'aaii| Ayudha aura praharaNa grahaNa kiye / phira dhanya sArthavAha ke sAtha rAjagRha nagara ke bahuta-se
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA - 1/-/2/50 101 nikalane ke mArgoM yAvata daravoM, pIche khir3akiyoM, cher3iyoM, kile kI choTI khir3akiyoM, moriyoM, rAste mile kI jagahoM, rAseta alaga-alaga hone ke sthAnoM, juA ke akhAr3oM, madirApAna ke sthAnoM, vezyA ke gharoM, coroM ke gharoM, zrRMgATakoM trika, caukoM, aneka mArga milane ke sthAnoM, nAgadeva ke gRhoM, bhUtoM ke gRhoM, yakSagRhoM, sabhAsthAnoM, pyAuoM Adi meM talAza karate-karate rAjagRha nagara se bAhara nikale / jahAM jIrNa udyAna thA aura jahA~ bhagna kUpa thA, vahAM Aye / Akara usa kUpa meM niSprANa, nizceSTa evaM nirjIva devadatta kA zarIra dekhA, dekha kara 'hAya, hAya' 'aho akArya !' isa prakAra kaha kara unhoMne devadatta kumAra ko usa bhagna kUpa se bAhara nikAlA aura dhanya sArthavAha ke hAthoM meM sauMpa diyA / tatpazcAt ve nagarakSaka vijaya cora ke pairoM ke nizAnoM kA anusaraNa karate hue mAlukA-kaccha meM pahuMce / usake bhItara praviSTa hue / vijaya cora ko paMcoM kI sAkSIpUrvaka, corI ke mAla ke sAtha, gardana meM bA~dhA aura jIvita pakar3a liyA / phira asthi, muSTi se ghuTanoM aura kohaniyoM Adi para prahAra karake zarIra ko bhagna aura mathita kara diyA / usakI gardana aura donoM pITha kI tarapha bA~dha die / phira bAlaka devadatta ke AbharaNa kabje meM kiye / tatpazcAt vijaya cora ko gardana se bA~dhA aura mAlukAkaccha se bAhara nikale / rAjagRha nagara Aye / rAjagRha nagara meM praviSTa hue aura nagara ke trika, catuSka, catvara evaM mahApatha Adi mArgoM ke kor3oM ke prahAra, char3iyoM ke prahAra, chiva ke prahAra karate-karate aura usake Upara rAkha dhUla aura kacarA DAlate hue teja AvAja se ghoSita karate hue isa prakAra kahane lage 'he devAnupriya ! yaha vijaya nAma cora hai / yaha gIdha samAna mAMsabhakSI, bAlaghAtaka hai| he devAnupriya ! koI rAjA, rAjaputra athavA rAjA kA amAtya isake lie aparAdhI nahIM hai - koI niSkAraNa hI ise daMDa nahIM de rahA hai / isa viSaya meM isake apane kiye kukarma hI aparAdhI haiN|' isa prakAra kahakara jahA~ cAra kazAlA thI, vahA~ pahu~ce, vahA~ pahu~ca kara usa ber3iyoM se jakar3a diyA / bhojana-pAnI baMda kara diyA / tInoM saMdhyAkAloM meM cAbukoM, char3iyoM aura kaMbA Adi ke prahAra karane lage / tatvazcAt dhanya sArthavAha ne mitra, jJAti, nijaka, svajana, saMbaMdhI aura parivAra ke sAtha rote-rote, AkraMdana karate yAvat vilApa karate bAlaka devadatta ke zarIra kA mahAn Rddhi satkAra ke samUla ke sAtha nIharaNa kiyA / aneka laukika mRtakakRtya kiye / tatpazcAt kucha samaya vyatIta ho jAne para vaha usa zoka se rahita ho gayA / [51] tatpazcAt kisI samaya dhanya sArthavAha ko cugalakhoroM ne choTA-sA rAjakIya aparAdha lagA diyA / taba nagararakSakoM ne dhanya sArthavAha ko giraphtAra kara liyA / kArAgAra meM gaye / kArAgAra meM praveza karAyA aura vijaya cora ke sAtha eka hI ber3I meM bA~dha diyA / bhadrA bhAryAne agale dina yAvat sUrya ke jAjvalyamAna hone para vipula azana, pAna, khAdina aura svAdima bhojana taiyAra diyA / bhojana taiyAra karake bhojana rakhane kA piTaka ThIka-ThAka kiyA aura usameM bhojana ke pAtra rakha diye / phira usa piTaka ko lAMchita aura mudrita kara diyA / sugaMdhita jala se paripUrNa choTA-sA ghar3A taiyAra kiyA / phira paMthaka dAsa ceTaka ko AvAja dI aura kahA- 'he devAnupriya ! tU jA / yaha vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima lekara kArAgAra meM dhanya sArthavAha ke pAsa le jA / ' tatpazcAt paMthaka ne bhadrA sArthavAhI ke isa prakAra kahane para hRSTa-tuSTa hokara usa bhojana
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 AgamasUtra-hindI anuvAda piTaka ko aura uttama sugaMdhita jala se paripUrNa ghaTa ko grahaNa kiyA / rAjagRha ke madhyamArga meM hadoraka jahA~ kArAgAra thA aura jahA~ dhanya sArthavAha thA, vahA~ pahu~cA / bhojana kA piTaka rakha diyA / use lAMchana aura mudrA se rahita kiyA / phira bhojana ke pAtra lie, unheM dhoyA aura phira hAtha dhone kA pAnI diyA / dhanya sArthavAha ko vaha vipula azana, pAna, khAdina aura svAdima bhojana parosA / usa samaya vijaya cora ne dhanya sArthavAha se kahA - 'devAnupriya ! tuma mujhe isa vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana meM se saMvibhAga kro-|' taba dhanya sArthavAha ne uttara meM vijaya caura se kahA - he vijaya ! bhale hI maiM yaha vipula azana, pAna, khAdina aura svAdima kAkoM aura kuttoM ko de dUMgA athavA ukarar3e meM phaiMka dUMgA parantu tujha putraghAtaka, putrahantA, zatru, vairI, pratikUla AcaraNa karanevAle evaM pratyamitra-ko isa azana, pAna, khAdya aura svAdya meM se saMvibhAga nahIM kruuNgaa| isake bAda dhanya sArthavAha ne upa vipala azana. pAna. khAdya aura svAdya kA AhAra kiyA / AhAra karake paMthaka ko lauTA diyA-khAnA kara diyA / paMthaka dAsa ceTaka ne bhojana kA vaha piTaka liyA aura lekara jisa ora se AyA thA, isI ora loTa gayA / vipula azana, pAna, khAdina aura svAdima bhojana karane ke kAraNa dhanya sArthavAha ko mala-mUtra kI bAdhA utpanna huI / taba dhanya sArthavAha ne vijaya cora se kahA-vijaya ! calo, ekAnta meM caleM, jisase maiM malamUtra kA tyAga kara sakU~ / taba vijaya cora ne dhanya sArthavAha se kahA-devAnupriya ! tumane vipula azana, pAna, khAdina aura svAdima kA AhAra kiyA hai, ataeva tumheM mala aura mUtra kI bAdhA utpanna huI hai / maiM to ina bahuta cAbukoM ke prahAroM se yAvat latA ke prahAroM se tathA pyAsa aura bhUkha se pIr3ita ho rahA huuN| mujhe mala-mUtra kI bAdhA nahIM hai / jAne kI icchA ho to tumhI ekAnta meM jAkara mala-mUtra kA tyAga karo / dhanya sArthavAha vijaya cora ke isa prakAra kahane para mauna raha gayA / isake bAda thor3I dera meM dhanya sArthavAha uccAra-prastravaNa kI ati tIvra bAdhA se pIr3ita hotA huA vijaya cora se phira kahane lagA-vijaya, calo, yAvat ekAnta meM caleM / taba vijaya cora ne dhanya sArthavAha se kahA-devAnupriya ! yadi tuma usa vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima meM se saMvibhAga karo arthAt mujhe hissA denA svIkAra karo to maiM tumhAre sAtha ekAnta meM calU~ / dhanya sArthavAha ne vijaya se kahA-maiM tumheM usa vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima meM se saMvibhAga karU~gA-tatpazcAta vijaya ne dhanya sArthavAha ke isa artha ko svIkAra kiyA / phira vijaya, dhanya sArthavAha ke sAtha ekAnta meM gayA / dhanya sArthavAha ne mala-mUtra kA parityAga kiyA / jala se svaccha aura parama zuci huA / lauTakara apane sthAna para A gayA / tatpazcAt bhadrA sArthavAhI ne dUsare dina sUrya ke dedIpyamAna hone para vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima taiyAra karake paMthaka ke sAtha bhejA / yAvat paMthaka ne dhanya ko jimaayaa| taba dhanya sArthavAha ne vijaya cora ko usa vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima meM se bhAga diyA / tatpazcAt dhanya sArthavAha ne paMthaka dAsa ceTaka ko khAnA kara diyA / paMthaka bhojana-piTaka lekara kArAgAra se bAhara nikalA / nikalakara rAjagRha nagara ke bIcoM-bIca hokara jahA~ apanA ghara thA aura jahA~ bhadrA bhAryA thI vahA~ pahu~cA / vahA~ pahuMcakara usane bhadrA sArthavAhI se kahA-devAnupriya dhanya sArthavAha ne tumhAre putra ke ghAtaka yAvat duzmana ko usa vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima meM se hissA diyA hai /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/2/52 103 [52] taba bhadrA sArthavAhI dAsa ceTaka paMthaka ke mukha se yaha artha sunakara tatkAla lAla ho gaI, ruSTa huI yAvat misamisAtI huI dhanya sArthavAha para pradveSa karane lagI / tatpazcAt dhanya sArthavAha ko kisI samaya mitra, jJAti, nijaka, svajana, sambandhI aura parivAra ke logoM ne apane sAbhUta artha se-rAjadaNDa se mukta karAyA / mukta hokara vaha kArAgAra se bAhara nikalA / nikala kara jahA~ AlaMkarika sabhA thI, vahA~ pahuMcA / AlaMkarika-karma kiyA / phira jahA~ puSkariNI thI, vahA~ gayA / nIce kI ne kI miTTI lI aura puSkariNI meM avagAhana kiyA, jala se majana kiyA, snAna kiyA, balikarma kiyA, yAvat phira rAjagRha meM praveza kiyA / rAjagRha ke madhya meM hokara jahA~ apanA ghara thA vahA~ jAne ke lie khAnA huA / tatpazcAt dhanya sArthavAha ko AtA dekhakara rAjagRha nagara ke bahuta-se AtmIya janoM, zreSThI janoM tathA sArthavAha Adi ne usakI Adara kiyA, sanmAna se bulAyA, vastra Adi se satkAra kiyA namaskAra Adi karake sanmAna kiyA, khar3e hokara mAna kiyA aura zarIra kI kuzala pUchI / tatpazcAt dhanya sArthavAha apane ghara pahuMcA / vahA~ jau bAhara kI sabhA thI, jaise-dAsa, preSya, bhRtaka aura vyApAra ke hissedAra, unhoM bhI dhanya sArthavAha ko AtA dekhA / dekha kara pairoM meM gira kara kSema, kuzala kI pRcchA kI / vahA~ jo Abhyantara sabhA thI, jaise ki mAtA, pitA, bhAI, bahina Adi, unhoMne bhI dhanya sArthavAha ko AtA dekhA / dekhakara ve Asana se uTha khar3e hue, uThakara gale se galA milAkara unhoMne harza ke A~su bahAye / tatpazcAt dhanya sArthavAha bhadrA bhAryA ke pAsa gayA / bhadrA sArthavAhI ne dhanya sArthavAha ko apanI ora AtA dekhA / na usane Adara kiyA, na jAnA / na Agara karatI huI aura na jAnatI huI vaha mauna raha kara aura pITha phera kara baiThI rahI / taba dhanya sArthavAha ne apanI patnI bhadrA se isa prakAra kahA-devAnupriye ! mere Ane se tumheM santoSa kyoM nahIM hai ? harSa kyoM nahIM hai ? Ananda kyoM nahIM hai ? maiMne apane sArabhUta artha se rAjakArya se apane Apako chur3AyA he / taba bhadrA ne dhanya sArthavAha se isa prakAra kahA -devAnupriya ! mujhe kyoM santoSa, harSa aura Ananda hogA, jaba gi tumane mere putra keghAtaka yAvat vairI tathA pratyamitra ko usa vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana meM se saMvibhAga kiyA-hissA diyA / taba dhanyA sArthavAha ne bhadrA se kahA-'devAnupriye ! dharma samajhakara, tapa, kiye upakAra kA badalA, lokayAtrA, nyAya. nAyaka. sahacara. sahAyaka. athavA sahada samajhakara maine usa vipala. azana. pAna. khAdima aura svAdima meM se saMvibhAga nahIM kiyA hai / sivAya zarIra cintA ke aura kisI prayojana se saMvibhAga nahIM kiyA / ' dhanya sArthavAha ke isa spaSTIkaraNa se bhadrA hRSTa-tuSTa huI, vaha Asana se uThI, usane dhanya sArthavAha ko kaMTha se lagAyA aura usakA kuzala-kSema pUchA / phira snAna kiyA, yAvat prAyazcitta kiyA aura pA~coM indriyoM ke vipula bhoga bhogatI huI rahane lagI / tatpazcAt vijaya cora kArAgAra meM bandha, vadha, cAbUkoM keprahAra yAvat pyAsa aura bhUkha se pIr3ita hotA huA, mRtyu ke avasara para kAla karake nAraka rUpa se naraka meM utpanna huA / vaha kAlA aura atizaya kAlA dikhatA thA, vedanA kA anubhava kara rahA thA / vaha naraka se nikala kara anAdi ananta dIrgha mArga yA dIrghakAla vAle caturgati rUpa saMsAra-kAntAra meM paryaTana karegA / jambU ! isI prakAra hamArA jo sAdhu yA sAdhvI, AcArya yA upAdhyAya ke pAsa muNDita hokara, gRhatyAga kara, sAdhutva kI dIkSA aMgIkAra karake vipula maNi mauktika dhana kanaka aura
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda 104 sArabhUta ratno meM lubdha hotA haiM, usakI dazA bhI cora jesI hotI hai / [ 53 ] usa kAla aura usa samaya meM dharmaghoSa nAmaka sthavira bhagavanta jAti se utpanna, kula se sampanna, yAvat anukrama se calate hue, jahA~ rAjagRha nagara thA aura jahA~ guNazIla caityA thA, yathAyogya upAzraya kI yAcanA karake saMyama aura tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage rahe / unakA Agamana jAnakara pariSad nikalI / dharmaghoSa sthavira ne dharmadezanA / tatpazcAt dhanya sArthavAha ko bahuta logoM se yaha artha sunakara aura samajhakara aisA adhyavasAya, abhilASa, cintana evaM mAnasika saMkalpa utpanna huA - 'uttama jAti se sampanna sthavira bhagavAn yahA~ Aye haiM, yahA~ prApta hue haiM- A pahu~ce haiM / to maiM jAU~, sthavira bhagavAn ko vandana karU~, namaskAra karU~ / isa prakAra vicAra karake dhanya ne snAna kiyA, yAvta zuddhasApha tathA sabhA meM praveza karane yogya uttama mAMgalika vastra dhAraNa kiye / phira paidala cala kara jahA~ guNazIla caitya thA aura jahA~ sthavira bhagavAn the, vahA~ pahu~cA / vandanA kI, namaskAra kiyA / sthavira bhagavAn ne dhanya sArthavAha ko vicitra dharma kA upadeza diyA, arthAt aise dharma kA upadeza diyA jo jinazAsana ke sivAya anyatra sulabha nahIM hai / tatpazcAt dhanya sArthavAha ne dharmopadeza sunakara isa prakAra kahA- 'he bhagavan ! maiM nirgrantha pravacana para zraddhA karatA hU~ / yAvat vaha pravrajita ho gayA / yAvat bahuta varSo taka zrAmaNyaparyAya pAla kara, AhAra kA pratyAkhyAta karake eka mAsa kI saMlekhanA karake, anazana se sATha bhaktoM ko tyAga kara, kAlamAsa meM kAla karake saudharma devaloka meM deva ke rUpa meM utpanna huA / saudharma devaloka meM kinhIM - kinhIM devoM kI cAra palyopama kI sthiti kahI hai / dhanya nAmaka deva kI bhI cAra palyopama kI sthiti kahI hai / vaha dhanya nAmaka deva Ayu ke dalikoM kA kSaya karake, Ayukarma kI sthiti kA kSaya karake tathA bhava kA kSaya karake, deha kA tyAga karake anantara hI mahAvideha kSetra meM siddhi prApta karegA yAvat sarva dukhoM kA anta karegA / [ 54 ] jambU ! jaise dhanya sArthavAha ne 'dharma hai' aisA samajha kara yA tapa, pratyupakAra, mitra Adi mAna kara vijaya cora ko usa vipula azana, pAna, khAdina aura svAdima meM se saMvibhAga nahIM kiyA thA, sivAya zarIra kI rakSA karane ke / isI prakAra he jambU ! hamArA jo sAdhu yA sAdhvI yAvat pravrajita hokara snAna, upAmardana, puSpa, gaMdha, mAlA, alaMkAra Adi zrRMgAra ko tyAga karake azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra karatA hai, so isa audArika zarIra ke varNa ke lie, rUpa ke lie yA viSaya-sukha ke lie nahIM karatA / jJAna, darzana aura cAritra ko vahana karane ke sivAya usakA anya koI prayojana nahIM hotA / vaha sAdhuoM sAdhviyoM zrAvako aura zrAvikAoM dvArA isa loka meM arcanIya vaha sarva prakAra se upAsanIya hotA hai / paraloka meM bhI vaha hastachedana, karNachedana aura nAsikAchedana ko tathA isI prakAra hRdaya ke utpATana evaM vRSaNoM ke utpATana aura udbandhana Adi kaSToM ko prapAta nahIM karegA / vaha anAdi ananta dIrghamArga vAle saMsAra rUpa aTavI ko pAra karegA, jaise dhanya sArthavAha ne kiyA / he jambU ! bhagavAn mahAvIra ne dvitIya jJAta - adhyayana kA yaha artha kahA hai / adhyayana - 2 - kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa adhyayana - 3- 'aMDa' [ 55 ] bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAn mahAvIra ne jJAtAdharmakathA ke dvitIya adhyayana
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/3/55 105 kA yaha artha pharmAyA hai to tIsare adhyayana kA kyA pharmAyA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM campA nAmaka nagarI thI / ( varNana) usa campA nagarI se bAhara IzAna koNa meM subhUmibhAga nAmaka eka udyAna thA / vaha sabhI RtuoM ke phUloM-phaloM se sampanna rahatA thA aura ramaNIya thA / nandana-vana ke samAna zubha thA yA sukhakAraka thA tathA sugaMdhayukta aura zItala chAyA se vyApta thA / usa subhUmibhAga udyAna ke uttara meM, eka pradeza meM, eka mAlukAkaccha thA, usa mAlukAkaccha meM eka zreSTha mayUrI ne puSTa, paryAyAgata cAvaloM ke piMDa ke samAna zveta varNavAle, vraNa rahita, upadrava rahita tathA polI muTThI ke barAbara, do mayUrI ke aMDoM kA prasava kiyA / vaha apane pAMkhoM kI vAyu se unakI rakSA karatI, unakA saMgopana karatI aura saMveSTana karatI huI rahatI thI / usa campAnagarI meM do sArthavAha - putra nivAsa karate the / jinadatta putra aura sAgaradatta putra / donoM sAtha hI janme the, sAtha hI bar3e hue the, sAtha hI dhUla meM khele the, sAtha hI vivAhita hue the athavA eka sAtha rahate hue eka-dUsare ko dekhane vAle the donoM kA paraspara anurAga thA / eka, dUsare kA anusaraNa karatA thA, eka, dUsare kI icchA ke anusAra calatA thA / donoM eka dUsare ke hRdaya kA icchita kArya karate the aura eka-dUsare ke gharoM meM kRtya aura karaNIya / huthe / [56] tatpazcAt ve sArthavAhaputra kisI samaya ikaTThe hue eka ke ghara meM Aye ora eka sAtha baiThe the, usa samaya unameM Apasa meM isa prakAra vArtAlApa huA - 'he devAnupriya ! jo bhI hame sukha, duHkha, pravrajyA athavA videza gamana prApta ho, usa saba kA hameM eka dUsare ke sAtha hI nirvAha karanA cAhie / isa prakAra kaha kara donoM ne Apasa meM isa prakAra kI pratijJA aMgIkara karake apane-apane kArya meM laga gaye / [ 57 ] usa campAnagarI meM devadattA nAmaka gaNikA nivAsa karatI thI / vaha samRddha thI, vaha bahuta bhojana - pAna vAlI thI / causaTha kalAoM meM paMDitA thI / gaNikA ke causaTha guNoM se yukta thI / unatIsa prakAra kI vizeSa krIDAe~ karanevAlI thI / kAmakrIDA ke ikkIsa guNoM meM kuzala thI / battIsa prakAra ke puruSa ke upacAra karane meM kuzala thI / usake sote hue nau aMga jAgrata ho cuke the / aThAraha prakAra kI desI bhASAoM meM nipuNa thI / vaha aisA sundara veSa dhAraNa karatI thI, mAno zrRMgArasa kA sthAna ho / sundara gati, upahAsa, vacana, ceSTA, vilAsa evaM lalica saMlApa karane meM kuzala thI / yAMgya upacAra karane meM catura thI / usake ghara para dhvajA phaharAtI thI / eka hajAra denevAle ko prApta hotI thI / rAjA ke dvArA use chatra, cAmara aura bAla vyajana pradAna kiyA gayA thA / vaha karNIratha nAmaka vAhana para ArUDha hokara AtI jAtI thI, yAvat eka hajAra gaNikAoM kA Adhipatya karatI huI rahatI thI / ve sArthavAhaputra kisI samaya madhyAhnakAla meM bhojana karane ke anantara Acamana karake, hAtha-paira dhokara svaccha hokara, parama pavitra hokara sukhada AsanoM para baiThe / usa samaya una donoM meM Apasa meM isa prakAra kI bAta-cIta huI- 'he devAnupriya ! apane lie yaha acchA hogA ki kala yAvat sUrya ke dedIpyamAna hone para vipula azana, pAna, khAdima, aura svAdima tathA dhUpa, puSpa, gaMdha aura vastra sAtha meM lekara devadattA gaNikA ke sAtha subhUmibhAga nAmaka udyAna meM udyAna kI zobhA kA anubhava karate hue vicareM / ' isa prakAra kahakara donoM ne eka dUsare kI bAta svIkAra kI / dUsare dina sUryodaya
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 AgamasUtra-hindI anuvAda hone para kauTumbika puruSoM ko bulAkara isa prakAra kahA ___'devAnupriyo ! tuma jAo aura vipula azana,pAna, khAdima aura svAdima taiyAra karo / taiyAra karake usa vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima ko tathA dhUpa, puSpa Adi ko lekara jahA~ subhUmibhAga nAmaka udyAna hai aura jahA~ nandA puSkariNI haiM, vahA~ jAo / nandA puSkariNI ke samIpa sthUNAmaMDapa taiyAra karo / jala sIMca kara, jhAr3a-buhAra kara, lIpa kara yAvat bnaao| yaha saba karake hamArI bATa-rAha dekhanA / ' yaha sunakara kauTumbika puruSa AdezAnusAra kArya karake yAvat unakI bATa dekhane lage / tatpazcAt sArthavAhaputroM ne dUsarI bAra kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura bulAkara kahA-'zIghra hI eka samAna khura aura pUMchavAle, eka se citrita tIkhe sIMgoM ke agrabhAga vAle, cA~dI kI ghaMTiyoM vAle, svarNajaTita sUta kI Dora kI nAtha se baMdhe hue tathA nIlakamala kI kalaMgI se yukta zreSTha javAna baila jisameM jute hoM, nAnA prakAra kI maNiyoM kI, ratnoM kI aura svarNa kI ghaMTiyoM ke samUha se yukta tathA zreSTha lakSaNoM vAlA ratha le Ao / ' ve kauTumbika puruSa AdezAnusAra stha upasthita karate haiM / tatpazcAt una sArthavAhaputroM ne snAna kiyA, yAvat ve ratha para ArUDha hue / devadattA gaNikA ke ghara Aye / vAhana se nIce utare aura devadattA gaNikA ke ghara meM praviSTa hae / usa samaya devadattA gaNikA ne sArthavAhaputroM ko AtA dekhA / vaha hRSTa-tuSTa hokara Asana se uThI aura sAta-ATha kadama sAmane gaI / usane sArthavAhaputroM se kahA-devAnupriya ! AjJA dIjie, Apake yahA~ Ane kA kyA prayojana hai ? tatpazcAt sArthavAhaputroM ne devadattA gaNikA se kahA-'devAnupriya ! hama tumhAre sAtha subhUmibhAga nAmaka udyAna kI zrI kA anubhava karate hue vicaranA cAhate haiM / ' gaNikA devadattA ne usa sArthavAhaputroM kA yaha kathana svIkAra kiyA / snAna kiyA, maMgalakRtya kiyA yAvat lakSmI ke samAna zreSTha veSa dhAraNa kiyA / jahA~ sArthavAha-putra the vahA~ A gaI / ve sArthavAhaputra devadattA gaNikA ke sAtha yAna para ArUDha hue aura jahA~ subhUmibhAga udyAna thA aura jahA~ nandA puSkariNI thI, vahA~ pahu~ce / yAna se nIce utare / naMdA puSkariNI meM avagAhana kiyA / jala-majjana kiyA, jala-krIr3A kI, snAna kiyA aura phira devadattA se sAtha bAhara nikale / jahA~ sthUNAmaMDapa thA vahA~ Aye / sthUNAmaMDapa meM praveza kiyA / saba alaMkAroM se vibhUSita hue, Azvasta hue, vizvasta hue zreSTha Asana para baiThe / devadattA gaNikA ke sAtha usa vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima tathA dhUpa, puSpa, gaMdha aura vastra kA upabhoga karate hue, vizeSarUpa se AsvAdana karate hue, vibhAga karate hue evaM bhogate hue vicarane lage / bhojana ke pazcAt devadattA ke sAtha manuSya saMbaMdhI vipula kAmabhoda bhogate hue vicarane lage / __[58] tatpazcAt ve sArthavAhaputradina ke pichale prahAra meM devadattA gaNikA ke sAtha sthUNAmaMDapa se bAhara nikalakara hAtha meM hAtha jAlakara, subhUmibhAga meM bane hue AlinAmaka vRkSoM ke gRhoM meM, kadalI-gRhoM meM, latAgRhoM meM, Asana gRhoM me,prekSaNagRhoM meM, maMDana karane ke gRhoM meM, mohana gRhoM meM, sAla vRkSoM ke gRhoM meM, jAlIvAle gRhoM meM tathA puSpagRhoM meM udyAna kI zobhA kA anubhava karate hue ghUmane lage / [59] tatpazcAt ve sArthavAhadAraka jahA~ mAlukAkaccha thA, vahA~ jAne ke lie pravRtta hue / taba usa vanamayUrI ne sArthavAhaputroM ko AtA dekhA / vaha Dara gaI aura ghabarA gaI / vaha
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/3/59 107 jora-jora se AvAja karake kekAva karatI huI mAlukAkaccha se bAhara nikalI / eka vRkSa kI jAlI para sthita hokara una sArthavAhaputroM ko tathA mAlukAkaccha ko apalaka dRSTi se dekhane lgii| taba una sAtavAhapukSoM ne Apasa meM eka dUsare ko bulAyA aura isa prakAra kahA'devAnupriya ! yaha vanamayUrI hameM AtA dekhakara bhayabhIta huI, stabdha raha gaI, trAsa ko prApta huI, udvigna huI, bhAga gaI aura jora-jora kI AvAja karake yAvat hama logoM ko tathA mAlukAkaccha ko punaHpunaH dekha rahI haiM, ataeva isako koI kAraNa honA cAhie / ' ve mAlukA-kaccha ke bhItara ghuse / unhoMne vahA~ de puSTa aura anukrama se vRddhi prApta mayUrI-aMDe yAvat dekhe, eka dUsare ko AvAja dekara isa prakAra kahA he devAnupriya ! vanamayUrI ke ina aMDoM ko apanI uttama jAti kI murgI ke aMDoM meM DalavA denA, apane lie acchA rahegA / aisA karane se apanI jAtivanta murgiyoM ina aMDoM kA aura apane aMDoM kA apane paMkhoM kI havA se rakSaNa karatI aura sambhAlatI rahegI to hamAre do krIDA karane ke mayUrI-bAlaka ho jAyeMge / ' isa prakAra kahakara unhoMne eka dUsare kI bAta svIkAra kI / apane-apane dAsaputroM ko bulAyA / isa prakAra kahA-he devAnupriya ! tuma jaao| ina aMDoM ko lekara apanI uttama jAti kI murgiyoM ke aMDoM meM DAla do / ' una dAsaputroM ne una dono aMDoM ko murgiyoM ke aMDoM meM milA diyA / tatpazcAt ve sArthavAhaputra devadattA gaNikA ke sAtha subhUmibhAga udyAna meM udyAna kI zobhA kA anubhava karate hue vicaraNa karake usI yAna para ArUDha hokara jahAM campA nagarI thI aura jahA~ devadattA gaNikA ke ghara Aye / devadattA gaNikA ke ghara meM praveza kiyA / devadattA gaNikA ko vipula jIvikA ke yogya prItidAna diyA / usakA satkAra-sanmAna kiyA / donoM devadattA ke ghara se bAhara nikala kara jahA~ apane-ape ghara the, vahA~ Aye / Akara apane kArya meM saMlagna ho gaye / [60] tatpazcAt unameM jo sAgaradatta kA putra sArthavAhadAraka thA, vaha kala sUrya ke dedIpyamAna hone para jahA~ vanamayUrI kA aMDA thA, vahA~ AyA / Akara usa mayUrI aMDe meM zaMkita huA, usake phala kI AkAMkSA karane lagA ki kaba isase abhISTa phala kI prApti hogI? vicikitsA ko prApta haA bheda ko prApta haA, kaluSatA ko prApta haA / ataeva vaha vicAra karane lagA ki mere isa aMDe meM se krIDA karane kA mayUrI-bAlaka utpanna hogA athavA nahIM hogA ? vaha bAra-bAra usa aMDe ko uddhartana karane lagA, AsAraNa karane lagA saMsAraNa karane lagA, calAne lagA, hilAne lagA, karane lagA, bhUmi ko khodakara usameM rakhane lagA aura bArabAra use kAna ke pAsa le jAkara bajAne lagA / tadanantara vaha mayUrI-aMDA bAra-bAra uddhartana karane se yAvat nirjIva ho gayA / sAgaradatta kA putra sArthavAhadAraka kisI samaya jahA~ mayUrI kA aMDA thA vahA~ aayaa| usa mayUrI-aMDe ko usane pocA dekhA / dekhakara 'oha ! yaha mayUrI kA baccA merI krIyA karane ke yogya na huA' aisA vicAra karake khedakhinnacitta hokara cintA karane lgaa| usake saba manoratha viphala ho ge| AyuSman zramaNo ! isa prakAra jo sAdhu yA sAdhvI AcArya yA upAdhyAna ke samIpa pravrajyA grahaNa karake pA~ca mahAvratoM ke viSaya meM athavA SaT jIvanikAya ke viSaya meM athavA nirgrantha pravacana ke viSaya meM zaMkA karatA hai yA kaluSatA ko prApta hotA hai, vaha isI bhava meM bahuta-se sAdhuoM, sAdhviyoM, zrAvakoM aura zrAvikAoM ke dvArA hIlanA karane yogya-mana se
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 AgamasUtra-hindI anuvAda nindA karane yogya, samakSa meM hI gardA karane yogya aura paribhava ke yogya hotA hai / para bhava meM bhI bahuta daMDa pAtA hai yAvat / paribhramaNa karegA / [61] jinadatta kA putra jahAM mayUrI kA aMDA thA, vahA~ AyA / Akara usa mayUrI ke aMDe ke viSaya meM niHzaMka rahA / 'mere isa aMDe meM se krIDA karane ke lie bar3hiyA golAkAra mayUrI-bAlaka hogA' isa prakAra nizcaya karake, usa mayUrI ke aMDe ko usane bAra-bAra ulaTApalaTA nahIM yAvat bajAyA nahIM Adi / isa kAraNa ulaTa-palaTa na karane se aura na bajAne se usa kAla aura usa samaya meM arthAt samaya kA paripAka hone para vaha aMDA phUTA aura mayUrI ke bAlaka kA janma huA / tatpazcAt jinadatta ke putra ne usa mayUrI ke bacce ko dekhA / dekhakara hRSTa-tuSTa hokara mayUra-poSakoM ko bulAyA / isa prakAra kahA-devAnupriyo ! tuma mayUra ke isa bacce ko aneka mayUra ko poSaNa dene yogya padArthoM se anukrama se saMrakSaNa karate hue aura saMgopana karate hue bar3A karo aura nRtyakalA sikhalAo / taba usa mayUrapoSakoM ne jinadatta ke putra kI yaha bAta svIkAra kI / usa mayUra-bAlaka ko grahaNa kiyA / grahaNa karake jahA~ apanA ghara thA vahA~ Aye / Akara usa mayUra-bAlaka ko yAvat nRtya kalA sikhalAne lage / tatpazcAt mayUrI kA baccA bacapana se mukta huA / usameM vijJAna kA pariNamana huaa| yuvAvasthA ko prApta huA / lakSaNoM aura tila Adi vyaMjanoM ke guNoM se yukta huA / caur3AI rUpa mAna, sthUlatA rUpa unmAna aura lambAI rUpa pramANa se usake paMkhoM aura picchoM kA samUha paripUrNa huA / usake paMkha raMga-biraMge ho gae / unameM saikar3oM candraka the / vaha nIle kaMTha vAlA aura nRtya karane ke svabhAva vAlA huA / eka cuTakI bajAne se aneka prakAra ke saikar3oM kekAva karatA huA vicaraNa karane lagA / tatpazcAt mayUrapAlakoM ne usa mayUra ke bacce ko bacapana se mukta yAvat kekAraNa karatA huA dekha kara usa mayUra-vacce ko grahaNa kiyA / jinadatta ke putra ke pAsa le gaye / taba jinadatta ke putra sArthavAhadAraka ne mayUra-bAlaka ko bacapana se mukta yAvat kekAva karatA dekhakara, hRSTa-tuSTa horaka unheM jIvikA ke yogya vipula prItidAna diyA / prItidAna dekara vidA kiyA / tatpazcAt vaha mayUra-bAlaka jinadatta ke putra dvArA eka cuTakI bajAne para lAMgUla ke bhaMga ke samAna apanI gardana Ter3hI karatA thA / usake zarIra para pasInA A jAtA thA athavA usake netra ke kone zveta varNa ke ho gaye the / vaha bikhare picchoM vAle donoM paMkhoM ko zarIra se judA kara letA thA / vaha candraka Adi se yukta picchoM ke samUha ko U~cA kara letA thA aura saikar3oM kekArAva karatA huA nRtya karatA thA / tatpazcAt vaha jinadatta kA putra usa mayUra-bAlaka ke dvArA campAnagarI ke zrRMgATakoM, mArgoM meM saikar3oM, hajAroM aura lAkhoM kI hor3a meM vijaya prApta karatA thA / he AyuSmAn zramaNo ! isI prakAra hamArA jo sAdhu yA sAdhvI dIkSita hokara pA~ca mahAvratoM meM, SaT jIvanikAya meM tathA nirgrantha-pravacana meM zaMkA se rahita, kA~kSA se rahita tathA vicikitsA se rahita hotA haiM, vaha isI bhava meM bahuta se zramaNoM evaM zramaNiyoM meM mAna-sammAna prApta karake yAvat saMsAra rUpa aTavI ko pAra karegA / he jambU ! isa prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra ne jJAtA ke tRtIya adhyayana kA artha pharamAyA hai / adhyayana-3-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/4/62 109 ( adhyayana-4- kUrma, [62] 'bhagavan ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne jJAta aMga ke cauthe jJAta-adhyayana kA kyA artha pharamAyA hai ?' he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM vANArasI nAmaka nagarI thii| usa vANArasI nagarI ke bAhara gaMgA nAmaka mahAnadI ke IzAna koNa meM mRtagaMgAtIradraha nAmaka eka draha thA / usake anukrama se sundara suzobhita taTa the / jala gaharA aura zItala thA / svaccha evaM nirmala jala se paripUrNa thA / kamaliniyoM ke pattoM aura phUloM kI pAMkhur3iyoM se AcchAdita thA / bahuta se utpaloM, padmoM, kumudoM, nalinoM tathA subhaga, saugaMdhika, puNDarIka, mahApuNDarIka, zatapatra, sahasrapatra Adi kamaloM se tathA kesarapradhAna anya puSpoM se samuddha thA / isa kAraNa vaha Anandajanaka, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa thA / usa draha meM saikar3oM, sahastroM aura lAkhoM matssoM kacchoM,grAhoM, aura suMsumAra jAti ke jalacara jIvoM ke samUha bhaya se rahita, udvega se rahita, sukhapUrvaka ramate-ramate vicaraNa karate the| usa mRtagaMgAtIra draha ke samIpa eka bar3A mAlukAkaccha thA / (varNana) usa mAlukAkaccha meM do pApI zrRMgAla nivAsa karate the / ve pApa kA AcaraNa karanevAle, caMDa raudra iSTa vastu ko prApta karane meM dattacitta aura sAhasI the / unake hAtha paira raktaraMjita rahate the / ve mAMsa ke arthI, mAMsAhArI, mAMsapriya evaM mAMsalolupa the / mAMsa kI gaveSaNA karate hue rAtri aura sandhyA ke samaya ghUmate tho aura dina meM chipe rahate the / tatpazcAt kisI samaya, sUrya ke bahuta samaya pahale asta ho jAne para, sandhyAkAla vyatIta ho jAne para, jaba koI virale manuSya hI calate-phirate the aura saba manuSya apane-apane gharoM meM vizrAma kara rahe the , taba mRtagaMgAtIra hrada meM se AhAra ke abhilASI do kachue bAhara nikale / ve AsapAsa cAroM ora phirate hue apanI AjIvikA karate hue vicaraNa karane lage / - AhAra ke arthI yAvat AhAra kI gaveSaNA karate hue ve donoM pApI zrRMgAla mAlukAkaccha se bAhara nikale / jahA~ mRtagaMgAtIra nAmaka hrada thA, vahA~ Ae / usI mRtagaMgAtIra hrada ke pAsa idhara-udhara cAroM ora phirane lage aura AhAra kI khoja karate hue vicaraNa karane lage una pApI siyAroM ne una do kachuoM ko dekhA / donoM kachue ke pAsa Ane ke lie pravRtta hue / una kachuoM ne una pApI siyAroM ko AtA dekhA / ve Dare, trAsa ko prApta hue, bhAgane lage, uddhega ko prApta hue aura bahuta bhayabhIta hue / unhoMne apane hAtha paira aura grIvA ko apane zarIra meM gopita kara liyA-chipA liyA, nizcala, nispaMda aura mauna raha gae / ve pApI siyAra, vahA~ aae| una kachuoM ko saba tarapha se phirAne-ghumAne lage, sthAnAntarita karane lage, sarakAne haTAne lage, calAne lage, sparza karane lage, hilAne lage, kSubdha karane lage, nAkhUnoM se phAr3ane lage aura dA~toM se cIthane lage, kintu una kachuoM ke zarIra ko thor3I bAdhA, adhika bAdhA yA vizeSa bAdhA utpanna karane meM athavA unakI camar3I chedane meM samartha na ho sake / una pApI siyAroM ne isa kachuoM ko dUsarI bAra aura tIsarI bAra saba ora se ghumAyA-phirAyA, kintu yAvat ve unakI camar3I chedane samartha na hue / taba ve zrAnta ho gaye-tAnta ho gae aura zarIra tathA mana donoM se thaka gae tathA kheda ko prApta hue / dhIme-dhIme pIche lauTa gaye, ekAnta meM cale gaye aura nizcala, nispaMda tathA mUka hokara Thahara gaye /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 AgamasUtra-hindI anuvAda / una donoM kachuoM meM se eka kachue ne una pApI siyAroM ko bahuta samaya pahale aura dUra gayA jAna kara dhIre-dhIre apanA eka paira bAhara nikAlA / una pApI siyAroM ne dekhA ki usa kachue ne dhIre-khIre eka paira nikAlA hai / yaha dekhakara ve dono utkRSTa gati se zIghra, capala, tvarita, caMDa, jayayukta aura vegayukta rUpa se jahA~ vaha kachuA thA, vahA~ gaye / usake mAMsa aura rakta kA AhAra kiyA / AhAra karake ve kachue ko ulaTa-ulaTa kara dekhane lage, kintu yAvat usakI camar3I chedane meM samartha na hue / taba ve dUsarI bAra haTa gae / isI prakAra cAroM pairoM ke viSaya meM kahanA yAvat kachue ne grIvA bAhara nikAlI / yaha dekha kara ve zIghra hI usake samIpa Ae / unhoMne nAkhUnoM se vidAraNa karake aura dA~toM se tor3a kara usake kapAla ko alaga kara diyA / alaga karake kachue ko jIvana-rahita kara diyA / jIvana-rahita karake usake mAMsa aura rudhira kA AhAra kiyA / isI prakAra he AyuSman zramaNo ! hamAro jo nirgrantha athavA nirgranthI AcArya yA upAdhyAya ke nikaTa dIkSita hokara pA~coM indriyoM kA gopana nahIM karate haiM, ve isI bhava meM bahuta sAdhuoM, sAdhviyoM, zrAvakoM, zrAvikAoM dvArA hIlatatA karane yogya hote haiM aura paraloka meM bhI bahuta daMDa pAte haiM, yAvat ananta saMsAra meM paribhramaNa karate haiM, jaise apanI indriyoM-aMgoM kA gopana na karane vAlA vaha kachuA mRtyu ko prApta huA / tatpazcAt ve pApI siyAra jahA~ dUsarA kachuA thA, vahA~ pahu~ce / pahu~ca kara usa kachue ko cAroM tarapha se, saba dizAoM se ulaTa-ulaTa kara dekhane lage, yAvat dAMtoM se tor3ane lage, parantu usakI camar3I kA chedana karane meM samartha na ho sake / tatpazcAt ve pApI siyAra dUsarI bAra aura tIsarI bAra dUra cale gaye kintu kachue ne apane aMga bAhara na nikAle, ataH ve usa kachue ko kucha bhI AbAdhA yA vibAdhA utpanna ne kara sake / yAvat usakI camar3I chedane meM bhI samartha na ho sake / taba ve zrAnta, klAnta aura paritAnta hokara tathA khinna hokara jisa dizA se Ae the, usI dizA meM lauTa gae / tatpazcAt usa kachue ne una pApI siyAroM ko cirakAla se gayA aura dUra gayA jAna kara dhIre-dhIre apanI grIvA bAhara nikAlI / grIvA nikAlakara saba dizAoM meM avalokana kiyA / avalokana karake ekasAtha cAroM paira bAhara nikAle aura utkRSTa kUrmagati se daur3atA-daur3atA jahAM mRtagaMgAtIra nAmaka hRda thA, vahAM jA phuNcaa| vahA~ Akara mitra, jJAta, nijaka, svajana, saMbaMdhI aura parijanoM se mila gayA / he AyuSman zramaNo ! isI prakAra hamArA jo zramaNa yA zramaNI pAMcoM indriyoM kA gopana karatA hai, jaise usa kachue ne apanI indriyoM ke gopana karake rakhA thA,vaha isI bhava meM bahusaMkhyaka zramaNoM, zramaNiyoM, zrAvakoM aura zrAvikAoM dvArA arcanIya vandanIya namaskaraNIya pUjanIya satkaraNIya aura sammAnanIya hotA hai / vaha kalyANa maMgala devasvarUpa evaM caityasvarUpa tathA upAsanIya banatA hai / paraloka meM use hAthoM, kAnoM aura nAka ke chedana ke duHkha nahIM bhogane par3ate / hRdaya ke utpATana, vRSaNoM-aMDakoSoM ke ukhAr3ane, phAMsI car3hane Adi ke kaSTa nahIM jhelane par3ate / vaha anAdi-ananta saMsAra-kAMtAra ko pAra kara jAtA hai / he jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne cauthe jJAtAdhyayana kA yaha artha kahA hai, vaisA hI maiM kahatai hU~ / adhyayana-4-munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/5/63 111 (adhyayana-5-zailaka) [63bhagavana ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne pA~caveM jJAta-adhyayana kA kyA artha kahA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM dvAravatI nagarI thI / vaha pUrva-pazcima meM lambI aura uttara-dakSiNa meM caur3I thI / nau yojana caur3I aura bAraha yojana lambI thI / vaha kubera kI mati se nirmita huI thI / suvarNa ke zreSTha prAkAra se aura paMcaraMgI nAna maNiyoM ke bane kaMgUroM se zobhita thI / alakApurI samAna sundara thI / usake nivAsI jana pramodayukta evaM krIr3A karane meM tatpara rahate the / vaha sAkSAt devaloka sarIkhI thii| usa dvArakA nagarI ke bAhara IzAnakoNa meM raivataka nAmaka parvata thA / vaha bahuta U~cA thA / usake zikhara gagana-tala ko sparza karate the / vaha nAnA prakAra ke gucchoM, gulmoM, latAoM aura balliyo se vyApta thA / haMsa, mRga, mayUra, kroMca, sArasa, cakravAka, maganasArikA aura koyala Adi pakSiyoM ke jhuMDoM se vyApta thA / usameM aneka taTa aura gaMDazaila the / bahusaMkhyaka guphAeM thIM / jharane,prapAta, prAgbhAra aura zikhara the / vaha parvata apsarAoM ke samUhoM, devoM ke samUhoM, cAraNa muniyoM aura vidyAdharoM ke mithunoM se yukta thA / usameM dazAra vaMza ke samudravijaya Adi vIra puruSa the, jo ki neminAtha ke sAtha hone ke kAraNa tInoM lokoM se bhI adhika balavAn the, nitya naye utsava hote rahate the / vaha parvata saumya, subhaga, dekhane meM priya, surUpa, prasannatA pradAna karanevAlA, darzanIya, abhirUpa tathaA pratirUpa thA / usa raivataka parvata se na adhika dUra aura na adhika samIpa eka nandanavana nAmana udyAna thA / vaha saba RtuoM saMbaMndhI puSpoM aura phaloM se samRddha thA, manohara thA / nandanavana ke samAna Anandaprada, darzanIya, abhirUpa tathA pratirUpa thA / usa udyAna ke ThIka vIcoMbIca surapriya nAmakadivya yakSa-Ayatana thA / usa dvArakA nagarI meM mahArAja kRSNa nAmaka vAsudeva nivAsa karate the / vaha vAsudeva vahAM samudravijaya Adi daza dazAroM, baladeva Adi pA~ca mahAvIroM, ugrasena Adi solaha hajAra rAjAoM, pradyumna Adi sAr3he tIna karor3a kumAroM, zAmba Adi sATha hajAra durdAnta yoddhAoM, vIrasena Adi ikkIsa hajAra puruSoM-mahAn puruSArtha vAle janoM, mahAsena Adi chappana hajAra balavAn puruSoM, rukmiNI Adi battIsa hajAra rAniyoM, anaMgasenA Adi aneka sahastra gaNikAoM tathA anya bahuta-se IzvaroM talavaroM yAvat sArthavAha Adi kA evaM uttara dizA meM vaitADhya parvata paryanta tathA anya tIna dizAoM meM lavaNasamudra paryanta dakSiNArdha bharata kSetra kA aura dvArakA nagarI kA adhipatitva karate hue aura pAlana karate hue vicarate the / [64] dvArakA nagarI meM thAvaccA nAmaka eka gAthApatnI nivAsa karatI thI / vaha samRddhi vAlI thI yAvat bahuta loga milakara bhI usakA parAbhava nahIM kara sakate the / usa thAvaccA gAthApatnI kA thAvaccaputra nAmaka sArthavAha kA bAlaka putra thaa| usake hAtha-paira atyanta sukumAra the / vaha paripUrNa pAMcoM indriyoM se yukta sundara zarIvAlA, pramANopeta aMgopAMgoM se sampanna aura candramA ke samAna saumya AkRtivAlA thA / sundara rUpavAn thA / usa thAvaccA gAthApatnI ne usa putra ko kucha adhika ATha varSa kA huA jAnakara zubhatithi, karaNa, nakSatra aura muharta meM kalAcArya ke pAsa bhejA / phira bhoga bhogane meM samartha huA jAnakara ibhyakula kI battIsa kumArikAoM ke sAtha eka hI dina meM pANigrahaNa karAyA / prAsAda Adi battIsa-battIsa kA
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda dAyajA diyA / vaha ibhyakula kI battIsa kumArikAoM ke sAtha vipula zabda, sparza, rasa, rUpa, varNa aura gaMdha kA bhoga-upabhoga karatA huA rahane lagA / usa kAla aura usa samaya meM arihanta ariSTanemi padhAre / dharma kI Adi karanevAle, tIrtha kI sthApanA karanevAle, Adi varNana bhagavAn mahAvIra ke samAna hI samajhanA / vizeSatA yaha hai ki bhagavAn ariSTanemi dasa dhanuSa U~ce the, nIlakamala, bhaiMsa ke sIMga, nIla gulikA aura alasI ke phUla ke samAna zyAma kAnti vAle the / aThAraha hajAra sAdhuoM se aura cAlIsa hajAra sAdhvioM se parivRta the / ve bhagavAn ariSTanemi anukrama se vihAra karate hue sukhapUrvaka grAmAnugrAma padhArate hue jahA~ dvArakA nagarI thI, jahA~ giranAra parvata thA, jahA~ nandanavana nAmaka udyAna thA, jahA~ surapriya nAmaka yakSa kA yakSAyanata thA aura jahA~ azoka vRkSa thA, vahIM pdhaare| saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / nagarI se pariSad nikalI / bhagavAn ne use dharmopadeza diyA / tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne yaha kathA sunakara kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura kahA - zIghra hI sudharmA sabhA meM jAkara meghoM ke samUha jaisI dhvani vAlI evaM gambhIra tathA madhura zabda karane vAlI kaumudI bherI bajAo / ' taba ve kauTumbika puruSa, kRSNa vAsudeva dvArA isa prakAra AjJA dene para hRSTa-tuSTa hue, AnaMdita hue / yAvat mastaka para aMjali karake AjJA aMgIkAra kI / aMgIkAra karake kRSNa vAsudeva ke pAsa se cale / jahA~ dharmA sabhA thI aura jahA~ kaumudI nAmaka bherI thI, vahA~ Akara megha-samUha ke samAna dhvani vAlI tathA gaMbhIra evaM madhura karane vAle bherI bajAI / usa samaya bherI bajAne para snigdha, madhura aura gaMbhIra pratidhvani karatA huA, zaradaRtu ke medha jaisA bherI kA zabda huA / usa kaumudI bherI kA tAr3ana karane para nau yojana caur3I aura bAraha yojana lambI dvArakA nagarI ke zrRMgATaka, trika, catuSka, catvara, kaMdarA, guphA, vivara, kuhara, girizikhara, nagara ke gopura, prAsAda, dvAra, bhavana, devakula Adi samasta sthAnoM meM, lAkhoM pratidhvaniyoM se yukta hokara, bhItara aura bAhara ke bhAgoM sahita sampUrNa dvArakA nagarI ko zabdAyamAna karatA huA vaha zabda cAroM ora phaila gayA / tatpazcAt nau yojana caur3I aura bAhara yojana lambI dvArakA nagarI meM samudravijaya Adi dasa dazAra aneka hajAra gaNikAe~ usa kaumudI bherI kA zabda sunakara evaM hRdaya meM dhAraNa karake hRSTatuSTa, prasanna hue / yAvat sabane snAna kiyA / lambI laTakane vAlI phUla-mAlAoM ke samUha ko dhAraNa kiyA / kore navIna vastroM ko dhAraNa kiyA / zarIra para candana kA lepa kiyA / koI azva para ArUDha hue, isI prakAra koI gaja para ArUr3ha hue, koI ratha para koI pAlakI meM aura koI myAne meM baiThe / koI-koI paidala hI puruSoM ke samUha ke sAtha cale aura kRSNa vAsudeva ke pAsa prakaTa hue-Ae / tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne samudravijaya vagairaha dasa dasAroM ko tathA pUrvavarNita anya sabako yAvat apane nikaTa prakaTa huA dekhA / dekhakara vaha hRSTa-tuSTa hue, yAvat unhoMne kauTumbika puruSoM ko bulAyA / bulAkara isa prakAra kahA - 'he devAnupriya ! zIghra hI caturaMgiNI senA sajAo aura vijaya nAmaka gaMdhahastI ko upasthita karo / ' kauTumbika puruSoM ne 'bahuta 'acchA' kaha kara senA sajavAI aura vijaya nAmaka gaMdhahastI ko upasthita kiyA / tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne snAna kiyA / ve saba alaMkAroM se vibhUSita hue / vijaya gaMdhahastI para savAra hu / koraMTa vRkSa ke phUloM kI mAlA vAle chatra ko dhAraNa kiye aura bhaToM ke bahuta bar3e samUha 112
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA - 1/-/5/64 jahA~ se ghire huA dvArakA nagarA ke bIcoMbIca hokara bAhara nikale / jahA~ giranAra parvata thA, nandanavana udyAna thA, jahA~ surapriya yakSa kA yakSAyatana thA aura jahA~ azoka vRkSa thA, udhara pahu~ce / pahu~cakara arhat ariSTanemi ke chatrAtichatra patAkAtipatAkA, vidyAdharoM, cAraNoM evaM jRMbhaka devoM ke nIce utarate aura Upara car3hate dekhA / yaha saba dekhakara ve vijaya gaMdhahastI se nIce utara gae / utarakara pAMca abhigraha karake arhat ariSTanemi ke sAmane gaye / isa prakAra bhagavAn ke nikaTa pahu~ca kara tIna bAra AdakSiNa pradakSimA kI, unheM vandana - namaskAra kiyA / phira arhat ariSTanemi se na adhika samIpa, na adhika dUra zuzrUSA karate hue, namaskAra karate hue, aMjalibaddha sammukha hokara paryupAsanA karane lage / 113 [ 65 ] meghakumAra kI taraha thAvaccAputra bhI bhagavAn ko vandanA karane ke lie nikalA / usI prakAra dharma ko zravaNa karake aura hRdaya meM dhAraNa karake jahA~ thAvaccA gAthApatnI thI, vahA~ AyA / Akara mAtA ke pairoM ko grahaNa kiyA / meghakumAra samAna thAvaccAputra kA vairAgya nivedanA samajhanI / mAtA jaba viSayoM ke anukUla aura viSayoM ke pratikUla bahuta-sI AghavaNA, pannavaNA-sannavaNA, vinnavaNA, sAmAnya kahane, vizeSa kahane, lalacAne aura manAne meM samartha na huI, taba icchA na hone para bhI mAtA ne thAvaccAputra bAlaka kA niSkramaNa svIkAra kara liyA / vizeSa yaha kahA ki- 'maiM tumhArA dIkSA mahotsava dekhanA cAhatI hU~ / ' taba thAvaccAputra mauna raha gayA / taba gAthApatnI thAvadyA Asana se uThI / uThakara mahAn arthavAlI, mahAmUlya vAlI, mahAn puruSoM ke yogya tathA rAjA ke yogya bheMTa grahaNa kI / mitra jJAti Adi se parivRta hokara jahA~ kRSNa vAsudeva ke zreSTha bhavana kA mukhya dvAra kA dezabhAga thA, vahA~ AI / pratIhAra dvArA dikhalAye mArga se jahA~ kRSNa vAsudeva the, vahA~ AI / donoM hAtha jor3akara kRSNa vAsudeva ko badhAyA / badhAkara vaha mahAn arthavAlI, mahAmUlya vAlI mahAn puruSoM ke yogya aura rAjA ke yogya bheMTa sAmane rakhI / isa prakAra bolI he devAnupriya ! merA thAvaccAputra nAmaka eka hI putra hai / vaha mujhe iSTa hai, kAnta hai, yAvat vaha saMsAra ke bhaya se udvigna holaka arihanta ariSTanemi ke samIpa gRhatyAga kara anagArapravrajyA aMgIkAra karanA cAhatA haiM / maiM usakA niSkramaNa-satkAra karanA cAhatI hU~ / ataeva he devAnupriya ! pravrajyA aMgIkAra karanevAle thAvaccAputra ke lie Apa chatra, mukuTa aura cAmara pradAna kareM, yaha merI abhilASA hai / kRSNa vAsudeva ne thAvaccA gAthApatnI se kahA- devAnupriye ! tuma nizcinta aura vizvasta raho / maiM svayaM hI thAvaccAputra bAlaka kA dIkSA - satkAra karU~gA / kRSNa vAsudeva caturaMgiNI senA ke sAtha vijaya nAmaka uttama hAthI para ArUr3ha hokara jahA~ thAvaccA gAthApatnI kA bhavana thA vahIM Aye / thAvaccAputra se bole - he devAnupriya ! tuma muMDita hokara pravrajyA grahaNa mata karo / merI bhujAoM kI chAyA ke nIce kaha kara manuSya saMbandhI vipula kAmabhogoM ko bhogo / meM kevala tumhAre Upara hokara jAnevAle vAyukAya ko rokane meM to samartha nahIM hU~ kintu isake sivAya devAnupriya ko jo koI bhI sAmAnya pIr3A yA vizeSa pIr3A utpanna hogI, usa sabakA nivAraNa karU~gA / ' 1 taba kRSNa vAsudeva ke isa prakAra kahane para thAvaccAputra ne kRSNa vAsudeva se kahA'devAnupriya ! yadi Apa mere jIvana kA anta karanevAle Ate hue maraNa ko roka deM aura zarIra para AkramaNa karanevAlI evaM zarIra ke rUpa-saundarya kA vinAza karanevAlI jarA ko roka sakeM, 5 8
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 AgamasUtra-hindI anuvAda to maiM ApakI bhujAoM kI chAyA ke nIce raha kara manuSya saMbandhI vipula kAmabhoga bhogatA huA vicarU~ / ' thAvaccAputra ke dvArA isa prakAra kahane para kRSNa vAsudeva ne thAvaccAputra se kahA- 'he devAnupriya ! maraNa aura jarA kA ullaMghana nahIM kiyA jA sakatA / atIva balazAlI deva athavA dAnava ke dvArA bhI inakA nivAraNa nahIM kiyA jA sakatA / hA~, apane dvArA upArjita pUrva karmoM kA kSaya hI inheM roka sakatA haiM / ' 'to he devAnupriya ! maiM ajJAna, mithyAtva, avirati aura kaSAya dvArA saMcita, apane AtmA ke karmoM kA kSaya karanA cAhatA hU~ / ' thAvaccAputra ke dvArA isa prakAra kahane para kRSNa vAsudeva ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura kahA- 'devAnupriyo ! tuma jAo aura dvArikA nagarI ke zrRMgATaka, trika, catuSka, catvara Adi sthAnoM meM, yAvat zreSTha hAthI ke skaMdha para ArUr3ha hokara U~cI-U~cI dhvani se, aisA udghoSaNA karo-'he devAnupriyo ! saMsAra ke bhaya se udvigna aura janma-maraNa se bhayabhIta thAvaccAputra arhanta ariSTanemi ke nikaTa muMDita hokara dIkSA grahaNa karanA cAhatA haiM to he devAnupriya ! jo rAjA, yuvarAja, rAnI, kumAra, Izvara, talavara, kauTumbika, mADaMbika, ibhya, zreSThI, senApati athavA sArthavAha dIkSita hote hue thAvaccAputra ke sAtha dIkSA grahaNa karegA, use kRSNa vAsudeva anujJA dete haiM aura pIche rahe unake mitra, jJAti, nijaka, saMbandhI yA parivAra meM koI bhI duHkhI hogA to usake yoga aura nirvAha kareMge kauTumbika puruSoM ne yaha kI ghoSaNA kara dI / tatpazcAt thAvaccAputra para anurAga hone ke kAraNa eka hajAra puruSa niSkramaNa ke lie taiyAra hue / ve snAna karake saba alaMkAroM se vibhUSita hokara, pratyeka-pratyeka alaga-alaga hajAra puruSoM dvArA vahana kI jAnevAlI pAlakiyoM para savAra hokara, mitroM evaM jJAtijanoM Adi se parivRta hokara thAvaccAputra ke samIpa prakaTa hue-Aye / taba kRSNa vAsudeva ne eka hajAra puruSoM ko AyA dekhA / dekhakara kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA-(meghakumAra ke dIkSAbhiSeka ke varNana samAna kahanA) / cA~dI aura sone ke kalazoM se use snAna karAyA yAvata sarva alaMkAroM se vibhUSita kiyA / thAvaccAputra una hajAra puruSoM ke sAtha, zivikA para ArUr3ha hokara, yAvat vAdyoM kI dhvani ke sAtha, dvArakA nagarI ke bIcoM-bIca hokara nikalA / jahA~ giranAra parvata, nandanavana udyAna, surapriya yakSa kA yakSAyatana evaM azoka vRkSa thA, udhara gyaa| vahA~ jAkara arihanta ariSTanemi ke chatra para chatra aura patAkA para patAkA dekhatA haiM aura vidyAdharoM evaM cAraNa muniyoM ko aura muMbhaka devoM ko nIce utarate-car3hate dekhatA hai, vahIM zivikA se nIce utara jAtA hai / tatpazcAt thAvaccAputra ne hajAra puruSoM ke sAtha svayaM hI paMcamuSTika loca kiyA, yAvat pravrajyA aMgIkAra kI / thAvaccAputra anagAra ho gayA / IryAsamiti se yukta, bhASAsamiti se yukta hokara yAvat sAdhutA ke samasta guNoM se utpanna hokara vicarane lagA / tatpazcAt thAvaccAputra arihanta ariSTanemi ke tathArUpa sthaviroM ke pAsa se sAmAyika se Arambha karake caudaha pUrvo kA adhyayana karake, bahuta se aSTamabhakta, SaSTabhakta yAvat caturthabhakta Adi karate hue vicarane lage / arihanta ariSTanemi ne thAvaccAputra anagAra ko unake sAtha dIkSita honevAle ibhya Adi eka hajAra anagAra ziSya ke rUpa meM pradAna kiye / tatpazcAt thAvaccAputra ne eka bAra kisI samaya arihanta ariSTanemi kI vaMdanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA aura namaskAra karake isa prakAra kahA-'bhagavan ! ApakI AjJA ho to maiM hajAra sAdhuoM ke sAtha janapadoM meM vihAra karanA cAhatA hU~ / bhagavAn ne uttara diyA
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/5/65 115 'devAnupriya ! tumheM jaise sukha upaje vaisA karo / ' bhagavAn kI anumati prApta karake thAvaccAputra eka hajAra anagAroM ke sAtha bAhara janapadoM meM vicaraNa karane lage / [66] usa kAla aura usa samaya meM zailakapura nagara thA / usake bAhara subhUmibhAga udyAna thA / zailaka rAjA thA / padmAvatI rAnI thI / maMDuka kumAra thA / vaha yuvarAja thA / usa zailaka rAjA ke paMthaka Adi pA~ca sau maMtrI the / ve autpattikI vainayikI pAriNAmikI aura kArmikI isa prakAra cAroM taraha kI buddhiyoM se sampanna the aura rAjya kI dhurA ke cintaka bhI the-zAsana kA saMcAlana karate the / thAvaccAputra anagAra eka hajAra muniyoM ke sAtha jahAM zailakapura thA aura jahA~ subhUmibhAga nAmaka udyAna thA, vahA~ padhAre / zailaka rAjA bhI unheM vandanA karane ke lie nikalA / thAvaccAputra ne dharma kA upadeza diyA / dharma sunakara zailaka rAjA ne kahA-jaise devAnupriya ke samIpe bahuta-se ugrakula ke, bhojakula ke tathA anya kuloM ke puruSoM ne hiraNya suvarNa Adi kA tyAga karake dIkSA aMgIkAra kI hai, usa prakAra maiM dIkSita hone meM samartha nahIM hU~ / ataeva maiM devAnupriya se pA~ca aNuvratoM aura sAta zikSAvratoM ko dhAraNa karake zrAvaka bananA cAhatA hU~ / ' isa prakAra rAjA zramaNopAsaka yAvat jIva-ajIva Adi tattvoM kA jJAtA ho gayA yAvat tapa tathA saMyama se apanI AtmA ko bhAvita karatA huA vicarane lagA / isI prakAra paMthaka Adi pAMca sau maMtrI bhI zramaNopAsaka ho gaye / thAvaccAputra anagAra vahA~ se vihAra karake janapadoM meM vicaraNa karane lage / [67] usa kAla aura usa samaya meM saugaMdhikA nAmaka nagarI thI / (varNana) usa nagarI ke bAhara nIlAzoka nAmaka udyAna thA / (varNana) usa saugaMdhikA nagarI meM sudarzana nAmaka nagarazreSThI nivAsa karatA thA / vaha samRddhizAlI thA,yAvat vaha kisI se parAbhUta nahIM ho sakatA thA / usa kAla aura usa samaya meM zuka nAmaka eka pabriAjaka thA / vaha Rgveda, yajurveda, sAmaveda, atharvaveda tathA SaSTitantra meM kuzala thA / sAMkhyamata ke zAstroM ke artha meM kuzala thaa| pA~ca yamoM aura pAMca niyamoM se yukta dasa prakAra ke zaucamUlaka pabriAjaka-darma kA, dAnadharma kA, zaucadharma kA aura tIrthasnAna kA upadeza aura prarUpaNa karatA thA / gerU se raMge hue zreSTha vastra dhAraNa karatA thA / tridaMDa, kuNDikA-kamaMDalu, mayUrapiccha kA chatra, chatrAlika, aMkuza pavitrI aura kesarI yaha sAta upakaraNa usake hAtha meM rahate the / eka hajAra pakhriAjakoM se parivRta vaha zuka pabriAjaka jahA~ saugaMdhikA nagarI thI aura jahA~ pakhriAjakoM kA Avasatha thA, vahA~ aayaa| Akara pabriAjakoM ke usa maTha meM usane apane upakaraNa rakhe aura sAMkhyamata ke anusAra apanI AtmA ko bhAMvita karatA huA vicarane lagA / taba usa saugaMdhika nagarI ke zrRMgATaka, trika, catuSka, catvara caturmukha, mahApatha, pathoM meM aneka manuSya ekatrita hokara paraspara aisA kahane lage-'nizcaya hI zuka pakhriAjaka yahA~ Aye haiM yAvat AtmA ko bhAvita karate hue vicarate haiM / ' tAtparya yaha ki zuka pakhriAjaka ke Agamana kI galI-galI aura caurAhoM meM carcA hone lagI / upadeza-zravaNa ke lie pariSad nikalI / sudarzana bhI nikalA / tatpazcAt zuka pakhriAjaka ne usa pariSad ko, sudarzana ko tathA anya bahuta-se zrotAoM ko sA~khyamata kA upadeza diyA / yathA-he sudarzana ! hamArA dharma zaucamUlaka kahA gayA hai / yaha zauca do prakAra kA hai-dravyazauca aura bhAvazauca / dravyazauca jala se aura miTTI se hotA hai / bhAvazauca darbha se aura maMtra se hotA hai / he devAnupriya ! hamAre
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 AgamasUtra-hindI anuvAda mata ke anusAra jo koI vastu azuci hotI hai, vaha saba tatkAla pRthvI se mAMja dI jAtI hai aura phira zuddha jala se dho lI jAtI hai / taba azuci, zuci ho jAtI hai / nizcaya hI jIva jalasnAna se apanI AtmA ko pavitra karake binA vighna ke svarga prApta karate haiM / tatpazcAt sudarzana, zuka pabriAjaka ke dharma ko zravaNa karake harSita huA / usane zuka se zaucamUlaka dharma ko svIkAra kiyA / svIkAra karake pabriAjakoM ko vipula azana, pAna, khAdima, svAdima aura vastra se pratilAbhita karatA huA arthAt azana Adi dAna karatA huA rahane lagA / tatpazcAt vaha zuka pakhiAjaka saugaMdhikA nagarI se bAhara nikalA / nikala kara janapada-vihAra se vicarane lagA-deza-dezAntara meM bhramaNa karane lagA / usa kAla aura usa samaya meM thAvaccAputra nAmaka anagAra eka hajAra sAdhuoM ke sAtha anukramaNa se vihAra karate hue, eka grAma se dUsare grAma jAte hue aura sukhe-sukhe vicarate hue jahA~ saugaMdhikA nAmaka nagarI thA aura jahA~ nIlAzoka nAmaka udyAna thA, vahA~ padhAre / thAvaccAputra anagAra kA Agamana jAnakara pariSad nikalI / sudarzana bhI nikalA / usane thAvaccAputra anagAra ko pradakSiNA kI / pradakSiNA karake vandanA kI, namaskAra kiyA / vandanA-namaskAra karake vaha bolA-'Apake dharma kA mUla kyA hai ? taba sudarzana ke isa prakAra kahane para thAvaccAputra anagAra ne sudarzana se kahA-he sudarzana ! dharma vinayamUlaka kahA gayA hai| yaha vinaya bhI do prakAra kA kahA hai-agAra-vinaya aura anagAra vinaya / inameM jo agAravinaya hai, vaha pA~ca aNuvrata, sAta zikSAvrata aura gyAraha upAsaka-pratimA rUpa hai / anagAra-vinaya pA~ca mahAvrata rUpa hai, yathA-samasta prANAtipAta se viramaNa, samasta mRSAvAda se viramaNa, samasta adattAdAna se viramaNa, samasta maithuna se viramaNa aura samasta parigraha se viramaNa / isake atirikta samasta rAtri-bhojana se viramaNa, yAvat samasta mithyAdarzana zalya se viramaNa, dasa prakAra kA pratyAkhyAna aura bAraha bhikSupratimAe~ / isa prakAra do taraha ke vinayamUlaka dharma se kramazaH ATha karmaprakRtiyoM ko kSaya karake jIve loka ke agrabhAga meM-mokSa meM pratichita hote haiM / tatpazcAt thAvaccAputra ne sudarzana se kahA-sudarzana ! tumhAre dharma kA mUla kyA kahA gayA hai ? sudarzana ne uttara diyA-devAnupriya ! hamArA dharma zaucamUlaka kahA gayA hai / taba thAvaccAputra anagAra ne sudarzana se kahA-he sudarzana ! jaise kucha bhI nAma vAlA koI puruSa eka bar3e rudhira se lipta vastra ko rudhira se hI dhoe, to he sudarzana ! usa rudhira se hI dhoye jAnevAle vastra kI koI zuddhi hogI ? sudarzana ne kahA-yaha artha samartha nahIM, isI prakAra hai sudarzana ! tumhAre matAnusAra bhI prANAtipAta se yAvat mithyAdarzanazalya se zuddhi nahIM ho sakatI, jaise usa rudhiralipta aura rudhira se hI dhoye jAnevAle vastra kI zuddhi nahIM hotI / he sudarzana ! jaise yathAnAmaka koI puruSa eka bar3e rudhiralipta vastra ko sajjI ke khAra ke pAnI meM bhigove, phira pAkasthAna para car3hAve, car3hAkara uSNatA grahaNa karAve aura phila svaccha jala se dhove, to nizcaya he sudarzana ! yaha rudhira se lipta vastra, sajjIkhAra ke pAnI meM bhIga kara cUlhe para car3hakara, ubalakara aura zuddha jala se prakSAlita hokara zuddha ho jAtA haiM ?' (sudarzana kahatA hai) 'hA~, ho jAtA haiM / isI prakAra he sudarzana ! hamAre dharma ke anusAra bhI prANAtipAta ke viramaNa se yAvat mithyAdarzanazalya ke viramaNa se zuddhi hotI hai, jaise usa rudhiralipta vastra kI yAvat zuddha jala se dhoye jAne para zuddhi hotI hai /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/5/67 117 tatpazcAt sudarzana ko pratibodha prApta huA | usane thAvaccAputra ko vandanA kI, namaskAra kiyA / isa prakAra kahA-'bhagavan ! maiM dharma sunakara use jAnanA cAhatA hU~ / ' yAvat vaha dharmopadeza zravaNa karake zramaNopAsaka ho gayA, jIvAjIva kA jJAtA ho gayA, yAvat nirgrantha zramaNoM ko AhAra Adi kA dAna karatA huA vicarane lagA / tatpazcAt zuka pabriAjaka ko isa kathA kA artha jAna kara isa prakAra kA vicAra utpanna huA-'sudarzana ne zauca-dharma kA parityAga karake vinayamUla dharma aMgIkAra kiyA hai / ataeva sudarzana kI dRSTi kA vamana karAnA aura punaH zodhamUlaka dharma kA upadeza karanA mere lie zreyaskara hogA / ' usane aisA vicAra kiyA / vicAra karake eka hajAra pakhriAjakoM ke sAtha jahA~ saugaMdhikA nagarI thI aura jahA~ pakhiAjakoM kA maTha thA, vahA~ AyA / Akara usane pabriAjakoM ke maTha meM upakaraNa rakhe / tadanantara geru se raMge vastra dhAraNa kiye hue vaha thor3e pabriAjako ke sAtha, unase ghirA huA pakhiAjaka-maTha se nikalA | nikala kara saugaMdhikA nagarI ke madhyabhAga meM hokara jahA~ sudarzana kA ghara thA aura jahA~ sudarzana thA vahA~ AyA / taba sudarzana ne zuka pakhriAjaka ko AtA dekhA / dekhakara vaha khar3A nahIM huA, sAmane nahIM gayA, usakA Adara nahIM kiyA, use jAnA nahIM, vandanA nahIM kI, kintu mauna rahA / taba zuka pakhriAjaka ne sudarzana ko na khar3A huA dekhakara isa prakAra kahA-he sudarzana ! pahale tuma mujhe AtA dekhakara khar3e hote the, sAmane Ate aura Adara karate the, vandanA karate the, parante he sudarzana ! aba tuma mujhe AtA dekhakara na vandanA kI to he sudarzana ! kisake samIpa tumane vinayamUla dharma aMgIkAra kiyA hai ? tatpazcAt zuka pakhiAjaka ke isa prakAra kahane para sudarzana Asana se uTha kara khar3A huA / usane donoM hAtha jor3e mastaka para aMjali kI aura zuka pabriAjaka se isa prakAra kahA-devAnupriya ! arihaMta ariSTanemi ke antevAsI thAvaccAputra nAmaka anagAra vicarate hue yAvat yahA~ Aye haiM aura yahIM nIlAzoka nAmaka udyAna meM vicara rahe haiN| unake pAsa se maiMne vinayamUla dharma aMgIkAra kiyA hai / [68] tatpazcAt zuka pabriAjaka ne sudarzana se isa prakAra kahA-'he sudarzana ! caleM, hama tumhAre dharmAcArya thAvaccAputra ke samIpa prakaTa hoM- caleM aura ina arthoM ko, hetuo ko, praznoM ko, kAraNoM ko tathA vyAkaraNoM ko pUche / ' agara vaha mere ina arthoM, hetuoM, praznoM, kAraNoM aura vyAkaraNoM kA uttara deMge to maiM unheM vandanA karUMgA, namaskAra karUMgA aura yadi vaha mere ina arthoM yAvat vyAkaraNoM ko nahIM kaheMge-maiM unheM inhIM arthoM tathA hetuoM Adi se niruttara kara dUMgA / tatpazcAt vaha zuka pakhriAjaka, eka hajAra pabriAjakoM ke aura sudarzana seTha ke sAtha jahA~ nIlAzoka udyAna thA, aura jahA~ thAvaccAputra anagAra the, vahA~ AyA / Akara thAvaccAputra se kahane lagA-'bhagavan ! tumhArI yAtrA cala rahI hai ? yApanIya hai ? tumhAre avyAbAdha hai ? aura tumhArA prAsuka vihAra ho rahA hai ? taba thAvaccAputra ne zuka pabriAjaka ke isa prakAra kahane para zuka se kahA-he zuka ! merI yAtrA bhI ho rahI hai, yApanIya bhI varta rahA haiM, avyAbAdha bhI haiM aura prAsuka vihAra bhI ho rahA hai / tatpazcAt zuka ne thAvaccAputra se isa prakAra kahA-'bhagavan ! ApakI yAtrA kyA hai ? (thAvaccAputra) he zuka ! jJAna, darzana, cAritra, tapa aura saMyama Adi yogoM se jIvoM kI yatanA karanA hamArI yAtrA hai / zuka-bhagavan ! yApanIya kyA haiM ? thAvaccAputra-zuka ! do prakAra kA
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 AgamasUtra-hindI anuvAda hai-indriya-yApanIya aura noindriya-yApanIya / zuka-'indriya-yApanIya kise kahate haiM ?' 'zuka! hamArI zrotrendriya, cakSurindriya, ghrANendriya, ssanendriya aura sparzanendriya vinA kisI upadrava ke vazIbhUta rahatI hai, yahI hamArA indriya-yApanIya kyA hai / ' zuka-'no-indriya-yApanIya kyA hai ?' 'he zuka ! krodha mAna mAyA aura lobha rUpa kaSAya kSINa ho ye hoM, upazAnta ho gaye hoM, udaya meM na A rahe hoM, yahI hamArA noindriya-yApanIya kahalAtA hai / ' zuka ne kahA-'bhagavan ! avyAbAdha kyA hai ?' 'he zuka ! jo vAta, pitta, kapha aura sannipAta Adi sambandhI vividha prakAra ke roga aura AtaMka udaya meM na AveM, vaha hamArA avyAbAdha haiM / ' zuka-'bhagavan ! prAsuka vihAra kyA hai ? he zuka ! hama jo ArAma meM, udyAna meM, devakula meM, sabhA meM tathA strI, pazu aura napuMsaka se rahita-upAzraya meM paDihArI pITha, phalaka, zayyA, saMstAraka Adi grahaNa karake vicarate haiM, vaha hamArA prAsuka vihAra hai / ' zuka pabriAjaka ne prazna kiyA-'bhagavan ! Apake lie 'sarisavayA' bhakSya haiM yA abhakSya haiM ?' thAvaccAputra ne kahA-'he zuka ! bhakSya bhI haiM aura abhakSya bhI / ' zuka ne punaH prazna kiyA-yAvat ! kisa abhiprAya se aisA kahate ho ki 'sarisavayA' bhakSya bhI haiM aura abhakSya bhI haiM ?' thAvaccAputra 'he zuka ! 'sarisavayA' do prakAra ke haiM / mitra-sarisavayA aura dhAnya-sarisavayA / inameM jo mitra-sarisavayA haiM, ve tIna prakAra ke haiM / sAtha janme hue sAtha bar3he hue aura sAtha-sAtha dhUla meM khele hue / yaha tIna prakAra ke mitra-sarisavayA zramaNa nirgranthoM ke lie abhakSya haiM / jo dhAnya-sarisavayA haiM, ve do prakAra ke haiM / zastrapariNata aura ashstrprinnt| unameM jo azastrapariNata haiM ve zramaNa nirgranthoM ke lie abhakSya haiM / jo zastrapariNata haiM,ve do prakAra ke haiM / prAsuka aura aprAsuka / he zuka ! aprAsuka bhakSya nahIM haiM / unameM jo prAsuka haiM,ve do prakAra ke haiM / yAcita aura ayAcita unameM jo ayAcita haiM, ve abhakSya haiM / unameM jo yAcita haiM, ve do prakAra ke haiM / yathA-eSaNIya aura aneSaNIya / unameM jo aneSaNIya haiM, ve abhakSya haiM / jo eSaNIya haiM, ve do prakAra ke haiM-labdha aura albdh| unameM jo alabdha haiM, vai abhakSya haiM / jo labdha haiM ve nirgranthoM ke lie bhakSya haiM / 'he zuka ! isa abhiprAya se sarisavayA bhakSya bhI haiM aura abhakSya bhI haiM / ' isI prakAra 'kulatthA' bhI kahanA, vizeSatA isa prakAra haiM-kulatthA ke do bheda haiM-strIkulatthA aura dhAnya-kulatthA / strI-kulatthA tIna prakAra kI haiM / kulavadhU, kulamAtA aura kulaputrI / ye abhakSya haiM / dhAnyakulatthA bhakSya bhI haiM aura abhakSya bhI haiM ityAdi / mAsa sambandhI praznottara bhI isI prakAra jAnanA / vizeSatA isa prakAra hai-mAsa tIna prakAra ke haiM / kAlamAsa, arthamAsa aura dhAnmAsa / inameM se kAlamAsa bAraha prakAra ke haiM / zrAvaNa yAvat ASAr3ha, ve saba abhakSya haiM / arthamAsa do prakAra ke haiM- cA~dI kA mAzA aura sone kA maashaa| ve bhI abhakSya haiM / dhAnmAsa bhakSya bhI haiM aura abhakSya bhI haiM; zuka pabriAjaka ne punaH prazna kiyA- Apa eka haiM ? Apa do haiM ? Apa aneka haiM ? Apa akSaya haiM ? Apa avyaya haiM ? Apa avasthita haiM ? Apa bhUta, bhAva aura bhAvI vAle haiM ?' 'he zuka ! maiM dravya kI apekSA se eka hU~, kyoki jIva dravya eka hI hai / jJAna aura darzana kI apekSA se maiM do bhI hU~ | pradezoM kI apekSA se maiM akSaya bhI hU~, avyaya bhI hU~, avasthita bhI hU~ / upayoga kI apekSA se aneka bhUta, bhAva aura bhAvI, bhI hU~ /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/5/68 119 thAvaccAputra ke uttara se zuka pabriAjaka ko pratibodha prApta huA / usane thAvaccAputra ko vandanA kI, namaskAra kiyA / isa prakAra kahA-'bhagavan ! maiM Apake pAsa se kevalIprarUpita dharma sunane kI abhilASA karatA hU~ / tatpazcAt zuka pabriAjaka thAvaccAputra se dharmakathA suna kara aura use hRdaya meM dhAraNa karake isa prakAra bolA- bhagavan ! maiM eka hajAra pakhriAjakoM ke sAtha devAnupriya ke nikaTa muMDita hokara pravrajita honA cAhatA hU~ / ' thAvaccAputra anagAra bole'devAnupriya ! jisa prakAra sukha upaje vaisA karo / ' yaha sunakara yAvat uttarapUrva dizA meM jAkara zuka pabriAjaka ne tridaMDa Adi upakaraNa yAvat gerU se raMge vastra ekAnta meM utAra DAle / apane hI hAtha se zikhA ukhAr3a lI / ukhAr3a kara jahA~ thAvaccAputra anagAra the, vahA~ AyA / vandananamaskAra kiyA, vandana-namaskAra karake muMDita hokara yAvat thAvaccA-putra anagAra ke nikaTa dIkSita ho gayA / phira sAmAyika se Arambha karake caudaha pUrvo kA adhyayana kiyA / tatpazcAt thAvaccAputra ne zuka ko eka hajAra anagAra ziSya ke rUpa meM pradAna kiye / __ tatpazcAt thAvaccAvutra anagAra saugaMdhikA nagarI se aura nIlAzoka udyAna se bAhara nikale / nikala kara janapadavihAra arthAt vibhinna dezoM meM vicaraNa karane lage / tatpazcAt vaha thAvaccAputra hajAra sAdhuoM ke sAtha jahA~ puNDarIka-zatrujaya parvata thA, vahA~ Aye / dhIre-dhIre puNDarIka parvata para ArUr3ha hue / unhoMne meghaghaTA ke samAna zyAma aura jahA~ devoM kA Agamana hotA thA, aise pRthvIzilApaTTaka kA pratilekhana kiyA / pratilekhana karake saMlekhanA dhAraNa kara AhAra-pAnI kA tyAga kara usa zilApaTTaka para ArUr3ha hokara yAvat pAdapopagamana anazana grahaNa kiyA / vaha thAvacyAputra bahuta varSoM taka zrAmaNyaparyAya pAla kara, esa mAM kI saMlekhanA karake sATa bhakto kA anazana karake yAvat kevalajJAna aura kevaladarzana prApta karake siddha hue, buddha hue, samasta karmoM se mukta hue, saMsAra kA anta kiyA, parinivaNi prApta kiyA tathA sarva duHkhoM se mukta hue / tatpazcAt zuka anagAra kisI samaya jahA~ zailakapura nagara thA aura jahA~ subhUmibhAga nAmaka udyAna thA, vahIM padhAre / unheM vandanA karane ke lie pariSad nikalI / zailaka rAjA bhI nikalA | dharmopadeza sunakara use pratibodha prApta huA / vizeSa yaha ki rAjA ne nivedana kiyAhe devAnupriya ! maiM paMthaka Adi pA~ca sau maMtriyoM se pUcha lUM-unakI anumati le lU~ aura maMDuka kumAra ko rAjya para sthApita kara dU~ / usake pazcAt Apa devAnupriya ke samIpa muMDita hokara gRhavAsa se nikalakara anagAra-dIkSA aMgIkAra karU~gA / yaha sunakara, zuka anagAra ne kahA'jaise sukha upaje vaisA karo / ' tatpazcAt zailaka rAjA ne zailakapura nagara meM praveza kiyA / jahA~ apanA ghara thA aura upasthAnazAlA thI, vahA~ AyA / Akara siMhAsana para AsIna huA / tatpazcAt zailaka rAjA ne paMthaka Adi pAMca sau maMtriyoM ko bulAyA / bulAkara isa prakAra kahA'he devAnupriya ! maiMne zuka anagAra se dharma sunA hai aura usa dharma kI maiMne icchA kI hai / vaha dharma mujhe rucA hai / ataeva he devAnupriyo ! maiM saMsAra ke bhaya se udvigra hokara dIkSA grahaNa kara rahA hU~ / devAnupriyo ! tuma kyA karoge ? kahA~ rahoge ? tumhArA hita aura abhISTa kyA hai ? athavA tumhArI hArdika icchA kyA hai ?' taba ve paMthaka Adi maMtrI zailaka rAjA se isa prakAra kahane lage-'he devAnupriya ! yadi Apa saMsAra ke bhaya se udvigna hokara yAvat pravrajita honA cAhate haiM, to he devAnupriya ! hamArA dUsarA AdhAra kauna hai ? hamArA AlaMbana kauna hai ? ataeva
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 AgamasUtra-hindI anuvAda he devAnupriya ! hama bhI saMsAra ke bhaya se udvigna hokara dIkSA aMgIkAra kareMge / he devAnupriya ! jaise Apa yahA~ gRhasthAvasthA meM bahuta se kAryoM meM, kuTumba saMbandhI viSayoM meM, mantraNAoM meM, gupta evaM rahasyamaya bAtoM meM, koI bhI nizcaya karane meM eka aura bAra-bAra pUchane yogya haiM, meDhI, pramANa, AdhAra, AlaMbana aura cakSurUpa-mArgadarzaka haiM, meDhI pramANa AdhAra AlaMbana evaM netra samAna hai yAvat Apa mArgadarzaka haiM, usI prakAra dIkSita hokara bhI Apa bahuta-se kAryoMmeM yAvat cakSubhUta hoNge| ___ tatpazcAt zailaka rAjA ne paMthaka prabhRti pAMca sauM maMtriyoM se isa prakAra kahA-'he devAnupriyo ! yadi tuma saMsAra ke bhaya se udvigna hue ho, yAvat dIkSA grahaNa karanA cAhate ho to, devAnupriyo ! jAo aura apane-apane kuTumboM meM apane-apane jyeSTha putroM ko kuTumba ke madhya meM sthApita karake arthAt parivAra kA samasta uttaradAyitva unheM sauMpa kara hajAra puruSoM dvArA vahana karane yogya zivikAoM para ArUr3ha hokara mere samIpa prakaTa hoo / ' yaha suna kara pAMca sau maMtrI apane-apane ghara cale gaye aura rAjA ke AdezAnusAra kArya karake zibikAoM para ArUr3ha hokara vApisa rAjA ke pAsa prakaTa hue-A pahu~ce / tatpazcAt zailaka rAjA ne pAMca sau maMtriyoM ko apane pAsa AyA dekhA / dekhakara hRSTa-tuSTa hokara kauTumbika puruSoM ko bulAyA / bulAkara isa prakAra kahA-'devAnupriyo ! zIghra hI maMDukara kumAra ke mahAn artha vAle rAjyAbhiSeka kI taiyArI karo / ' kauTumbika puruSoM ne vaisA hI kiyA / zailaka rAjA ne rAjyAbhiSeka kiyaa| maMDuka kumAra rAjA ho gayA, yAvat sukhapUrvaka vicarane lagA / tatpazcAt zailaka ne maMDuka rAjA se dIkSA rAjA se dIkSA lene kI AjJA mAMgI / taba maMDukara rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA / bulAkara isa prakAra kahA-'zIghra hI zailakapura nagara ko svaccha aura siMcita karake sugaMdha kI baTTI ke samAna karo aura karAo / aisA karake aura karAkara yaha AjJA mujha vApisa sauMpo arthAt AjJAnusAra kArya ho jAne kI mujhe sUcanA do / ' tatpazcAt maMDukara rAjA ne duvArA kauTumbika puruSoM ko bulAyA / bulAkara isa prakAra kahA-'zIghra hI zailaka mahArAjA ke mahAn arthavAle yAvat dIkSAbhiSeka kI taiyArI karo / ' jisa prakAra medhakumAra ke prakaraNa meM prathama adhnayayana meM kahA thA, usI prakAra yahA~ bhI kahanA / vizeSatA yaha hai ki padmAvatI devI ne zailaka ke agrakeza grahaNa kiye / sabhI dIkSArthI pratigrahapAtra Adi grahaNa karake zivikA para ArUr3ha hue / zeSa varNana pUrvavat samajhanA / yAvat sajarSi zailaka ne dIkSita hokara sAmAyika se Arambha karake gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / adhyayana karake bahuta se upavAsa Adi tapazcaraNa karate hue vicarane lage / tatpazcAt zuka anagAra ne zailaka anagAra ko paMthaka prabhRti pA~casau anagAra ziSya rUpa meM pradAna kiye / phira zuka muni kisI samaya zailakapura nagara se aura subhUmimAga udyAna se bAhara nikAle / nikalakara janapadoM meM vicarane lage / tatpazcAt vaha zuka anagAra eka bAra kisI samaya eka hajAra anagAroM ke sAtha anukrama se vicarate hue, grAmAnugrAma vihAra karate hue apanI antima samaya samIpa AyA / jAnakara puMDarIka parvata para padhAre / yAvat kevalajJAna kevaladarzana prApta karake siddha yAvat duHkhoM rahita ho gae / [69] tatpazcAt prakRti se sukumAra aura sukhabhoga ke yogya zailaka rAjarSi ke zarIra meM sadA anta, prAnta, tuccha, rUkSa, arasa, virasa, ThaMDA-garama, kAlAtikrAnta aura pramANAtikrAnta
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/5/69 121 bhojana-pAna milane ke kAraNa vedanA utpanna ho gaI / vaha vedanA utkaTa yAvat vipula, kaThora, pragAr3ha, pracaMDa evaM dussaha thI / unakA zarIra khujalI aura dAha utpanna karanevAle pittajvara se vyApta ho gayA / taba vaha zailaka rAjarSi usa rogAMtaka se zuSka ho gaye / tatpazcAt zailaka rAjarSi kisI samaya anukrama se vicarate hue yAvat jahA~ subhUmibhAga nAmaka udyAna thA, vahAM Akara vicarane lage / unheM vandana karane ke lie pariSada nikalI / maMDuka rAjA bhI nikalA / zailaka anagAra ko saba ne vandana kiyA, namaskAra kiyA / upAsana kI / usa samaya maMDuka rAjA ne zailaka anagAra kA zarIra zuSka, nisteja yAvat saba prakAra kI pIDA se AkrAnta aura rogayukta dekhA / dekhakara isa prakAra kahA - 'bhagavan maiM ApakI sAdhu ke yogya cikitsakoM se, sAdhu ke yogya auSadha aura bheSaja ke dvArA tathA bhojana-pAna dvArA cikitsA karAnA cAhatA huuN| bhagavan ! Apa merI yAnazAlA meM padhArie aura prAsuka evaM eSaNIya pITha, phalaka, zayyA tathA saMstAraka grahaNa karake vicarie / ' tatpazcAt zailaka anagAra ne maMDuka rAjA ke isa artha ko 'ThIka hai' aisA kahakara svIkAra kiyA aura rAjA vandanA-namaskAra karake jisa dizA se AyA thA, usI dizA meM lauTa gayA / tatpazcAt vaha zailaka rAjarSi kala prabhAta haine para, sUryodaya ho jAne ke pazcAt sahastrarazmi sUrya ke dedIpyamAna hone para bhaMDamAtra aura upakaraNa lekara paMthaka prabhRti pA~ca sau muniyoM ke sAtha zailakapura meM praviSTa hue / praveza karake jahA~ maMDuka rAjA kI yAnazAlA thI, udhara Aye / Akara prAsuka pITha phalaka zayyA saMstAraka grahaNa karake vicarane lage / tatpazcAt maMDuka rAjA ne cikitsakoM ko bulAyA / bulAkara isa prakAra kahA- 'devAnupriyo ! tuma zailaka rAjarSi kI prAsuka aura eSaNIya auSadha, bheSaja evaM bhojana-pAna se cikitsA karo / ' taba cikitsaka maMDuka rAjA ke isa prakAra kahane para hRSTa-tuSTa hue / unhoMne sAdhu ke yogya auSadha, bheSaja evaM bhojana-pAna se cikitsA kI aura madyapAna karane kI salAha dI / tatpazcAt sAdhu ke yogya auSadha, bheSaja, bhojana-pAna se tathA madyapAna karane se zailaka rAjarSi ko roga-AtaMka zAnta ho gayA / vaha hRSTa-tuSTa yAvat balavAn zarIravAle ho gaye / unake rogAntaka pUrI taraha dUra ho gae / tatpazcAt zailaka rAjarSi usa rogAtaMka ke upazAnta ho jAne para vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima meM tathA madyapAna meM mUrchita, matta, gRddha aura atyanta Asakta ho gye| vaha avasatra-AlasI avasannavihArI / isI prakAra pArzvastha tathA pArzvasthavihArI kuzIla aura pramattavihArI, saMsakta tathA saMsaktavihArI ho gae / zeSa kAla meM bhI zayyA-saMstAraka ke lie pITha-phalaka rakhanevAle pramAdI ho gae / vaha prAsuka tathA eSaNIya pITha phalaka Adi ko vApasa dekara aura maMDuka rAjA se anumati lekara bAhara janapada-vihAra karane meM asamartha ho ge| [70] tatpazcAt paMthaka ke sivAya ve pA~ca sau anagAra kisI samaya ikaTThe hue-mile, eka sAtha baiThe / taba madhya rAtri ko samaya dharmajAgaraNA karate hue unheM aisA vicAra, cintana, mAnasika saMkalpa utpanna huA ki-zailaka rAjarSi rAjya Adi kA tyAga karake dIkSita hue, kintu aba vipula, azana, pAna, khAdima aura svAdima meM tathA madyapAna meM mUrchita ho gaye haiN| vaha janapada-vihAra karane meM samartha nahIM haiM / he devAnupriyo ! zramaNoM ko pramAdI hokara rahanA nahIM kalpatA hai / hamAre lie yaha zreyaskara hai ki kala zailakarAjarSi se AjJA lekara aura paDihArI pITha phalaga zayyA evaM saMstAraka vApisa sauMpakara, paMthaka anagAra ko zailaka anagAra kA
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda vaiyAvRtyakArI sthApita karake bAhara janapada meM abhyudyata vicaraNa kareM / ' una muniyoM ne aisA vicAra karake, kala zailaka rAjarSi ke samIpa jAkara, unakI AjJA lekara, pratihArI pITha phalaka zayyA saMstAraka vApisa de diye / paMthaka anagAra ko vaiyAvRtyakArI niyukta kiyA- unako sevA meM rakhA / rakhakara bAhara deza - dezAntara meM vicarane lage / 122 [71] taba vaha paMthaka anagAra zailaka rAjarSi kI zayyA saMstAraka, uccAra, prastravaNa, zleSma, saMghANa ke pAtra, auSadha, bhedhaja, AhAra, pAnI Adi se vinA glAni, vinayapUrvaka vaiyAvRtya karane lage / usa samaya paMthaka muni ne kArtika kI caumAsI ke dina kAyotsarga karake daivasika pratikramaNa karake, cAturmAsika pratikramaNa karane kI icchA se zailaka rAjarSi ko khamAne ke lie apane mastaka se unake caraNoM ko sparza kiyA / paMthaka ke dvArA mastaka se caraNoM kA sparza karane para zailaka rAjarSi ekadama kruddha hue, yAvat krodha se misamisAne lage aura uTha gaye / uThakara bole- 'are, kauna hai yaha aprArthita kI icchA karanevAlA, yAvat sarvathA zUnya, jisane sukhapUrvaka soye hue mere pairoM kA sparza kiyA ? zailaka RSi ke isa prakAra kahane para paMthaka muni bhayabhIta ho gaye, trAsa ko aura kheda ko prApta hue / donoM hAtha jor3akara mastaka para aMjali karake kahane lage 'bhagavan ! maiM paMthaka hU~ / maiMne kAyotsarga karake daivasika pratikramaNa kiyA hai aura caumAsI pratikramaNa karatA hU~ / ataeva caumAsI kSamApanA ke lie Apa devAnupriya ko vandanA karate samaya, maiMne apane mastaka se Apake caraNoM kA sparza kiyA hai / sau devAnupriya ! kSamA kIjie, merA aparAdha kSamA kIjie / devAnupriya ! phira aisA nahIM karUMgA / ' zailaka anagAra ko samyak rUpa se, vinayapUrvaka isa artha ke lie ve punaH punaH khamAne lage / paMthaka ke dvArA isa prakAra kahane para una zailaka rAjarSi ko yaha vicAra utpanna huA - 'maiM rAjya Adi kA tyAga karake bhI yAvat avasannaAlasI Adi hokara zeSa kAla meM bhI pITha, phalaka Adi rakha kara vicara rahA hU~-raha rahA hU~ / zramaNa nirgranthoM ko pArzvastha zithilAcArI hokara rahanA nahIM kalpatA / ata eva kala maMDuka rAjA se pUcha kara, paDihArI pITha, phalaka, zayyA aura saMstAraka vApisa dekara, paMthaka anagAra ke sAtha, bAhara abhyudyata vihAra se vicaranA hI mere lie zreyaskara hai / ' unhoMne aisA vicAra kiyA / vicAra karake dUsare dina yAvat usI prakAra karake vihAra kara diyA / [72] he AyuSman zramaNo ! isI prakAra jo sAdhu yA sAdhvI AlasI hokara, saMstAkara Adi ke viSaya meM pramAdI hokara rahatA hai, vaha isI loka meM bahuta-se zramaNoM, bahuta-sI zramaNiyoM, bahuta-se zrAvakoM aura bahuta-sI zrAvikoM kI hIlanA kA pAtra hotA hai / yAvat vaha. cirakAla paryanta saMsAra - bhramaNa karatA hai / tatpazcAt paMthaka ko chor3akara pA~ca sau anagAroM ne yaha vRttAnta jAnA / taba unhoMne eka dUsare ko bulAyA / bulAkara isa prakAra kahA - 'zailaka rAjarSi paMthaka muni ke sAtha bAhara yAvat ugra vihAra kara rahe haiM to he devAnupriyo ! aba hameM zailaka rAjarSi ke samIpa cara kara vicaranA ucita hai / ' unhoMne aisA vicAra kiyA / vicAra karake rAjarSi zailaka ke nikaTa jAkara vicarane lage / tatpazcAt zailaka prabhRti pA~ca sau muni bahuta varSoM taka saMyamaparyAya pAla kara jahA~ puMDarIka zatruMjaya parvata thA, vahA~ Aye / Akara thAvaccAputra kI bhA~ti siddha hue / [73] isI prakAra hai AyuSman zramaNo ! jo sAdhu yA sAdhvI isa taraha vicaregA vaha
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/5/73 123 isa loka meM bahusaMkhyaka sAdhuoM, sAdhviyoM, zrAvakoM aura zrAvikAoM ke dvArA arcanIya, vandanIya, namanIya, pUjanIya, satkaraNIya aura sammAnanIya hogA / kalyANa, maMgala, deva aura caitya svarUpa hogA / vinayapUrvaka upAsanIya hogA / paraloka meM use hAtha, kAna evaM nAsikA ke chedana ke, hRdaya tathA vRSaNoM ke utpATana ke evaM phA~sI Adi ke duHkha nahIM bhogane pdd'eNge| anAdi ananta cAturgatika saMsAra-kAntAra meM use paribhramaNa nahIM karanA par3egA / vaha siddhi prApta karegA / he jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne pA~caveM jJAta adhyayana kA yaha artha kahA hai / unake kathanAnusAra maiM kahatA hU~ / adhyayana-5-kA- munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (adhyayana-6-'tuMba') [74] bhagavan ! zramaNa yAvat siddhi ko prApta bhagavAn mahAvIra ne chaThe jJAtAdhyayana kA kyA artha kahA hai ? jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara thA / usa rAjagRha nagara meM zreNika nAmaka rAjA thA / usa rAjagRha nagara ke bAhara IzAnakoNa meM guNazIla nAmaka caityA tA / usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra anukrama se vicarate hue, yAvat jahA~ rAjagRha nagara thA aura jahA~ guNazIla caitya thA, vahA~ padhAre / yathAyogya avagrahaNa karake saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / bhagavAn ko vandanA karane lie pariSad nikalI / zreNika rAjA bhI nikalA / bhagavAn ne dharmadezanA dI / use sunakara pariSad vApisa calI gaI / usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke jyeSTha ziSya indrabhUti nAmaka anagAra zramaNa bhagavAn mahAvIra se na adhika dUra aura na adhika samIpa sthAna para rahe hue yAvat nirmala uttama dhyAna meM lIna hokara vicara rahe the / tatpazcAt jinheM zraddhA utpanna huI hai aise indrabhUti anagAra ne zramaNa bhagavAna mahAvIra se iza prakAra prazna kiyA - "bhagavan ! kisa prakAra jIva zIghra hI gurutA athavA laghutA ko prApta hote hai ?' gautama ! yathAnAmaka, koI puruSa eka bar3e, sUkhe, chidrarahita aura akhaMDita tuMbe ko darbha se aura kuza se lapeTe aura phira miTTI ke lepa se lIpe, phira dhUpa meM rakha de / sUkha jAne para dUsarI bAra darbha aura kuza se lapeTe aura miTTI se lepa se lIpa de / lIpa kara dhUpa meM sUkha jAne para tIsarI bAra darbha aura kuza meM lapeTe aura lapeTa kara miTTI kA lepa car3hA de / sukhA le / isI prakAra, isI upAya se bIca-bIca meM darbha aura kuza se lapeTatA jAye, bIca-bIca meM lepa car3hAtA jAye aura bIca-bIca meM sukhAtA jAye, yAvat ATha miTTI ke lepa tuMbe para car3hAve / phira use athAha, aura apauruSika jala meM DAla diyA jAye | to nizcaya hI he gautama ! vaha tuMbA miTTI ke ATha lepoM ke kAraNa gurutA ko prApta hokara, bhArI hokara tathA guru evaM bhArI huA Upara rahe hue jala ko pAra karake nIce gharatI ke talabhAga meM sthita ho jAtA hai / isI prakAra he gautama ! jIva bhI prANAtipAta se yAvat mithyAdarzana zalya se kramazaH ATha karma-prakRtiyoM kA upArjana karate haiM / usa karmaprakRtiyoM kI gurutA ke kAraNa, bhArI pana ke kAraNa aura gurutA ke kAraNa mRtyu ko prApta hokara, isa pRthvI-tala ko lAMgha kara nIce naraka-tala meM sthita hote haiM / isa prakAra gautama ! jIva zIghra gurutva ko prApta hote hai /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 AgamasUtra-hindI anuvAda aba he gautama ! usa tumbe kA pahalA miTTI kA lepa gIlA ho jAya, gala jAya aura parizaTita ho jAya to vaha tumbA pRthvItala se kucha Upara Akara ThaharatA hai / tadanantara dUsarA mRttikAlepa gIlA ho jAya, gala jAya, aura haTa jAya to tumbA kucha aura Upara AtA hai / isa prakAra. isa upAya se una AThoM mattikAlepoM ke gIle ho jAne para yAvata haTa jAne para tumbA nirlepa, baMdhanamukta hokara dharaNItala se Upara jala ko sataha para Akara sthita ho jAtA hai / isI prakAra, he gautama ! prANAtipAtaviramaNa yAvat mithyAdarzanazalyaviramaNa se jIve kramazaH ATha karmaprakRtiyoM kA kSaya karake Upara AkAzatala kI ora ur3a kara lokAgra bhAga meM sthita ho jAte haiM / isa prakAra he gautama ! jIva zIghra laghutva ko prApta karate haiM / he jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne chaThe jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA hai | vahI maiM tumase kahatA hU~ / adhyayana-6-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (adhyayana-7-'rohiNI') [75] bhagavan ! yadi zramaNa yAvat nirvANaprApta bhagavAn mahAvIra ne chaThe jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA hai to bhagavan ! sAtaveM jJAta-adhyayana kA kyA artha kahA hai ? jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara thA / usa rAjagRha nagara meM zreNika rAjA thaa| rAjagRha nagara ke bAhara IzAnakoNa meM subhUmibhAga udyAna thA / usa rAjagRha nagara meM dhanya nAmaka sArthavAha nivAsa karatA thA, vaha samRddhizAlI thA, vaha kisIse parAbhUta honevAlA nahIM thA / usa dhanya-sArthavAha kI bhadrA nAmaka bhAryA thI / usakI pA~coM indriyoM aura zarIra ke avayava paripUrNa the, yAvat vaha sundara rUpa vAlI thI / usa dhanya-sArthavAha ke putra aura bhadrA bhAryA ke Atmaja cAra sArthavAha-putra the / dhanapAla, dhanadeva, dhanagopa, ghanarakSita | usa dhanya-sArthavAha kI cAra putravadhue~ thI / ujjhikA, bhogavatI, rakSikA aura rohiNI / dhanya-sArthavAha ko kisI samaya madhya rAtri meM isa prakAra kA adhyavasAya utpanna huA nizcaya hI maiM rAjagRha nagara meM rAjA, Izvara, talavara, mADaMbika, ibhya, zreSThI, senApati, sArthavAha Adi-Adi ke aura apane kuTumba ke bhI aneka kAryoM me, karaNIyoM meM, kuTumba sambandhI kAryoM meM, mantraNAoM meM, gupta bAtoM meM, rahasyamaya bAtoM meM, nizcaya karane meM, vyavahAroM meM, pUchane yogya, bArabAra pUchane yogya, mer3hI ke samAna, pramANabhUta, AdhAra, Alambana, cakSu ke samAna pathadarzanaka, mer3hIbhUta aura saba kAryoM kI pravRtti karAnevAlA hU~ / parantu na jAne mere kahIM dUsarI jagaha cale jAne para, kisI anAcAra ke kAraNa apane sthAna se cyuta ho jAnepara, mara jAne para, bhagna ho jAne para rugNa ho jAne para, vizIrNa ho jAne para, par3a jAne para, paradeza meM jAkara rahane para athavA mere kuTumba kA pRthvI kI taraha AdhAra, rassI ke samAna avalambana aura buhArU kI salAiyoM ke samAna pratibandha karanevAlA- kona hogA ? ataeva mere lie yaha ucita hogA ki kala yAvat sUryodaya hone para vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima-taiyAra karavA kara mitra, jJAti, nijaka, svajana, sambandhI, parijanoM Adi ko tathA cAroM vadhuoM ke kulagRha ke samudAya ko AmaMtrita karake aura una mitra jJAti nijaka svajana Adi tathA cAroM putravadhuoM ke kulagRha-varga kA azana, pAna, khAdima, svAdima se tathA dhUpa, puSpa, vastra, gaMdha, mAlA, alaMkAra Adi se satkAra karake, sammAna karake, unhIM mitra jJAti Adi ke samakSa tathA cAroM
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/7/75 125 putravadhuoM ke kulagRhavarga ke samakSa putravadhuoM kI parIkSA karane ke lie pAMca-pAMca zAliakSata dU~ / usase jAna sakU~gA ki kauna putravadhU kisa prakAra unakI rakSA karatI hai, sArasambhAla rakhatI haiM yA bar3hAtI hai ? dhanya sArthavAha ne isa prakAra vicAra karake dUsare dina mitra, jJAti nijaka, svajana, saMbandhI janoM tathA parijanoM ko tathA cAroM putravadhuoM ke kulagRha varga ko AmaMtrita kiyA / AmaMtrita karake vipula, azana, pAna, khAdya aura svAdya taiyAra karavAyA / usake bAda dhanyasArthavAha ne snAna kiyA / vaha bhojana-maMDapa meM uttama sukhAsana para baiThA / phira mitra, jJAta, nijaka, svajana, sambandhI evaM parijanoM Adi ke tathA cAroM putravadhuoM ke kulagRha varga ke sAtha usa vipula, azana, pAna, khAdima aura svAdima kA bhojana karake, yAvat una sabakA satkAra kiyA, sammAna kiyA, unhIM mitroM, jJAtijanoM Adi ke tathA cAroM putravadhuoM ke kulagRhavarga ke sAmane pA~ca cAvala ke dAne lie / lekara jeThI kulavadhU ujjhikA ko bulAyA / isa prakAra kahA-'he putrI ! tuma mere hAtha se yaha pAMca cAvala ke dAne lo / inheM lekara anukrama se inakA saMrakSaNa aura saMgopana karatI rahanA / he putrI ! jaba maiM tuma se yaha pAMca cAvala ke dAne mAMgU, taba tuma yahI pAMca cAvala ke dAne mujhe vApisa lauTAnA / ' usa prakAra kaha kara putravadhU ujjhikA ke hAtha meM vaha dAne de die / dekara use vidA kiyA / dhanya-sArthavAha ke hAtha se pAMca zAliakSata grahaNa kiye / ekAnta meM gii| vahA~ jAkara use isa prakAra kA vicAra, cintana, prArthita evaM mAnasika saMkalpa utpanna huA-'nizcaya hI pitA ke koThAra meM zAli se bhare hue bahuta se palya vidyamAna haiM / so jaba pitA mujhase yaha pA~ca zAli akSata mAMgeMge, taba maiM kisI palya se dUsare zAli-akSata lekara de dUMgI / ' usane aisA vicAra karake una pAMca cAvala ke dAnoM ko ekAnta meM DAla diyA aura DAla kara apane kAma meM laga gaI / isI prakAra dUsarI putravadhU bhogavatI ko bhI bulAkara pAMca dAne diye, ityaadi| vizeSa yaha hai ki usane vaha dAne chIle aura chIla kara nigala gaI / nigala kara apane kAma meM laga gaI / isI prakAra tIsarI rakSikA ke sambandha meM jAnanA / vizeSatA yaha hai ki usane vaha dAne lie / lene para use yaha vicAra utpanna huA ki mere pitA ne mitra jJAti Adi ke tathA cAroM bahuoM ke kulagRhavarga ke sAmane mujhe bulAkara yaha kahA hai ki-'putrI ! tuma mere hAtha se yaha pAMca dAne lo, yAvat jaba maiM mA~gU to lauTA denA / to isameM koI kAraNa honA caahie|' vicAra karake ve cAvala ke pAMca dAne zuddha vastra meM bAMdhe / bAMdha kara ratnoM kI DibiyA meM rakha lie, rakha kara sirahAne ke nIce sthApita kie aura prAtaH madhyAhna aura sAyaMkAla-ina tInoM saMdhyAoM ke samaya unakI sAra-sambhAla karatI huI rahane lagI / tatpazcAt dhanya-sArthavAha ne unhIM mitroM Adi ke samakSa cauthI putravadhU rohiNI ko bulAyA / bulAkara use bhI vaisA hI kahakara pAMca dAne diye / yAvat unase socA-'isa prakAra pAMca dAne dene meM koI kAraNa honA cAhie / ataeva mere lie ucita haiM ki ina pAMca cAvala ke dAnoM kA saMrakSaNa karU~, saMgopana karU~ aura inakI vRddhi karU~ / ' usane aisA vicAra kiyaa| vicAra karake apane kulagRha ke puruSoM ko bulAyA aura bulAkara isa prakAra kahA- 'devAnupriyo ! tuma ina pAMca zAli-akSatoM ko grahaNa karo / grahaNa karake pahalI varSA Rtu meM arthAt varSA ke Arambha meM jaba khUba varSA ho jaba eka choTI-sI kyArI ko acchI taraha sApha karanA / sApha
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 AgamasUtra-hindI anuvAda karake ye pAMca dAne bo denA / bokara do-tAna bAra utkSepa-nikSepa karanA arthAt eka jagaha se ukhAr3a kara dUsarI jagaha ropanA / phira kyArI ke cAroM ora bAr3a lagAnA / inakI rakSA aura saMgopanA karate hue anukrama se inheM bar3hAnA / ___ una kauTumbika puruSoM ne rohiNI ke Adeza ko svIkAra kiyA / una cAvala ke pAMca dAnoM ke grahaNa kiyA / anukrama se unakA saMrakSaNa, saMgopana karate hue rahane lge| una kauTumbika puruSoM ne varSARtu ke prArambha meM mahAvRSTi par3ane para choTI-sI kyArI sApha kI / pAMca cAvala ke dAna boye / bokara dUsarI aura tIsarI bAra unakA utkSepa-nikSepa kiyA, bAr3a lgaaii| phira anukrama se saMrakSaNa, saMgopana aura saMvardhana karate hue vicarane lage / saMrakSita, saMgopita aura saMvardhita kie jAte hue ve zAli-akSata anukrama se zAli ho gaye / ve zyAma kAnti vAle yAvat nikuraMbabhUta- hokara prasannatA pradAna karane vAle, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa ho gye| una zAli paudhoM meM patte A gaye, ve vartita ho gaye, chAla vAle ho gaye, garbhita ho gaye, prasUta hue, sugandha vAle hue, baddhaphala hue, paka gae, taiyAra ho gaye, zalyakita hue, patrakita hue aura haritaparvakANDa ho gae / isa prakAra ve zAli utpanna hue / tatpazcAt una kauTumbika puruSoM ne vaha zAli patra vAle yAvat zalAkA vAle tathA virala patra vAle jAna kara tIkhe aura pajAye hue ha~siyoM se kATe, kATakara unakA hatheliyoM se mardana kiyA / sApha kiyA / isase ve cokhe-nirmala, zuci-pavitra, akhaMDa aura asphuTika-binA TUTe-phUTe aura sUpa se jhaTaka-jhaTaka kara sApha kiye hue ho gae / ve magadha deza meM prasiddha eka prasthaka pramANa ho gaye / tatpazcAt kauTumbika puruSoM ne una prastha-pramANa zAliakSatoM ko navIna ghar3e meM bharA / bhara kara usake mukha para miTTI kA lepa kara diyA / lepa karake use lAMchitamudrita kiyA-usa para sIla lagA dI / phira use koThAra ke eka bhAga meM rakha diyA / rakha kara usakA saMrakSaNa aura saMgopana karane lage / ___ tatpazcAt una kauTumbika puruSoM ne dUsarI varSARtu meM varSAkAla ke prArambha meM mahAvRSTi par3ane para eka choTI kyArI ko sApha kiyA / ve zAli bo diye / dUsarI bAra aura tIsarI bAra unakA utkSepa-nikSepa kiyA / yAvat lunAI kI / yAvat pairoM ke taluoM se unakA mardana kiyA, sApha kiyA / aba zAli ke bahuta-se kur3ava ho gae, yAvat unheM koThAra ke eka bhAga meM rakha diyA / koThAra meM rakha kara unakA saMrakSaNa aura saMgopana karate hue vicarane lage / tatpazcAt una kauTumbika puruSoM ne tIsarI bAra varSARtu meM mahAvRSTi hone para bahuta-sI kyAriyA~ acchI taraha sApha kI / yAvat unheM bokara kATa liyA / yAvat aba ve bahuta-se kumbha pramANa zAli ho gaye / tatpazcAt una kauTumbika puruSoM ne vaha zAli koThAra meM rakhe, yAvat unakI rakSA karane lage / cauthI varSARtu meM isI prakAra karane se saikar3oM kumbha pramANa zAli ho gae / tatpazcAt jaba pAMcavAM varSa cala rahA thA, taba dhanyA sArthavAha ko madhya rAtri ke samaya isa prakAra kA vicAra yAvata utpanna haA-maiMne isase pahale ke-atIta pAMcaveM varSa meM cAroM putravadhuoM ko parIkSA karane ke nimitta, pA~ca cAvala ke dAne unake hAtha meM diye the / to kala yAvat sUryodaya hone para pA~ca cAvala ke dAne mA~ganA mere lie ucita hogA / yAvat jAnUM to sahI ki kisane kisa prakAra unakA saMrakSaNa, saMgopana aura saMvardhana kiyA hai? dhanya-sArthavAha dUsare dina sUryodaya hone para vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima banavAyA / mitroM,
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/7/75 127 jJAtijanoM Adi tathA cAroM putravadhuoM ke kulagRhavarga ke samakSa jeThI putravadhU ujjhikA ko bulAyA aura bulAkara isa prakAra kahA-'he putrI ! atIta-vigata pAMcaveM saMvatsara meM arthAt aba se pAMca varSa pahale inhIM mitroM jJAtijanoM AditathA cAroM putravadhuoM ke kulagRhavarga ke samakSa maiMne tumhAre hAtha meM pAMca zAli-akSata diye the aura yaha kahA thA ki- 'he putrI ! jaba maiM ye pAMca zAliakSata mAMgU, taba tuma mere ye pAMca zAliakSata mujhe vApisa sauMpanA / to yaha artha samartha hai ? ujjhikA ne kahA-'hAM, satya hai / ' dhanya sArthavAha bole-'to he putrI ! mere vaha zAli akSata vApisa do / ' . tatpazcAt ujjhikA ne dhanya sArthavAha kI yaha bAta svIkAra kI / palya meM se pAMca zAliakSata grahaNa karake dhanya sArthavAha ke samIpa Akara bolI- ye haiM ve zAliakSata / ' yoM kahakara dhanya sArthavAha ke hAtha meM pAMca zAli ke dAne de diye / taba dhanya sArthavAha ne ujjhikA kI saugandha dilAI aura kahA-'putrI ! kyA vahI ye zAli ke dAne haiM athavA ye dUsare haiM ?' taba ujjhikA ne dhanya sArthavAha se isa prakAra kahA-he tAta ! isase pahale ke pAMcaveM varSa meM ina mitroM evaM jJAtajanoM ke tathA cAroM putravadhuoM ke kulagRhavarga ke sAmane pAMca dAne dekara 'inakA saMrakSaNa, saMgopana aura saMvardhana karatI huI vicaratA' aisA Apane kahA thA / usa samaya maiMne ApakI bAta svIkAra kI thI / ve pA~ca zAli ke dAne grahaNa kiye aura ekAnta meM calI gaI / taba mujhe isa taraha kA vicAra utpanna huA ki pitAjI ke koThAra meM bahuta se zAli bhare haiM, jaba mAMgeMge to de dUMgI / aisA vicAra karake maiMne vaha dAne pheMka diye aura apane kAma meM laga gaI / ataeva he tAta ! ye vahI zAli ke dAne nahIM haiM / ye dUsare haiM / ' dhanya sArthavAha ujjhikA se yaha artha sunakara aura hRdaya meM dhAraNa karake kruddha hue, kupita hue, ugra hue aura krodha meM Akara misamisAne lage / ujjhikA ko una mitroM jJAtijanoM Adi ke tathA cAroM putravadhuoM ke kulagRhavarga ke sAmane kulagRha kI rAkha pheMkane vAlI, chANe DAlane yA thApanevAlI, kacarA jhAr3ane vAlI, paira dhone kA pAnI denevAlI, snAna ke lie pAnI denevAlI aura bAhara ke dAsI ke kArya karanevAlI ke rUpa meM niyukta kiyA / isI prakAra he AyuSman zramaNo ! jo sAdhu athavA sAdhvI yAvat AcArya athavA upAdhyAya ke nikaTa gRhatyAga karake aura pravrajyA lekara pAMca mahAvratoM kA parityAga kara detA haiM, vaha ujjhikA kI taraha isI bhava meM bahuta-se zramaNoM, bahuta-sI zramaNiyoM, bahuta-se zrAvakoM aura bahuta-sI zrAvikAoM kI avahelanA kA pAtra banatA haiM, yAvat ananta saMsAra meM paryaTana karegA / . isI prakAra bhogavatI ke viSaya meM jAnanA cAhie / vizeSatA yaha ki khAMr3ane vAlI, kUTane vAlI, pIsanevAlI, jAMte meM dala kara dhAnya ke chilake utArane vAlI, rAMdhanevAlI, parosane vAlI, tyauhAroM ke prasaMga para svajanoM ke ghara jAkara lhAvaNI bAMTanevAlI, ghara meM bhItara kI dAsI kA kAma karanevAlI evaM rasoIdArina kA kArya karanevAlI ke rUpa meM niyukta kiyA / isI prakAra he AyuSman zramaNo ! jo sAdhu athavA sAdhvI pAMca mahAvratoM ko phor3ane vAlA vaha isI bhava meM bahuta-se sAdhuoM, bahuta-sI sAdhviyoM, bahuta-sI zrAvakoM aura bahuta-sI zrAvikAoM kI avahelatA kA pAtra bantA haiM, jaise vaha bhogavatI / isI prakAra rakSikA ke viSaya meM jAnanA cAhie / vizeSa yaha hai ki vaha jahA~ usakA nivAsagRha thA, vahA~ gaI / vahA~ jAkara usane maMjUSA kholI / kholakara ratna kI DibiyA meM se
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 AgamasUtra-hindI anuvAda vaha pAMca zAli ke dAne grahaNa kiyA / grahaNa karake jahA~ dhanya-sArthavAha thA, vahA~ AI / Akara dhanya-sArthavAha ke hAtha meM ve zAli ke pAMca dAne de diye / usa samaya dhanya-sArthavAha ne rakSikA se isa prakAra kahA-'he putrI ! kyA yaha vahI pAMca zAli-akSata haiM yA dUsare haiM ?' rakSikA ne dhanya-sArthavAha ko uttara diyA-'tAta ! ye vahI zAliakSata haiM, dhanya ne pUchA - 'putrI ! kaise ?' rakSikA bolI-'tAta ! Apane isase pahale pAMcaveM varSa meM zAli ke pAMca dAne diye the / taba ina pAMca zAli ke dAnoM ko zuddha vastra meM bAMdhA, yAvat tInoM saMdhyAoM me sArasaMbhAla karatI rahatI hai| ataeva. he tAta ! ye vahI zAli ke dAne haiM. dasare nhiiN|' tatpazcAt dhanya-sArthavAha rakSikA se yaha artha sunakara harSita aura saMtuSTa huA / use apane ghara ke hiraNya kI, kAMsA Adi bartanoM kI, dUSya-rezamI Adi mUlyavAn vastroM kI, vipula dhana, dhAnya, kanaka ratna, maNi, muktA, zaMkha, zilA, pravAla lAla-ratna Adi svApateya kI bhANDAmAriNI niyukta kara diyA / isI prakAra he AyuSman zramaNo ! yAvat (dIkSita hokara) jo sAdhu yA sAdhvI pAMca mahAvratoM kI rakSA karatA haiM, vaha isI bhava meM bahuta-se sAdhuoM, bahutasI sAdhviyoM, bahuta-se zrAvakoM aura bahuta-sI zrAvikAoM kA arcanIya hotA haiM, vandanIya, pUjanIya, satkaraNIya, sammAnanIya, hotA haiM, jaise vaha rakSikA / rohiNI ke viSaya meM bhI aisA hI kahanA cAhie / vizeSa yaha hai ki jaba dhanya sArthavAha ne usase pAMca dAne mAMde to usane kahA-'tAta ! Apa mujhe bahuta-se gAr3e-gAr3iyA~ do, jisase maiM Apako vaha pAMca zAli ke dAne lauTAU~ / ' taba rohiNI ne dhanya-sArthavAha se kahA'tAta ! isase pahale ke pAMcaveM varSa meM inhIM mitroM, jJAtijanoM Adi ke samakSa Apane pA~ca dAne diye the / yAvat ve aba saikar3oM kumbha pramANa ho gaye haiM, ityAdi pUrvokta dAnoM kI khetI karane, saMbhAlane Adi kA vRttAnta doharA lenA cAhie / isa prakAra he tAta ! maiM Apako vaha pAMca zAli ke dAne gADA-gAr3iyoM meM bhara kara detI huuN| dhanya-sArthavAha ne rohiNI ko bahuta-se chakar3A-chakar3I diye / rohiNI apane kulagRha AI / koThAra kholA | palya ughAr3e, chakar3A-chakar3I bhare / bharakara rAjagRha nagara ke madhya bhAga meM hokara jahA~ apanA ghara thA aura jahA~ dhanya-sArthavAha thA, vahA~ A pahu~cI / taba rAjagRha nagara meM zrRMgATaka Adi mArgoM meM bahuta se loga Apasa meM isa prakAra prazaMsA karane lage- dhanyasArthavAha dhanya hai, jisakI putravadhU rohiNI hai, jisane pAMca zAli ke dAne chakar3A-chakar3iyoM meM bhara kara lauTAye / ' dhanya-sArthavAha una pAMca zAli ke dAnoM ko chakar3A-chakar3iyoM dvArA lauTAye dekhatA hai / hRSTa-tuSTa hokara unheM svIkAra karake usane unhIM mitroM evaM jJAtijanoM, nijajanoM, svajanoM, saMbandhIjanoM tathA parijanoM ke sAmane tathA cAroM putravadhuoM ke kulagRhavarga ke samakSa rohiNI putravadhU ko usa kulagRhavarga ke aneka kAryoM meM yAvat rahasyoM meM pUchane yogya yAvat gRha kA kArya calAnevAlI aura pramANabhUta niyukta kiyA / isI prakAra he AyuSman zramaNo ! jo sAdhu-sAdhvI AcArya yA upAdhyAna ke nikaTa dIkSita hokara, apane pAMca mahAvratoM meM vRddhi karate haiM-unheM uttarottara adhika nirmala banAte haiM, ve isI bhava meM bahuta se zramaNoM, zramaNiyoM, zrAvakoM aura zrAvikAoM ke pUjya hokara yAvat saMsAra se mukta ho jAne haiM jaise vaha rohiNI bahujanoM kI prazaMsApAtra banI / he jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne sAtaveM jJAtAdhyayana kA yaha artha kahA hai / vahI maiMne tumase kahA haiM / adhyayana-7-kA-munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAdapUrNa
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-18/76 129 (adhyayana-8-'mallI' [76] 'bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAna mahAvIra ne sAtameM jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA hai, to AThaveM adhyayana kA kyA artha kahA hai ?' 'he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM, isI jambUdvIpa meM mahAvideha nAmaka varSa meM, meruparvata se pazcima meM, niSadha nAmaka varSadhara parvata se uttara meM, zItodA mahAnadI se dakSiNa meM, sukhAvaha nAmaka vakSAra parvata se pazcima meM aura pazcima lavaNasamudra se pUrva meM-isa sthAna para, salilAvatI nAmaka vijaya hai / usa meM vItazokA nAmaka rAjadhAnI hai / vaha nau yojana caur3I, yAvat sAkSAt devaloka ke samAna thii| usa vItazokA rAjadhAnI ke IzAna dizA ke bhAga meM indrakumbha udyAna thA / bala nAmaka rAjA thA / bala rAjA ke antaHpura meM dhAriNI prabhRti eka hajAra deviyA~ thIM / vaha dhAriNI devI kisI samaya svapna meM siMha ko dekhakara jAgRta hue / yAvat yathAsamaya mahAbala nAmaka putra kA janma huA / vaha bAlaka kramazaH bAlyAvasthA ko pAra kara bhoga bhogane meM samartha ho gayA / taba mAtA-pitA ne samAna rUpa evaM vaya vAlI kamalazrI Adi pAMca sau zreSTha rAjakumAriyoM ke sAtha, eka hI dina meM mahAbala kA pANigrahaNa karAyA / pA~ca sau prAsAda Adi pA~ca-pA~ca sau kA daheja diyA / yAvat mahAbala kumAra manuSya saMbandhI kAmabhoga bhogatA huA rahane lagA / usa kAla aura usa samaya meM dharmaghoSanAmaka sthavira pA~ca sau ziSyoM se parivRta hokara anukrama se vicarate hue, eka grAma se dUsare grAma gamana karate hue, sukhe-sukhe vihAra karate hue indrakumbha udyAna, padhAre aura saMyama evaM tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vahA~ Thahare / sthavira munirAja ko vandanA karane ke lie janasamUha nikalA / bala rAjA bhI niklaa| dharma sunakara rAjA ko vairAgya utpanna huA / vizeSa yaha ki unase mahAbala kumAra ko rAjya para pratiSThita kiyA / pratiSThita karake svayaM hI bala rAjA ne Akara sthavira ke nikaTa pravrajyA aMgIkAra kI / vaha gyAhara aMgoM ke vettA hue / bahuta varSoM taka saMyama pAla kara cAruparvata gye| eka mAsa kA nirjala anazana karake kevalajJAna prApta karake yAvat siddha hue / tatpazcAt anyadA kadAcit kamalazrI svapna meM siMha ko dekhakara jAgRta huA / balabhadra kumAra kA janma huA / vaha yuvarAja bhI ho gayA / usa mahAbala rAjA ke chaha rAjA bAlamitra the / acala dharaNa pUraNa vasu vaizramaNa abhicandra / ve sAtha hI janme the, sAtha hI vRddhi ko prApta hue the, sAtha rI dhUla meM khele the, sAtha hI vivAhita hue the, eka dUsare para anagAra rakhate the, anusaraNa karate the, abhiprAya kA Adara karate the, hRdaya kI abhilASA ke anusAra kArya karate the, eka-dUsare ke rAjyoM meM kAma-kAja karate hue raha rahe the / eka bAra kisI samaya ve saba rAjA ikaTThe hue, eka jagaha mile, eka sthAna para AsIna hue / taba unameM isa prakAra kA vArtAlApa huA-'devAnupriya ! jaba kabhI hamAre lie sukha kA, duHkha kA, dIkSA kA athavA videzagamana kA prasaMga upasthita ho to hameM sabhI avasaroM para sAtha hI rahanA cAhie / sAtha hI Atmo kA nistAra karanA-AtmA ko saMsAra sAgara se tAranA cAhie, aisA nirNaya karake paraspara meM isa artha ko aMgIkAra kiyA thA / ve sukhapUrvaka raha rahe the / usa kAla aura usa samaya meM dharmaghoSa nAmaka sthavira jahAM indrakumbha udyAna thA, vahA~ padhAre / pariSad vaMdanA karane ke lie nikalI / mahAbala rAjA bhI nikalA / sthavira mahArAja
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 AgamasUtra-hindI anuvAda ne dharma kahA-mahAbala rAjA ko dharma zravaNa karake vairAgya utpanna huA / vizeSa yaha ki rAjA ne kahA- 'he devAnupriya ! maiM apane chahoM bAlamitroM se pUcha letA hU~ aura balabhadra kumAra ko rAjya para sthApita kara detA hU~, phira dIkSA aMgIkAra karU~gA / ' yAvat isa prakAra kahakara usane chahoM bAlamitroM se pUchA / taba ve chahoM bAla-mitra mahAbala ke rAjA se kahane lagA-devAnupriya ! yadi tuma pravrajita hote ho to hamAre lie anya kauna-sA AdhAra haiM ? yAvat athavA Alambana hai, hama bhI dIkSita hote hai / tatpazcAt mahAbala rAjA ne una chahoM bAlamitroM se kahA-devAnupriyo ! yadi tuma mere sAtha pravrajita hote ho to tuma jAo aura apane-apane jyeSTha putrako apane-apane rAjya para pratiSThita karo aura phira hajAra puruSoM dvArA vahana karane yogya zivikAoM para ArUr3ha hokara yahA~ prakaTa hoo / ' taba chahoM bAlamitra gaye aura apane-apane jyeSTha putroM kA rAjyAsIna karake yAvat mahAbala rAjA ke samIpa A gaye / taba mahAbala rAjA ne chahoM bAlamitroM ko AyA dekhA / vaha harSita aura saMtuSTha huaa| usane kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA-'devAnupriyo ! jAo aura balabhadra kumAra kA mahAn rAjyAbhiSeka se abhiSeka karo / ' yaha Adeza sunakara unhoMne usI prakAra kiyA yAvat balabhadrakumAra kA abhiSeka kiyA / mahAbala rAjA ne balabhadra kumAra se, jo aba rAjA ho gayA thA,dIkSA kI AjJA lI / phira mahAbala acala Adi chahoM bAlamitroM ke sAtha hajAra puruSoM dvArA vahana karane yogya zivikA para ArUr3ha hokara, vItazokA nagarI ke bIcoMbIca hokara jahA~ indrakumbha udyAna thA aura jahA~ sthavira bhagavanta the, vahAM Aye / unhoMne bhI svayaM hI paMcamuSTika loca kiyA / yAvat dIkSita hue / gyAraha aMgoM kA adhyayana karake, bahuta se upavAsa, belA, telA Adi tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lge| tatpazcAt ve mahAbala Adi sAtoM anagAra kisI samaya ikaTThe hue / usa samaya unameM paraspara isa prakAra bAtacIta huI- 'he devAnupriyo ! hama logoM meM se eka jisa tapa ko aMgIkAra karake vicare hama saba ko eka sAtha vahI tapaHkriyA grahaNa karake vicaranA ucita hai / ' sabane yaha bAta aMgIkAra kI / aMgIkAra karake aneka caturthabhakta, yAvat tapasyA tarake hue vicarane lage / tatpazcAt una mahAbala anagAra ne isa kAraNa se strInAmagotra karmakA upArjana kiyAyadi ve mahAbala ko chor3a kara zeSa chaha anagAra caturthabhakta grahaNa karake vicarate, to mahAbala anagAra SaSThabhakta grahaNa karake vicarate / agara mahAbala ke sivAya chaha anagAra SaSThabhakta aMgIkAra karake vicarate to mahAbala anagAra aSTabhakta grahaNa karake vicarate / isa prakAra apane sAthI muniyoM se chipA kara-kapaTa karake mahAbala adhika tapa karate the / [77] arihaMta, siddha, pravacana, guru, sthavira, bahuzruta, tapasvI-ina sAtoM ke prati vatsalatA dhAraNa karanA, bAraMbAra jJAna kA upayoga karanA-tathA [78] darzana, vinaya, Avazyaka zIlavratakA niraticAra pAlana karanA, kSaNalava arthAt dhyAna sevana, tapa karanA, tyAga-tathA [79] nayA-nayA jJAna grahaNa karanA, samAdhi, vaiyAvRtya, zrutabhakti aura pravacana prabhAvanA isa bIsa kAraNoM se jIva tIrthakaratva kI prApti karatA hai / [80] tatpazcAt ve mahAbala Adi sAtoM anagAra eka mAsa kI pahalI bhikSu-pratimA aMgIkAra karake vicarane lage / yAvat bArahavIM ekarAtrikI bhikSu-pratimA aMgIkAra karake vicarane
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-18/80 131 lage / tatpazcAt ve mahAbala prabhRti sAtoM anagAra kSullaka siMhaniSkrIDita nAmaka tapazcaraNa aMgIkAra karake vicarane lage / vaha tapa isa prakAra kiyA jAtA haiM-sarvaprathama eka upavAsa kare, upavAsa karake sarvakAmaguNita pAraNA kare, pAraNA karake do upavAsa kare, phira eka upavAsa kare, karake tIna upavAsa kare, karake do upavAsa kare, karake cAra upavAsa kare, karake tIna upavAsa kare, karake pA~ca upavAsa kare, karake cAra upavAsa kare, karake chaha upavAsa kare, karake pA~ca upavAsa kare, karake sAta upavAsa kare, karake chaha upavAsa kare, karake ATha upavAsa kare, karake sAta upavAsa kare, karake nau upavAsa kare, karake ATha upavAsa kare, karake nau upavAsa kare, karake sAta upavAsa kare, karake ATha upavAsa kare, karake chaha upavAsa kare, karake sAta upavAsa kare, karake pA~ca upavAsa kare karake chaha upavAsa kare, karake cAra upavAsa kare, karake pA~ca upavAsa kare, karake tIna upavAsa kare, karake cAra upavAsa kare, karake do upavAsa kare, karake tIna upavAsa kare, karake eka upavAsa kare, karake do upavAsa kare, karake eka upavAsa kare / saba jagaha pAraNA ke dina sarvakAmaguNita pAraNA karake upavAsoM kA pAraNA samajhanA cAhie / isa prakAra isa kSullaka siMhaniSkrIDita tapa kI pahalI paripATI chaha mAsa aura sAta ahorAtroM maiM sUtra ke anusAra yAvat ArAdhita hotI haiM / tatpazcAt dUsarI paripATI meM eka upavAsa karate haiM, ityAdi vizeSatA yaha hai ki isameM vikRti rahita pAraNA karate haiM, isI prakAra tIsarI paripATI / vizeSatA yaha hai ki alepakRta se pAraNA karate haiM / cauthI paripATI meM bhI aisA hI karate haiM kintu usameM AyaMbila se pAraNA kI jAtI hai / tatpazcAt mahAbala Adi sAtoM anagAra kSullaka siMhaniSkrIr3ita tapa ko do varSa aura aTThAIsa ahorAtra me, sUtra ke kathanAnusAra yAvat tIrthakara kI AjJA se ArAdhana karake, jahA~ sthavira bhagavAna the, vahA~ Aye / Akara unhoMne vandanA kI, namaskAra kiyA / vandanA-namaskAra karake isa prakAra bole-'bhagavan ! hama mahat siMhaniSkrIr3ita nAmaka tapaHkarma karanA cAhate haiM Adi' / yaha tapa kSullaka siMhaniSkrIr3ita tapa ke samAna jAnanA / vizeSatA yaha ki isameM solaha upavAsa tara pahu~cakara vApisa lauTA jAtA haiM / eka paripATI eka varSa, chaha mAsa aura aThAraha ahorAtra meM samApta hotI hai / sampUrNa mahAsihaniSkrIr3ita tapa chaha varSa, do mAsa aura bAraha ahorAtra meM pUrNa hotA hai / tatpazcAt ve mahAbala prabhRti sAtoM muni mahAsiMhaniSkrIr3ita tapaHkarma kA sUtra ke anusAra yAvat ArAdhana karake jahA~ sthavira bhagavAn the vahA~ Ate haiM / sthavira bhagavAn ko kndanA aura namaskAra karate haiM / bahuta se upavAsa, telA Adi karate hue vicarate haiM / tatpazcAt ve mahAbala prabhRti anagAra usa pradhAna tapa ke kAraNa zuSka rUkSa ho gaye, skaMdaka muni samAna-jAnanA / vizeSatA yaha ina sAta muniyoM ne sthavira bhagavAn se AjJA lii| AjJA lekara cAru parvata para ArUr3ha horaka yAvat do mAsa kI saMlekhanA karake-eka sau bIsa bhakta kA anazana karake, caurAsI lAkha varSoM taka saMyama kA pAlana karake, caurAsI lAkha pUrva kA kula AyuSya bhogakara jayaMta nAmaka tIsare anuttara vimAna meM deva-paryAya se utpanna hue / [81] usa jayanta vimAna meM kitaneka devoM kI battIsa sAgaropama kI sthiti kahI gaI hai / unameM se mahAbala ko chor3akara dUsare chaha devoM kI kucha kama battIsa sAgaropama kI sthiti aura mahAbala deva kI pUra battIsa sAgaropama kI sthiti huI / tatpazcAt mahAbala deva ke sivAya chahoM deva jayanta devaloka se, deva saMbandhI Ayu kA kSaya hone se, sthiti kA kSaya hone se aura
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 AgamasUtra - hindI anuvAda bhava kA kSaya hone se, antara rahita, zarIra kA tyAga karake isI jambUdvIpa meM, bharata varSa meM vizuddha mAtA-pitA ke vaMzavAle rAjakuloM meM, alaga-alaga kumAra ke rUpa meM utpanna hue / pratibuddhi ikSvAku deza kA rAjA huA / caMdracchAya aMgadeza kA rAjA huA, zaMkha kAsIdeva kA rAjA huA, rukmi kuNAladeza kA rAjA huA, adInazatru kurudeza kA rAjA huA jitazatru paMcAla deza kA rAjA huA / 2 vaha mahAbala deva tIna jJAnoM se yukta hokara, jaba samasta graha ucca sthAna para rahe the, sabhIdizAyeM saumya, vitimira aura vizuddha thI, zakuna vijayakAraka the, vAyu dakSiNa kI ora cala rahA thA aura vAyu anukUla thA, pRthvI kA dhAnya niSpanna ho gayA thA, loga atyannata harSayukta hokara krIr3A kara rahe the, aise samaya meM arddha rAtri ke avasara para azvinI nakSatra kA candramA ke sAtha yoga hone para, hemanta Rtu ke cauthe mAsa, AThaveM pakSa phAlguna mAsa ke zukla pakSa meM, caturthI tithi ke pazcAt bhAga meM battIsa sAgaropama kI sthiti vAle jayanta nAmaka vimAna se, anantara zarIra tyAga kara, isI jambUdvIpa meM bharatakSetra meM, mithilA rAjadhAnI meM, kuMbha rAjA kI prabhAvatI devI kI kUMkha meM devagati sambandhI AhAra kA tyAga karate, vaikriya zarIra kA tyAga karake evaM devabhava kA tyAga karake garbha ke rUpa meM utpanna huA / usa rAtri meM prabhAvatI devI vAsa bhavana meM, zayyA para yAvat arddha rAtrike samaya jaba na gaharI soI thI na jAga rahI thI, taba pradhAna, kalyANarUpa, upadravarahita, dhanya, mAMgalika aura sazrIka caudaha mahAsvapna dekha kara jAgI / ve caudaha svapna isa prakAra haiM-gaja, vRSabha, siMha, abhiSeka, puSpamAlA, candramA, sUrya, dhvajA, kumbha, padmayukta sarovara, sAgara, vimAna, ratnoM kI rAzi aura dhUmarahita agni / pazcAt prabhAvatI rAnI jahA~ rAjA kumbha the, vahA~ AI / pati se svapnoM kA vRttAnta kahA / kumbha rAjA ne svapnapAThakoM ko bulAkara svapnoM kA phala pUchA / yAvat prabhAvatI devI harSita evaM saMtuSTa hokara vicarane lagI / tatpazcAt prabhAvatI devI ko tIna mAsa barAbara pUrNa hue to isa prakAra kA dohada utpanna huA-ve mAtAeM dhanya haiM jo jala aura thala maiM utpanna hue dedIpyamAna, aneka paMcaraMge puSpoM se AcchAdita aura punaH punaH AcchAdita kI huI zayyA para sukhapUrvaka baiThI huI aura sukha se soI huI vicaratI haiM tathA pATalA, mAlatI, campA, azoka, puMnAga ke phUloM, maruvA ke pattoM, damanaka ke phUloM, nirdoSa zatapatrikA ke phUloM evaM koraMTa ke uttama pattoM se gUMthe hue, paramasukhadAyaka sparzavAle, dekhane meM sundara tathA atyanta saurabha chor3anevAle zrIdAmakANDa ke samUha ko sUMghatI huI apanA dohada pUrNa karatI haiM / tatpazcAt prabhAvatI devI ko isa prakAra kA dohada utpanna huA dekha kara jAna kara samIpavartI vANa - vyantara devoM ne zIghra hI jala aura thala meM utpanna hue yAvat pAMca varNa vAle puSpa, kumbhoM aura bhAroM ke pramANa meM arthAt bahuta se puSpa kumbha rAjA ke bhavana meM lAkara pahu~cA diye / isake atirikta sukhaprada evaM sugandha phailAtA huA eka zrIdAmakANDa bhI lAkara pahu~cA diyA | tatpazcAt prabhAvatI devI ne jala aura thala meM utpanna dedIpyamAna paMcavarNa ke phUloM kI mAlA se apanA dohalA pUrNa kiyA / taba prabhAvatI devI prazastadohalA hokara vicarane lagI / prabhAvatI devI ne nau mAsa aura sAr3he sAta divasa pUrNa hone para, hemanta Rtu ke prathama mAsa meM, dUsare pakSa meM arthAt mArgazIrSa mAsa ke zukla pakSa meM, ekAdazI ke dina, madhya rAtri meM,
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/8/81 133 azvinI nakSatra kA candramA ke sAtha yoga hone para, sabhI grahoM ke ucca sthAna para sthita hone para, ese samaya meM, Arogya-ArogyapUrvaka unnIsaveM tIrthakara ko janma diyA / [82] usa kAla aura usa samaya meM adholoka meM basane vAlI mahattarikA dizAkumArikAeM AI ityAdi janma kA varNana jambUdvIpaprajJapti anusAra samajha lenA / vizeSatA yaha hai ki mithilA nagarI meM,kumbha rAjA ke bhavana meM, prabhAvatI devoM ko AlApaka kahanA / yAvat devoM ne janmAbhiSeka karake nandIzvara dvIpa meM jAkara mahotsava kiyA / tatpazcAt kumbha rAjA ne evaM bahuta-se bhavanapati, vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika devoM ne tIrthaMkara kA janmAbhiSeka kiyA, phira jAtakarma Adi saMskAra kiye, yAvat nAmakaraNa kiyA-kyoMki jaba hamArI yaha putrI mAtA ke garbha meM AI thI, taba mAlya kI zayyA meM sone kA dohada utpanna huA thA, ataeva isakA nAma 'mallI' ho / mahAbala ke varNana samAna jAnanA yAvat mallI kumArI kramazaH vRddhi ko prApta huii| 83] devaloka se cyuta huI vaha bhagavatI mallI vRddhi ko prApta huI to anupama zobhA se sampanna ho gaI, dAsiyoM aura dAsoM se parivRta huI aura pIThamoM se dhirI rahane lagI / [84] unake mastaka ke keza kAle the, nayana sundara the, hoTha bimbaphala ke samAna the, dAMtoM kI katAra zveta thI aura zarIra zreSTha kamala ke garbha ke samAna gauvarNa vAlA thA / usakA zvAsocchvAsa vikasvara kamala ke samAna gaMdha vAlA thA / [85] tatpazcAt videharAja kI vaha zreSTha kanyA bAlyAvasthA se mukta huI yAvat tathA rupa, yauvana aura lAvaNya se atIva-atIva utkRSTa aura utkRSTa zarIkhAlI ho gaI / tatpazcAt videharAja kI vaha uttama kanyA mallI kucha kama sau varSa kI ho gaI, taba vaha una chahoM rAjAoM ko apane vipula avadhijJAna se jAnatI-dekhatI huI rahane lagI / ve isa prakAra-pratibuddhi yAvat jitazatru ko bAra-bAra dekhatI huI rahane lagI / tatpazcAt videharAja kI uttama kanyA mallI ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA-bulAkara kahA- 'devAnupriyo ! jAo aura azokavATikA meM eka bar3A mohanagRha banAo, jo aneka saikar3oM khambhoM se banA huA ho / usa mohanagRha ke ekadama madhya bhAga meM chaha garbhagRha banAo / una chahoM garbhagRhoM ke ThIka bIca meM eka jAlagRha bnaao| usa jAlagRha ke madhya meM eka maNimaya pIThikA banAoM / ' yaha sunakara kauTumbika puruSoM ne usI prakAra sarva nirmANa kara AjJA vApisa sauMpI / tatpazcAt usa mallI kumArI ne maNipIThikA ke Upara apanI jaisI, apanI jaisI tvacAvAlI, apanI sarIkhI umra kI dikhAI denevAlI, samAna lAvaNya, yauvana aura guNoM se yukta eka suvarNa kI pratimA banavAI / usa pratimA ke mastaka para chidra thA aura usa para kamala kA Dhakkana thA / isa prakAra kI pratimA banavA kara jo vipula azana, pAna, khAdyA aura svAdya vaha khAtI thI, usa manojJa azana, pAna, khAdya aura svAdha meM se pratidina eka-eka piNDa lekara usa svarNamayI, mastaka meM cheda vAlI yAvat pratimA meM, mastaka meM se DAlatI rahatI thI / tatpazcAt usa svarNamayI yAvat mastaka meM chidra vAlI pratimA meM eka-eka piNDa DAla-DAla kara kamala kA Dhakkana DhaMka detI thI / isase usameM aisI durgandha utpanna hotI thI jaise sarpa ke mata kalevara kI ho, yAvat auravaha bhI marane ke pazcAt sar3e-gale,durvarNa evaM durgandha vAle, kIr3oM ke samUha jisameM bilabilA rahe hoM, jo azucimaya, vikRta tathA dekhane meM bIbhatsa ho / kyA usa
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 AgamasUtra-hindI anuvAda pratimA meM se aisI-mRta kalevara kI gandha ke samAna durgandha nikalatI thI? nahIM, yaha artha samartha nahIM, usase bhI adhika aniSTa, adhika akamanIya, adhika apriya, adhika amanorama aura usase bhI adhika aniSTa gandha utpanna hotI thI / [86] usa kAla aura usa samaya meM kauzala nAmaka deza thA / usameM sAketa nAmaka nagara thA / usa nagara se IzAna dizA meM eka nAgagRha thA / vaha pradhAna thA, satya thA usakI sevA saphala hotI thA aura vaha devAdhiSThita thA / usa sAketa nagara meM pratibuddhi nAmaka ikSvAkuvaMza kA rAjA nivAsa karatA thA / padmAvatI usakI paTarAnI thI, subuddhi amAtya thA, jo sAma, daMDa, bheda aura upapradAna nItiyoM meM kuzala thA yAvat rAjyadhurA kI cintA karanevAlA thA, rAjya kA saMcAlana karatA thA / kisI samaya eka bAra padmAvatI devI kI nAgapUjA kA utsava AyA / taba padmAvatI devI nAgapUjA kA utsava AyA jAnakara pratibuddhi rAjA ke pAsa gaI / donoM hAtha jor3akara dasoM nakhoM ko ekatra karake, mastaka para aMjali karake bolI'svAmin ! kala mujhe nAgapUjA karanI hai / ataeva ApakI anumati pAkara maiM nAgapUjA karane ke lie jAnA cAhatI hU~ / svAmin ! Apa bhI merI nAgapUjA meM padhAroM / ' / taba pratibuddhi rAjA ne padmAvatI devI kI yaha bAta svIkAra kI / padmAvatI devA rAjA kI anumati pAkara harSita aura santuSTa huI / usane kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura kahA'devAnupriyo ! kala yahA~ mere nAgapUjA hogI, so tuma mAlAkAroM ko bulAoM aura unheM isa prakAra kaho-'nizcaya hI padmAvatI devI ke yahA~ kala nAgapUjA hogI / ataeva he devAnupriyoM! tuma jala aura sthala meM utpanna hue pAMcoM raMgoM ke tAjA phUla nAgagRha meM le jAo aura eka zrIdAmakANDa banA kara lAo / tatpazcAt jala aura sthala meM utpanna honevAle pAMca varSoM ke phUloM se vividha prakAra kI racanA karake use sajAo / usa racanA meM haMsa, mRga, mayUra, krauMca, sArasa, cakravAka, madanazAla aura kokilA ke samUha se yukta tathA IhAmRga, vRSabha, turaga Adi kI racanA vAle citra banAkara mahAmUlyavAna, mahAn janoM ke yogya aura vistAravAlA eka puSpamaMDapa banAo / usa puSpamaMDapa ke madhyabhAga meM eka mahAna janoM ke yogya aura vistAravAlA zrIdAmakANDa ulloca para laTakAo / laTakAkara padmAvatI devI kI rAha dekhate-dekhate Thaharo / ' tatpazcAt ve kauTumbika puruSa isI prakAra kArya karake yAvat padmAvatI kI rAha dekhate hue nAgagRha meM Thaharate haiM / tatpazcAt padmAvatI devI ne dUsare dina prAtaHkAla sUryodaya hone para kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA-he devAnupriyo ! zIghra hI sAketa nagara meM bhItara aura bAhara pAnI sIMco, saphAI karo aura lipAI karo / yAvat ve kauTumbika puruSa usI prakAra kArya karake AjJA vApisa lauTAte haiM / tatpazcAt padmAvatI devI ne dUsarI bAra kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA'devAnupriyo ! zIghra hI laghukaraNa se yukta yAvat ratha ko jor3akara upasthita karo / ' taba ve bhI usI prakAra stha upasthita karate haiM / tatpazcAt padmAvatI devI antaHpura ke andara snAna karake yAvat / ratha para ArUr3ha huI / tatpazcAt padmAvatI devI apane parivAra se parivRta hokara sAketa nagara ke bIca meM hokara nikalI / jahA~ puSkariNI thI vahA~ AI puSkariNI meM praveza kiyA / yAvat atyanta zuci hokara gIlI sAr3I pahanakara vahA~ jo kamala, Adi the, unheM yAvat grahaNa kiyA / jahA~ nAgagRha thA, vahA~ jAne ke lie prasthAna kiyA /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/8/86 135 tatpazcAt padmAvatI devI kI bahuta-sI dAsa-ceTiyA~ phUloM kI chabar3iyA~ tathA dhUpa kI kur3achiyAM hAtha meM lekara pIche-pIche calane lagIM / padmAvatI devI sarva Rddhi ke sAtha-pUre ThATha ke sAtha-jahA~ nAgagRha thA, vahA~ AI | nAgagRha meM praviSTa huI / romahasta lekara pratimA kA pramArjana kiyA, yAvat dhUpa kheI / pratibuddhi rAjA kI pratIkSA karatI huI vahIM ThaharI / pratibuddhi rAjA snAna karake zreSTha hAthI ke skaMdha para AsIna huA / koraMTa ke phUloM sahita anya puSpoM kI mAlAe~ jisameM lapeTI huI thIM, aisA chatra usake mastaka para dhAraNa kiyA gayA / yAvat uttama zveta cAmara Dhore jAne lage / usake Age-Age vizAla ghor3e, hAthI, ratha aura paidala yoddhA / subhaToM ke bar3e samUha ke samUha cale / vaha sAketa nagara se nikalA / jahA~ nAgagRha thA, vahA~ Akara hAthI ke skaMdha se nIce utarA / pratimA para dRSTi par3ate hI use praNAma kiyA / puSpamaMDapa meM praveza kiyA / vahA~ usane eka mahAn zrIdAmakANDa dekhA / / tatpazcAt pratibuddhi rAjA usa zrIdAmakANDa ko bahuta dera taka dekhakara usa zrIdAmakANDa ke viSaya meM use Azcarya utpanna huA / usane subuddhi amAtya se isa prakAra kahA-he devAnupriya! tuma mere dUta ke rUpa meM bahutere grAmoM, AkaroM, yAvat sannivezoM Adi meM ghUmate ho aura bahuta se rAjAoM evaM IzvaroM Adi ke gRhoM meM praveza karate ho; to kyA tumane aisA sundara zrIdAmakANDa pahale kahIM dekhA hoM jaisA padmAvato devI kAyaha zrIdAmakANDa hai ? taba subuddhi amAtya ne pratibuddhi rAjA se kahA-svAmin ! maiM eka bAra kisI samaya Apake dautyakArya se mithilA rAjadhAnI gayA thA / vahA~ maiM kumbha rAjA kI putrI aura prabhAvatI devI kI AtmajA, videha kI uttama rAjakumArI mallI ke saMvatsara-pratilekhana utsava ke mahotsava ke samaya divya zrIdAmakANDa dekhA thA / usa zrIdAmakANDa ke sAmane padamAvatI devI kA yaha zrIdAmakANDa zatasahastra-lAkhavAM aMza bhI nahIM pAtA-lAkhaveM aMza kI bhI barAbarI nahIM kara sakatA / tatpazcAt pratibuddhi rAjA ne subuddhi maMtrI se isa prakAra kahA-devAnupriya ! videha kI zreSTha rAjakumArI mallI kaisI hai ? jisakI janmagAMTha ke utsava meM banAye gaye zrIdAmakANDa ke sAmane padmAvatI devI kA yaha zrIdAmakANDa lAkhavAM aMza bhI nahIM pAtA ? taba subuddhi maMtrI ne ikSvAkurAja pratibuddhi se kahA-'svAmin ! videha kI zreSTha rAjakumArI mallI supratiSThita aura kachue ke samAna unnata evaM sundara caraNavAlI hai, ityAdi / tatpazcAt pratibuddhi rAjA ne subuddhi amAtya se yaha artha sunakara aura hRdaya meM dhAraNa karake aura zrIdAmakANDa kI bAta se harSita hokara dUta ko bulAyA / aura kahA-devAnupriya ! tuma mithilA rAjadhAnI jAau / vahA~ kumbha rAjA kI putrI, padmAvatI devI kI AtmajA aura videha kI pradhAna rAjakumArI mallI kI merI patnI ke rUpa meM maMganI karo / phira bhale hI usake lie sArA rAjya zulka-mUlya rUpa meM denA par3e / tatpazcAt usa dUra ne pratibuddhi rAjA ke isa prakAra kahane para harSita aura santuSTa hokara usakI AjJA aMgIkAra kI / jahA~ apanA ghara thA aura jahA~ cAra ghaMToM vAlA azvastha thA, vahA~ AyA / Akara cAra ghaMToM vAle azva-ratha ko taiyAra karAyA / yAvat ghor3oM, hAthiyoM aura bahuta se subhaToM ke samUha ke sAtha sAketa nagara se nikalA / jahA~ videha janapada thA aura jahA~ mithilA rAjadhAnI thI, vahA~ jAne ke lie prasthAna kiyA - [87] usa kAla aura usa samaya meM aMga nAmaka janapada thA / campA nagarI thI / candracchAya aMgarAja-aMga deza kA rAjA thA / usa campAnagarI meM arhannaka prabhRti bahuta-se
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 AgamasUtra - hindI anuvAda sAMyAtrika nauvaNik rahate the / ve Rddhisampanna the aura kisI se parAbhUta hone vAle nahIM the / unake arhantraka zramaNopAsaka bhI thA, vaha jIva- ajIva Adi tattvoM kA jJAtA thA / ve arhannaka Adi sAMyAtrika nauvaNik kisI samaya eka bAra eka jagaha ikaTThe hue, taba unameM Apasa meM isa prakAra kathAsaMlApa huA hameM gaNima, dharima, meya aura paricchedya yaha cAra prakAra kA bhAMDa lekara, jahAja dvArA lavaNasamudra meM praveza karanA cAhie / ' isa prakAra vicAra karake unhoneM paraspara meM yaha bAta aMgIkAra karake gaNima, dharima, meya aura paricchedya bhAMDa ko grahaNa karake chakaDIchakar3e bhare / zubha tithi, karaNa, nakSatra aura muhUrta meM azana, pAna, khAdima aura svAdina AhAra banavAyA / bhojana kI velA meM mitroM, jJAtijanoM, nijajanoM, svajanoM sambandhIjanoM evaM parijanoM ko jimAyA, yAvat unakI anumati lekara gAr3I - gAr3e jote / campA nagarI se nikala kara jahAM gaMbhIra nAmaka potapaTTana thA, vahAM Aye / gaMbhIra nAmaka potapaTTana meM Akara unhoMne gAr3I gAr3e chor3a die / jahAja sajjita karake gaNima, dharima, meya aura paricchedya cAra prakAra kA bhAMDa bharA / bharakara usameM cAvala, ATA, tela, ghI, gorasa, pAnI, pAnI ke baratana, auSadha, bheSaja, ghAsa, lakar3I, vastra, zastra tathA aura bhI jahAja meM rakhane yogya anya vastue~ jahAja meM bharIM / prazasta tithi, karaNa, nakSatra aura muhUrta meM azana, pAna, khAdya taiyAra karavA kara mitroM, jJAtijanoM, nijajanoM, svajanoM, sambandhiyoM evaM parijanoM ko jimA kara unase anumati lI / jahA~ naukA kA sthAna thA, vahA~ Aye / tatpazcAt una arhannaka Adi yAvat naukA- vaNikoM ke parijana yAvat vacanoM se abhinandana karate hue aura unakI prazaMsA karate hue isa prakAra bole- 'he Arya ! he tAta ! he bhrAta ! he mAmA ! he bhAgineya ! Apa isa bhagavAn samudra dvArA punaH punaH rakSaNa kiye jAte hue ciraMjIvI hoM / ApakA maMgala ho / hama Apako artha kA lAbha karake, iSTa kArya sampanna karake, nirdoSa-vinA kisI vighna ke aura jyoM kA tyoM ghara para AyA zIghra dekheM / ' isa prakAra kaha kara soma, snehamaya, dIrgha, pipAsA vAlI satRSNa aura azruplAvita dRSTi se dekhate-dekhate ve loga muhUrtamAtra arthAt thor3I dera taka vahIM khar3e rahe / tatpazcAt naukA meM puSvabali samApta hone para, sarasa raktacaMdana kA pAMcoM uMgaliyoM kA thApA lagAne para, dhUpa kheI jAne para, samudra kI vAyu kI pUjA ho jAne para, balayavAhA yathAsthAna saMbhAla kara rakha lane para, zveta patAkAe~ Upara phaharA dene para, vAdyoM kI madhura dhvani hone paraha vijayakAraka saba zakuna hone para, yAtrA ke lie rAjA kA Adezapatra prApta ho jAne para, mahAn aura utkRSTa siMhanAda yAvat dhvani se atyanta kSubdha hue mahAsamudra kI garjanA ke samAna pRthvI ko zabdamaya karate hue eka tarapha se naukA para car3he / tatpazcAt vandIjana ne isa prakAra vacana kahA - 'he vyApAriyoM ! tuma saba ko artha kI siddhi ho, tumheM kalyANa prApta hue haiM, tumhAreM samasta pApa naSTa hue haiM / isa samaya puSya nakSatra candramA se yukta haiM aura vijaya nAmaka muhUrta hai, ataH yaha deza aura kAla yAtrA ke lie uttama hai / tatpazcAt vandIjana ke dvArA isa prakAra vAkya kahane para hRSTa-tuSTa hue kukSidhAra - naukA kI bagala meM rahakara balle calAnevAle, karNadhAra garbhaja-naukA ke madhya meM rahakara choTe-moTe kArya karanevAle aura ve sAMyAtrika naukAvaNik apane-apane kArya meM laga gaye / phira bhAMDoM se paripUrNa madhyabhAga vAlI aura maMgala se paripUrNa agrabhAga vAlI usa naukA ko bandhanoM se mukta kiyA /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/8/87 137 tatpazcAt vaha nokA bandhanoM se mukta huI evaM pavana ke bala se prerita huI / usa para sapheda kapar3e kA pAla car3hA haA thA, ataeva aisI jAna par3atI thI jaise paMkha phailAe koI garur3a-yuvatI ho ! vaha gaMgA ke jala ke tIvra pravAha ke vega se kSubdha hotI-hotI, hajAroM moTI taraMgoM aura choTI taraMgoM ke samUha ko ullaMghana karatI huI kucha ahorAtroM meM lavaNasamudra meM kaI sau yojana dUra taka calI gaI / tatpazcAt kaI sau yojana lavaNa-samudra meM pahu~ce hue una arhantraka Adi sAMyAtrika naukA-vaNikoM ko bahuta se saikar3oM utpAta prAdurbhUta hone lage / ve utpAta isa prakAra the / akAla meM garjanA hone lagI, akAla meM bijalI camakane lagI, akAla meM meghoM kI gaMbhIra gar3agar3AhaTa hone lagI / bAra-bAra AkAza meM devatA (megha) nRtya karane lage / isake atirikta eka tAr3a jaise pizAca kA rUpa dikhAI diyA / vaha pizAca tAr3a ke samAna laMbI jAMdhoM vAlA thA aura usakI bAhue~ AkAza tara pahu~cI huI thIM / vaha kajjala, kAle cUhe aura bhaiMse ke samAna kAlA thA / usakA varNa jalabhare megha ke samAna thA / hoTha lambe the aura dAMtoM ke agrabhAga mukha se bAhara nikale the / do jIbhe mu~ha se bAhara nikAla rakkhI thIM / gAla mu~ha meM ghuse hue the / nAka choTI aura capaTI thI / bhRkuTi DarAvanI aura atyanta vakra thI / netroM kA varNa juganU ke samAna camakatA huA lAla thA / dekhane vAle ko ghora trAsa pahuMcAnevAlA thA / usakI chAtI caur3I thI, kukSi vizAla aura lambI thI / ha~sate aura calate samaya usake avayava DhIle dikhAI dete the / vaha nAca rahA thA, AkAza ko mAno phor3a rahA thA, sAmane A rahA thA, garjanA kara rahA thA aura bahuta-bahuta ThahAke mAra rahA thA / aise kAle kamala, bhaiMsa ke sIMga, nIla, alasI ke phUla ke samAna kAlI tathA chure kI dhAra kI taraha tIkSNa talavAra lekara Ate hue pizAca ko una varNikoM ne dekhA / arhanaka ko chor3akara zeSa naukAvaNik tAlapizAca ke rUpa ko naukA kI ora AtA dekha kara Dara gaye, atyanta bhayabhIta hue, eka dUre ke zarIra se cipaTa gaye aura bahuta se indroM kI, skandoM kI tathA rudra, ziva, vaizramaNa aura nAgadevoM kI, bhUtoM kI, yakSoM kI, durgA kI tathA koTTakriyA devI kI bahuta-bahuta saikar3oM manautiyA~ manAne lage / arhanaka zramaNopAsaka se usa divya pizAcarUpa kA AtA dekhA / use dekha kara vaha tanika bhI bhayabhIta nahIM huA, trAsa ko prApta nahIM huA, calAyamAna nahIM huA, saMbhrAnta nahIM huA, vyAkula nahIM huA, udvigna nahIM huA / usake mukha kA rAga aura netroM kA varNa nahIM badalA / mana meM dInatA yA khinnatA utpanna nahIM huI / potavahana ke eka bhAga meM jAkara vastra ke chora se bhUmi kA pramArjana karake usa sthAna para baiTha gayA aura donoM hAtha jor3a kara isa prakAra bolA-'arihanta bhagavaMta' yAvat siddhi ko prApta prabhu ko namaskAra ho / phira kahA-'yadi maiM isa upasarga se mukta ho jAU~ to mujhe yaha kAyotsarga pAsnA kalpatA hai aura yadi isa upasarga se mukta na hoU~ to yahI pratyAkhyAna kalpatA hai, isa prakAra kahakara usane sAgArI anazana grahaNa kara liyA / / vaha pizAcarUpa vahA~ AyA, jahA~ arhantraka zramaNopAsaka thA / Akara arhanaka se kahane lagA-'are aprArthita'-mauta-kI prArthanA karane vAle ! yAvata parivarjita ! tujhe zIlavrata-aNuvrata, guNavrata, viramaNa-rAgAdi kI virati, pratyAkhyAna aura pauSadhopavAsa se calAyamAna honA khaNDita karanA; bhaMga karanA nahIM hai, parantu tU zIlavrata Adi kA parityAga nahIM karato to maiM tere isa
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 AgamasUtra - hindI anuvAda potavahana ko do uMgaliyoM para uThA letA hU~ aura sAta-ATha tala kI U~cAI taka AkAza meM uchAla kara ise jala ke andara DubA detA hU~, jisase tU ArttadhyAna ke vazIbhUta hokara, asamAdhi ko prApta hokara jIvana se rahita ho jAyagA / ' taba arhaka zramaNopAsaka ne usa deva ko mana hI mana isa prakAra kahA - 'devAnupriya ! maiM arhaka nAmaka zrAvaka hU~ aura jar3a-cetana ke svarUpa kA jJAtA hU~ / nizcaya hI mujhe koI deva, dAnaba nirgranthapravacana se calAyamAna nahIM kara sakatA, kSubdha nahIM kara sakatA aura viparIta bhAva utpanna nahIM kara sakatA / tumhArI jo zraddhA ho so karo / ' isa prakAra kaha kara arhannaka nirbhaya, aparivartita mukha ke raMga aura netroM ke varNa vAlA, daitya aura mAnasika kheda se rahita, nizcala, nispanda, mauna aura dharma dhyAna meM lIna banA rahA / tatpazcAt usa divya pizAcarUpa ne arhannaka ko dharmadhyAna meM lIna dekhA / usane aura adhika kupita hokara usa potavahana ko do uMgaliyoM se grahaNa kiyA / sAta-ATha maMjila kI yA tAr3a ke vRkSoM kI U~cAI taka Upara uThAkara kahA- 'are arhantraka ! mauta kI icchA karanevAle ! tujhe zIlavrata, guNavrata, viramaNa, pratyAkhyAna tathA pauSadha Adi kA tyAga karanA nahIM kalpatA hai yAvat phira bhI vo dharmadhyAna meM hI lIna banA rahA / vaha pizAcarUpa jaba arhannaka ko nigrantha- pravacana se calAyamAna, kSubhita evaM vipariNata karane meM samartha nahIM huA, taba vaha upazAnta ho gayA, yAvat mana meM kheda ko prApta huA / phira usane usa potavahana ko dhIredhIre utAra kara jala ke Upara rakhakara pizAca ke divya rUpa kA saMharaNa kiyA - use sameTa liyA aura divya deva ke rUpa kI vikriyA karake, adhara sthira hokara ghuMghuruoM kI chamcham kI dhvani se yukta paMcavarNa ke uttama vastra dhAraNa karake arhantraka zramaNopAsaka se kahA 'he arhanaka ! tuma dhanya ho / devAnupriya ! tumhArA janma aura tumhArA jIvana saphala hai ki jisako nirgranthapravacana meM isa prakAra kI pratipatti labdha huI haiM, prApta huI hai aura AcaraNa meM lAne kA kAraNa samyak prakAra se sanmukha AI hai / ' he devAnupriya ! devoM ke indra aura devoM ke rAjA zakra ne saudharma kalpa maiM, saudharmAvataMsaka nAmaka vimAna meM aura sudharmAsabhA meM, bahutase devoM ke madhya meM sthita hokara mahAn zabdoM se isa prakAra kahA thA - ' nissaMdeha jambUdvIpa nAmaka dvIpa maM, bharata kSetra meM, campAnagarI meM arhantraka nAmaka zramaNopAsaka jIva- ajIva Adi tattvoM kA jJAtA haiM / use nizcaya hI koI deva yA dAnava nirgranthapravacana se calAyamAna karane meM yAvat samyaktva se cyuta karane meM samartha nahIM haiM / taba he devAnupriya ! devendra zakra kI isa bAta kara mujhe zraddhA nahIM huI / yaha bAta rucI nahIM / taba mujhe isa prakAra kA vicAra, utpanna huA ki - 'maiM jAU~ aura arhannaka ke samakSa prakaTa hoU~ / unakA parityAga karatA hai athavA nahIM ? maiMne isa prakAra kA vicAra kiyA / vicAra karake avadhijJAna kA upayoga lagAyA / upayoga lagAkara he devAnupriya ! maiMne jAnA / jAnakara IzAnakoNa meM jAkara uttara vaikriyazarIra banAne ke lie vaikriyasamudghAnata kiyA / tatpazcAt utkRSTa yAvat zIghratA vAlI devagati se jahA~ lavaNasamudra thA aura jahA~ devAnupriya the, vahA~ maiM AyA / upasarga kiyA / magara devAnupriya bhayabhIta na hue, trAsa ko prApta na hue / ataH devendra devarAja ne jo kahA thA, vaha artha satya siddha huA / maiMne dekhA ki devAnupriya ko Rddhi-guNa rUpa samRddhi, dhuti-tejasvitA, yaza, zArIrika vaha yAvat puruSakAra, parAkrama labdha huA hai, prApta huA aura usakA Apane bhalI-bhA~ti sevana kiyA hai|
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/8/87 139 to he devAnupriya ! maiM Apako khamAtA hU~ / aba phira kabhI maiM aisA nahIM karUMgA / ' isa prakAra kahakara donoM hAtha jor3akara deva arhannaka ke pAvoM meM gira yagA aura isa ghaTanA ke lie bArabAra vinayapUrvaka kSamAyAcanA karake arhannaka ko do kuMDala - yugala bheMTa kiye / bheMTa karake jisa dizA se prakaTa huA thA, usI dizA meM lauTa gayA / [88] tatpazcAt arhantraka ne upasarga Tala gayA jAnakara pratimA pArI tadanantakara ve arhannaka Adi yAvat naukAvaNik dakSiNa dizA ke anukUla pavana ke kAraNa jahAM gambhIra nAmaka potapaTTana thA, vahA~ Aye / Akara usa pota ko rokA / gAr3I gAr3e taiyAra karake vaha gaNima, dharima, meya aura paricchedya bhAMDa ko gAr3I-gAr3oM meM bharA / jahA~ mithilA nagarI thI, vahA~ Akara mithilA nagarI ke bAhara uttama udyAna meM gAr3I gAr3e chor3akara mithilA nagarI meM jAne ke lie vaha mahAn arthavAlI, mahAmUlya vAlI, mahAn janoM ke yogya, vipula aura rAjA ke yogya bheMTa aura kuMDaloM kI jor3I lI / lekara mithilA nagarI meM praveza kiyA / jahA~ kumbha rAjA thA, vahA~ Aye / Akara donoM hAtha jor3akara, mastara para aMjali karake vaha mahAn arthavAlI bheMTa aura vaha divya kuMDalayugala rAjA ke samIpa le gaye, yAvat rAjA ke sAmane rakha diyA / tatpazcAt kuMbha rAjA ne una naukAvaNikoM kI vaha bahumUlya bheMTa yAvat aMgIkAra kI / aMgIkAra kare videla kI uttama rAjakumArI mallI ko bulAyA / bulAkara vaha divya kuMDalayugala videha kI zreSTha rAjakumArI mallI ko pahanAyA aura use vidA kara diyA / tatpazcAt kumbha rAjA ne una arhannaka Adi naukAvaNikoM kA vipula azana Adi se tathA vastra, gandha, mAlA aura alaMkAra se satkAra kiyA / unakA zulka mApha kara diyA / rAjamArga para unako utArA AvAsa diyA aura phira unheM vidA kiyaa| tatpazcAt ve arhannaka Adi sAMyAtrika vaNik, jahA~ rAjamArga para AvAsa thA, vahA~ Aye / Akara bhANDa kA vyApAra karane lage / unhoneM pratibhAMDa kharIda kara usase gAr3I - gAr3e bhare / jahA~ gambhIra potapaTTana thA, vahA~ Aye / Akara ke potavahana sajAyA- taiyAra kiyA / taiyAra karake usameM saba bhAMDa bharA / bharakara dakSiNa dizA ke anukUla vAyu ke kAraNa jahAM campA nagarI kA potasthAna thA, vahA~ Aye / pota ko rokakara gAr3I gAr3e ThIka karake gaNima, dharima, meya aura paricchedya-cAra prakAra kA bhAMDa unameM bharA / bharakara yAvat bahumUlya bheMTa aura divya kuNDalayugara grahaNa kiyA / grahaNa karake jahA~ aMgarAja candracchAya thA, vahA~ Aye / Akara vaha bahumUlya bheMTa rAjA ke sAmane rakhI / tatpazcAt candracchAya aMgarAja ne usa divya evaM mahAmUlyavAn kuNDalayugala kA svIkAra kiyA / svIkAra karake una arhantraka Adi se isa prakAra kahA - 'he devAnupriyoM ! Apa bahuta se grAmoM, AkaroM Adi meM bhramaNa karate hoM tathA bAra-bAra lavaNasamudra meM jahAja dvArA praveza karate ho to Apane pahale kisI jagaha koI bhI Azcarya dekhA hai ?" taba una arhantraka Adi vaNikoM ne candracchAya nAmaka aGgadeza ke rAjA se isa prakAra kahA- he svAmin ! hama arhanaka Adi bahuta se sAMyAtrika naukAvaNik isI campAnagarI meM nivAsa karate haiM / eka bAra kisI samaya hama gaNima, dharima, meya aura paricchedya bhAMDa bhara kara yAvat kumbha rAjA ke pAsa pahu~ce aura bheMTa usake sAmane rakhI / usa samaya kumbha ne mallInAmaka videha rAjA kI zreSTha kanyA ko vaha divya kuMDalayugala pahanA kara use vidA kara diyA / to he svAmin ! hamane kumbha rAjA ke bhavana meM videha rAjA kI zreSTha kanyA mallI Azcarya rUpa meM
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 AgamasUtra - hindI anuvAda dekhI hai / mallI nAmaka videha rAjA kI zreSTha kanyA jaisI sundara hai, vaisI dUsarI koI devakanyA, asurakanyA, nAgakanyA, yakSakanyA, gaMdharvakanyA yA rAjakanyA nahIM hai / tatpazcAt candracchAya rAjA ne arhantraka Adi kA satkAra-sammAna karake vidA kiyA / tadanantara vaNikoM ke kathana se candracchAya ko atyanta harSa huA / usane dUta ko bulAkara kahA- ityAdi kathana saba pahale ke samAna hI kahanA / bhale hI vaha kanyA mere sAre rAjya ke mUlya kI ho, to bhI svIkAra karanA / dUta harSita hokara mallI kumArI kI maMganI ke lie cala diyA / [89] usa kAla aura usa samaya meM kuNAla nAmaka janapada thA / usa janapada meM zrAvastI nAmaka nagarI thI / usameM kuNAla deza kA adhipati rukmi nAmaka rAjA thA / rukmi rAjA kI putrI aura dhAriNI devI kI kU~kha se janmI subAhu nAmaka kanyA thI / usake hAthapaira Adi saba avayava sundara the / vaya, rUpa, yauvana meM aura lAvaNya meM utkRSTa thI aura utkRSTa zarIravAlI thI / usa subAhu bAlikA kA kisI samaya cAturmAsika snAna kA utsava AyA / taba kuNAladhipati rukmirAjA ne subAhu bAlikA ke cAturmAsika snAnakA utsava AyA jAnA / kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA- 'he devAnupriyo ! kala subAhu bAlikA ke cAturmAsika snAna kA utsava hogA / ataeva tuma rAjamArga ke madhya meM, cauka meM jala aura thala meM utpanna honevAle pAMca varNoM ke phUla lAo aura eka sugaMdha chor3ane vAlI zrIdAmakANDa chata meM laTakAo / ' yaha AjJA sunakara una kauTumbika puruSoM ne usI prakAra kArya kiyA / tatpazcAt kuNAla deza ke adhipati rukmirAjA ne suvarNakAroM kI zreNI ko bulAkara kahA- 'he devAnupriyoM ! zIghra hI rAjamArga ke madhya meM, puSpamaMDapa meM vividha prakAra ke paMcaraMge cAvaloM se naga kA Alekhana karo - nagara kA citraNa karo / usake ThIka madhya bhAga meM eka pATa rakho / ' yaha sunakara unhoMne isI prakAra kArya karake AjJA vApasa lauTAI / tatpazcAt kuNAlAdhipati rukmi hAthI ke zreSTha skandha para ArUr3ha huA / caturaMgI senA, bar3e-bar3e yoddhAoM aura aMtaHpura ke parivAra Adi se parivRta hokara subAhu kumArI ko Age karake, jahA~ rAjamArga thA aura jahA~ puSpamaMDapa thA, vahA~ AyA / hAthI ke skandha se nIce / utara kara puSpamaMDapa meM praveza kiyA / pUrva dizA kI ora mukha karake uttama siMhAsana para AsIna huA / tatpazcAt antaHpura kI striyoM ne subAhu kumArI ko usa pATha para biThA kara cA~dI aura sone Adi ke kalazoM se use snAna karAyA / saba alaMkAroM se vibhUSita kiyA / phira pitA ke caraNoM meM praNANa karane ke lie lAI / taba subAhu kumArI rukmi rAjA ke pAsa AI / Akara usane pitA ke caraNoM kA sparza kiyA / usa umaya rukmi rAjA ne subAhu kumArI ko apanI goda meM biThA liyA / biThA kara subAhu kumArI ke rUpa, yauvana aura lAvaNya ko dekhane se use vismaya huA / usane varSadhara ko bulAyA / isa prakAra kahA- 'he devAnupriya ! tuma mere kArya se bahuta-se grAmoM, AkaroM, nagaroM yAvat sannivezoM meM bhramaNa karate ho aura aneka rAjAoM, rAjakumAroM yAvat sArthavAhoM Adi ke gRha meM praveza karate ho, to tumane kahIM bhI kisI rAjA yA Izvara ke yahA~ aisA majanaka pahale dekhA haiM, jaisA isa subAhu kumArI kA majjanamahotsava hai ?' varSadhara ne rukmi rAjA se rAjha jor3akara mastaka para hAtha ghumAkara aMjalibaddha hokara kahA - 'he svAmin ! eka bAra maiM Apake dUta ke rUpa meM mithilA gayA thA / maiMne vahA~ kuMbha rAjA kI putra aura prabhAvatI devI kI AtmajA videharAja kI uttama kanyA mallI kA snAna
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-18/89 141 mahotsava dekhA thA / subAhu kumArI kA yaha majana-utsava usa majanamahotsava ke lAkhaveM aMza ko bhI nahIM pA sakatA / varSadhara se yaha bAta sunakara aura hRdaya meM dhAraNa karake, majjana-mahotsava kA vRttAMta sunane se janita harSa vAle rukmi rAjA ne dUta ko bulAyA / zeSa pUrvavat / dUta ko bulAkara kahA-dUta mithilA nagarI jAne ko khAnA huaa| [90] usa kAla aura usa samaya meM kAzI nAmaka janapada thA / usa janapada meM vANArasI nAmaka nagara thI / usameM kAzIrAja zaMkha nAmaka rAjA thA / eka bAra kisI samaya videharAja kI uttama kanyA mallI ke usa divya kuNDala-yugala kA jor3a khula gayA / taba kumbha rAjA ne suvarNakAra kI zreNI ko bulAyA aura kahA-'devAnupriyo ! isa divya kuNDalayugala ke jor3a ko sAMdha do / ' tatpazcAt suvarNakAroM kI zreNI ne 'tathA-ThIka hai', isa prakAra kaha kara isa artha ko svIkAra kiyA / usa divya kuNDalayugala ko grahaNa kiyA / jahA~ suvarNakAroM ke sthAna the, vahA~ Aye / una sthAnoM para kuNDalayugala rakhA / usa kuNDalayugala ko pariNata karate hue usakA jor3a sA~dhanA cAhA, parantu sA~dhane meM samartha na ho sake / tatpazcAt vaha suvarNakAra zreNI, kumbha rAjA ke pAsa AI / Akara donoM hAtha jor3a kara aura jaya-vijaya zabdoM se vadhA kara isa prakAra nivedana kiyA-'svAmin ! Aja Apane hama logoM ko bulA kara yaha Adeza diyA thA ki kuNDalayugala kI saMdhi jor3a kara merI AjJA vApisa lauTAo / hama apane sthAnoM para gaye, bahuta upAya kiye, parantu isa saMdhi ko jor3ane ke lie zaktimAna na ho sake / ataeva he svAmin ! hama divya kuNDalayugala sarIkhA dUsarA kuNDalayugala banA deM / ' suvarNakAroM kA kathana suna kara aura hRdayaMgama karake kumbha rAjA kruddha ho gayA / lalATa para tIna salavaTa DAla kara isa prakAra kahane lagA- are ! tuma kaise sunAra ho isa kuNDalayugala kA jor3a bhI sAMdha nahIM sakate ? aisA kahakara unheM dezanirvAsana kI AjJA de dI / tatpazcAt kumbha rAjA dvArA dezanirvAsana kI AjJA pAye hue ve suvarNakAra apane-apane ghara Akara apane bhAMDa, pAtra aura upakaraNa Adi lekara mithilA nagarI ke bIcoMbIca hokara nikale / videha janapada ke madhya meM hokara jahA~ kAzI janapada thA aura jahA~ vANArasI nagarI thI. vahA~ Aye / uttama udyAna meM gADI-gADe choDa kara mahAna arthavAle rAjA ke yogya bahamalya upahAra lekara, vANArasI nagarI ke bIcoMbIca hokara jahA~ kAzIrAja zaMkha thA vahA~ Aye / donoM hAtha jor3a kara yAvat jaya-vijaya zabdoM se vadhAkara vaha upahAra rAjA ke sAmane rakha kara zaMkha rAjA se isa prakAra nivedana kiyA ___he svAmin ! rAjA kumbha ke dvArA mithilA nagarI se nirvAsita hue hama sIdhe yahA~ Aye haiM / he svAmin ! hama ApakI bhujAoM kI chAyA grahaNa kiye hue nirbhaya aura udvegarahita hokarasukha-zAntipUrvaka nivAsa karanA cAhate haiM / ' taba kAzIrAja zaMkha ne una suvarNakAroM se kahA-'devAnupriyoM ! kumbha rAjA ne tumheM deza-nikAle kI AjJA kyoM dI ?' taba suvarNakAroM ne zaMkha rAjA se kahA-'svAmin ! kumbha rAjA kI putrI aura prabhAvatI devI kI AtmajA mallI kumArI ke kuNDalayugala kA jor3a khula gayA thA / taba kumbha rAjA ne suvarNakAroM kI zreNI ko bulAyA / yAvat dezanirvAsana kI AjJA de dI / ' zaMkha rAjA ne suvarNakAroM se kahA-'devAnupriyoM! kumbha rAjA kI putrI aura prabhAvatI kI AtmajA videharAja kI zreSTha kanyA mallI kaisI hai ?' taba suvarNakAroM ne zaMkharAjA se kahA-'svAmin ! jaisI videharAja kI zreSTha kanyA mallI hai, vaisI
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda koI devakanyA yAvat koI rAjakumArI bhI nahIM hai / kuNDala kI jor3I se janita harSavAle zaMkha rAjA ne dUta ko bulAyA yAvat mithilA jAne ko ravAnA ho gayA / [91] usa kAla aura usa samaya meM kuru nAmaka janapada thA / usameM hastinApura nagara thA / adInazatru nAmaka vahA~ rAjA thA / yAvat vaha vicaratA thA / usa mithilA nagarI meM kumbha rAjA kA putra, prabhAvatI mahArAnI kA Atmaja aura mallI kumArI kA anuja malladinna nAmaka kumAra thA / vaha yuvarAja thA / kisI samaya eka bAra malladinna kumAra ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA / bulAkara isa prakAra kahA- 'tuma jAo aura mere ghara ke udyAna meM eka bar3I citrasabhA kA nirmANa karo, jo saikar3oM stambhoM se yukta ho, ityAdi / ' yAvat unhoMne aisA hI karake, citrasabhA kA nirmANa karake AjJA vApisa lauTA dI / 142 tatpazcAt malladinna kumAra ne citrakAroM kI zreNI ko bulAkara kahA- 'devAnupriyoM ! tuma loga citrasabhA ko hAva, bhAva, vilAsa aura bibboka se yukta rUpoM se citrita karo | citrita karake yAvat merI AjJA vApisa lauTAo / ' tatpazcAt citrakAroM kI zreNI ne kumAra kI AjJA zirodhArya kI / phira ve apane-apane ghara jAkara unhoMne tUlikAe~ lIM aura raMga lie / lekara jahA~ citrasabhA thI vahA~ Ae / citrasabhA meM praveza karake bhUki bhAgoM kA vibhAjana kiyA / vibhAjana karake apanI-apanI bhUmi ko sajjita kiyA taiyAra kiyA - citroM ke yogya banAyA / sajjita karake citrasabhA meM hAva-bhAva Adi se yukta citra aMkita karane meM laga gaye / una citrakAroM meM se eka citrakAra kI aisI citrakAralabdhi labdha thI, prApta thI aura bAra-bAra upayoga meM A cukI thI ki vaha jisa kisI dvipada, catuSpada aura apada kA eka avayava bhI dekha le to usa avayava ke anusAra usakA pUrA citra banA sakatA thA / usa samaya eka bAra usa labdhi-sampanna citrakAradAraka ne yavanikA - parde kI oTa meM rahI huI mallI kumArI ke paira kA aMgUThA jAlI meM se dekA- tatpazcAt usa citrakAradAraka ko aisA vicAra utpanna huA, yAvat mallI kumArI ke paira ke aMgUThe ke anusAra usakA hUbahU yAvat guNayukta-sundara pUrA citra banAnA cAhie / usane bhUmi ke hisse ko ThIka karake mallI ke paira ke aMgUThe kA anusaraNa karake yAvat usakA pUrNa citra banA diyA / tatpazcAt citrakAroM kI usa maNDalI ne citrasabhA ko yAvat hAva, bhAva, vilAsa aura bibboka se citrita kiyA / citrita karake jahA~ mallUdina kumAra thA, vahA~ gaI / jAkara yAvat kumAra kI AjJA vApisa lauTAI malladinna kumAra ne citrakAroM kI maNDalI kA satkAra kiyA, sammAna kiyA, satkAra - sammAna karake jIvikA ke yogya vipula prItidAna diyA. de karake vidA kara diyA / tatpazcAt kisI samaya malladinna kumAra snAna karake, vastrAbhUSaNa dhAraNa karake antaHpura evaM parivAra sahita, dhAyamAtA ko sAtha lekara, jahA~ citrasabhA thI, vahA~ AyA / Akara citrasabhA ke bhItara praveza kiyA / hAva, bhAva, vilAsa aura bibboka se yukta rUpoM ko dekhatA dekhatA jahA~ videha kI zreSTha rAjakanyA mallI kA usI ke anurUpa citra banA thA, usI ora jAne lagA / usa samaya malladina kumAra ne videha kI uttama rAjakumArI mallI kA, usake anurUpa banA huA citra dekhA / use vicAra utpanna huA- 'are, yaha to videhavaha - rAjakanyA mallI hai !' yaha vicAra Ate hI vaha lajjita ho gayA, vrIDita ho gayA aura vyardita ho gayA, ataeva vaha pIche lauTa gayA /
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/8/91 143 tatpazcAt raTate hue mallamadina ko dekha kara dhAya mAtA ne kahA- 'he putra ! tuma lajjita, vrIDita aura vyardita hokara dhIre-dhIre haTa kyoM rahe ho ?' taba malladina ne dhAya mAtAse isa prakAra kahA- 'mAtA ! merI guru aura devatA ke samAna jyeSTha bhaginI ke, jisase mujhe lajjita honA cAhie, sAmane, citrakAroM kI banAI isa sabhA meM praveza karanA kyA yogya hai ?' dhAya mAtA malladina kumAra se isa prakAra kahA- 'he putra ! nizcaya hI yaha sAkSAt videha kI uttama kumArI mallI nahIM hai kintu citrakAra ne usake anurUpa citrita kI hai taba malladina kumAra dhAya mAtA ke isa kathana ko suna kara aura hRdaya meM dhAraNa karake ekadama kruddha ho uThA aura bolA- 'kauna hai vaha citrakAra mauca kI icchA karanevAlA, yAvat jisane guru aura devatA ke samAna merI jyeSTha bhaginI kA yAvat yaha citra banAyA hai ? isa prakAra kaha kara usane citrakAra kA vadha karane AjJA de dI / tatpazcAt citrakAroM kI vaha zreNI isa kathA - vRttAnta ko sunakara aura samajha kara jahA~ malladinna kumAra thA, vahA~ AI / Akara donoM hAtha jor3a kara yAvat mastaka para aMjali karake kumAra ko vadhAyA / vadhA karaisa prakAra kahA - 'svAmin ! nizcaya hI usa citrakAra ko isa prakAra kI citrakAralabdhi labkha huI, prApta huI aura abhyAsa meM A hai ki vaha kisI dvipada Adi ke eka avayava ko dekhatA hai, yAvat vaha usakA vaisA hI pUrA rUpa banA detA hai / ataeva he svAmin ! Apa usa citrakAra ke vadha kI AjJA mata dIjie / he svAmin ! Apa usa citrakAra ko koI dUsarA yogya daMDa de dIjie / tatpazcAt malladina ne usa citrakAra ke saMDAsaka chedana karavA diyA aura use deza- nirvAsana kI AjJA de dI / taba malladina ke dvArA de - nirvAsana kI AjJA pAyA huA vaha citrakAra apanaM bhAMDa, pAtra aura upakaraNa Adi lekara mithilA nagarI se nikalA / videha janapada ke madhya meM, hokara jahA~ hastinApura nagara thA, jahA~ kurunAmaka janapada thA aura jahA~ adInazatru nAmaka rAjA thA, vahA~ AyA / usane apanA bhAMDa Adi rakhA / rakha kara citraphalaka ThIka kiyA / videha hI zreSTha rAjakumArI mallI ke paira ke aMgUThe ke AdhAra para usakA samagra rUpa citrita kiyA / citraphalaka apanI kA~kha meM dabA liyA / phira mahAn artha vAlA yAvat rAjA ke yogya bahumUlya upahAra grahaNa kiyA / grahaNa karake hastinApura nagara ke madhya meM hokara adInazatru rAjA ke pAsa AyA / donoM hAtha jor3a kara use vadhAyA aura upahAra usake sAmane rakha diyA / phira citrakAra ne kahA- 'svAmin ! mithilA rAjadhAnI meM kuMbha rAjA ke putra aura prabhAvatI devI ke Atmaja malladina kumAra ne mujhe dezanikAle kI AjJA dI, isa kAraNa maiM sIdhA yahA~ AyA hU~ / he svAmin ! ApakI bAhuoM kI chAyA se parigRhIta hokara yAvat maiM yahA~ basanA cAhatA hU~ / ' tatpazcAt adInazatru rAjA ne citrakAraputra se isa prakAra kahA - 'devAnupriya ! malladinna kumAra ne tumheM kisa kAraNa deza- nirvAsana kI AjJA dI ?' citrakAraputra adInazatru rAjA se kahA - 'he svAmin ! malladina kumAra ne eka bAra kisI samaya citrakAroM kI zreNI ko bulA kara isa prakAra kahA thA- 'he devAnupriyoM ! tuma merI citrasabhA ko citrita karo;' yAvat kumAra ne merA saMDAsaka kaTavA kara deza- nirvAsana kI AjJA de dI / tatpazcAt adInazatru rAjA ne usa citrakAra se kahA- devAnupriya ! tumane mallI kumArI kA usake anurUpa citra kaisA banAyA thA ? taba citrakAra ne apanI kA~kha meM se citraphalaka
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 AgamasUtra hindI anuvAda nikAla kara adInazatru rAjA ke pAsa rakha diyA aura kahA-'he svAmin ! videharAja kI zreSTha kanyA mallI kA usI ke anurUpa yaha citra maiMne kucha AkAra, bhAva aura pratibimba ke rUpa meM citrita kiyA hai / videharAja kI zreSTha kumArI mallI kA hUbahU rUpa to koI deva, bhI citrita nahIM kara sakatA | citra ko dekhakara harSa utpanna hone ke kAraNa adInazatru rAjA ne dUta ko bulAkara kahA-yAvat dUta mithilA jAne ke lie khAnA ho gayA / [12] usa kAla aura usa samaya meM paMcAla nAmaka janapada meM kAmpilyapura nAmaka nagara thA / vahA~ jitazatru nAmaka rAjA thA, vahI paMcAla deza kA adhapiti thA / usa jitazatru rAjA ke antaHpura meM eka hajAra rAniyA~ thIM / mithilA nagarI meM cokkhA nAmaka pabriAjikA rahatI thA / mithilA nagarI meM bahuta-se rAjA, Izvara yAvat sArthavAha Adi ke sAmane dAnadharma, zaucadharma, aura tIrthasnAna kA kathana karatI,prajJApanA karatI, prarUpaNa karatI aura upadeza karatI huI rahatI thI / eka bAra kisI samaya vaha cokkhA pabriAjikA tridaNDa, kuMDikA yAvat dhAtu se raMge vastra lekara pabriAjikAoM ke maTha se bAhara nikalI / thor3I pabriAjikAoM se ghirI huI mithilA rAjadhAnI ke madhya meM hokarakumbha rAjA kA bhavana thA, jahA~ kanyAoM kA antaHpura thA aura jahA~ videha kI uttama rAjakanyA mallI thI, vahA~ AI / bhUmi para pAnI chir3akA, usa para DAbha bichAyA aura usapara Asana rakha kara baiThI / videhavara rAjakanyA mallI ke sAmane dAnadharma, zaucadharma, tIrthasnAna kA upadeza detI huI vicarane lagI-upadeza dene lgii| taba videharAjavarakanyA mallI ne cokkhA pabriAjikA se pUchA-'cokkhA ! tumhAre dharma kA mUla kyA kahA gayA hai ?' taba cokkhA pabriAjikA ne uttara diyA-'devAnupriya ! maiM zaucamUlaka dharma kA upadeza karatI hU~ / hamAre mata meM jo koI bhI vastu azuci hotI hai, use jala se aura miTTI se zuddha kiyA jAtA haiM,yAvat isa dharma kA pAlana karane se hama nirvidhna svarga jAte haiM / tatpazcAt videharAjavarakanyA mallI ne cokkhA pabriAjikA se kahA-'cokkhA ! jaise koI amuka nAmadhArI puruSa rudhira se lipta vastra ko rudhira se hI dhove, to he cokkhA ! usa rudhiralipta aura rudhira se hI dhoye jAnevAle vastra kI kucha zuddhi hotI hai ?' pabriAjikA ne uttara diyA-'nahIM, yaha artha samartha nahIM / mallI ne kahA-'isI prakAra cokkhA ! tumhAre mata meM prANAtipAta se yAvat mithyAdarzanazalya se koI zuddhi nahIM hai, jaise rudhira se lipta aura rudhira se hI dhoye jAnevAle vastra kI koI zuddhi nahIM hotI / ___ tatpazcAt videharAjavarakanyA mallI ke aisA kahane para usa cokkhA pabriAjikA ko zaMkA utpanna huI, kAMkSA, huI aura vicikitsA huI aura vaha bheda ko prApta huI arthAt usane mana meM tarka-vitarka hone lagA / vaha mallI ko kucha bhI uttara dene meM samartha nahIM ho sakI, ataeva mauna raha gaI / tatpazcAt mallI kI bahuta-sI dAsiyAM cokkhA pabriAjikA kI hIlanA karane lagI, mana se nindA karane lagIM, khiMsA karane lagIM, garhA kitanIka dAsiyA~ use krodhita karane lagI, koI koI mu~ha maTakAne lagIM, upahAsa tarjanA tAr3anA karake use bAhara kara diyA / tatpazcAt videharAja kI uttama kanyA mallI kI dAsiyoM dvArA yAvat gardA kI gaI aura avahelanA kI gaI vaha cokkhA ekadama kruddha ho gaI aura krodha se misamisAtI huI videharAjavarakanyA mallI ke prati dveSa ko prApta huI / usane apanA uThAyA aura kanyAoM ke antaHpura se nikala gaI / vahA~ se nikalakara pabriAjikAoM ke sAtha jahA~ paMla janapada thA, jahA~ kampilyapura nagara thA vahA~
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/8/92 145 AI aura bahuta se rAjAoM evaM IzvaroM - rAjakumAroM - aizvaryazAlI janoM Adi ke sAmane yAvat apane dharma kI - dAnadharma, zaucadharma, tIrthAbhiSeka Adi kI prarUpaNA karane lagI / tatpazcAt jitazatru rAjA eka bAra kisI samaya apane antaHpura aura parivAra se parivRta hokara siMhAsana para baiThA thA / parivrAjikAoM se parivRtA vaha cokkhA jahA~ jitazatru rAjA kA bhavana thA aura jahA~ jitazatru rAjA thA, vahA~ AI / Akara bhItara praveza kiyA / jaya-vijaya zabdoM se jitazatru kA abhinandana kiyA / usa samaya jitazatru rAjA ne cokkhA parivrAjikA ko Ate dekhakara siMhAsana se uThA / cokkhA parivrAjikA kA satkAra kiyA / sammAna kiyA / Asana ke lie nimaMtraNa kiyA / tatpazcAt vaha cokkhA parivrAjikA jala chir3akakara yAvat sir para bichAe apane Asana para baiThI / phira usane jitazatru rAjA, yAvat antaHpura ke kuzala- samAcAra pUche / usake bAda cokkhA ne jitazatru rAjA ko dAnadharma Adi kA upadeza diyA / tatpazcAt vaha jitazatru rAjA apane rAniyoM ke saundarya Adi meM vismayayukta thA, ataH usane cokkhA parivrAjikA se pUchA- 'he devAnupriya ! tuma bahuta-se gAMvoM, AkaroM Adi meM yAvat paryaTana karatI ho aura bahuta-se rAjAoM evaM IzvaroM ke gharoM meM praveza karatI ho to kahIM kisI bhI rAjA Adi kA aisA antaHpura tumane kabhI pahale dekhA hai, jaisA merA yaha antaHpura hai ?" taba cokkhA parivrAjikA jitazatru rAjA ke usa prakAra kahane para thor3I muskarA kara bolI - 'devAnupriya ! tuma usa kUpa maMDUka ke samAna jAna par3ate ho / ' jitazatru ne pUchA'devAnupriya ! kauna - sA vaha kUpamaMDuka ?' cokkhA bolI- 'jitazatru ! eka kue~ kA meMDhaka thA / vaha meMDhaka usI kUpa meM utpanna huA thA, usI meM bar3hA thA / usane dUsarA kUpa, tAlAba, hada, sara athavA samudra dekhA nahIM thA / ataeva vaha mAnatA thA ki yahI kUpa haiM aura yahI sAgara hai, kisI samaya usa kUpa meM eka samudrI meMDhaka acAnaka A gayA / taba kUpa ke meMDhaka ne kahA- 'devAnupriya ! tuma kauna ho ? kahA~ se acAnaka yahA~ Aye ho ?' taba samudra ke meMDhaka ne kUpa ke meMDhaka se kahA- 'devAnupriya ! maiM samudra kA meMDhaka hU~ / taba kUpamaMDUka ne samudramaMDUka se karA - 'devAnupriya ! vaha samudra kitanA bar3A haiM ?' taba samudrImaMDUka ne kUpamaMDUka se kahA'devAnupriya ! samudra bahuta bar3A haiM / ' taba kUpamaMDUka ne apane paira se eka lakIra khIMcI aura kahA- devAnupriya ! kyA itanA bar3A haiM ? samudrImaMDUka ne kahA isa se bhI baDA hai, kUpamaNDaka pUrva dizA ke kinAre se uchala kara dUra gayA aura phira bolA - devAnupriya ! vaha samudra kyA itanA bar3A hai ?' samudrI meMDhaka ne kahA- 'yaha artha samartha nahIM / isI prakAra uttara detA gayA / 'isI prakAra he jitazatru ! dUsare bahuta se rAjAoM evaM IzvaroM yAvat sArthavAha Adi kI patnI, bhaginI, putrI athavA putravadhU tumane dekhI nahIM / isI kAraNa samajhate ho ki jaisA merA antaHpura hai, vaisA dUsare kA nahIM hai / he, jitazatru ! mithilA nagarI meM kuMbha rAjA kI putrI aura prabhAvatI kI AtmajA mallIkumArI rUpa aura yauvana meM tathA lAvaNya meM jaisI utkRSTa evaM utkRSTa zarIra vAlI hai, vaisI dUsarI koI devakanyA bhI nahIM haiM / videharAja kI zreSTha kanyA ke kATe hue paira ke aMgula ke lAkhaveM aMza ke barAbara bhI tumhArA yaha antaHpura nahIM hai / ' isa prakAra kaha kara vaha pakhAjikA jisa dizA se prakaTa huI thI usI dizA meM lauTa gaI / parivrAjikA ke dvArA utpanna kiye gaye harSa vAle rAjA jitazatru ne dUta ko bulAyA / pahale ke samAna hI saba kahA yAvat vaha dUta mithilA jAne ke liye ravAnA ho gayA / 510
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 AgamasUtra-hindI anuvAda [93] isa prakAra una jitazatru prabhRti chahoM rAjAoM ke dUta, jahA~ mithilA nagarI thI vahA~ jAne ke lie ravAnA ho gaye / chahoM dUta jahA~ mithilA thI, vahA~ Aye / mithilA ke pradhAna udyAna meM saba ne alaga-alaga par3Ava DAle / phira mithilA rAjadhAnI meM praveza karake kumbha rAjA ke pAsa Aye / pratyeka-pratyeka ne donoM hAtha jor3e aura apane-apane rAjAoM ke vacana nivedana kiye / kumbha rAjA una dUtoM se yaha bAta sunakara ekadama kruddha ho gayA / yAvat lalATa para tIna sala DAla kara usane kahA- 'maiM tumheM videharAja kI uttama kanyA mallI nahIM detA / ' chahoM kA satkAra-sammAna na karake unheM pIche ke dvAra se nikAla diyA / kumbha rAjA ke dvArA asatkArita, asammAnita aura apadvAra se nizkAsita ve chahoM rAjAoM ke dUta jahA~ apane-apane janapada the, jahA~ apane-apane nagara the aura jahA~ apaneapane rAjA the, vahA~ pahu~ca kara hAtha jor3a kara evaM mastaka para aMjali karake isa prakAra kahane -'isa prakAra he svAmin ! hama jitazatru vagairaha chaha rAjAoM ke dUta eka hI sAtha jahA~ mithilA nagarI thI, vahA~ pahu~ce / magara yAvat rAjA kumbha ne satkAra-sammAna na karake hameM apadvAra se nikAla diyA / so he svAmin ! kumbha rAjA videharAjavarakanyA mallI Apa ko nahIM detA / ' dUtoM ne apane-apane rAjAoM se yaha artha-vRttAnta nivedana kiyA / tatpazcAt ve jitazatru vagairaha chahoM rAjA una dUtoM se isa artha ko sunakara kupita hue / unhoMne eka dUsare ke pAsa dUta bheje aura isa prakAra kahalavAyA - 'he devAnupriya ! hama chahoM rAjAoM ke dUta eka sAtha hI yAvat nikAla diye gaye / ataeva he devAnupriya ! hama logoM ke kumbha rAjA kI aura prayANa karanA cAhie / isa prakAra kahakara unhoMne eka dUsare kI bAta svIkAra kI / svIkAra karake snAna kiyA sannaddha hue / hAthI ke skandha para ArUr3ha hue / koraMTa vRkSa ke phUloM kI mAlA vAlA chatra dhAraNa kiyA / zveta cAmara una para Dhore jAne lage / bar3e-bar3e ghor3oM, hAthiyoM, rathoM aura uttama yoddhAoM sahita caturaMgiNI senA se parivRta hokara, sarva Rddhi ke sAtha, yAvat duMdubhi kI dhvani ke sAtha apane-apane nagaroM ke nikale / eka jagaha ikaTThe hokara jahA~ mithilA nagarI thI, vahA~ jAne ke lie taiyAra hue / tatpazcAt kumbha rAjA ne isa kathA kA artha jAnakara apane senApati ko bulAkara kahA- 'he devAnupriya ! zIghra hI ghor3oM, hAthiyoM, rathoM aura uttama yoddhAoM se yukta caturaMgI senA taiyAra karo / ' yAvat senApati ne senA taiyAra karake AjJA vApisa lauTAI / tatpazcAt kumbha rAjA ne snAna kiyA / kavaca dhAraNa karake sannaddha huA / zreSTha hAthI ke skandha para ArUr3ha huA / koraMTa ke phUloM kI mAlA vAlA chatra dhAraNa kiyA / usake Upara zreSTha aura zveta cAmara Dhore jAne lage / yAvat mithilA rAjadhAnI ke madhya meM hokara nikalA / videha janapada ke madhya meM hokara jahA~ apane deza kA anta thA, vahA~ AyA / vahA~ par3Ava DAlA / jitazatru prabhRti chahoM rAjAoM kI pratIkSA karatA huA yuddha ke lie sajja hokara Thahara gayA / tatpazcAt ve jitazatru prabhRti chahoM rAjA, jahA~ kumbha rAjA thA, vahA~ Akara kumbha rAjA ke sAtha yuddha karane meM pravRtta ho gaye / / tatpazcAt una jitazatru prabhRti chahoM rAjAoM ne kumbha rAjA ke sainya kA hanana kiyA, maMthana kiyA, usake atyuttama yoddhAoM kA ghAta kiyA,usakI cihna rUpa dhvajA aura patAkA ko chinna-bhinna karake nIce girA diyA / usake prANa saMkaTa meM par3a gaye / usakI senA cAroM
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/8/93 147 dizAoM meM bhAga nikalI / taba vaha kumbha rAjA jitazatru Adi chaha rAjAoM ke dvArA hata, mAnamardita yAvat jisakI senA cAroM ora bhAga khar3I huI hai aisA hokara, sAmarthyahIna, balahIna, puruSArtha-parAkramahIna, tvarA ke sAtha, yAvat vega ke sAtha jahA~ mithilA nagarI thI, vahA~ aayaa| mithilA nagarI meM praviSTa hokara usane mithilA ke dvAra banda kara liye / kile kA rodha karane meM sajja hokara ThaharA / jitazatru prabhRti chahoM nareza jahA~ mithilA nagarI thI, vahA~ Aye / mithilA rAjadhAnI ko manuSyoM ke gamanAgamana se rahita kara diyA, yahA~ taka ki koTa ke Upara se bhI AvAgamana roka diyA athavA mala tyAgane ke lie bhI AnA-jAnA roka diyA / unhoMne nagarI ko cAroM aura se ghera liyA / kumbha rAjA mithilA rAjadhAnI ko dhirI jAnakira Abhyantara upasthAnazAlA meM zreSTha siMhAsana para baiThA / vaha jitazatru Adi chahoM rAjAoM ke chidroM ko, vivaroM ko aura marma ko pA nahIM sakA / ataeva bahuta se AyoM se, upAyoM se tathA autpattikI Adi cAroM prakAra kI buddhi se vicAra karate-karate koI bhI Aya yA upAya na pA sakA / taba usake mana kA saMkalpa kSINa ho gayA, yAvat vaha hathelI para mukha rakhakara ArtadhyAna karane lagA-cintA meM DUba gayA / idhara videharAjavarakanyA mallI ne snAna kiyA, yAvat bahuta-sI kubjA Adi dAsiyoM se parivRta hokara jahA~ kuMbha rAjA thA, vahA~ AI / Akara usane kuMbha rAjA ke caraNa grahaNa kiyApaira chue / taba kuMbharAjA ne videharAjavarakanyA mallI kA Adara nahIM kiyA, atyanta gaharI cintA meM vyagra hone ke kAraNa use usakA AnA bhI mAlUma nahIM huA, ataeva vaha mauna hI rahA / tatpazcAt videharAjavarakanyA mallI ne rAjA kuMbha se isa prakAra kahA-'he tAta ! dUsare samaya mujhe AtI dekhakara Apa yAvat merA Adara karate the, prasanna hote the, goda meM biThAne the, parantu kyA kAraNa hai ki Aja Apa avahata mAnasika saMkalpa vAle horaka cintA kara rahe haiM ?' taba rAjA kuMbha ne videharAjavarakanyA mallI se isa prakAra kahA-'he putrI ! isa prakAra tumhAre rie jitazatru prabhRti chaha rAjAoM ne dUta bheje the / maiMne una dUtoM ko apamAnita karake yAvat nikalavA diyaa| taba ve kupita ho gaye / unhoMne mithilA rAjadhAnI ko gamanAgamanahIna banA diyA hai, yAvat cAroM ora gherA DAlakara baiThe haiM / ataeva he putrI ! maiM una jitazatru prabhRti narezoM ke antara-chidra Adi na pAtA haA yAvata cintA meM DUbA ha~ / ' tatpazcAt videharAjavarakanyA mallI ne rAjA kumbha se isa prakAra kahA-tAta ! Apa avahata mAnasika saMkalpa vAle hokara cintA na kIjie / he tAta ! Apa una jitazatru Adi chahoM rAjAoM meM se pratyeka ke pAsa gupta rUpa se dUta bheja dIjie aura pratyeka ko yaha kahalA dIjie ki 'maiM videharAja-varakanyA tumheM detA huuN|' aisA kahakara sandhyAkAla ke avasara para jaba birale manuSya gamanAgamana karate hoM aura vizrAma ke lie apane-apane gharoM meM manuSya baiThe ho; usasamaya alaga-alaga rAjA kA mithilA rAjadhAnI ke bhItara praveza karAie / unheM garbhagRha ke andara le jAie / phira mithilA rAjadhAnI ke dvAra banda karA dIjie aura nagaroM ke rodha meM sajja hokara Thaharie / tatpazcAt rAjA kumbha ne isI prakAra kiyA / yAvat chahoM rAjAoM ko praveza karAyA / vaha nagarI ke rodha meM sajja hokara ThaharA / tatpazcAt jitazatru Adi chahoM rAjA dUsare dina prAtaHkAla jAliyoM meM se svarNamayI, mastaka para chidravAlI aura kamala ke Dhakkana vAlI mallI kI pratimA ko dekhane lage / 'yahI videharAja kI zreSTha kanyA mallI hai' aisA jAnakara
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 AgamasUtra-hindI anuvAda videharAjavarakanyA mallI ke rUpa yauvana aura lAvaNya meM mUrcchita, gRddha yAvat atyanta lAlAyita hokara animeSa dRSTi se bAra-bAra use dekhane lage / tatpazcAt videha rAjavarakanyA mallI ne snAna kiyA, yAvat kautuka, maMgala,prAyazcitta kiyA / vaha samasta alaMkAroM se vibhUSita hokara bahuta-sI kubjA Adi dAsiyoM se yAvat parivRta hokara jahA~ jAlagRha thA aura jahA~ svarNa kI vaha pratimA thI, vahA~ AI / Akara usa svarNapratimA ke mastaka se vaha kamala kA Dhakkana haTA diyA / Dhakkana haTAte hI usameM se aisI durgandha chUTI ki jaise mare sA~pa kI durgandha ho, yAvat usase bhI adhika azubha | tatpazcAt jitazatru vagairaha ne usa azubha gaMdha se abhibhUta hokara-ghabarA kara apane-apane uttarIya vastroM se mu~ha ba~ka liyA / mu~ha DhaMka kara ve mukha phera kara khar3e ho gaye / taba videharAjavara kanyA mallI ne una jitazatru Adi se isa prakAra kahA-'devAnupriyo ! kisa kAraNa Apa apane-apane uttarIya vastra se mu~ha DhaMka kara yAvat mu~ha phera kara khar3e ho gaye / ' taba jitazatru Adi ne videharAjavarakanyA mallI se kahA-'devAnupriye ! hama isa azubha gaMdha se ghabarA kara apane-apane yAvat uttarIya vastra se mukha DhaMka kara vimukha hue haiM / ' tatpazcAt videharAjavarakanyA mallI ne una jitazatru Adi rAjAoM se isa prakAra kahA-'he devAnupriyo ! isa svarNamayI pratimA meM pratidina manojJa azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra meM se eka-eka piNDa DAlate-DAlate yaha aisA azubha pudgala kA pariNamana huA, to yaha audArika zarIra ko kapha ko jharAnevAlA hai, kharAba ucchvAsa aura niHzvAsa nikAlane vAlA hai, amanojJa mUtra evaM durgandhita mala se paripUrNa hai, sar3anA,par3anA, naSTa honA aura vidhvasta honA isakA svabhAva hai, to isakA pariNamana kaisA hogA ? ataeva he devAnupriyoM ! Apa manuSya sambandhI kAmabhogoM meM rAga mata karo, gRddhi mata karo, moha mata karo aura atIva Asakta mata hoo / ' mallI kumArI ne pUrvabhava kA smaraNa karAte hue Age kahA-'isa prakAra he devAnupriyo ! tuma aura hama isase pahale ke tIsare bhava meM, pazcima mahAvidehavarSa meM, salilAvatI vijaya meM, vItazokA nAmaka rAjadhAnI meM mahAbala Adi sAtoM-mitra rAjA the / hama sAtoM sAtha janmeM the, yAvat sAtha hI dIkSita hue the / he devAnupriyo ! usa samaya isa kAraNa se maiMne strInAmagotra karma kA upArjana kiyA thA-agara tuma loga eka upavAsa karake vicarate the, to maiM tuma se chipakara belA karatI thI, ityAdi pUrvavat / tatpazcAt he devAnupriyo ! tuma kAlamAsa meM kAla karake-yathAsamaya deha tyAga kara jayanta vimAna meM utpanna hue / vahA~ tumhArI kucha kama battIsa sAgaropama kI sthiti huI / tatpazcAt tuma usa devaloka se anantara zarIra tyAga karake-caya karake-isI jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM utpanna hue, yAvat apane-apane rAjya prApta karake vicara rahe ho / maiM usa devaloka se Ayu kA kSaya hone para kanyA ke rUpa meM AI hU~-janmI hU~ / [94] 'kyA tuma vaha bhUla gaye ? jisa samaya he devAnupriya ! tuma jayanta nAmaka anuttara vimAna meM vAsa karate the ? vahA~ rahate hue 'hameM eka dUsare ko pratibodha denA cAhie' aisA paraspara meM saMketa kiyA thA / to tuma devabhava kA smaraNa karo / ' / [15] tatpazcAt videharAja kI uttama kanyA mallI se pUrvabhava kA yaha vRttAnta sunane aura hRdaya meM dhAraNa karane se, zubha pariNAmoM, prazasta adhyavasAyoM, vizuddha hotI huI lezyAoM aura jAtismaraNa ko AcchAdita karane vAle karmoM ke kSayopazama ke kAraNa, IhA-apoha tathA
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/8/95 mArgaNA aura gaveSaNA - vizeSa vicAra karane se jitazatru prabhRti chahoM rAjAoM kI aisA jAtismaraNa jJAna utpanna huA ki jisase ve saMjJI avasthA ke apane pUrvabhava ko unhoMne samyak prakAra kase jAna liyA / tatpazcAt mallI arihaMta ne jitazatru prabhRti chahoM rAjAoM ko jAtisraNa jJAna utpanna ho gayA jAnakara garbhagRhoM ke dvAra khulavA diye / taba jitazatru vagairaha chahoM rAjA mallI arihaMta ke pAsa Aye / usa samaya mahAbala Adi sAtoM bAlamitroM kA paraspara milana huA / tatpazcAt arihaMta mallI ne jitazatru vagairaha chahoM rAjAoM se kahA- he devAnupriyo ! nizcitta rUpa se maiM saMsAra ke bhaya se udvigna huI hU~, yAvat pravrajyA aMgIkAra karanA cAhatI hU~ | to Apa kyA kareMge ? kaise raheMge ? Apake hRdaya kA sAmarthya kaisA hai ? 149 tatpazcAt jitazatru Adi chahoM rAjAoM ne mallI arihaMta se isa prakAra kahA- 'he devAnupriye ! agara Apa saMsAra ke bhaya se udvigra hokara yAvat dIkSA letI ho, to ! hamAre lie dUsarA kyA AlaMbana, AdhAra yA pratibandha hai ? jaise Apa isa bhava se pUrva ke tIsare bhava meM, bahuta kAryoM meM hamAre lie mer3hIbhUta, pramANabhUta aura dharma ko dhurA ke rUpa meM thI, usI prakAra aba bhI hoo| hama bhI saMsAra ke bhaya se udvigna haiM yAvat janma-maraNa se bhayabhIta haiM; ataeva devAnupriyA ke sAtha muNDita hokara yAvat dIkSA grahaNa karane ko taiyAra haiM / ' tatpazcAt arihaMta mallIne una jitazatru prabhRti rAjAoM se kahA- 'agara tuma saMsAra ke bhaya se udvigna hue ho, yAvat mere sAtha dIkSita honA cAhate ho, to jAo apane-apane rAjya meM aura apane-apane jyeSTha putra ko rAjya para pratiSThita karake hajAra puruSoM dvArA vahana karane yogya zivikAoM para ArUr3ha hoo| ArUr3ha hokara mere samIpa Ao / ' una jitazatru prabhRti rAjAoM ne mallI arihaMta ke isa artha ko aMgIkAra kiyA / tatpazcAt mallI arihaMta una jitazatru vagairaha ko sAtha lekara jahA~ kumbha rAjA thA, vahA~ Akara unheM kumbha rAjA ke caraNoM meM namaskAra karAyA / taba kumbha rAjA ne usa jitazatru vagairaha kA vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima se tathA puSpa, vastra, gaMdha, mAlya aura alaMkAroM se satkAra kiyA, sammAna kiyA / satkAra - sammAna karake unheM vidA kiyA / tatpazcAt kumbha rAjA dvArA vidA kie hue jitazatru Adi rAjA jahA~ apane-apane rAjya the, nagara the, vahAM apane-apane rAjyoM kA upabhoga karate hue vicarane lage / tatpazcAt arihanta mallI ne apane mana meM aisI dhAraNA ki ki 'eka varSa ke anta meM maiM dIkSA grahaNa karUMgI / ' [96] usa kAla aura usa samaya meM zakrendra kA Asana calAyamAna huA / taba devendra devarAja zakra ne apanA Asana calAyamAna huA dekha kara avadhijJAna kA prayoga kiyA / taba indra ko mana meM aisA vicAra, cintana, evaM khayAla huA ki jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM, bhAratavarSa meM, mithilA rAjadhAnI meM kumbha rAjA kI putrI mallI arihanta ne eka varSa ke pazcAt 'dIkSA lUMgI' aisA vicAra kiyA hai / atIta kAla, varttamAna kAla aura bhaviSyat kAla ke zakra devendra devarAjoM kA yaha paramparAgata AcAra hai ki- tIrthakara bhagavaMta jaba dIkSA aMgIkAra karane ko hoM, to unheM itanI artha-sampadA denI cAhie / vaha isa prakAra hai [17] '300 karor3a, 88 karor3a aura 80 lAkha dravya indra arihantoM ko dete hai / ' [18] zakrendra ne aisA vicAra kiyA / vicAra karake usane vaizramaNa deva ko bulAkara kahA- 'devAnupriya ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM, bhAratavarSa meM, yAvat tIna sau aTThAsI karor3a aura
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 AgamasUtra-hindI anuvAda assI lAkha svarNa mohareM denA ucita hai / so he devAnupriya ! tuma jAau aura jambUdvIpa meM, bhAratavarSa meM kumbha rAjA ke bhavana meM itane dravya kA saMharaNa karo-itanA dhana lekara pahuMcA do| pahaMcA karake zIghra hI merI yaha AjJA vApisa sauMpo / ' tatpazcAt vaizramaNa deva, zakra devendra devarAja ke isa prakAra kahane para hRSTa-tuSTa haa| hAtha jor3a kara usane yAvata mastaka para aMjali ghumAkara AjJA svIkAra kI / svIkAra karake muMbhakadevoM ko bulAkara kahA-'devAnupriyo ! tuma jambUdvIpa meM, bhAratavarSa meM aura mithilA rAjadhAnI meM jAo aura kumbha rAjA ke bhavana meM tIna sau aTThAsI karor3a assI lAkha artha sampradAna kA saMharaNa karo, arthAt itanI sampatti vahA~ pahu~cA do / saMharaNa karake yaha AjJA mujhe vApisa lauTAo / ' tatpazcAt ve muMbhaka deva, vaizramaNa deva kI AjJA sunakara uttarapUrva dizA meM gaye / jAkara uttara vaikriya rUpoM kI vikurvaNA kI / deva sambandhI utkRSTa gati se jAte hue jahA~ jambUdvIpa thA, bharatakSetra thA, jahA~ mithilA rAjadhAnI thI aura jahA~ kumbha rAjA kA bhavana thA, vahA~ pahu~ce / kumbha rAjA ke bhavana meM Adi pUrvokta dravya sampatti pahu~cA do / pahu~cA kara ve muMbhaka deva, vaizramaNa deva ke pAsa Aye aura usakI AjJA vApisa lauTAI / vaha vaizramaNa deva jahA~ zakra devendra devarAja the, vahA~ AyA / Akara donoM hAtha jor3akara yAvat usane indra kI AjJA vApisa sauMpI / mallI arihaMta ne pratidina prAtaHkAla se prArambha karake magadha deza ke prAtarAza samaya taka bahuta-se sanAthoM, anAthoM pAMthiko-pathikoM-karoTika, kArpaTika pUrI eka karor3a aura ATha lAkha svarNamohareM dAna meM denA Arambha kiyA / tatpazcAt kumbha rAjA ne bhI mithilA rAjadhAnI meM tatra tatra arthAt vibhinna muhalloM yA upanagaroM meM, tahiM tahiM arthAt mahAmArgoM meM tathA anya aneka sthAnoM meM, deze deza arthAt trika, catuSka Adi sthAnoM-sthAnoM meM bahuta-sI bhojanazAlAe~ banavAIM / una bhojanazAlAoM me bahuta-se-manuSya, jinheM dhana, bhojana aura vetana-mUlya diyA jAtA thA, vipula azana,pAna, khAdima aura svAdima bhojana banAte the / jo loga jaise-jaise Ate-jAte the jaise ki-pAMthika, karoTika kArpaTika pAkhaNDI athavA gRhastha, unheM AzvAsana dekara, vizrAma dekara aura sukhada AsAna para biThalA kara vipula azana, pAna, svAdya aura svAdya diyA jAtA thA, parosA jAtA thA / ve manuSya vahA~ bhojana Adi dete rahate the / tatpazcAt mithilA rAjadhAnI meM zrRMgATaka, trika, cauka Adi mArgoM meM bahuta-se loga paraspara isa prakAra kahane lage-'he devAnupriyo ! kumbha rAjA ke bhavana meM sarvakAmaguNita tathA icchAnusAra diyA jAne vAlA vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra bahuta-se zramaNoM Adi ko yAvat parosA jAtA hai / [99] vaimAnika, bhavanapati, jyotiSka aura vyantara devoM tathA narendoM arthAt cakravartI Adi rAjAoM dvArA pUjita tIrthakaroM kI dIkSA ke avasara para varavarikA kI ghoSaNA karAI jAtI hai, aura yAcakoM ko.yatheSTa dAna diyA jAtA hai / / [100] usa samaya arihaMta mallI ne tIna sau aThAsI karor3a assI lAkha jitanI arthasampadA dAna dekara 'maiM dIkSA grahaNa karU' aisA mana meM nizcaya kiyA / [101] usa kAla aura usa samaya meM laukAntika deva brahmaloka nAmaka pA~caveM devaloka meM, ariSTa nAmaka vimAna ke prastaTa meM, apane-apane vimAna se, apane-apane uttama prAsAdoM se, pratyeka-pratyeka cAra-cAra hajAra sAmAnika devoM se, tIna-tIna pariSadoM se sAta-sAta anIkoM
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/8/101 151 se, sAta-sAta anIkAdhipatiyoM se, solaha-solaha hajAra AtmarakSaka devoM se tathA anya aneka laukAntika devoM se yukta-parivRta hokara, khUba jora se bajAye jAte hue nRtyoM-gItoM ke zabdoM ke sAtha divya bhoga bhogate hue vicara rahe the / una laukAntika devoM ke nAma isa prakAra haiM [10] sArasvata vahni Aditya varuNa gardatoya tuSita abyAbAdha Agneya riSTa / / [103] tatpazcAt una laukAntika devoM meM se pratyeka ke Asana calAyamAna hueityAdi usI prakAra jAnanA dIkSA lene kI icchA karanevAle tIrthakaroM ko sambodhana karanA hamArA AcAra hai; ataH hama jAe~ aura arahanta mallI ko sambodhana kareM; aisA laukAntika devone vicAra kiyA / unhoMne IzAna dizA meM jAkara vaikriyasamudghAta se vikriyA kI / samudghAta karake saMkhyAta yojana ullaMghana karake, muMbhaka devoM kI taraha jahA~ mithilA rAjadhAnI thI, jahA~ kumbha rAjA kA bhavana thA aura jahA~ mallI nAmaka arhat the, vahA~ Akara ke-adhara meM sthita raha kara dhuMgharuoM ke zabda sahita yAvat zreSTha vastra dhAraNa karake, donoM hAtha jor3akara, iSTa, yAvat vANI se bole- 'he loka ke nAtha ! he bhagavan ! bUjho-bodha pAo / dharmatIrtha kI pravRtti karo / vaha dharmatIrtha jIvoM ke lie hitakArI, sukhakArI aura niHzreyasakArI hogA / ' isa prakAra kaha kara dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI kahA / arahanta mallI ko vandanA kI, namaskAra kiyA / vandanA aura namaskAra karake jisa dizA se Aye the usI dizA meM lauTa gae / tatpazcAt laukAntika devoM dvArA sambodhita mallI arahanta mAtA-pitA ke pAsa Aye / Akara donoM hAtha jor3akara mastaka para aMjali karake kahA-"he mAtA-pitA ! ApakI AjJA prApta karake muMDita hokara gRhatyAga karake anagAra-pravrajyA grahaNa karane kI merI icchA hai / taba mAtA-pitA ne kahA-'he devAnupriye ! jaise sukha upaje vaisA karo / pratibandha-vilamba mata kro|' tatpazcAt kumbha rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA / bulAkara kahA-'zIghra hI eka hajAra ATha suvarNakalaza yAvat eka hajAra ATha miTTI ke kalaza lAo / usake atirikta mahAn arthavAlI yAvat tIrthaMkara ke abhiSeka kI saba sAmagrI upasthita karo |'-yh sunakara kauTumbika puruSoM ne vaisA hI kiyA, arthAt abhiSeka kI samasta sAmagrI taiyAra kara dI / usa kAla aura usa samaya camara nAmaka asurendra se lekara acyuta svarga taka ke sabhI indra A pahu~ce / taba devendra devarAja zakra ne Abhiyogika devoM ko bulAkara isa prakAra kahA'zIghra hI eka hajAra ATha svarNakalaza Adi yAvat dUsarI abhiSeka ke yogya sAmagrI upasthita kaho / ' yaha suna kara Abhiyogika devoM ne bhI saba sAmagrI upasthita kI / ve devoM ke kalaza unhIM manuSyoM ke kalazoM meM samA gaye / tatpazcAt devendra devarAja zakra aura kumbha rAjA ne mallI arahanta ko siMhAsana ke Upara pUrvAbhimukha AsIna kiyA / phira suvarNa Adi ke eka hajAra ATha pUrvokta kalazoM se yAvat unakA abhiSeka kiyA / tatpazcAt jaba mallI bhagavAn kA abhiSoka ho rahA thA, usa samaya koI-koI deva mithilA nagarI ke bhItara aura bAhara yAvat saba dizAoM-vidizAoM meM daur3ane lage-idhara-udhara phirane lage / tatpazcAt kumbha rAjA ne dUsarI bAra uttara dizA meM siMhAsana rakhavAyA yAvat bhagavAn mallI ko sarva alaMkAroM se vibhUSita kiyA / kauTumbika puruSoM ko bulAkara isa prakAra kahA-zIghra hI manoramA nAma kI zibikA lAo / ' kauTumbika puruSa manoramA zivikA le Ae / tatpazcAt devendra devarAja zakra ne Abhiyogika devoM ke bulAyA / bulAkara unase kahA
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 AgamasUtra-hindI anuvAda zIghra hI ane khambhoM vAlI yAvat manoramA nAmaka zibikA upasthita karo / ' taba ve deva bhI manoramA zibikA lAye aura vaha zibikA bhI usI manuSyoM kI zibikA meM samA gaI / tatpazcAt mallI arahanta siMhAsana se uThe / jahAM manoramA zibikA thI, udhara Akara manoramA zibikA kI pradakSiNA karake manoramA zivikA para ArUr3ha hue / pUrva dizA kI ora mukha karake siMhAsana para virAjamAna hue / kumbha rAjA ne aThAraha jAtiyoM-upajAtiyoM ko bulavA kara kahA-'he devAnupriyoM ! tuma loga snAna karake yAvat sarva alaMkAroM se vibhUSita hokara mallI kumArI kI zivikA vahana karo / ' yAvat unhoMne zivikA vahana kI / zakra devendra devarAja ne manoramA zivikA kI dakSiNa tarapha kI UparI bAhA grahaNa kI, IzAna indra ne uttara tarapha kI UparI bAhA grahaNa kI, camarendra ne dakSiNa tarapha kI aura balI ne uttara tarafa kI nicalI bAhA grahaNa kI / zeSa devoM ne yathAyogya usa manoramA zibikA ko vahana kiyA / [104] manuSyoM ne sarvaprathama vaha zibikA uThAI / unake romakUpa harSa ke kAraNa vikasvara ho rahe the / usake bAda asurendoM, surendoM aura nAgendroM ne use vahana kiyA / [105] calAyamAna capala kuNDaloM ko dhAraNa karane vAle tathA apanI icchA ke anusAra vikriyA se banAye hue AbharaNoM ko dhAraNa karanevAle devendroM aura dAnavendroM ne jinendra deva kI zivikA vahana kI / [106] tatpazcAt mallI arahaMta jaba manoramA zivikA para ArUr3ha hue, usa samaya unake Age ATha-ATha maMgala anukrama se cale / jamAli ke nirgamana kI taraha yahA~ mallI arahaMta kA varNana samajha lenA / tatpazcAt mallI arahaMta jaba dIkSA dhAraNa karane ke lie nikale to kinhIM-kinhIM devoM ne mithilA rAjadhAnI meM pAnI sIMca diyA, use sApha kara diyA aura bhItara tathA bAhara kI vidhi karake yAvat cAroM ora daur3adhUpa karane lage / tatpazcAt mallI arahaMta jahA~ sahastrAmravana nAmaka udyAna thA aura jahA~ zreSTha azokavRkSa thA, vahA~ Akara zivikA se nIce utare / samasta AbharaNoM kA tyAga kiyA / prabhAvatI devI ne haMsa ke cihna vAlI apanI sAr3I meM AbharaNa grahaNa kiye / tatpazcAt mallI arahaMta ne svayaM hI paMcamuSTika loca kiyA / taba zakra devendra devarAja ne mallI ke kezoM ko grahaNa karake una kezoM ko kSIrodakasamudra meM prakSepa kara diyA / tatpazcAt mallI arihanta ne 'siddhoM ko namaskAra ho' isa prakAra kaha kara sAmAyika cAritra aMgIkAra kiyA / jisa samaya arahaMta mallI ne cAritra aMgIkAra kiyA, usa samaya devoM aura manuSyoM ke nirghoSa, vAdyoM kI dhvani aura gAne-bajAne kA zabda zakrendra ke Adeza se bilkula banda ho gyaa| jisa samaya mallI arahanta ne sAmAyika cAritra aMgIkAra kiyI, usI samaya mallI arahaMta ko manuSyadharma se Upara kA uttama manaHparyayajJAna utpanna ho gayA | mallI arahanta ne hemanta Rtu ke dUsare mAsa meM, cauthe pakhavAr3e meM arthAt pauSa mAsa ke zuddha pakSa meM pauSa mAsa ke zuddha pakSa kI ekAdazI ke pakSa meM pUrvAhna kAla ke samaya meM, nirjala aSTama bhakta tapa karake, azvinI nakSatra ke sAtha candra kA yoga prApta hone para, tIna sau Abhyantara pariSad kI striyoM ke sAtha aura tIna sau bAhya pariSad ke puruSoM ke sAtha muNDita hokara dIkSA aMgIkAra kI / mallI arahaMta kA anusaraNa karake ikSvAkuvaMza meM janmeM tathA rAjya bhogane yogya hue ATha jJAtakumAra dIkSita hue / unake nAma isa prakAra haiM :
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/8/106 153 [107] nanda, nandimitra, sumitra, balamitra, bhAnumitra, amarapati, amarasena aura AThaveM mahAsena / ina ATha jJAtakumAroM ne dIkSA aMgIkAra kI / [108] tatpazcAt bhavanapati, vyantara, jyotiSka aura vaimAnika-ina cAra nikAya ke devoM ne mallI arahanta kA dIkSA-mahotsava kiyA / mahotsava karake jahA~ nandIzvara dvIpa thA, vahA~ gaye / jAkara aSTAhnikA mahotsava kiyA / mahotsava karake yAvat apane-apane sthAna para lauTa gaye / tatpazcAt mallI arahanta ne, jisa dina dIkSA aMgIkAra kI, usI dina ke antima bhAga meM, zreSTha azokavRkSa ke nIce, pRthvIzilApaTTaka ke Upara virAjamAna the, usa samaya zubha pariNAmoM ke kAraNa, prazasta adhyavasAya ke kAraNa tathA vizuddha evaM prazasta lezyAoM ke kAraNa, tadAvaraNa karma kI raja ko dUra karane vAle lezyAoM ke kAraNa, tadAvaraNa karma kI raja ko dUra karane vAle apUrvakaraNa ko prApta hue / tatpazcAt arahanta mallI ko ananta saba AvaraNoM se rahita, sampUrNa aura pratipUrNa kevala-jJAna aura kevala-darzana kI utpatti huI / [109] usa kAla aura usa samaya meM saba devoM ke Asana calAyamAna hue / taba ve saba deva vahA~ Aye, sabane dharmopadeza zravaNa kiyA / nandIzvara dvIpa meM jAkara aSTAhnikA mahotsava kiyA / phira jisa dizA meM prakaTa hue the, usI dizA meM lauTa gaye / kumbha rAjA bhI vandanA karane ke lie nikalA / tatpazcAt ve jisazatru vagairaha chahoM rAjA apane-apane jyeSTha putroM ko rAjya para sthApita karake, hajAra puruSoM dvArA vahana kI jAnevAlI zivikAoM para ArUr3ha hokara samasta Rddhi ke sAtha yAvat gIta-vAditra ke zabdoM ke sAtha jahA~ mallI arahanta the, yAvat vahA~ Akara unakI upAsanA karane lage / tatpazcAt mallI arahanta ne usa bar3I bhArI pariSad ko, kumbha rAjA ko aura una jitazatru prabhRti chahoM rAjAoM ko dharma kA upadeza diyaa| pariSad jisa dizA meM AI thI, usa dizA meM lauTa gaI / kumbha rAjA zramaNoMpAsaka huA / vaha bhI lauTa gayA / rAnI prabhAvatI zramaNopAsikA huI / vaha bhI vApisa calI gaI / tatpazcAt jitazatru Adi chahoM rAjAoM ne dharma ko zravaNa karake kahA-bhagavan ! yaha saMsAra jarA aura maraNa se AdIpta hai, pradIpta hai aura AdIpta pradIpta hai, ityAdi kahakara yAvat ve dIkSita ho gaye / caudaha pUrvo ke jJAnI hue, phira ananta kevala-darzana prApta karake yAvat siddha hue / tatpazcAt mallI arahanta sahasrAmravana udyAna se bAhara nikale / nikalakara janapadoM meM vihAra karane lage / mallI arahanta ke bhiSaka Adi aTThAIsa gaNa aura aTThAIsa gaNadhara the| mallI arahaMta kI cAlIsa hajAra sAdhuoM kI utkRSTa sampadA thI / baMdhumatI Adi pacapana hajAra AryikAoM kI sampadA thI / mallI arahanta kI eka lAkha caurAsI hajAra zrAvakoM kI utkRSTa sampadA thI / mallI arahanta kI tIna lAkha paisaTha hajAra zrAvikAoM kI utkRSTa sampadA thI / mallI arahanta kI chaha sau caudahapUrvI sAdhuoM kI, do hajAra avadhijJAnI, battIsa sau kevalajJAnI, paitIsa sau vaikriyalabdhidhAroM, ATha sau manaHparyAyajJAnI, caudaha sau vAdI aura bIsa sau anuttaraupapAtika sAdhuoM kI sampadA thI / mallI arahanta ke tIrtha meM do prakAra kI antakara bhUmi huI / -yugAntakara bhUmi aura paryAyAntakara bhUmi / inameM se ziSya-praziSya Adi bIsa puruSoM rUpa yugoM taka yugAntakara bhUmi huI, aura do varSa kA paryAya hone para paryAyAntakara bhUmi huI / mallI arahanta paccIsa dhanuSa U~ce the / unake zarIra kA varNa priyaMgu ke samAna thA / sama-caturastra saMsthAna aura vajraRSabhanArAca
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 AgamasUtra-hindI anuvAda saMhanana thA / vaha madhyadeza meM sukha-sukhe vicara kara jahA~ sammeda parvata thA, vahA~ Akara unhoMne sammedazaila ke zikhara para pAdopagamana anazana aMgIkAra kara liyA / mallI arahanta eka sau varSa gRhavAsa meM rahe / sau varSa kama pacapana hajAra varSa kevalI-paryAya pAlakara, kula pacapana hajAra varSa kI Ayu bhoga kara grISma Rtu ke prathama mAsa, dUsare pakSa caitra mAsa ke zuklapakSa kI cautha tithi meM, bharaNI nakSatra ke sAtha candramA kA yoga hone para, arddharAtri ke samaya, Abhyantara pariSad kI pA~ca sau sAdhviyoM aura bAhya pariSad ke pA~ca sau sAdhuoM ke sAtha, nirjala eka mAsa ke anazanapUrvaka donoM hAtha lambe rakhakara, vedanIya, Ayu, nAma aura gotra ina cAra karmoM ke kSINa hone para siddha hue / jambUdvIpaprajJapti meM varNita nirvANamahotsava kahanA / phira devoM nandIzvaradvIpa meM jAkara aSTAhnika mahotsava karake vApasa lauTe / isa prakAra nizcaya hI, he jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne AThaveM jJAtAdhyayana kA yaha artha prarUpaNa kiyA haiM / maiMne jo sunA, vahI kahatA hU~ / (adhyayana-9 mAkandI) [110] 'bhagavan ! yadi zramaNa yAvat nirvANa ko prApta bhagavAn mahAvIra ne nauveM jJAtaadhyayana kA kyA artha prarUpaNa kiyA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM campA nagarI thI / koNika rAjA thA / campAnagarI ke bAhara IzAnadikkoNa meM pUrNabhadra caitya thA / campAnagarI meM mAkandI sArthavAha nivAsa karatA thA / vaha samRddhizAlI thA / bhadrA usakI bhAryA thI / use do sArthavAhaputra the / jinapAlita aura jinarakSita / ve donoM mAkandIputrameM eka bArakisI samaya isa prakAra kathAsamullApa huA - _ 'hama logoM ne potavahana se lavaNasamudra ko gyAraha bAra avagAhana kiyA hai / sabhI bAra hama logoM ne artha kI prApti kI, karane yogya kArya sampanna kiye aura phira zIghra binA vighnako apane ghara Ae / he devAnupriya ! bArahavIM bAra bhI potavahana se lavaNa samudra meM avagAhana karanA hamAre lie acchA rahegA / isa prakAra paraspara vicAra karake apane mAtApitA ke pAsa Akara ve bole-'he mAtA-pitA ! ApakI anumati prApta karake hama bArahavIM bAra lavaNasamudra kI yAtrA karanA cAhate haiM / hama loga gyAraha bAra pahale yAtrA kara cuke haiM aura sakuzala saphalatA prApta karake lauTe haiM / ' taba mAtA-pitA ne una mAkandIputroM se kahA- 'he putroM ! yaha tumhAre bApa-dAdA se prApta saMpatti yAvat baMTavArA karane ke lie paryApta hai / ataeva putro ! manuSya saMbandhI vipula Rddhi satkAra ke samudAya vAle bhogoM ko bhogoM / vighna-bAdhAoM se yukta aura jisameM koI Alambana nahIM aise lavaNa samudra meM utarane se kyA lAbha hai ? he putroM ! bArahavIM yAtrA sopasarga bhI hotI hai / ataeva tuma donoM bArahavIM bAra lavaNasamudra meM praveza mata karo, jisase tumhAre zarIra ko vyApatti na ho / ' tatpazcAt mAkandIputroM ne mAtA-pitA se dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI yahIM bAta kii| taba mAtA-pitA jaba una mAkandIputroM ko sAmAnya kathana aura vizeSa kathana ke dvArA samajhAne meM samartha na hue; taba icchA na hone para bhI unhoMne anumati de dI / ve mAtA-pitA kI anumati pAye hue mAkaMdIputra gaNima, dharima, meya aura paricchedya-cAra prakAra kA mAla jahAja meM bhara kara arhannaka kI bhA~ti lavaNasamudra meM aneka saiMkar3oM yojana taka gaye /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/9/111 155 [111] tatpazcAt una mAkandIputroM ke aneka saikar3oM yojana taka avagAhana kara jAne para saiMkar3oM utpAta utpanna hue / ve utpAta isa prakAra the-akAla meM garjanA bijalI camakanA stanita zabda hone lage / pratikUla teja havA calane lagI / tatpazcAt vaha naukA pratikUla tUphAnI vAyu se bAra-bAra kA~pane lagI, bAra-bAra eka jagaha se dUsarI jagaha calAyamAna hone lagI, bAra-bAra saMkSubdha hone lagI-nIce DUbane lagI, jala ke tIkSNa vega se bAra-bAra TakarAne lagI, hAtha se bhUtala para pachAr3I huI geMda ke samAna jagaha-jagaha nIcI-U~cI hone lagI / vidyAdhara-kanyA jaise pRthvItala ke Upara uchalatI haiM, usI prakAra uchalane lagI aura vidyAbhraSTa vidyAdharakanyA jaise AkAzatala se nIce giratI hai, usI prakAra vaha naukA bhI nIce girane lgii| jaise mahAn garur3a ke vega se trAsa pAI nAga kI uttama kanyA bhaya kI mArI bhAgatI hai, usI prakAra vaha bhI idhara-udhara daur3ane lagI / jaise apane sthAna se bichar3I huI bacherI bahuta logoM ke kolAhala se trasta hokara idhara-udhara bhAgatI hai, usI prakAra vaha bhI idhara-udhara daur3ane lagI / mAtA-pitA ke dvArA jisakA aparAdha jAna liyA gayA hai, aisI sajjana puruSa ke kula kI kanyA ke samAna nIce namane lagI / taraMgoM ke saikar3oM prahAroM se tAr3ita hokara vaha tharatharAne lagI / jaise binA AlaMbana kI vastI AkAza se nIce giratI hai, usI prakAra vaha naukA bhI nIce girane lagI / jisakA pati mara gayA ho aisI nava-vivAhitA vadhU jaise A~sU bahAtI hai, usI prakAra pAnI se bhIgI graMthiyoM meM se jharanevAlI jaladhArA ke kAraNa vaha naukA bhI azrupAta-sA karatI pratIta hone lagI / paracakrI rAjA ke dvArA avaruddha haI aura isa kAraNa ghora mahAbhaya se pIr3ita kisI uttama mahAnagarI ke samAna vaha naukA vilApa karatI huI-sI pratIta hone lagI / kapaTa se kiye prayoga se yukta, yoga sAdhane vAlI pabriAjikA jaise dhyAna karatI haiM, usI prakAra vaha bhI kabhI-kabhI sthira ho jAne ke kAraNa dhyAna karatI-sI jAna par3atI thI / kisI bar3e jaMgala meM se calakara nikalI huI aura thakI huI bar3I umravAlI mAtA jaise hAMphatI hai, usI prakAra vaha naukA bhI niHzvAsa-sA chor3ane lagI, tapazcaraNa ke phalasvarUpa prApta svarga ke bhoga kSINa hone para jaise zreSTha devI apane cyavana ke samaya zoka karatI hai, usI prakAra vaha naukA bhI zoka-sA karane lagI, usake kASTha aura mukhabhAga cUra-cUra ho gaye / mer3hI bhaMga bhaMga ho gaI aura mAla sahasA mur3a gii| vaha naukA parvata ke zikhara para car3ha jAne ke kAraNa aisI mAlUma hone lagI mAno zUlI para car3ha gaI ho / use jala kA sparza vakra hone lagA / eka dUsare ke sAtha jur3e paTiyoM meM tar3a-tar3a zabda hone lagA, lohe kI kIleM nikala gaI / usake paTiyoM ke sAtha ba~dhI rassiyA~ gIlI hokara TUTa gaI vaha kacce sikore jaisI ho gaI / abhAge manuSya ke manoratha ke samAna vaha atyanta cintanIya ho gaI / naukA para ArUr3ha karNadhAra, mallAha, vaNika aura karmacArI hAya-hAya karake vilApa karane lage / vaha nAnA prakAra ke ratnoM aura mAloM se bharI huI thI / isa vipadA ke samaya saikar3oM manuSya rudana karane lage azrupAta, Akrandana, aura zoka karane lage, vilApa karane lage, usI samaya jala ke bhItara vidyamAna eka bar3e parvata ke zikhara ke sAtha TakarA kara naukA kA mastUla aura toraNa bhagna ho gayA aura dhvajadaMDa mur3a gayA / naukA ke valaya jaise saikar3oM Tukar3e ho gaye / vaha naukA 'kar3Aka' kA zabda karake usI jagaha naSTa ho gaI, arthAt DUba gaI / tatpazcAt usa naukA ke bhagna hokara DUba jAne para bahuta-se loga bahuta-se ratnoM, bhAMDoM aura mAla
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 AgamasUtra-hindI anuvAda ke sAtha jala meM DUba gaye / [112] parantu donoM mAkandIputra catura, dakSa, artha ko prApta, kuzala, buddhimAna, nipuNa, zilpa ko prApta, bahuta-se potavahana ke yuddha jaise kharatanAka kAryoM meM kRtArtha, vijayI, mUr3hatArahita aura phUrtIle the / ataeva unhoMne eka bar3A-sA paTiyA kA Tukar3A pA liyA / jisa pradeza meM vaha potavahana naSTa huA thA, usI pradeza meM-usake pAsa hI, eka ratnadvIpa nAmaka bar3A dvIpa thA / vaha aneka yojana lambA-caur3A aura aneka yojana ke ghere vAlA thA / usake pradeza aneka prakAra ke vRkSoM ke vanoM se maMDita the / vaha dvIpa sundara suSamA vAlA, prasannatA utpanna karane vAlA, darzanIya, manohara aura pratirUpa thA arthAt darzakoM ko nae-nae rUpa meM dikhAI detA thA / usI dvIpa ke ekadama madhyabhAga meM eka uttama prAsAda thA / usakI U~cAI prakaTa thI, vaha bahuta U~cA thA / vaha bhI sazrIka, prasannatApradAyI, darzanIya, manohara rUpa vAlA aura pratirUpa thA / usa uttama prAsAda meM ratnadvIpadevatA nAma kI eka devI rahatI thI / vaha pApinI, caMDA-ati pApinI, bhayaMkara, tuccha svabhAva lAlI aura sAhasika thI / usa uttama prAsAda kI cAroM dizAoM meM cAra vanakhaMDa the / ve zyAma varNa vAle aura zyAma kAnti vAle the / tatpazcAt ve donoM mAkandIputra paTiyA ke sahAre tirate-tirate ratnadvIpa ke samIpa A pahu~ce / una mAkandIputroM ko chAha milI / unhoM ghar3I bhara vizrAma kiyA / paTiyA ke Tukar3e ko chor3a diyA / ratnadvIpa meM utare / utarakara phaloM kI mArgaNA kii| grahaNa karake phala khaaye| phira unake tela se donoM ne Apasa meM mAlisa kI | vAvar3I meM praveza kiyA / snAna kiyaa| bAhara nikale / eka pRthvIzilA rUpI pATa para baiThakara zAnta hue, vizrAma liyA aura zreSTha sukhAsana para Asana hue / vahA~ baiThe-baiThe campAnagarI, mAtA-pitA se AjJA lenA, lavaNa-samudra meM utaranA, tUphAnI vAyu kA utpanna honA, naukA kA bhagna hokara DUba jAnA, paTiyA kA Tukar3A mila jAnA aura anta meM ratnadvIpa meM AnA, ina saba bAtoM bAra-bAra vicAra karate hue bhanamanaH saMkalpa hokara hathelI para mukha rakhakara ArtadhyAna meM- cintA meM DUba gaye / [113] tatpazcAt usa ratnadvIpa kI devI ne usa mAkandIputroM ko avadhijJAna se dekhaa| usane hAtha meM DhAla aura talavAra lI / sAta-ATha tAr3a jitanI U~cAI para AkAza meM udd'ii| utkRSTa yAvat devagati se calatI-calatI jahA~ mAkandIputra the, vahA~ AI / Akara ekadama kupita huI aura mAkandIputroM ko tIkhe, kaThora aura niSThura vacanoM se kahane lagI- 'are mAkandI ke putro ! aprArthita kI icchA karane vAlo ! yadi tuma mere sAtha vipula kAmabhoga bhogate hue rahoge to tumhArA jIvana hai, aura yadi tuma nahIM rahoge to isa nIla kamala, bhaiMsa ke sIMga, nIla dravya kI guTikA aura alasI ke phUla ke samAna kAlI aura chure kI dhAra ke samAna tIkhI talavAra se tumhAre ina mastakoM ko cAr3aphala kI taraha kATa kara ekAnta meM DAla dUMgI, jo gaMDasthaloM ko aura dAr3hI-mUMchoM ko lAla karanevAle haiM aura mUMchoM se suzobhita haiM, athavA jo mAtA-pitA Adi ke dvArA sa~vAra kara suzobhita kie hue kezoM se zobhAyamAna hai / ' tatpazcAt ve mAkaMdIputra ratnadvIpa kI devI se yaha artha sunakara aura hRdaya meM dhAraNa karake bhayabhIta ho uThe / unhoMne donoM hAtha jor3akara isa prakAra kahA-'devAnupriye ! jo kaheMgI, hama ApakI AjJA, upapAta, vacana aura nirdeza meM tatpara raheMge / tatpazcAt ratnadvIpa kI devI ne una mAkandI ke putroM ko grahaNa kiyA-sAtha liyA / lekara jahA~ apanA uttama prAsAda thA,
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/9/113 157 vahA~ AI / Akara asubha pudgaloM ko dUra kiyA aura zubha pudgaloM kA prakSepaNa kiyA aura phira unake sAtha vipula kAmabhogoM kA sevana karane lagI / pratidina unake lie amRta jaise madhura phala lAne lagI / tatpazcAt ratnadvIpa kI usa devI ko zakrendra ke vacana-se susthita nAmaka lavaNasamudra ke adhipati deva ne kahA-'tumheM ikkIsa bAra lavaNasamudra kA cakkara kATanA hai| vaha isalie ki vahA~ jo bhI tRNa, pattA, kASTha, kacarA, azuci sarI-galI vastu yA durgandhita vastu Adi gandI cIja ho, vaha saba ikkIsa bAra hilA-hilA kara, samudra se nikAla kara eka tarapha DAla denaa|' aisA kaha kara usa devI ko samudra kI saphAI ke kArya meM niyukta kiyA / tatpazcAt usa ratnadvIpa kI devI ne una mAkandIputroM se kahA-he devAnupiyo ! maiM zakrendra ke vacanAdeza se, susthita nAmaka lavaNasamudra ke adhipati deva dvArA yAvat niyukta kI gaI hUM / so he devAnupriyo ! maiM jaba taka lavaNasamudra meM se yAvat kacarA Adi dUra karane jAU~, taba taka tuma isI uttama prAsAda meM Ananda ke sAtha ramaNa karate hue rahanA / yadi tuma isa bIca meM Uba jAau, utsuka hoo yA koI upadrava ho, tuma pUrva dizA ke vanakhaNDa meM cale jaanaa| usa pUrva dizA ke vanakhaNDa meM do Rtue~ sadA svAdhIna haiM- prAvRSa Rtu tathA varSARtu unameM se(usa vanakhaNDa meM sadaiva) prAvRSa Rtu rUpI hAthI svAdhIna hai / [114] kaMdala-navIna latAe~ aura siliMdhra-bhUmiphor3A usa prAvRS-hAthI ke dAMta haiM / niura nAmaka vRkSa ke uttama puSpa hI usakI uttama sUMja haiM / kuTaja, arjuna aura nIpa vRkSoM ke puSpa hI usakA sugaMdhita madajala haiM / [115] aura usa vanakhaNDa meM varSARtu rUpI parvata bhI sadA svAdhIna-vidyamAna rahatA haiM, kyoMki vaha indragopa rUpI padmarAga Adi maNiyoM se vicitra varNavAlA rahatA hai, aura usameM meMr3hako ke samUha ke zabda-rUpI jharane kI dhvani hotI rahatI haiM / vahA~ mayUroM ke samUha-sadaiva zikharoM para vicarate haiM / [116] he devAnupriyoM! usa pUrva dizA ke udyAna meM tuma bahuta-sI bAvar3iyoM meM, yAvat bahuta-sI sarovaroM kI zreNiyoM meM, bahuta-se latAmaNDapoM meM, valliyoM ke maMDapoM meM yAvat bahutase puSpamaMDapoM meM sukha-sukhe ramaNa karate hue samaya vyatIta karanA / agara tuma vahA~ bhI Uba jAo, utsuka ho jAo yA koI upadrava ho jAye-bhaya ho jAye, to tuma uttara dizA ke vanakhaNDa meM cale jAnA / vahA~ bhI do Rtue~ sadA svAdhIna haiM / ve yaha haiM-zarad aura hemnt| unameM se zarada isa prakAra haiM [117] zarad Rtu rUpI gopati-vRSabha sadA svAdhIna haiM / sana aura saptacchada vRkSoM ke puSpa usakA kakuda hai, nIlotpala, padma aura nalina usake sIMga haiM, sArasa aura cakravAka pakSiyoM kA kUjana hI usakI ghoSa hai / [118] hemanta Rtu rUpI candramA usa vana meM sadA svAdhIna hai / zveta kunda ke phUla usakI dhavala jyotsnA hai / praphullita lodhra vAlA vanapradeza usakA maMDalatala hai aura tuSAra ke jalabindu kI dhArAe~ usakI sthUla kiraNeM haiM / [119] he devAnupriyo ! tuma uttara dizA ke usa vanakhaNDa meM yAvat krIr3A karanA / yadi tuma uttara dizA ke vanakhaNDa meM bhI udvigna ho jAoM, yAvat mujhase milane ke lie utsuka ho jAo, to tuma pazcima dizA ke vanakhaNDa meM cale jAnA / usa vanakhaNDa meM bhI do Rtue~
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 AgamasUtra-hindI anuvAda sadA svAdhIna haiM / ve yaha haiM-vasanta aura grISama / usameM [120] vasanta rUpI RtU-rAjA sadA vidyamAna rahatA haiM / vasanta-rAjA ke Amra ke puSpoM kA manohara hAra haiM, kiMzuka karNikAra aura azoka ke puSpoM kA mukuTa hai tathA U~ceU~ce tilaka aura bakula vRkSoM ke phUloM kA chatra haiM / aura usameM [121] usa vanakhaNDa meM grISma Rtu rUpI sAgara sadA vidyamAna rahatA hai / vaha grISmasAgara pATala aura zirISa ke puSpoM rUpI jala se paripUrNa rahatA hai / mallikA aura vAsantikI latAoM ke kusuma hI usakI ujjavala velA-jvAra hai / usameM jo zItala aura surabhita pavana hai, vahI magaroM kA vicaraNa hai / / .[122] devAnupriyoM ! yadi tuma vahAM bhI Uba jAo yA utsuka ho jAo to usa uttama prAsAda meM hI A jAnA / merI pratIkSA karate-karate yahIM ThaharanA / dakSiNa dizA ke vanakhaNDa kI tarapha mata cale jAnA / dakSiNa dizA ke vanakhaNDa meM eka bar3A sarpa rahatA haiM / usakA viSa ugra haiM, pracaMDa hai, ghora haiM anya saba soM se usakA zarIra bar3A hai / isa sarpa ke anya vizeSaNa gozAlaka ke varNana meM kahe anusAra jAna lenA / ve isa prakAra haiM-vaha kAjala, bhaiMsa aura kasauTI-pASANa ke samAna kAlA haiM, netra ke viSa se aura krodha se paripUrNa hai / usakI AbhA kAjala ke Dhera ke samAna kAlI haiM / usakI A~kheM lAla haiM / usakI donoM jIbhe capala evaM lapalapAtI rahatI haiM / vaha pRthvI rUpI strI kI veNI ke samAna hai / vaha sarpa utkaTa, sphuTa, kuTila, jaTila, karkaza aura vikaTa phaTATopa karane meM dakSa haiM / lohAra kI bhaTThI meM dhaukA jAnevAlA lohA samAna hai, vaha sarpa bhI 'dhama-dhama' karatA rahatA haiM / usake pracaMDa evaM tIvra roSa ko koI nahIM roka sakatA / kuttI ke bhauMkane ke samAna zIghratA evaM capalatA se vaha dhamdham zabda karatA rahatA haiM / usakI dRSTi meM viSa hai, ataeva kahIM aisA na ho ki tumhAre zarIra kA vinAza ho jAya / ratnadvIpa kI devI ne yaha bAta do tIna bAra una mAkaMdIputroM se kahakara usane vaikriya samudraghAta se vikriyA kI / vikriyA karake utkRSTa-utAvalI devagIta se ikkIsa bAra lavaNa-samudra kA cakkara kATane meM pravRtta ho gii| [123] ve mAkaMdIputra devI ke cale jAne para eka muhUrta meM hI usa uttama prAsAda meM sukhada smRti, rati aura dhRti nahIM pAte hue Apasa meM kahane lage- 'devAnupriya ! ratnadvIpa kI devI ne hamase kahA hai ki-zakrendra ke vacanAdeza se lavaNasamudra ke adhipati deva susthita ne mujhe yaha kArya sauMpA hai, yAvat tuma dakSiNa dizA ke vanakhaNDa meM mata jAnA, hameM pUrva dizA ke vanakhaNDa meM calanA cAhie / ve pUrva dizA ke vanakhaNDa meM Aye / Akara usa vana ke bAvar3I Adi meM yAvat krIr3A karate hue vallImaMDapa Adi meM yAvat vihAra karane lage / tatpazcAt ve mAkaMdIputra vahAM bhI sukhada smRti yAvat zAnti na pAte huA anukramase uttara dizA aura pazcima dizA ke vanakhaNDa meM gaye / vahA~ jAkara bAvar3iyoM meM yAvat vallImaMDapoM meM vihAra karane lage / taba ve mAkaMdIputra vahAM bhI sukha rUpa smRti yAvat zAnti na pAte hue Apasa meM kahane lage-'he devAnupriya ! ratnadvIpa kI devI ne hamase aisA kahA hai ki-yAvat tuma dakSiNa dizA ke vanakhaNDa meM mata jAnA / to isameM koI kAraNa honA cAhie / ataeva hameM dakSiNa dizA ke vanakhaNDa meM bhI jAnA cAhie / ' isa prakAra kaha kara unhoMne eka dUsare ke isa vicAra ko svIkAra karake unhoMne dakSiNa dizA ke vanakhaNDa meM jAne kA saMkalpa kiyA-ravAnA hue /
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/9/123 159 dakSiNa dizA se durgaMdha phUTane lagI, jaise koI sAMpa kA mRta klevara ho, yAvat usase bhI adhika aniSTa durgaMdha Ane lagI / una mAkaMdIputroM ne usa azubha durgaMdha se ghabarAkara apaneapane uttarIya vastroM se mu~ha r3haka lie / mu~ha r3haka karave dakSiNa dizA ke vanakhaNDa meM pahu~ce / vahA~ unhoMne eka bar3A vadhasthAna dekhA / dekhakara saikar3oM hAr3oM ke samUha se vyApta aura dekhane meM bhayaMkara usa sthAna para zUlI para car3hAye hue eka puruSa ko karuNa, virasa aura kaSTamaya zabda karate dekhA / use dekhakara ve Dara gaye / unheM bar3A bhaya utpanna huA / phira ve jahAM zUlI para car3hAyA puruSa thA, vahA~ pahu~ce aura bole- 'he devAnupriya ! yaha vadhasthAna kisakA hai ? tuma kauna ho ? kisalie yahA~ Aye the ? kisane tumheM isa vipatti meM DAlA hai ?' taba zUlI para car3he usa puruSa ne mAkandIputroM se isa prakAra kahA - he devAnupriyo ! yaha ratnadvIpa kI devI kA vadhasthAna hai / devAnupriyoM ! maiM jambUdvIpa ke bharatakSetra meM sthita kAkaMdI nagarI kA nivAsI azvoM kA vyApArI hU~ / maiM bahuta-se azva aura bhANDopakaraNa potavahana meM bhara kara lavaNa samudra meM calA / tatpazcAt potavahana ke bhagna ho jAne se merA saba uttama bhANDapakaraNa DUba gayA | mujhe paTiyA kA eka Tukar3A mila gayA / usI ke sahAre tiratA - tiratA maiM dvIpa ke samIpa A phuNcaa| usI samaya ratnadvIpa kI devI ne mujhe avadhijJAna se dekhA / dekha kara usane mujhe grahaNa kara liyA apane kabje meM kara liyA, vaha mere sAtha vipula kAmabhoga bhogane lagI / tatpazcAt ratnadvIpa kI vaha devI eka bAra, kisI samaya, eka choTe-se aparAdha kara atyanta kupita ho gaI aura usI ne mujhe isa vipadA meM pahu~cAyA hai / devAnupriyoM ! nahIM mAlUma tumhAre isa zarIra ko bhI kauna-sI Apatti prApta hogI ?" [124] tatpazcAt ve mAkandIputra zUlI para car3he usa puruSa se yaha artha sunakara aura hRdaya meM dhAraNa karake aura adhika bhayabhIta ho gaye / taba unhoMne zUlI para car3he puruSa se isa prakAra kahA- 'devAnupriya ! hama loga ratnadvIpa ke devatA ke hAtha se chuTakArA pA sakate haiM ? ' taba zUlI para car3he puruSa ne una mAkandIputroM se kahA- 'devAnupriyo ! isa pUrva dizA ke vanakhaNDa meM zailaka yakSa kA yakSAyatana haiM / usameM azva kA rUpa dhAraNa kiye zailaka nAmaka yakSa nivAsa karatA hai / vaha zailaka yakSa caudasa, aSTamI, amAvasyA aura pUrNimA ke dina Agata samaya aura prApta samaya hokara khUba U~ce svara meM isa prakAra bolatA haiM- 'kisako tArU~ ? kisako pAlU~ ?' to he devAnupriyo ! tuma loga pUrva dizA ke vanakhaNDa meM jAnA aura zailaka yakSa kI mahAn janoM ke yogya puSpoM se pUjA karanA / pUjA karake ghuTane aura paira namA kara, donoM hAtha jor3akara, vinaya ke sAtha usakI sevA karate hue ThaharanA / jaba zailaka yakSa niyata samaya Ane para kahe ki- 'kisako tArU~, kise pAlU' taba tuma kahanA - 'hameM tAroM, hameM pAlo / ' isa prakAra zailaka yakSa hI kevala ratnadvIpa kI devI ke hAtha se, apane hAtha se svayaM tumhArA nistAkara karegA / anyathA maiM nahIM jAnatA ki tumhAre isa zarIra ko kyA Apatti ho jAyagI ?" tatpazcAt ve mAkandIputra zUlI para car3he puruSa se isa artha ko sunakara aura mana meM dhAraNa karake zIghra, pracaNDa, capala, tvarAvAlI aura vegavAlI gati se jahA~ pUrva dizA kA vanakhaNDa thA, aura usameM puSkariNI thI, vahA~ Aye / puSkariNI meM praveza kiyA / snAna kiyA / vahA~ jo kamala, utpala, nalina, subhaga Adi kamala kI jAtiyoM ke puSpa the, unheM grahaNa kiyaa| zailaka yakSa ke yakSAyatana meM Ae / yakSa para dRSTi par3ate hI use praNAma kiyA / phira
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 AgamasUtra-hindI anuvAda. mahAn janoM ke yogya puSpa-pUjA kI / ve ghuTane aura paira namA kara yakSa kI sevA karate hue, namaskAra karate hue upAsanA karane lage / jisakA samaya samIpa AyA haiM aura sAkSAt prApta huA hai aise zailaka yakSa ne kahA-'kise tArU~, kise pAlU~ ?' taba mAkandIputroM ne khar3e hokara aura hAtha jor3akara kahA-'hameM tArie, hameM pAlie / ' taba zailaka yakSa ne mAkandIputroM se kahA'devAnupriyoM ! tuma mere sAtha lavaNasamudra ke bIcoMbIca gamana karoge, taba vaha pApinI, caNDA rudrA aura sAhasikA ratnadvIpa kI devI tumheM kaThora, komala, anukUla, pratikUla, zrRMgAramaya aura mohajanaka upasagoM se upasarga karegI / he devAnapriyoM! agara tuma ratnadvIpa kI devI ke usa artha kA Adara karoge, use aMgIkAra karoge yA apekSA karoge, to maiM tumheM apanI pITha se nIce girA dUMgA / aura yadi tuma ratnadvIpa kI devatA ke usa artha kA Adara na karoge, aMgIkAra na karoge aura apekSA na karoge to maiM apane hAtha se, ratnadvIpa kI devoM se tumhArA nistAra kara duuNgaa|' taba mAkandIputroM ne zailaka yakSase kahA-'devAnupriya ! Apa jo kaheMge, hama usake upapAta, vacana-Adeza aura nirdeza meM raheMge / tatpazcAta zailaka yakSa uttara-pUrva dizA meM gyaa| vahA~ jAkara usane vaikriya samudghAta karake saMkhyAta yojana kA daMDa kiyA / dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI vaikriya samudghAta se vikriyAkI, samudghAta karake eka bar3e azva ke rUpa kI vikriyA kI aura phira mAkandIputroM se isa prakAra kahA-'he mAkandIputroM ! devAnupriyoM ! merI pITha para car3ha jAo / ' taba mAkandIputroM ne harSita aura santuSTa hokara zailaka yakSa ko praNAna karake ve zailaka kI pITha para ArUr3ha ho gaye / tatpazcAt azvarUpadhArI zailaka yakSa mAkandIputroM ko pITha para ArUr3ha huA jAna kara sAta-ATha tAr3a ke barAbara U~cA AkAza meM ur3A / ur3akara utkRSTa, zIghratAvAlI deva saMvandhI divyA gati se lavaNasamudra ke bIcoMbIca hokara jidhara jambUdvIpa thA, bharatakSetra thA aura jidhara campAnagarI thI, usI ora khAnA ho gayA / [125] tatpazcAt ratnadvIpa kI devI ne lavaNasamudra ke cAroM tarapha ikkIsa cakkara lagAkara, usameM jo kucha bhI tRNa Adi kacarA thA, vaha saba yAvat dUra kiyA / dUra karake apane uttama prAsAda meM AI / Akara mAkandIputroM ko uttama prAsAda meM na dekha kara pUrva dizA ke vanakhaNDa meM gaI / vahA~ saba jagaha usane mArgaNA kI / para una mAkandIputroM kI kahIM bhI zruti, Adi AvAja, chIMka evaM pravRtti na pAtI huI uttara dizA ke vanakhaNDa meM gaI / isI prakAra pazcima ke gaI, para ve kahIM dikhAI na diye / taba usane avadhijJAna kA prayoga karake usane mAkandIputroM ko zailaka ke sAtha lavaNasamudra ke bIcoM-bIca hokara cale jAte dekhA / vaha tatkAla kruddha huii| usane DhAla-talavAra lI aura sAta-ATha tAr3a jitanI U~cAI para AkAza meM ur3akara utkRSTa evaM zIghra gati karake jahA~ mAkandIputra the vahA~ AI / Akara isa prakAra kahane lagI- 'are mAkandI ke putroM ! are mauta kI kAmanA karane vAlo ! kyA tuma samajhate ho ki merA tyAga karake, zailakayakSa ke sAta, lavaNasamudra ke madhya meM hokara tuma cale jAoge ? itane cale jAne para bhI agara tuma merI apekSA rakhate ho to tuma jIvita rahoge, anyathA isa nIla kamala evaM bhaiMsa ke sIMga jaisI kAlI talavAra se yAvat tumhArA mastaka kATa kara phaiMka dUMgI / usa samaya ve mAkaMdIputra ratnadvIpa kI devI ke isa kathana ko sunakara aura hRdaya meM dhAraNa karake bhayabhIta nahIM hue, trAsa ko prApta nahIM hue, udvigna nahIM hue, saMbhrAnta nahIM hue| ataeva unhoMne ratnadvIpa kI devI ke isa artha kA Adara nahIM kiyA, use aMgIkAra nahIM kiyA,
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/9/125 161 usakI paravAha nahIM kii| ve Adara na karate hue zailaka yakSa ke sAtha lavamasamudra ke madhya meM hokara cale jAne lage / tatpazcAt vaha ratnadvIpa kI devI jaba una mAkaMdIputroM ko bahuta-se pratikUla upasargoM dvArA calita karane, kSubdha karane, palaTane aura lubhAne meM samartha na huI, taba apane madhura zrRMgAramaya aura anurAga-janaka anukUla upasargoM se una para upasarga karane meM pravRtta huI / 'he mAkaMdIputroM ! he devAnupriyoM ! tumane mere sAtha hAsya kiyA, caupar3a Adi khela khele, manovAMchita krIDA kI,jhUlA Adi jhUle hai, bhramaNa aura ratikrIr3A kI hai| ina sabako kucha bhI na ginate hue, mujhe chor3akara tuma zailaka yakSa ke sAtha lavaNasamudra ke madhya meM hokara jA rahe ho ?' tatpazcAt ratnadvIpa kI devI ne jinarakSita kA mana avadhijJAna se dekhA / phira isa prakAra kahane lagI-maiM sadaiva jinapAlita ke lie aniSTa, akAnta, apriya, amanojJa aura amaNAma thI aura jinapAlita mere lie, parantu jinarakSita ko to maiM sadaiva iSTa, kAnta, priya Adi thI aura jinarakSita mujhe bhI, ataeva jinapAlita yadi rotI, Akrandana karatI, zoka karatI, anutApa karatI aura vilApa karatI huI merI paravAha nahIM karatA, to he jinarakSita ! tuma bhI mujha rotI huI kI yAvat paravAha nahIM karate ?' [126] tatpazcAt-uttama ratnadvIpa kI vaha devI avadhijJAna dvArA jinarakSita kA mana jAnakara donoM mAkaMdIputroM ke prati, unakA vadha karane ke nimitta bolI / [127] dveSa se yukta vaha devI lIlA sahita, vividha prakAra ke cUrNavAsa se mizrita, divya, nAsikA aura mana ko tRpti denevAle aura sarva RtuoM sambandhI sugaMdhita phUloM kI vRSTi karatI huI / [128] nAnA prakAra ke maNi, suvarNa aura ratnoM kI ghaMTiyoM, dhuMgharuoM, nUpuroM aura mekhalA-ina saba AbhUSaNoM ke zabdoM se samasta dizAoM aura vidizAoM ko vyApta karatI huI, vaha pApina devI isa prakAra kahane lagI / [129] 'he hola! vasula, gola he nAtha ! he dayita he priya ! he ramaNa ! he kAnta! he svAmin ! he nipuNa ! he nitthakka ! he kaThora hRdaya ! he dayAhIna ! he akRtajJa ! zithila bhAva / he nirlajja ! he rUkSa ! he akarUNa ! jinarakSita ! he mere hRdaya ke rakSaka / _ [130] 'mujha akelI, anAtha, bAndhavahIna, tumhAre caraNoM kI sevA karane vAlI aura adhanyA kA tyAga denA tumhAre lie yogya nahIM hai / he guNoM ke samUha ! tumhAre binA maiM kSaNa bhara bhI jIvita rahane meM samartha nahIM hU~' / / [131] 'aneka saikar3oM matsya, magara aura vividha kSudra jalacara prANiyoM se vyApta gRharUpa yA matsya Adike ghara-svarUpa isa ratnAkara ke madhya meM tumhAre sAmane maiM apanA vadha karatI hU~ / Ao, vApisa lauTa calo / agara tuma kupita ho to merA eka aparAdha kSamA karo' / [132] 'tumhArA mukha megha-vihIna vimala candramA ke samAna hai / tumhAre netra zaradkratu ke sadyaH vikasita kamala, kumuda aura kuvalaya ke pattoM ke samAna haiM / aise netravAle tumhAre mukha ke darzana kI pyAsa se maiM yahA~ AI huuN| tumhAre mukha ko dekhane kI merI abhilASA hai / he nAtha ! tuma isa ora mujhe dekhoM, jisase maiM tumhArA mukha-kamala dekha lU~ / ' [133] isa prakAra premapUrNa, sarala aura madhura vacana bAra-bAra bolatI huI vaha pApinI aura pApapUrNa hRdayavAlI devI mArga meM pIche-pIche calane lagI / 51]
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [134] kAnoM ko sukha denevAle aura mana ko haraNa karanevAle AbhUSaNoM ke zabda se tathA una pUrvokta praNayayukta, sarala aura madhura vacanoM se jinarakSita kA mana calAyamAna ho gyaa| use usa para duganA rAga utpanna ho gayA ! vaha ratnadvIpa kI devI ke sundara stana, jaghana mukha, hAtha, paira aura netra ke lAvaNya kI, rUpa kI aura yauvana kI lakSmI ko smaraNa karane lagA / usake dvArA harSa sAtha kiye gaye AliMganoM ko, vibbokoM ko, vilAsoM ko, vihasita ko, kaTAkSoM ko, kAmakrIr3Ajanita niHzvAsoM ko, strI ke icchita aMga ke mardana ko, upalalita ko, sthita ko, gati ko, praNaya- kopa ko tathA prasAdita ko smaraNa karate hue jinarakSita kI mati rAga se mohita ho gaI / vaha vivaza ho gayA-karma ke adhIna ho gayA aura vaha usake mukhakI tarapha dekhane lagA / jinarakSita ko devI para anurAga utpanna huA, ataeva mRtyu rUpI rAkSasa usake gale meM hAtha DAlakara usakI mati phera dI, yaha bAta zailaka yakSa ne avadhijJAna se jAna lI aura svasthatA se rahita usako dhIre-dhIre apanI pITha se girA diyA / 162 usa nirdaya aura pApinI ratnadvIpa kI devI ne dayanIya jinarakSita ko zailaka kI pITha se giratA dekha kara kahA - 're dAsa ! tU marA / ' isa prakAra kaha kara, samudra ke jala taka pahu~cane se pahale hI, donoM hAthoM se pakar3a kara, cillAte hue jinarakSita ko Upara uchAlA / jaba vaha nIce kI ora Ane lagA to se talavAra kI noka para jhela liyA / usake Tukar3e-Tukar3e kara | abhimAna se vadha kiye hue jinarakSita ke rudhira se vyApta aMgopAMgoM ko grahaNa karake, donoM hAthoM kI aMjali karake, usane utkSipta bali kI taraha, cAroM dizAoM meM pheMkA / [135] isI prakAra he AyuSman zramaNo ! jo nirgrantha athavA nirgranthI AcAryaupAdhyAya ke samIpa pravrajita hokara, phira se manuSya sambandhI kAmabhogoM kA Azraya letA hai, yAcanA karatA hai, spRhA karatA hai, yA dRSTa athavA adRSTa zabdAdika ke bhoga kI icchA karatA hai, vaha manuSya isI bhava meM bahuta-se sAdhuoM, bahuta-sI sAdhviyoM, bahuta-se zrAvakoM aura bahutasI zrAvikAoM dvArA nindanIya hotA hai, yAvat ananta saMsAra meM paribhramaNa karatA hai / usakI dazA jinarakSita jaisI hotI hai / [136] pIche dekhanevAlA jinarakSita chalA gayA aura pIche nahIM dekhanevAlA jinapAlita nirvighna apane sthAna para pahu~ca gayA / ataeva pravacanasAra meM Asaktirahita honA cAhie, [137] cAritra grahaNa karake bhI jo bhogoM kI icchA karate haiM, ve ghora saMsAra-sAgara meM .. girate haiM aura jo bhogoM kI icchI nahIM karate, ve saMsAra rUpI kAntAra pAra kara jAte haiM / [138] tatpazcAt vaha ratnadvIpa kI devI jinapAlita ke pAsa AI / Akara bahutase anukUla, pratikUla, kaThora, madhura, zrRMgAra vAle aura karuNAjanaka upasargoM dvArA jaba use calAyamAna karane, kSubdha karane evaM mana ko palaTane meM asamartha rahI, taba vaha mana se thaka gaI, zarIra se thaka gaI, pUrI taraha glAni ko prApta huI aura atizaya khinna ho gaI / taba vaha jisa dizA se AI thI, usI dizA meM lauTa gaI / vaha zailaka yakSa, jinapAlita ke sAtha, lavaNasamudra ke bIcoMbIca hokara calatA rahA / campA nagarI ke bAhara zreSTha udyAna meM jinapAlita ko apanI pITha se nIce utaaraa| isa prakAra kahA- 'he devAnupriya ! dekhoM, yaha campA nagarI dikhAI detI haiM / ' yaha kaha kara usane jinapAlita chuTTI lekara vApisa lauTa gayA / [139] tadanantara jinapAlita ne campA meM praveza kiyA aura jahA~ apanA ghara tathA
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 163 jJAtAdharmakathA-1/-/9/139 mAtA-pitA the vahA~ pahu~cA / usane rote-rote aura, vilApa karate-karate jinarakSita kI mRtyu kA samAcAra sunAyA / tatpazcAt jinapAlita ne aura usake mAtA-pitA ne mitra, jJAti, svajana yAvat parivAra ke sAtha rote-rote bahuta se laukika mRtakakRtya karake ve kucha samaya bAda zoka rahita hue / tatpazcAt eka bAra kisI samaya sukhAsana para baiThe jinapAlita se usake mAtApitA ne isa prakAra prazna kiyA- 'he putra ! jinarakSita kisa prakAra kAladharma ko prApta huA ?' taba nipAlita ne mAtA-pitA se apanA lavaNasamudra meM praveza karanA, tUphAnI havA kA uThanA, potavahana kA naSTa honA, ratnadvIpa meM jAnA, devI ke ghara jAnA, vahA~ ke bhogoM kA vaibhava, ratnadvIpa kI devI ke vadhasthAna, zUlI para car3he puruSa, zailaka yakSa kI pITha para ArUr3ha honA, ratnadvIpa kI devI dvArA upasarga, jinarakSita kA maraNa, lavaNasamudra pAra karanA, campA meM AnA aura zailaka yakSa dvArA chuTTI lenA, Adi sarva vRttAnta jyoM kA tyoM, saccA aura asaMdigdha kaha sunAyA / taba jinapAlita yAvat zokarahita hokara yAvat vipula kAmabhoga bhogatA huA rahane lagA / [140] uza kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra, jahAM campA nagarI thI aura jahA~ pUrNabhadra caitya thA, vahAM padhAre / bhagavAn ko vandanA karane ke lie pariSad niklii| kUNika rAjA bhI nikalA / jinapAlita ne dharmopadeza zravaNa karake dIkSA aMgIkAra kI / kramazaH gyAraha aMgoM kA jJAtA hokara, anta meM eka mAsa kA anazana karake yAvat saudharma kalpa meM deva ke rUpa meM utpanna huA / vahA~ do sAgaropama kI usakI sthiti kahI gaI hai / vahA~ se cyavana karake yAvat mahA-videha kSetra meM janma lekara siddhi prApta karegA / isI prakAra he AyuSman zramaNo ! AcArya - upAdhyAna ke samIpa dIkSita hokara jo sAdhu yA sAdhvI manuSyasaMbandhI kAmabhogoM kI punaH abhilASA nahIM karatA, vaha jinapAlita kI bhA~ti yAvat saMsArasamudra ko pAra karegA / isa prakAra he jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne nauveM jJAtaadhyayana kA yaha artha prarUpaNa kiyA hai / jaisA maiMne sunA hai, usI prakAra tumase kahatA hU~ / adhyayana- 9 -kA- munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa adhyayana - 10 ' candra' [141] bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAn mahAvIra ne nauveM jJAta - adhyayana kA yaha artha kahA haiM to dasaveM jJAta-adhyayana kA zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kyA artha kahA haiM ?' 'he jambU ! usa kAla aura samaya meM rAjagRha nAmaka nagara thA / usa rAjagRha nagara meM zreNika nAmaka rAjA thA usa ke bAhara IzAnakoNa meM guNazIla nAmaka caitya thA / usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAnI anukrama se vicarate, eka grAma se dUsare grAma jAte sukhe sukhe vihAra karate hue, guNazIla caitya, padhAre / bhagavAn kI vandanA - upAsanA karane ke lie pariSad nikalI / zreNika rAjA bhI nikalA / dharmopadeza suna kara pariSad lauTa gaI / tatpazcAt gautama svAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra se isa prakAra kahA 'bhagavan ! jIva kisa prakAra vRddhi ko prApta hote haiM aura kisa prakAra hAmi ko prApta karate hai ?" 'he gautama ! jaise kRSNapakSa kI pratipadA kA canda, pUrNimA ke candra kI apekSA varNa se hIna hotA hai, saumyatA se, snigdhatA se, kAnti se, dIpti se, yukti se, chAyA se, prabhA se, ojas se, lezyA se aura maNDala se hIna hotA hai / isI prakAra kRSNapakSa kI dvitIyA kA
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 AgamasUtra-hindI anuvAda candramA, pratipadA ke candramA kI apekSA varNa se hIna hotA hai yAvat maNDala se bhI hIna hotA hai / tatpazcAt tRtIyA kA candra dvitIyA ke candra kI apekSA bhI varNa se hIna yAvat maMDala se bhI hIna hotA hai / isa prakAra yAvat amAvasyA kA candra, caturdazI ke candra kI apekSA varNa Adi se sarvathA naSTa hotA hai, yAvat maNDala se naSTa hotA hai, isI prakAra he AyuSman zramaNo ! jo sAdhu yA sAdhvI pravrajita hokara zAnti-kSamA se hIna hotA hai, isI prakAra mukti se, Arjava se, mArdava se, lAghava se, satya se, tapa se, tyAga se, AkiMcanya se aura brahmacarya se, hIna hotA haiM, vaha usake pazcAt kSAnti se hIna aura adhika hIna, yAvat brahmacarya se bhI hIna atihIna hotA jAtA hai / isa prakAra isI krama se hIna-hInatara hote hue usake kSamA Adi guNa, yAvat usakA brahmacarya naSTa ho jAtA hai / __jaise zuklapakSa kI pratipakSa kA candra amAvasyA ke candra kI apekSA varNa yAvat maMDala se adhika hotA hai / tadanantara dvitIya kA candra pratipakSa ke candra kI apekSA varNa yAvat maMDala se adhikatara hotA hai aura isI krama se vRddhigata hotA huA pUrNimA kA candra caturdazI ke candra kI apekSA paripUrNa varNa yAvat paripUrNa maMDala vAlA hotA hai / isI prakAra he AyuSman zramaNo! jo hamArA sAdhu yA sAdhvI yAvat AcArya-upAdhyAya ke nikaTa dIkSita hokara kSamA se adhika vRddhi prApta hotA hai, yAvat brahmacarya se adhika hotA haiM, tatpazcAt vaha kSamA se yAvat brahmacarya se aura adhika-adhika hotA jAtA hai / nizcaya hI isa krama se bar3hate-bar3hate yAvat vaha kSamA Adi evaM brahmacarya se paripUrNa ho jAtA hai / isa prakAra jIva vRddhi ko aura hAni ko prApta hote haiM / isa prakAra he jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne dasaveM jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA haiM / vaisA hI maiM kahatA hU~ / adhyayana-10-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (adhyayana-11-'dAvadrava') [142] 'bhagavan ! gyAraveM adhyayana kA zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kyA artha kahA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara thA / usa rAjagRha nagara meM zreNika rAjA thA / usa ke bAhara uttarapUrva dizA meM guNazIla nAmaka caitya thA / usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra anukrama se vicarate hue, yAvat guNazIla nAmaka udyAna meM samavasRta huA / vandanA karane ke lie rAjA zreNika aura janasamUha nikalA / bhagavAn ne dharma kA upadeza kiyaa| janasamUha vApisa lauTa gyaa| tatpazcAta gautama svAmIne zramaNa bhagavAna mahAvIra se kahA-'bhagavan ! jIva kisa prakAra ArAdhaka aura kisa prakAra virAdhaka hai ?' he gautama ! jaise eka samudra ke kinAre dAvadrava nAmaka vRkSa kahe gaye haiM / ve kRSNa varNa vAle yAvat nikuraMba rUpa haiM / pattoM vAle, phaloM vAle, apanI hariyAlI ke kAraNa manohara aura zrI se atyanta zobhita-zobhita hote hue sthita haiM / jaba dvIpa sambandhI ISat purovAta pathyavAta, manda vAta aura mahAvAta calatI hai, taba bahuta-se dAvadrava nAmaka vRkSa patra Adi se yukta hokara khar3e rahate haiM / unameM se koI-koI dAvadrava vRkSa jIrNa jaise ho jAte haiM, jhor3a ho jAte haiM, ataeva ve khile hue pIle pattoM, puSpoM aura phaloMvAle ho jAte haiM aura sUkhe per3a kI taraha murajhAte hue khar3e rahate haiM / isI prakAra he AyuSman zramaNo ! jo sAdhu yA sAdhvI yAvat
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA - 1/-/11/142 165 dIkSita hokara bahuta-se sAdhuoM, sAdhvioM, zrAvakoM aura zrAvikAoM ke pratikUla vacanoM ko samyak prakAra se sahana karatA haiM, yAvat vizeSa rUpa se sahana karatA hai, kintu bahuta-se anya tIrthikoM ke tathA gRhasthoM ke durvacana ko samyak prakAra se sahana nahIM karatA haiM, yAvat vizeSa rUpa se sahana nahIM karatA hai, aise puruSa ko maiMne deza - virAdhaka kahA hai / AyuSman zramaNo ! jaba samudra sambandhI ISat purovAta, pathya yA pazcAt vAta, maMdavAta aura mahAvAta bahatI haiM, taba bahuta-se dAvadrava vRkSa jIrNa-se ho jAte haiM, jhor3a ho jAte haiM, yAvat murajhAte - murajhAte khar3e rahate haiM / kintu koI-koI dAvadrava vRkSa patrita, puSpita yAvat atyanta zobhAyamAna hote hue rahate haiM / isI prakAra he AyuSman zramaNoM ! jo sAdhu athavA sAdhvI dIkSita hokara bahuta-se anyatIrthikoM ke aura bahuta-se gRhastho ke durvacana samyak prakAra se sahana karatA hai aura bahuta-se sAdhuoM, sAdhviyoM, zrAvakoM tathA zrAvikAoM ke durvacana samyak prakAra se sahana nahIM karatA, usa puruSa ko maiMne dezArAdhaka kahA hai| AyuSman zramaNo ! jaba dvIpa sambandhI aura samudra sambandhI eka bhI ISat purovAta, pathya yA pazcAt vAta, yAvat mahAvAta nahIM bahatI, taba saba dAvadrava vRkSa jIrNa sarIkhe ho jAte haiM, yAvat murajhAe rahate haiM / isI prakAra he AyuSman zramaNo ! jo sAdhu yA sAdhvI, yAvat pravrajita hokara bahuta-se sAdhuoM, sAdhviyoM, zrAvakoM, zrAvikAoM, anyatIthikoM evaM gRhasthoM durvacana zabdoM ko samyak prakAra se sahana nahIM karatA, usa hai ko maiMne sarvavirAdhaka kahA / jaba dvIpa sambandhI aura samudra sambandhI bhI ISat purovAta, pathya yA pazcAt vAta, yAvat bahatI haiM, taba sabhI dAvadrava vRkSa patrita, puSpita, phalita yAvat suzobhita rahate haiM / he AyuSman zramaNo ! isI prakAra jo sAdhu yA sAdhvI bahuta-se zramaNo ke, zramaNiyoM ke, zrAvakoM ke, zrAvikAoM ke, anyatIrthikoM ke aura gRhasthoM ke durvacana samyak prakAra se sahana karatA hai, usa puruSa ko maiMne sarvAdhika kahA hai| isa prakAra he gautama! jIva ArAdhaka aura virAdhaka hote haiM / he jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne gyArahaveM jJAta adhyayana kA yaha artha kahA hai| vaisA hI mai kahatA hU~ / 1 adhyayana- 11- kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa adhyayana- 12 - udaka [143] 'bhagavan ! yadi yAvat siddhi prApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne gyArahaveM jJAtaadhyayana kA yaha artha kahA hai, to bArahaveM jJAta - adhyayana kA kyA artha kahA haiM ?' he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM campA nAmaka nagarI thI / usake bAhara pUrNabhadra nAmaka caitya thA / usa campA nagarI meM jitazatru nAmaka rAjA thA / dhAriNI nAmaka rAnI thI, vaha paripUrNa pA~coM indriyoM vAlI yAvat sundara rUpa vAlI thI / jitazatru rAjA kA putra aura dhAriNI devI kA Atmaja adInazatru nAmaka kumAra thA / subuddhi nAmaka mantrI thA / vaha ( yAvat) rAjya kI dhurA kA cintaka zramaNopAsaka aura jIva- ajIva Adi tattvoM kA jJAtA thA / campAnagarI ke bAhara IzAna dizA meM eka khAI meM pAnI thA / vaha meda, carbI, mAMsa, rudhira aura pIba ke samUha se yukta thA / mRtaka zarIroM se vyApta thA, yAvat varNa se amanojJa thA / vaha jaise koI sarpa kA mRta kalevara ho, gAya kA kalevara ho, yAvat mare hue, sar3e hue,
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 AgamasUtra-hindI anuvAda gale hue, kIr3oM se vyApta aura jAnavaroM ke khAye hue kisI mRta kalevara ke samAna durgandha vAlA thA / kRmiyoM ke samUha se paripUrNa thA / jIvoM se bharA haA thA / azuci, vikRta aura bIbhatsa-DarAvanA dikhAI detA thA / kyA vaha (vastataH) aise svarUpa vAlA thA ? nahIM. yaha artha samartha nahIM hai / vaha jala isase bhI adhika aniSTa yAvat gandha Adi vAlA thA / [144] vaha jitazatru rAjA eka bAra-kisI samaya snAna karake, balikarma karake, yAvat alpa kintu bahumUlya AbharaNoM se zarIra ko alaMkRta karake, aneka rAjA, Izvara yAvat sArthavAha Adi ke sAtha bhojana ke samayapara sukhada Asana para baiTha kara, vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana jIma rahA thA / yAvata jImane ke anantara, hAtha-mu~ha dhokara, parama zuci hokara usa vipula azana, pAna Adi bhojana ke viSaya meM vaha vismaya ko prApta huA / ataeva una bahuta-se Izvara yAvat sArthavAha Adi se kahane lagA-'ahe devAnupriyo ! yaha manojJa azana, pAna, khAdima aura svAdima uttama varNa se yAvat uttama sparza se yukta hai, yaha AsvAdana karane yogya hai, vizeSa rUpa se AsvAdana karane yogya hai / puSTikAraka hai, bala ko dIpta karanevAlA hai, darpa utpanna karanevAlA haiM, kAma-mada kA janaka hai aura balavardhaka tathA samasta indriyoM ko aura gAtra ko viziSca AhlAdaka utpanna karanevAlA hai / ' tatpazcAt bahuta-se Izvara yAvat sArthavAha prabhRti jitazatru se kahane lage-'svAmin ! Apa jo kahate haiM, bAta vaisI hI hai / ahA, yaha manojJa azana, pAna, khAdima aura svAdima uttama varNa se yukta haiM, yAvat viziSTa AhlAdajanaka haiM / ' tatpazcAt jitazatru rAjA ne subuddhi amAtya se kahA-'aho subuddhi ! yaha manojJa azana, pAna, khAdima aura svAdima uttama varNAdi se yukta aura yAvat samasta indriyoM ko evaM gAtra ko viziSTa AhlAdajanaka hai / ' taba subuddhi amAtya ne jitazatru ke isa artha kA Adara nahIM kiyA / samarthana nahIM kiyA, vaha cupa rahA / jitazatru rAjA ke dvArA dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI isI prakAra kahane para subuddhi amAtya ne jitazatru rAjA se kahA- maiM isa manojJa azana, pAna, khAdima aura svAdima maiM tanika bhI vismita nahIM hU~ / he svAmin ! surabhi zabda vAle pudgala durabhi zabda ke rUpa meM pariNata ho jAte haiM aura durabhi zabda vAle pudgala bhI surabhi zabda ke rUpa meM pariNata ho jAte haiM / uttama rUpa vAle pudgala kharAba rUpa meM aura kharAba rUpa vAle pudgala uttama rUpa meM pariNata ho jAte haiM / surabhi gandhavAle pudgala durabhigandha meM aura durabhigandha vAle pudgala bhI surabhigandha meM pariNata ho jAte haiM / sundara rasa vAle pudgala kharAba rasa meM aura kharAba rasa vAle pudgala sundara rasa vAle pudgala meM pariNata ho jAte haiM / zubha sparzavAle pudgala azubha sparzavAle aura azubha sparzavAle pudgala zubha sparza vAle bana jAte haiM / he svAmin ! saba pudgaloM meM prayoga aura vistrasA pariNamana hotA hI rahatA haiM / usa samaya jitazatru ne aisA kahanevAle subuddhi amAtya ke isa kathama kA Adara nahIM kiyA, anumodana nahIM kiyA aura vaha cupacApa rahA / eka bAra kisI samaya jitazatru snAna karake, uttama azva kI pITha para savAra hokara, bahuta-se bhaToM-subhaToM ke sAtha, ghur3asavArI ke lie nikalA aura usI khAI ke pAnI ke pAsa pahu~cA / taba jitazatru rAjA ne khAI ke pAnI kI azubha gandha se ghabarAkara apane uttarIya vastra se mu~ha DhaMka liyA / vaha eka tarapha calA gayA aura sAthI rAjA, Izvara yAvat sArthavAha vagairaha
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/12/144 167 se isa prakAra kahane lagA-'aho devAnupriyo ! yaha khAI kA pAnI varNa, gandha, rasa aura sparza se amanojJa-atyanta azubha hai / jaise kisa sarpa kA mRta kalevara ho, yAvat usase bhI adhika amanojJa haiM, amanojJa gandha vAlA hai / tatpazcAt ve rAjA, Izvara yAvat sArthavAha Adi usa prakAra bole-svAmin ! Apa jo aisA kahate haiM so satya hI hai ki-aho ! yaha khAI kA pAnI varNa, gandha, rasa aura sparza se amanojJa hai / yaha aisA amanojJa hai, jaise sA~pa Adi kA mRtaka kalevara ho, yAvat usase bhI adhika atIva amanojJa gandha vAlA haiM / taba rAjA jitazatru ne subuddhi amAtya se kahA-'aho subuddhi ! yaha khAI kA pAnI varNa Adi se amanojJa hai, jaise kisI sarpa Adi kA mRta kalevara ho, yAvat usase bhI adhika atyanta amanojJa gaMdhavAlA hai / taba subuddhi amAtya isa kathana kA samarthana na karatA huA mauna rahA / taba jitazatru rAjA ne subuddhi amAtya se dUsarI bAra aura tIsarA bAra isI prakAra kahA'aho subuddhi ! yaha khAI kA pAnI amanojJa hai ityAdi pUrvavat / ' taba subuddhi amAtya ne jitazatru ke dUsarI bAra aura tIsarI bAra aisA kahane para isa prakAra kahA-'svAmina ! mujhe isa khAI ke pAnI ke viSaya meM koI vismaya nahIM hai / kyoMki zubha zabda ke pudgala bhI azubha rUpa meM pariNata ho jAte haiM, ityAdi pUrvavat yAvat manuSya ke prayatna se aura svAbhAvika rUpa se bhI pudgaloM meM pariNamana hotA rahatA haiM; aisA kahA hai / tatpazcAt jitazatru rAjA ne subuddhi amAtya se isa prakAra kahA-devAnupriya ! tuma apane Apako, dUsare ko aura sva-para donoM ko asat vastu yA vastudharma kI udbhAvanA karake aura mithyA abhiniveza karake bhrama meM mata DAlo, ajJAniyoM ko aisI sIkha na do / jitazatru kI bAta sunane ke pazcAt subuddhi ko isa prakAra kA adhyavasAya-vicAra utpanna huA-aho ! jitazatru rAjA sat, tattvarUpa, tathya, avitatha aura sadbhUta jina bhagavAn dvArA prarUpita bhAvoM ko nahIM jAnatA-nahIM aMgIkAra karatA / ataeva mere lie yaha zreyaskara hogA ki maiM jitazatru rAjA ko sat tattvarUpa, tathya, avitatha aura sadbhUta jinendraprarUpita bhAvoM ko samajhAU~ aura isa bAta ko aMgIkAra karAU~ / subuddhi amAtya ne isa prakAra vicAra kiyA | vicAra karake vizvAsapAtra puruSoM se khAI ke mArga ke bIca kI kuMbhAra kI dukAna se naye ghar3e aura vastra lie / ghar3e lekara jaba koI virale manuSya cala rahe the aura jaba loga apane-apane gharoM meM vizrAma lene lage the, aise saMdhyAkAla ke avasara para jahA~ khAI kA pAnI thA, vahA~ Akara pAnI grahaNa karavAyA / use naye ghar3oM meM galavAyA naye ghar3oM meM DalavAkara una ghar3oM ko lAMchita-mudrita karavAyA / phira sAta rAtri-dina unheM rahane diyA / sAta rAtri-dina ke bAda usa pAnI ko dUsarI bAra kore ghar3e meM chanavAyA aura naye ghar3oM meM DalavAyA / unameM tAjA rAkha DalavAI aura phira unheM lAMchita-mudrita karavA diyaa| sAta rAta-dina rakhane ke bAda tIsarI bAra navIna ghar3oM meM vaha pAnI DalavAyA, yAvat sAta rAtadina use rahane diyA / isa taraha se, isa upAya se, bIca-bIca meM galavAyA, bIca-bIca meM kore ghar3oM meM DalavAyA aura bIca-bIca meM rakhavAyA jAtA huA vaha pAnI sAta-sAta rAtri-dika taka rakha chor3A jAtA thA / tatpazcAt vaha khAI kA pAnI sAta saptAha meM pariNata hotA huA udakaratna bana gyaa| vaha svaccha, pathya-ArogyakArI, jAtya, halkA ho gayA; sphaTika maNi ke sadRza mano varNa se
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 AgamasUtra-hindI anuvAda yukta, manojJa gaMdha se yukta, rasa se yukta aura sparza se yukta, AsvAdana karane yogya yAvat saba indriyoM tathA gAtra ko mati AhlAda utpanna karanevAlA ho gayA / tatpazcAt subuddhi amAtya usa udakaratna ke pAsa pahu~cakara hathelI meM lekara usakA AsvAdana kiyA / use manojJa varNa se yukta, gaMdha se yukta, rasa se yukta, sparza se yukta, AsvAdana karane yogya yAvat saba indriyoM ko aura gAtra ko atizaya AhlAdajanaka jAnakara hRSTa-tuSTa huA / phira usane jala ko sa~vArane vAle dravyoM se sa~vArA-jitazatru rAjA ke jalagRha ke karmacArI ko bulavAkara kahA-'devAnupriya ! tuma yaha udakaratna le jAo / ise le jAkara rAjA jitazatru ke bhojana kI velA meM unheM pIne ke lie denA / ' tatpazcAt jalagRha ke usa karmacArI ne subuddhi ke isa artha ko aMgIkAra kiyaa| aMgIkAra karake vaha udakaratna grahaNa kiyA aura grahaNa karake jitazatru rAjA ke bhojana kI velA meM upasthita kiyA / tatpazcAt jitazatru rAjA usa vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima kA AsvAdana karatA huA vicara rahA thA / jIma cukane ke anantara atyanta zuci-svaccha hokara jalaratna kA pAna karane se rAjA ko vismaya huA / usane bahuta-se rAjA, Izvara Adi se yAvat kahA-'aho devAnupriyo ! yaha udakaratna svaccha hai yAvat samasta indriyoM ko aura gAtra ko AhlAda utpanna karane vAlA hai / ' taba ve bahuta-se rAjA, Izvara Adi yAvat isa prakAra kahane lage-'svAmin ! jaisA Apa kahate haiM, bAta aisI rahI hai / yaha jalaratna yAvat AhlAdajanaka hai / tatpazcAt rAjA jitazatru ne jalagRha ke karmacArI kA bulavAyA aura bulavAkara pUchA'devAnupriya ! tumane yaha jalaratna kahA~ se prApta kiyA ?' taba jalagRha ke karmacArI ne jitazatru se kahA-'svAmin yaha jalaratna maiMne subuddhi amAtya ke pAsa se prApta kiyA hai / ' tatpazcAt rAjA jitazatru ne subuddhi amAtya ko bulAyA aura usase kahA-'aho subuddhi ! kisa kAraNa se tumheM maiM aniSTa, akAnta, apriya, amanojJa aura amaNAma hU~, jisase tuma mere lie pratidina bhojana ke samaya yaha udakaratna nahIM bhejate ? devAnupriya ! tumane yaha udakaratna kahA~ se pAyA haiM ?' taba subuddhi amAtya ne jitazatru se kahA-'svAmin ! yaha vahI khAI kA pAnI hai / ' taba jitazatru ne subuddhi se kahA- kisa prakAra yaha vahI khAI kA pAnI hai ?' taba subuddhi ne jitazatru se kahA-'svAmin ! usa samaya arthAt khAI ke pAnI kA varNana karate samaya maiMne Apako pudgaloM kA pariNamana kahA thA, parantu Apane usa para zraddhA nahIM kI thI / taba mere mana meM isa prakAra kA adhyavasAya, cintana, vicAra yA manogata saMkalpa utpanna huA-aho ! jitazatru rAjA sat yAvat bhAvoM para zraddhA nahIM karate, pratIti nahIM karate, ruci nahIM rakhate, ataeva mere lie yaha zreyaskara haiM ki jitazatru rAjA so sat yAvat sadbhUta jinabhASita bhAvoM ko samajhAkara pudgaloM ke pariNamana rUpa artha ko aMgIkAra karAU~ / vicAra karake pahale kahe anusAra pAnI ko sa~vAra kara taiyAra kiyA / yAvat yaha vahI khAI kA pAnI hai / ' tatpazcAt jitazatru rAjA ne subuddhi amAtya ke pUrvokta artha para zraddhA na kI, pratIti na kI aura ruci na kI / usane apanI abhyantara pariSad ke puruSoM ko bulAyA / unheM bulAkara kahA-'devAnupriyo ! tuma jAo aura khAI ke jala ke rAste vAlI kuMbhAra kI dukAna se naye ghar3e tathA vastra lAo aura yAvat jala ko sa~vArane-sundara banAnevAle dravyoM se usa jala ko sNvaaro|' una puruSoM ne rAjA ke kathanAnusAra pUrvokta vidhi se jala ko sa~vArA aura sa~vAra kara ve jitazatru
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA - 1/-/12/144 169 ke samIpa lAe / taba jitazatru rAjA ne usa udakaratna ko hathelI meM lekara AsvAdana kiyA / use AsvAdana karane yogya yAvat saba indriyoM ko aura gAtra ko AhlAdakArI jAnakara subuddhi amAtya ko bulAyA / bulAkara isa prakAra kahA - 'subuddhi ! tumane ye sat, tathya, avitatha tathA sadbhUta bhAva kahA~ se jAne ?' taba subuddhi ne jitazatru se kahA - 'svAmin ! maiMne yaha sat yAvat sadbhUta bhAva jina bhagavAn ke vacana se jAne haiM / ' tatpazcAt jitazatru rAjA ne subuddhi se kahA- 'devAnupriya ! to maiM tumase jinavacana sunanA cAhatA hU~ / ' taba subuddhi maMtrI ne jitazatru rAjA ko kevalI - bhASita cAturyAma rUpa adbhuta dharma kahA / jisa prakAra jIva karma-baMdha karate haiM, yAvat pA~ca aNuvrata haiM, ityAdi dharma kA kathana kiyA / tatpazcAt jitazatru rAjA ne subuddhi amAtya se dharma suna kara aura mana meM dhAraNa karake, harSita aura saMtuSTa hokara subuddhi amAtya se kahA- 'devAnupriya ! maiM nirgrantha pravacana para zraddhA karatA hU~ / jaisA tuma kahate ho vaha vaisA hI hai / sau maiM tumase pA~ca aNuvratoM aura sAta zikSAvratoM ko yAvat grahaNa karake vicarane kI abhilASA karatA hU~ / ' taba subuddhi ne kahA' jaise sukha upaje vaisA karo, pratibaMdha mata karo / ' jitazatru rAjA subuddhi amAtya se pAMca aNuvrata vAlA yAvat bAraha prakAra kA zrAvakadharma aMgIkAra kiyA / jitazatru zrAvaka ho gayA, jIva- ajIva kA jJAtA ho gayA yAvat dAna karatA huA rahane lgaa| usa kAla aura usa samaya meM jahA~ campA nagarI aura pUrNabhadra caitya thA, vahA~ sthavira muni padhAre / jitazatru rAjA aura subuddhi unako vandanA karane ke lie nikale / subuddhi ne dharmopadeza suna kara (nivedana kiyA- ) maiM jitazatru rAjA se pUcha lU~- unakI AjJA le lU~ aura phira dIkSA aMgIkAra karU~gA / 'devAnupriya ! jaise sukha upaje vaisA karo / tatpazcAt subuddhi amAtya jitazatru rAjA ke pAsa gayA aura bolA- 'svAmin ! maiMne sthavira dharmopadeza zravaNa kiyA hai aura usa dharma ko maiMne punaH punaH icchA kI hai / isa kAraNa he svAmin ! maiM saMsAra ke bhaya se udvigna huA hU~ tathA jarA-maraNa se bhayabhIta huA hUM / ataH ApakI AjJA pAkara sthaviroM ke nikaTa pravrajyA grahaNa karanA cAhatA hU~ / ' taba jitazatru rAjA ne subuddhi amAtya se isa prakAra kahA- devAnupriya ! abhI kucha varSoM taka yAvat bhoga bhogate hue ThaharoM, usake anantara hama donoM sAtha-sAtha sthavira muniyoM ke nikaTa muMDita hokara pravrajyA aMgIkAra kareMge / taba subuddhi amAtya ne rAjA jitazatru ke isa artha ko svIkAra kara liyA / tatpazcAt subuddhi pradhAna ke sAta jitazatru rAjA ko manuSya sambandhI kAmabhoga bhogate hue bAraha varSa vyatIta ho gaye / tatpazcAt usa kAla aura usa samaya meM sthavira muni kA Agamana huA / taba jitazatru ne dharmopadeza suna kara pratibodha pAyA, kintu usane kahA- 'devAnupriya ! maiM subuddhi amAtya ko dIkSA ke lie AmaMtrita karatA hU~ aura jyeSTha putra ko rAjasiMhAsana para sthApita karatA hU~ / tadanantara Apake nikaTa dIkSA aMgIkAra karU~gA / ' taba sthavira muni ne kahA- 'devAnupriya ! jaise tumheM sukha upaje vahI karo / ' taba jitazatru rAjA apane ghara AyA / Akara subuddhi ko bulavAyA aura kahA- maiMne sthavira bhagavAn se dharmopadeza zravaNa kiyA hai yAvat maiM pravrajyA grahaNa karane kI icchA karatA hU~ / tuma kyA karoge - tumhArI kyA icchA haiM ? taba subuddhi ne jitazatru se kahA- 'yAvat Apake sivAya merA dUsarA kauna AdhAra hai ? yAvat maiM bhI saMsAra bhaya se udvigna hU~, maiM bhI pravrajyA aMgIkAra karU~gA / '
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 AgamasUtra-hindI anuvAda rAjA jitazatru ne kahA-devAnupriya ! yadi tumheM pravrajyA aMgIkAra karanI hai to jAo aura apane jyeSTha putra ko kuTumba meM sthApita karo aura zivikA para ArUr3ha hokara mere samIpa prakaTa hoo-1 taba subuddhi amAtya zivikA para ArUr3ha hokara yAvat rAjA ke samIpa A gyaa| tatpazcAt jitazatru ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara unase kahA-'jAo devAnupriyo ! adInazatru kumAra ke rAjyAbhiSeka kI sAmagrI upasthita-taiyAra karo / ' kauTumbika puruSoM ne sAmagrI taiyAra kI, yAvatkumAra kA abhiSeka kiyA, yAvat jitazatru rAjA ne subuddhi amAtya ke sAtha pravrajyA aMgIkAra kara lI / dIkSA aMgIkAra karane ke pazcAt jitazatru muni ne gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / bahuta varSoM taka dIkSAparyAya pAla kara anta meM eka mAsa kI saMlekhanA karake siddhi prApta kI / dIkSA aMgIkAra karane ke antara subuddhi muni ne bhI gyAhara aMgoM kA adhyayana kiyaa| bahuta varSoM taka dIkSAparyAya pAlI aura aMta meM eka mAsa kI saMlekhanA karake siddhi pAI / he jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne bArahaveM jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA haiM / maiMne jaisA sunA vaisA kahA / adhyayana-12-kA muni dIparatnasAgara kRta hindI anuvAda pUrNa (adhyayana-13-'maNDuka') [145] bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAn mahAvIra ne bArahaveM jJAta-adhyayana kA artha kahA hai to terahaveM jJAta-adhyayana kA kyA artha kahA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara thA / usa rAjagRha nagara meM zreNika nAmaka rAjA thA / rAjagRha ke bAhara uttarapUrvadizA meM guNazIla nAmaka caitya thA / usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra caudaha hajAra sAdhuoM ke sAtha yAvat anukrama se vicarate hue, eka gA~va se dUsare gA~va sukhe-sukhe vihAra karate hue rAjagRha nagara aura guNazIla udyAnameM padhAre / yathAyogya avagraha kI yAcanA karake saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / bhagavAn ko vandanA karane ke lie pariSad nikalI aura dharmopadeza suna kara vApisa lauTa gii| usa kAla aura usa samaya saudharmakalpa meM, dardurAvataMsaka nAmaka vimAna meM, sudharmA nAmaka sabhA meM, dardura nAmaka siMhAsana para, durdura nAmakadeva cAra hajAra sAmAnika devoM, cAra agramahiSiyoM aura tIna prakAra kI pariSado ke sAtha yAvat sUryAbha deva ke samAna divya bhoga yogya bhogoM ko bhogatA huA vicara rahA thA / usa samaya usane isa sampUrNa jambUdvIpa ko apane vipula avadhijJAna se dekhate-dekhate rAjagRha nagara ke guNazIla udyAna meM bhagavAn mahAvIra ko dekhA / taba vaha parivAra ke sAtha bhagavAna ke pAsa AyA aura sUryAbha deva ke samAna nATyavidhi dikhalAkara vApisa lauTa gayA / bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA-namaskAra karake isa prakAra kahA-'bhagavan ! durdura deva mahAn RddhimAn mahAdyutimAn, mahAbalavAn, mahAyazasvI, mahAsukhavAn tathA mahAn prabhAvavAn hai, to he bhagavan ! dardura deva kI vaha divya devaRddhi kahA calI gaI ? kahA~ samA gaI ?' bhagavAn ne uttara diyA-'gautama ! vaha deva-Rddhi zarIra meM gaI, zarIra meM samA gaI / isa viSaya meM kUTAgAra kA dRSTAnta samajhanA / / gautamasvAnI ne punaH prazna kiyA-bhagavan ! durduradeva ne vaha divyA deva-Rddhi ki prakAra labdha kI, kisa prakAra prApta kI ? kisa prakAra vaha usake samakSa AI ? 'gautama ! isI
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/13/145 171 jambUdvIpa meM, bharatakSetra meM, rAjagRha nagara thA / guNazIla caitya thA / zreNika rAjA thA / usa nagara meM nanda nAmaka maNikAra seTha rahatA thA / vaha samRddha thA, tejasvI thA aura kisI se parAbhUta honevAlA nahIM thA / ' he gautama ! usa kAla aura usa samaya meM maiM guNazIla udyAna meM aayaa| pariSad vandanA karane ke lie nikalI aura zreNika rAjA bhI nikalA / taba nanda maNiyAra seTha isa kathA kA artha jAna kara snAna karake vibhUSita hokara paidala calatA huA AyA, yAvat merI upAsanA karane lagA / phira vaha nanda darma sunakara zramaNopAsaka ho gayA / tatpazcAt maiM rAjagRha se bAhala nikala kara bAhara janapadoM meM vicaraNa karane lgaa| tatpazcAt nanda maNikAra zreSThI sAdhuoM kA darzana na hone se, unakI upAsanA na karane se, unakA upadeza na milane se aura vItarAga ke vacana na sunane se, kramazaH samyaktva ke paryAyoM kI dhIre-dhIre hInatA hotI calI jAne se aura mithyAtva ke paryAyoM kI kramazaH vRddhi hote rahane se, eka bAra kisI samaya mithyAtvI ho gayA / nanda maNikAra zreSThI ne kisI samaya grISmaRtu ke avasara para, jyeSTha mAsa meM aSTama bhakta aMgIkAra kiyA / vaha pauSadhazAlA meM yAvat vicarane lagA / tatpazcAt nanda zreSThI kA aSTamabhakta jaba pariNata ho rahA thA-taba pyAsa aura bhUkha se pIr3ita hue usake mana meM vicAra utpanna huA-'ve yAvat Izvara sArthavAha Adi dhanya haiM, jinakI rAjagRha nagara se bAhara bahuta-sI bAvar3iyA~ haiM, puSkariNiyA~ haiM,yAvat sarovaroM kI paMktiyA~ haiM, haiM, jinameM bahutere loga snAna karate haiM, pAnI pIte haiM aura jinase pAnI bhara le jAte haiM / to maiM bhI kala prabhAta hone para zreNika rAjA kI AjJA lekara rAjagRha nagara se bAhara, uttarapUrva dizA meM, vaibhAraparvata se kucha samIpa meM, vAstuzAstra ke pAThakoM se pasaMda kiye hae bhUmibhAga meM naMdA puSkariNI khudavAU~, yaha mere lie ucita hogA / ' nanda zreSThI ne isa prakAra vicAra karake, dUsare dina prabhAta hone para poSadha pArA / snAna kiyA, balikarma kiyA, phira mitra jJAti Adi se yAvat parivRta hokara bahumUlya upahAra lekara rAjA ke samakSa rakhA aura isa prakAra kahA-'svAmin ! ApakI anumati pAkara rAjagRha nagara ke bAhara yAvat puSkariNI khudavAnA cAhatA huuN|' rAjA ne uttara diyA-'jaise sukha upaje, vaisA karo / ' tatpazcAt nanda maNikAra seTha zreNika rAjA se AjJA prApta karake hRSTa-tuSTa huA / vaha rAjagRha nagara ke bIcoM bIca hokara nikalA / vAstuzAstra ke pAThakoM dvArA pasaMda kie hue bhUmibhAga meM naMdA nAmaka puSkariNI khudavAne meM pravRtta ho gayA-usane puSkariNI kA khanana kArya Arambha karavA diyA / tatpazcAt naMdA puSkariNI anukrama se khudatI-khudatI catuSkoNa aura samAna kinAroM vAlI pUrI puSkariNI ho gaI / anukrama se usake cAroM ora ghUmA huA parakoTA bana gayA, usakA jala zItala huA / jala pattoM, bisataMtuoM aura mRNAloM se AcchAdita ho gayA / vaha vApI bahuta-se khile hue utpala, padma, kumuda, nalinI, subhaga jAtiya kamala, saugaMdhika kamala, puNDarIka mahApuNDarIka, zatapatra kamala, sahasrapatra kamala kI kesara se yukta huI / parihattha nAmaka jala-jantuoM, bhramaNa karate hue madonmatta bhramaroM aura aneka pakSiyoM ke yugaloM dvArA kiye hue zabdoM se unnata aura madhura svara se vaha puSkariNI gUMjane lagI / vaha sabake mana ko prasanna karanevAlI darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa ho gaI / tatpazcAta naMga maNikAra zreSThI ne naMdA puSkariNI kI cAroM dizAnoM meM cAra vanakhaNDa rupavAye-lagavAye / una vanakhaNDoM kI kramazaH acchI rakhavAlI kI gaI, saMgopana-sAra-sa~bhAla kI gaI, acchI taraha unheM bar3hAyA
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda gayA, ataeva ve vanakhaNDa kRSNa varNa vAle tathA gucchA rUpa ho gaye khUba dhane ho gaye / ve pattoMvAle, puSpovAle yAvat zobhAyamAna ho gaye / 172 I tatpazcAt naMda maNiyAra seTha ne pUrva dizA ke vanakhaNDa meM eka vizAla citrasabhA banavAI / vaha kaI sau khaMbhoM kI banI huI thI, prasannatAjanaka, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa thI / usa citrasabhA meM bahuta-se kRSNa varNa vAle yAvat zukla varNa vAle kASThakarma, pustakarma, citrakarma, lepyakarma-graMthika karma, veSTitakarma, pUrimakarma aura saMghAtimakarma thIM / ve kalAkRtiyA~ itanI sundara thIM ki darzakagaNa unheM eka dUsare ko dikhA-dikhA kara varNa karate the / usa citrasabhA meM bahuta-se Asana aura zayana nirantara biche rahate the / vahA~ bahuta se nATaka karanevAle aura nRtya karanevAle, yAvat vetana dekara rakhe hue the / ve tAlAcara karma kiyA karate the / rAjagRha se bAra saira ke lie kile hue bahuta loga usa jagaha Akara pahale se hI biche hue AsanoM aura zayanoM para baiThakara aura leTa kara kathA - vArttA sunate the aura nATaka Adi dekhate the aura vahA~ kI zobhA anubhava karate hue sukhapUrvaka vicaraNa karate the / nandI maNikAra seTha ne dakSiNa tarapha ke vanakhaMDa meM eka bar3I mahAnasazAlA banavAI / vaha bhI aneka saikar3oM khaMbhoM vAlI yAvat pratirUpa thI / vahA~ bhI bahuta-se loga jIvikA, bhojana aura vetana dekara rakhe gaye the / ve vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra pakAte the aura bahuta-se zramaNoM, brAhmaNoM, atithiyoM, daridroM aura bhikhAriyoM ko dete rahate the / 1 nanda maNikAra seThane pazcima dizA ke vanakhaNDa meM eka vizAla cikitsAzAlA bnvaaii| vaha bhI aneka sau khambhoM vAlI yAvat manohara thI / usa meM bahuta se vaidya, vaidyaputra, jJAyaka, jJAyakaputra, kuzala aura kuzalaputra AjIvikA, bhojana aura vetana para niyukta kiye hue the / ve bahuta-se vyAdhitoM kI, glAnoM kI, rogiyoM kI aura durbaloM kI cikitsA karate rahate the / usa cikitsAzAlA meM dUsare bhI bahuta se loga AjIvikA, bhojana aura vetana dekara rakhe gaye the / ve una vyAdhitoM, rogiyoM, glAnoM aura durbaloM kI auSadha bheSaja bhojana aura pAnI se sevA-zuzrUSA karate the / tatpazcAt nanda maNiyAra seTha ne uttara dizA vanakhaNDa meM eka bar3I alaMkArasabhA banavAI / vaha bhI aneka saikar3oM staMbhoM vAlI yAvat manohara thI / usameM bahutase AlaMkArika puruSa jIvikA, bhojana aura vetana dekara rakhe gaye the / ve bahuta-se zramaNoM, anAthoM, glAnoM, rogiyoM aura durbaloM kA alaMkArakarma karate the / usa naMdA puSkariNI meM bahutase sanAtha, anAtha, pathika, pAMthika, karoTikA, ghasiyAre, pattoM ke bhAra vAle, lakar3ahAre Adi Ate the / unameM se koI-koI snAna karate the, pAnI pIte the aura pAnI bhara le jAte the / koI-koI-pasIne, jalla, mala, parizrama, nidrA, kSudhA aura pipAsA kA nivAraNa karake sukhapUrvaka karate the / naMdA puSkariNI meM rAjagRha nagara meM bhI nikale - Aye hue bahuta-se loga kyA karate the ? ve loga jala meM ramaNa karate the, vividha prakAra se snAna karate the, kadalIgRhoM, latAgRhoM, puSpazayyA aura ane pakSiyoM ke samUha ke manohara zabdoM se yukta nandA puSkariNI aura cAroM vanakhaNDoM meM krIr3A karate-karate vicarate the / naMdA puSkariNI meM snAna karate hue, pAnI pIte hue aura pAnI bhara kara le jAte hue bahuta-se loga Apasa meM kahate the- 'he devAnupriya ! nanda maNikAra seTha dhanya hai, usakI janma aura jIvana saphala hai, jisakI isa prakAra kI caukora yAvat manohara yaha naMdA puSkariNI hai;
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/13/145 173 jisakIpUrva dizA meM vanakhaNDa hai-yAvat rAjagRha nagara se bhI bAhara nikala kara bahuta-se loga AsanoM para baiThate haiM, zayanIyoM para leTate haiM, nATaka Adi dekhate haiM aura kathA-vArtA kahate haiM aura sukha-pUrvaka vihAra karate haiM / ataeva nanda maNikAra kA manuSyabhava sulabdha-sarAhanIya hai aura usakA jIvane tathA janma bhI sulabdha haiM / ' usa samaya rAjagRha nagara meM bhI zrRMgATaka Adi mArgoM me bahutere loga paraspara kahate the-devAnupriya ! naMda maNikAra dhanya haiM, yAvat jahA~ Akara loga sukhapUrvaka vicarate haiM / taba naMda maNikAra bahuta-se logoM se yaha artha sunkara hRSTa-tuSTa huaa| megha kI dhArA se Ahata kadambavRkSa ke samAna usake romakUpa vikasita ho gaye -usakI kalI-kalI khila uThI / vaha sAtAjanita parama sukha kA anubhava karane lgaa| [146] kucha samaya ke pazcAta eka bAra naMda maNikAra seTha ke zarIra meM solaha rogAtaMka utpanna hue / ve isa prakAra the-zvAsa kAsa jvara dAha, kukSi-zUla, bhagaMdara arza ajIrNa netrazUla mastakazUla bhojanaviSayaka aruci netravedanA karNavedanA kaMDU-khAja dakodara aura kor3ha / [147] naMda maNikAra ina sohala rogAtaMkoM se pIr3ita huA / taba usane kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura kahA-devAnupriyoM ! tuma jAo aura rAjagRha nagara meM zrRMgATaka yAvat choTe-choTe mArgoM meM U~cI AvAja se ghoSaNA karate hue kaho-'he devAnupriyoM ! naMda maNikAra zreSThI ke zarIra meM solaha rogAtaMka utpanna hue haiM, yathA-zvAsa se kor3ha taka | to he devAnupriyo ! jo koI vaidya yA vaidyaputra, jAnakAra yA jAnakAra kA putra, kuzala yA kuzala kA putra, naMda maNikAra ke una solaha rogAtaMkoM meM se eka bhI rogAtaMka ko upazAnta karanA cAhe-miTA degA, devAnupriyoM ! naMda maNikAra use vipula dhana-sampatti pradAna karegA / isa prakAra dUsarI bAra aura tIsarI bAra ghoSaNA karo / ghoSaNA karake merI yaha AjJA vApisa lauTAo / ' kauTumbika puruSoM ne AjJAnusAra rAjagRha kI galI-galI meM ghoSaNA karake AjJA vApisa sauNpii| rAjagRhanagara meM isa prakAra kI ghoSaNA sunakara aura hRdaya meM dhAraNa karake vaidya, vaidyaputra, yAvat kuzalaputra hAtha meM zastrakoza lekara, zilikA, goliyA~ aura auSadha tathA bheSaja hAtha meM lekara apane-apane gharoM se nikale / rAjagRha ke bIcoMbIca hokara naMda maNikAra ke ghara Ae / unhoMne nanda maNikAra ke zarIra ko dekhA ora nanda maNikAra se roga utpanna hone kA kAraNa puuchaa| phira uddhalana, uddhartana, sneha pAna, vamana, virecana, svedana, avadahana, apasnAna, anuvAsanA, vastikarma se, nirUha dvArA, zirAvedha se, takSaNa se prakSaNa se, zirAveSTa se, tarpaNa se, puTapAka se, pattoM se, chAloM se, veloM se, mUloM se, kaMdoM se, puSpoM se, phaloM se, bIjoM se, zilikA se, goliyoM se, auSadhoM se, bheSajoM se, una solaha rogAtaMkoM meM se eka-eka rogAtaMka ko unhoMne zAnta karanA cAhA, parantu ve eka bhI rogAtaMka ko zAnta karane meM samartha na ho sake / bahuta-se vaidya, vaidyaputra, jAnakAra, jAnakAroM ke putra, kuzala aura kuzalaputra jaba eka bhI roga ko upazAnta karane meM samartha na hue to thaka gaye, khinna hue, yAvat apane-apane ghara lauTa gye| nanda maNikAra usa solaha rogAtaMkoM se abhibhUta huA aura nandA puSkariNI meM atIva mUrchita huA / isa kAraNa usane tiryacayoni sambandhI Ayu kA bandha kiyA, pradezoM kA bandha kiyaa| ArtadhyAna ke vazIbhUta hokara mRtyu ke samaya meM kAla karake usI nandA puSkariNI meM eka meMr3hakI kI kuMkha meM meMr3haka ke rUpa meM utpanna haA / tatpazcAt nanda maNDUka garbha se bAhara nikalA aura anukrama se bAlyAvasthA se mukta
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 AgamasUtra-hindI anuvAda huA / usakA jJAna pariNata huA-vaha samajhadAra hogayA aura yauvanAvasthA ko prApta huA / taba nandA puSkariNI meM ramaNa karatA vicarane lagA / nandA puSkariNI meM bahuta-se loga snAna karate hue, pAnI pIte hue aura pAnI bhara kara le jAte hue Apasa meM isa prakAra kahate the- 'devAnupriya ! nanda maNikAra dhanya hai, jisakI yaha catuSkoNa yAvat manohara puSkariNI hai, jisake pUrva ke vanakhaMDa meM aneka saikar3oM khaMbhoM kI banI citrasabhA hai / yAvat nanda maNikAra kA janma aura jIvana saphala hai / ' tatpazcAt bAra-bAra bahuta logoM kepAsa se yaha bAta sunakara aura mana meM samajha kara usa meMr3haka ko isa prakAra kA vicAra utpanna huA-'jAna par3atA haiM ki maiMne isa prakAra ke zabda pahale bhI sune haiM / ' isa taraha vicAra karane se, zubha pariNAma ke kAraNa, yAvat jAtismaraNajJAna utpanna ho gayA / use apanA pUrva janma acchI taraha yAda ho gayA / tatpazcAt usa meMr3haka ko isa prakAra kA vicAra utpanna huA-maiM isI taraha rAjagRhanagara meM naMda nAmaka maNikAra seTha thA-dhana-dhAnya Adi se samRddha thA / usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra kA Agamana huA / taba maiMne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke nikaTa pA~ca aNuvrata aura sAta zikSAvrata rUpa zrAvakadharma aMgIkAra kiyA thA / kucha samaya bAda sAdhuoM ke darzana na hone Adi se maiM kisI samaya mithyAtva ko prApta ho gayA / tatpazcAt eka bAra kisI samaya grISmakAla ke avasara para maiM tele kI tapasyA karake vicara rahA thA / taba mujhe puSkariNI khudavAne kA vicAra huA, zreNika rAjA se AjJA lI, nandI puSkariNI khudavAI, vanakhaNDa lagavAye, cAra sabhAe~ banavAI, yAvat puSkariNI ke prati Asakti hone ke kAraNa maiM nandA puSkariNI meM meMr3haka paryAya meM utpanhuA / ataeva maiM adhanya hU~, apuNya hU~, maiMne puNya nahIM kiyA, ataH maiM nirgrantha pravacana se naSTa huA, bhraSTa huA aura ekadama bhraSTa ho gayA / to aba mere lie yahI zreyaskara hai ki pahale aMgIkAra kiye pAMca, aNuvratoM ko aura sAta zikSAvratoM ko maiM svayaM hI punaH aMgIkAra karake rahU~ / nanda maNikAra ke jIva usa meMr3haka ne isa prakAra vicAra karake pahale aMgIkAra kiye hue pA~ca aNuvratoM aura sAta zikSAvratoM ko punaH aMgIkAra kiyA / isa prakAra kA abhigraha dhAraNa kiyA-'Aja se jIvana-paryanta mujhe bele-bele kI tapasyA se AtmA ko bhAvita karate hue vicaranA kalpatA hai / pAraNA meM bhI nandA puSkariNI ke paryanta bhAgoM meM, prAsuka hue snAna ke jala se aura manuSyoM ke unmardana Adi dvArA utAre maila se apanI AjIvikA calAnA kalpatA hai / ' abhigraha dhAraNa karake nirantara bele-bele kI tapasyA se AtmA ko bhAvita karatA huA vicarane lagA / he gautama ! usa kAla aura usa samaya meM maiM guNazIla caitya meM AyA / vandana karane ke lie pariSad nikalI / usa samaya nandA puSkariNI meM bahuta se jana nahAte, pAnI rIte aura pAnI le jAte huA Apasa meM isa prakAra bAteM karane lage-zramaNa bhagavAn mahAvIra yahIM guNazIla udyAna meM samavasRta hue haiM / so he devAnupriya ! hama caleM aura zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA kareM, yAvat upAsanA kareM / yaha hamAre lie ihabhava meM aura parabhava meM hita ke lie evaM sukha ke lie hogA, kSamA aura niHzreyasa ke lie tathA anugAmIpana ke lie hogA / bahuta janoM se yaha vRttAnta suna kara aura hRdaya meM dhAraNa karake usa meMr3haka ko aisA vicAra, cintana, abhilASA evaM manogata saMkalpa utpanna huA-nizcaya hI zramaNa bhagavAna mahAvIra yahA~ padhAre haiM, to maiM jAU~ aura bhagavAn kI vandanA karU~ / aisA vicAra karake vaha dhIre-dhIre nandA puSkariNI
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/13/147 175 se bAhara nikalA / jahA~ rAjamArga thA, vahAM AyA / utkRSTa darduragati se calatA huA mere pAsa Ane ke lie kRta saMkalpa huA / idhara bhaMbhasAra aparamAnA zreNika rAjA ne snAna kiyA evaM kautuka - maMgala- prAyazcitta kiyA / yAvat vaha saba alaMkAroM se vibhUzita huA aura zreSTha hAthI ke skaMdha para ArUr3ha huA / koraMTa vRkSa ke phUloM kI mAlAvAle chatra se, zveta cAmaroM se zobhita hotA huA, azva, hAthI, stha aura bar3e-bar3e subhaToM ke samUha rUpa caturaMgiNI senA se parivRta hokara mere caraNoM kI vandanA karane ke lie zIghratApUrvaka A rahA thA / taba vaha meMr3haka zreNika rAjA ke eka azvakizora ke bAe~ paika se kucala gayA / usako A~teM bAhara nikala gaI / ghor3e ke paira se kucale jAne ke bAda vaha meMDhaka zaktihIna, balahIna, vIrya hIna aura puruSakAra - parAkrama se hIna ho gayA 'aba isa jIvana ko dhAraNa karanA zakya nahIM hai / ' aisA jAnakara vaha eka tarapha calA gayA / vahA~ donoM hAtha jor3akara, tIna bAra, mastaka para Avartana karake, aMjali karake isa prakAra bolA- 'arahaMta yAvat nirvANa ko prApta samasta tIrthakara bhagavantoM ko namaskAra ho / pahale bhI maiMne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samIpa sthUla prANAtipAta, yAvat sthUla parigraha kA pratyAkhyAna kiyA thA; to aba bhI maiM unhIM bhagavAn ke nikaTa samasta prANAtipAta yAvat samasta parigraha kA pratyAkhyAna karatA hU~; jIvana paryanta ke lie sarva azana, pAna, khAdima aura svAdima cAroM prakAra ke AhAra kA pratyAkhyAna karatA hU~ / yaha jo merA iSTa aura kAnta zarIra hai, jisake viSaya meM cAhA thA ki ise roga Adi sparza na kareM, ise bhI antima zvAsocchvAsa taka tyAgatA huuN|' isa prakAra kaha kara dardura ne pUrNa pratyAkhyAna kiyA / tatpazcAt vaha meMDhaka mRtyu ke samaya kAla karake, yAvat saudharma kalpa meM, dardurAvataMsaka nAmaka vimAna meM, upapAtasabhA meM, darduradeva ke rUpa meM utpanna huA / he gautama! darduradeva ne isa prakAra vaha divya devardhi labdha kI hai, prApta kI hai aura pUrNarUpeNa prApta kI hai / bhagavan dardara deva kI usa devaloka meM sthiti kahI gaI hai / tatpazcAt vaha dardura deva kitanI sthiti hai ? gautama ! cAra palyopama kI Ayu ke kSaya se, bhava ke kSaya se aura sthiti kSaya se turaMta vahA~ se cyavana karake mahAvideha kSetra meM siddha hogA, buddha hogA, yAvat anta karegA / isa prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra ne terahaveM jJAta adhyayana kA yaha artha kahA haiM / jaisA maiMne sunA vaisA mai kahatA hU~ / adhyayana - 13 - kA muni dIparatmasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa adhyayana- 14- 'tetaliputra ' [148] 'bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAn mahAvIra ne terahaveM jJAta - adhyayana kA yaha artha kahA hai, to caudahaveM jJAta - adhyayana kA zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kyA artha kahA haiM ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM tetalipura nagara thA / usa se bAhara IzAna - dizA meM pramadavana udyAna thA / usa nagara meM kanakaratha rAjA thA / kanakaratha rAjA kI padmAvatI devI thI / kanakaratha rAjA kA amAtya tetaliputra thA, jo sAma, dAma, bheda aura daMDa-ina cAroM nIti? kA prayoga karane meM niSNAta thA / tetalipura nagara meM mUSikAradAraka kalAda thA / vaha dhanADhya thA aura kisI se parAbhUta honevAlA nahIM thA / usakI patnI kA nAma bhadrA thA / usa kalAda mUSikAradAraka kI putrI aura bhadrA kI AtmajA poTTilA thI / vaha rUpa, yauvana aura lAvaNya
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 AgamasUtra-hindI anuvAda se utkRSTa aura zarIra se bhI utkRSTa thI / ___ eka bAra kisI samaya poTTilA dArakA snAna karake aura saba alaMkAroM se vibhUSita hokara, dAsiyoM ke samUha se parivRta hokara, prAsAda ke Upara rahI huI agAsI kI bhUmi meM sone kI geMda se krIr3A kara rahI thI / idhara tetaliputra amAtya snAna karake, uttama azva ke skaMdha para ArUr3ha hokara, bahuta-se subhaToM ke samUha ke sAtha ghur3asavArI ke lie nikalA / vaha kalAda mUSikAradAraka ke ghara ke kucha samIpa hokara jA rahA thA / usa samaya tetaliputra ne mUSikAradAraka ke ghara ke kucha pAsa se jAte hue prAsAda kI Upara kI bhUmi para agAsI meM sone kI geMda se krIr3A karatI poTTilA dArikA ko dekhA / dekhakara poTTilA dArikA ke rUpa, yauvana aura lAvaNya meM yAvat atIva mohita hokara kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura unase pUchA-devAnupriyo ! yaha kisI lar3akI hai ? isakA nAma kyA haiM ? taba kauTumbika puruSoM ne tetaliputra se kahA'svAmin ! yaha kalAda mUSakAradAraka kI putrI, bhadrA kI AtmajA poTTilA nAmaka lar3akI hai / rUpa, lAvaNya aura yauvana se uttama hai aura utkRSTa zarIravAlI hai / ' tatpazcAt tetaliputra ghur3asavArI se pIche lauTA to usane abhyantara-sthAnIya puruSoM ko bulAkara kahA-'devAnupriyo ! tuma jAo aura kalAda mUSikAradAraka kI putrI, bhadrA kI AtmajA poTTilA dArikA kI merI patnI ke rUpa meM maMganI karo / taba ve abhyantara-sthAnIya puruSa tetaliputra ke isa prakAra kahane para hRSTa-tuSTa hue / dasoM nakhoM ko milAkara, donoM hAtha jor3akara aura mastaka para aMguli karake vinayapUrvaka Adeza svIkAra kiyA aura mUSikAradAraka kalAda ke ghara Aye | mUSikAradAraka kalAda ne una puruSoM ko Ate dekhA to vaha hRSTa-tuSTa huA, Asana se uTha khar3A huA, sAta-ATha kadama Age gayA; baiThane ke lie AmantraNa kiyA / jaba ve Asana para baiThe, svastha hue aura vizrAma le cuke to mUSikAradAraka ne pUchA-'devAnupriyoM ! AjJA dIjie / Apake Ane kA kyA prayojana hai ? taba una abhyantara-sthAnIya puruSoM ne kalAda mUSikAradAraka se kahA-'devAnupriya ! hama tumhArI putra, poTTilA dArikA kI tetaliputra kI patnI ke rUpa meM maMganI karate haiM / devAnupriya ! agara tuma samajhate ho ki yaha sambandha ucita haiM, prApta yA pAtra haiM, prazaMsanIya hai, donoM kA saMyoga sadRza hai, to tetaliputra ko poTTilA dArikA pradAna karo / kaho, isake badale kyA zulka diyA jAe ? tatpazcAt kalAda mUSikAradAraka ne una abhyantara-sthAnIya puruSoM se kahA- 'devAnupriyo ! yahI mere lie zulka hai jau tetaliputra dArikA ke nimitta se mujha para anugraha kara rahe haiM / ' usa prakAra kahakara usane una kA vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima se tathA puSpa, vastra, gaMdha se evaM mAlA aura alaMkAra se satkAra-sammAna karake unheM vidA kiyA / tatpazcAt ve abhyantara-sthAnIya puruSa kalAda mUSikAradAraka ke ghara se nikale / tetaliputra amAtya ke pAsa pahu~ce / tetaliputra ko yaha pUrvokta artha nivedana kiyA / tatpazcAt kalAda mUSikAradAraka ne anyadA zubha tithi, nakSatra aura muhUrta meM poTTilA dArikA ko snAna karA kara aura samasta alaMkAroM se vibhUSita karake zivikA meM ArUr3ha kiyA / vaha mitroM aura jJAtijanoM se parivRta hokara apane ghara se nikala kara, pUre ThATha ke sAtha, tetArapura ke bIcoMbIca hokara tetaliputra amAtya ke pAsa pahu~cA / pahu~ca kara poTTilA dArikA ko svayameva tetaliputra kI patnI ke rUpa meM pradAna kiyA /
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/14/149 177 tatpazcAt tetatiputra ne poTTilA dArikA ko bhAryA ke rUpa meM AI huI dekhI / dekhakara vaha poTTilA ke sAtha paTTa para baiThA / cAMdI-sone ke kalazoM se usane svayaM snAna kiyA / snAna karake agni meM homa kiyA / tatpazcAt poTTilA bhAryA ke mitrajanoM, jJAtijanoM, nijajanoM, svajanoM, sambandhiyoM evaM parijanoM kA azana, pAna, khAdima, svAdima se tathA puSpa vastra gaMdha mAlA aura alaMkAra Adi se satkAra-sammAna karake unheM vidA kiyA / tatpazcAt tetaliputra amAtya poTTilA bhAryA meM anurakta hokara, avirakta-Asakta hokara udAra yAvat rahane lagA / [149] kanakaratha rAjA rAjya meM, rASTra meM, bala, vAhanoM meM, koSa meM, koThAra meM tathA antaHpura meM atyanta Asakta thA, lolupa-gRddha aura lAlasAmaya thA / ataeva vaha jo-jo putra utpanna hote unheM vikalAMga kara detA thA / kinhIM kI hAtha kI aMguliyA~ kATa detA, kinhIM ke hAtha kA aMgUThA koTa detA, isI prakAra kisI ke paira kI aMguliyA~, paira kA aMgUThA, karNazaSkulI aura kisI kA nAsikApuTa kATa detA thA / isa prakAra usane sabhI putroM ko avayavavikala kara diyA thA / tatpazcAt padmAvatI devI ko eka bAra madhya rAtri ke samaya isa prakAra kA vicAra utpanna huA-'kanakaratha rAjA rAjya Adi meM Asakta hokara yAvat unake aMgaaMga kATa letA haiM,to yadi mere aba putra utpanna ho to mere lie yaha zreyaskara hogA ki usa putra ko maiM kanakaratha se chipA kara pAlU~-porau~ / ' padmAvatI devI ne aisA vicAra kiyA aura vicAra karake tetaliputra amAtya ko bulavA kara usase kahA 'he devAnupriya ! kanakaratha rAjA rAjya aura rASTra Adi meM atyanta Asakta hokara saba putroM ko apaMga kara detA haiM, ataH maiM yadi aba putra ko janma dU~ to kanakaratha se chipA kara hI anukrama se usakA saMrakSaNa, saMgopana evaM saMvardhana karanA / aisA karane se bAlaka bAlyAvasthA pAra karake yauvana ko prApta hokara tumhAre lie bhI aura mere lie bhI bhikSA kA bhAjana bnegaa|' taba tetaliputra amAtya ne padmAvatI ke isa artha ko aMgIkAra kiyA / vaha vApisa lauTa gyaa| tatpazcAt padmAvatI devI ne aura poTTilA nAmaka amAtyI ne ekahI sAtha garbha dhAraNa kiyA, eka hI sAtha garbha vahana kiyA aura sAtha-sAtha ho garbha kI vRddhi kI / tatpazcAt padmAvatI devI ne nau mAsa pUrNa ho jAne para dekhane meM priya aura sundara rUpa vAle putra ko janma diyA / jisa rAtri meM padmAvatI devI ne putra ko janma diyA, usI rAtri meM poTTilA amAtyapatnI ne bhI nau mAsa vyatIta hone para marI huI bAlikA kA prasava kiyA / - usa samaya padmAvatI devI ne apanI dhAyamAtA ko bulAyA aura kahA-'tuma tetaliputra ke ghara jAo aura gupta rUpa se bulA lAo taba dhAyamAtA ne padmAvatI kA Adeza svIkAra kiyA / vaha antaHpura ke pichale dvAra se nikala kara tetaliputra ke ghara pahu~cI / vahA~ pahu~ca kara donoM hAtha jor3a kara usane yAvat kahA-'he devAnupriya ! Apa ko padmAvatI devI ne bulAyA hai / ' tetaliputra dhAyamAtA se yaha artha sunakara aura hRdaya meM dhAraNa karake hRdaya-tuSTa hokara dhAyamAtA ke pAtha apane ghara se nikalA / antaHpura ke pichale dvAra se gupta rUpa se usane praveza kiyaa| jahA~ padmAvatI devI thI, vahA~ AyA / donoM hAtha jor3akara 'devAnupriye ! mujhe jo karanA hai, usake lie AjJA dIjie / ' ___ tatpazcAt padmAvatI devI ne tetaliputra se isa prakAra kahA-tumheM vidita hI hai ki kanakaratha rAjA yAvat saba putroM ko vikalAMga kara detA haiM / 'he devAnupriya ! maiMne bAlaka kA 512
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 AgamasUtra-hindI anuvAda prasava kiyA hai / ataH tuma isa bAlaka ko grahaNa karo-saMbhAloM / yAvat yaha bAlaka tumhAre lie aura mere lie bhikSA kA bhAjana siddha hogA / ' aisA kahakara usane vaha bAlaka tetaliputra ke hAthoM meM sauMpa diyA / tatpazcAt tetaliputra ne padmAvatI ke hAtha se usa bAlaka ko grahaNa kiyA aura apane uttarIya vastra se DhaMka liyA / DhaMka kara gupta rUpa se antaHpura ke pichale dvAra se bAhara nikala gayA / nikala kara jahA~ apanA ghara thA aura jahA~ poTTilA bhAryA thI, vahAM AyA / Akara poTTilA se isa prakAra kahA-devAnupriya ! kanakaratha rAjA rAjya Adi meM yAvat atIva Asakta hokara apane putroM ko yAvat apaMga kara detA haiM aura yaha bAlaka kanakaratha kA putra aura padmAvatI kA Atmaja hai, ataeva devAnupriya ! isa bAlaka kA, kanakaratha se gupta rakha kara anakrama se saMrakSaNa, saMgopana aura saMvardhana karanA / isa prakAra kaha kara usa bAlaka ko poTTilA ke pAsa rakha diyA aura poTTilA ke pAsa se marI huI lar3akI uThA lI / uThA kara use uttarIya vastra se DhaMka kara antaHpura ke pichale choTe dvAra se praviSTa huA aura padmAvatI devI ke pAsa pahu~cA / marI lar3akI padmAvatI devI ke pAsa rakha dI aura vApisa calA gayA / tatpazcAt padmAvatI kI aMgaparicArikAoM ne padmAvatI devI ko aura vinighAta ko prApta janmI haI bAlikA ko dekhA / kanakaratha rAjA ke pAsa paha~ca ka donoM hAtha joDakara isa prakAra kahane lagIM-'svAmin ! padmAvatI devI ne mRta bAlikA kA prasava kiyA hai / ' tatpazcAt kanakaratha rAjA ne marI huI lar3akI kA nIharaNa kiyA / bahuta-se mRtaka-sambandhI laukika kArya kiye / kucha samaya ke pazcAt rAjA zoka-rahita ho gayA / tatpazcAt dUsare dina tetaliputra ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA / bulA kara kahA-'he devAnupriyo ! zIghra hI cAraka zodhana kro| yAvat dasa dinoM kI sthitipatikA karo-putrajanma kA utsava karo / yaha saba karake merI AjJA mujhe vApisa sauMpoM / hamArA yaha bAlaka rAjA kanakaratha ke rAjya meM utpanna huA hai, ataeva isa bAlaka kA nAma kanakadhvaja ho, dhIre-dhIre vaha bAlaka bar3A huA, kalAoM meM kuzala huA, yauvana ko prApta hokara bhoga bhogane meM samartha ho gayA / [150] kisI samaya poTTilA, tetaliputra ko apriya ho gaI / tetaliputra usakA nAmagotra bhI sunanA pasanda nahIM karatA thA, to darzana aura paribhoga kI to bAta hI kyA / taba eka bAra madhyarAtri ke samaya poTTilA ke mana meM yaha vicAra AyA-'tetaliputra ko maiM pahale priya thI, kintu Ajakala apriya ho gaI hU~ / ataeva tetaliputra merA nAma bhI nahIM sunanA cAhate, to yAvat paribhoga to cAheMge hI kyA ?' isa prakAra, jisake mana ke saMkalpa naSTa ho gaye haiM aisI vaha poTTilA cintA meM DUba gaI / tetaliputra ne bhagnamanorathA poTTilA ko cintA meM DUbI dekhakara kahA-'devAnupriye ! bhagnamanoratha mata hoo / tuma merI bhojanazAlA meM vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra taiyAra karavAo aura bahuta-se zramaNoM brAhmaNoM atithiyoM aura bhikhAriyoM ko dAna detI-dilAtI huI rahA karo / tetaliputra ke aisA kahane para poTTilA harSita aura saMtuSTa huI / tetaliputra ke isa artha ko aMgIkAra karake pratidina bhojanazAlA meM vaha vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima taiyAra karavA kara zramaNoM brAhmaNoM atithiyoM aura bhikhAriyoM ko dAna detI aura dilAtI rahatI thI-apanI kAla yApana karatI thI / [151] usa kAla aura usa samaya meM IryA-samiti se yukta yAvat gupta brahmacAriNI, bahuzruta, bahuta parivAra vAlI suvratA nAmaka AryA anukrama se vihAra karatI-karatI tetalipura nagara
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/14/151 179 meM AI / Akara yathocita upAzraya grahaNa karake saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karatI huI vicarane lagI / tatpazcAt una suvratA AryA ke eka saMghAr3e ne prathama prahara meM svAdhyAya kiyA aura dUsare prahara meM dhyAna kiyA / tIsare prahara meM bhikSA ke lie yAvat aTana karatI huI ve sAdhviyA~ tetaliputra ke ghara meM praviSTa huI poTTilA una AryAoM ko AtI dekhakara hRSTa-tuSTa huI, apane Asana se uTha khar3I huI, vaMdanA kI, namaskAra kiyA aura vipula azana pAna khAdya aura svAdya AhAra vaharAyA / AhAra vaharA kara usane kahA- 'he AryAo ! maiM pahale tetaliputra kI iSTa, kAnta, priya, manojJa aura maNAma- managamatI thI, kintu aba aniSTa, akAnta, apriya, amanojJa, amaNAma ho gaI hU~ / tetaliputra merA nAma - gotra bhI sunanA nahIM cAhate, darzana aura paribhoga kI to bAta hI dUra ! he AryAo ! tuma zikSita ho, bahuta jAnakAra ho, bahuta par3hI ho, bahuta-se nagaroM aura grAmoM meM yAvat bhramaNa karatI ho, rAjAoM aura IzvaroM-yuvarAjoM Adi ke gharoM meM praveza karatI ho to he AryAo ! tumhAre pAsa koI cUrNa-yoga, maMtrayoga, kAmaNayoga, hRdayoDDAyana, kAyA kA AkarSaNa karane vAlA, Abhiyogika, vazIkaraNa, kautukakarma, bhUtikarma athavA koI sela, kaMda, chAla, bela, zilikA, golI, auSadha yA bheSaja aisI haiM, jo pahale jAnI ho ? jisase maiM phira tetaliputra kI iSTa ho sakU~ ?" poTTilA ke dvArA isa prakAra kahane para una AryAoM ne apane donoM kAna banda kara liye| unhoMne poTTilA se kahA- 'devAnupriye ! hama nirgrantha zramaNiyA~ haiM, yAvat gupta brahmacAriNiyA~ haiM / ataeva aise vacana hameM kAnoM se zravaNa karanA bhI nahIM kalpatA to isa viSaya kA upadeza denA yA AcaraNa karanA to kalpa hI kaise sakatA haiM ? hA~, devAnupriye ! hama tumheM adbhuta yA aneka prakAra ke kevaliprarUpita dharma kA bhalIbhA~ti upadeza de sakatI haiM / ' tatpazcAt poTTilA ne una AryAoM se kahA- he AryAo ! maiM Apake pAsa se kevaliprarUpita dharma sunanA cAhatI hU~ / taba una AryAoM ne poTTilA ko adbhuta yA aneka prakAra ke dharma kA upadeza diyA / pohilA dharma kA upadeza sunakara aura hRdaya meM dhAraNa karake hRSTa-tuSTa hokara isa prakAra bolI'AryAoM ! maiM nirgranthapravacana para zraddhA karatI hU~ / jaisA Apane kahA, vaha vaisA hI hai / ataeva maiM Apake pAsa se pA~ca aNuvrata aura sAta zikSAvrata vAle zrAvaka ke dharma ko aMgIkAra karanA cAhatI hU~ / ' taba AryAoM ne kahA- devAnupriye ! jaise sukha upaje, vaisA karo / tatpazcAt usa poTTilA ne una AryAoM se pAMca aNuvrata, sAta zikSAvrata vAlA kevaliprarUpita dharma aMgIkAra kiyA / una AryAoM ko vandanA kI, namaskAra kiyA / vandanA namaskAra karake unheM vidA kiyA / tatpazcAt poTTilA zramaNopAsikA ho gaI, yAvat sAdhusAdhviyoM ko prAsuka - acitta, eSaNIya-AdhAkarmAdi doSoM se rahita - kalpanIya azana, pAna, khAdima, svAdima tathA vastra, pAtra, kambala, pAdaproMchana, auSadha, bheSaja evaM prAtirAhika - vApisa lauTA dene ke yogya pIr3hA, pATA, zayyA upAzrama aura saMstAraka- bichAne ke lie ghAsa Adi pradAna karatI huI vicarane lagI / [152] eka bAra kisI samaya, madhya rAtri meM jaba vaha kuTumba ke viSaya meM cintA karatA jAga rahI thI, taba use vicAra utpanna huA maiM pahale tetaliputra ko iSTa thI, aba aniSTa ho gaI hU~; yAvat darzana aura paribhoga kA to kahanA hI kyA hai ? ataeva mere lie suvratA AryA ke nikaTa dIkSA grahaNa karanA hI zreyaskara hai / ' pauTTilA dUsare dina prabhAta hone para vaha
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 AgamasUtra-hindI anuvAda tetaliputra ke pAsa gaI / jAkara donoM hAtha jor3akara bolI -devAnupriya ! maiMne suvratA AryA se dharma sunA hai, vaha dharma mujhe iSTa, atIva iSTa hai aura rucikara lagA hai, ataH ApakI AjJA pAkara maiM pravrajyA aMgIkAra karanA cAhatI hU~ / taba tetaliputra ne poTTilA se kahA-'devAnupriye ! tuma muMDita aura pravrajita hokara mRtyu ke samaya kAla kisI bhI devaloka meM deva rUpa se utpanna hoogI, so yadi tuma usa devaloka se Akara mujhe kevaliprarUpita dharma kA pratibodha pradAna karo to maiM tumheM AjJA detA hU~ / agara mujhe pratibodha na do to maiM AjJA nahIM detA / taba poTTilA ne tetaliputra ke artha-kathana svIkAra kara liyA / / tatpazcAt tetaliputra ne vipula azana pAna khAdima aura svAdima AhAra banavAyA / mitroM, jJAtijanoM Adi ko AmaMtrita kiyA / unakA yathocita satkAra-sammAna kiyA / poTTilA ko snAna karAyA aura hajAra puruSoM dvArA vahana karane yogya zivikA para ArUr3ha karA kara mitroM tathA jJAtijanoM Adi se parivRta hokara, samasta Rddhi-lavAjameM ke sAtha, yAvat vAdyoM kI dhvani ke sAtha tetaliputra ke madhya meM hokara suvratA sAdhvI ke upAzraya meM AyA / vahA~ Akara suvratA AryA ko vandanA kI, namaskAra kiyA / isa prakAra kahA-'devAnupriye ! yaha merI poTTilA bhAryA mujhe iSTa hai / yaba saMsAra ke bhaya se udvega ko prApta huI hai, yAvat dIkSA aMgIkAra karanA cAhatI hai / so devAnupriye ! maiM Apako ziSyArUpa bhikSA detA hU~ / ise Apa aMgIkAra kIjie / ' AryA ne kahA-'jaise sukha upaje vaisA karo; pratibandha mata karo-vilamba na karo / ' tatpazcAta suvratA AryA ke isa prakAra kahane para poTTilA hRSTa-tuSTa huI / usane IzAna dizA meM jAkara apane Apa AbharaNa, mAlA aura alaMkAra utAra DAle / svayaM hI paMcamuSTika loca kiyA / jahA~ suvratA AryA thI, vahA~ AI / unheM vandana-namaskAra kiyA / isa prakAra kahA-'he bhagavatI ! yaha saMsAra cAroM ora se jala rahA haiM, ityAdi yAvat poTTilA ne dIkSA aMgIkAra karane ke pazcAt gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / bahuta varSoM taka cAritra kA pAlana kiyA / eka mAsa kI saMlekhanA karake, apane zarIra ko kRza karake, sATha bhakta kA anazana karake, pApakarma kI AlocanA aura pratikramaNa karake, samAdhipUrvaka mRtya ke avasara para kAla karake vaha kisI devaloka meM devatA ke rUpa meM utpanna huI / [153] tatpazcAt kisI samaya kanakaratha rAjA mara gayA / taba rAjA, Izvara, yAvat antima saMskAra karake ve paraspara isa prakAra kahane lage-devAnupriyo ! kanakaratha rAjA ne rAjya Adi meM Asakta hone ke kAraNa apane putroM ko vikalAMga kara diyA hai / devAnupriyo ! hama loga to rAjA ke adhIna haiM, rAjA se adhiSThita hokara rahanevAle haiM aura rAjA ke adhIna rahakara kArya karanevAlehaiM, tetaliputra amAtya rAjA kanakaratha kA saba sthAnoM meM aura saba bhUmikAoM meM vizvAsapAtra rahA hai, parAmarza-vicAra denevAlA-vicAraka hai, aura saba kAma calAnevAlA haiM / ataeva hameM tetaliputra amAtya se kumAra kI yAcanA karanI cAhie / ' tetaliputra amAtya ke pAsa Aye / tetaliputra se kahane lage- 'devAnupriya ! bAta aisI hai-kanakaratha rAjA rAjya meM tathA rASTra meM Asakta thA / ataeva usane apane sabhI putroM ko vikalAMga kara diyA haiM aura hama loga to devAnupriya ! rAjA ke adhIna rahanevAle yAvata rAjA ke adhIna rahakara kArya karanevAle haiN| he devAnupriya ! tuma kanakaratha rAjA ke sabhI sthAnoM meM vizvAsapAtra rahe ho, yAvat rAjyadhurA ke cintaka ho / yadi koI kumAra rAjalakSaNoM se yukta aura abhiSeka ke yogya ho to hameM do,
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/14/153 181 jisase mahAn-mahAn rAjyAbhiSeka se hama usakA abhiSeka kareM / ' tatpazcAt tetaliputra ne una Izvara Adi ke isa kathana ko aMgIkAra kiyA / kanakadhvaja kumAra ko snAna karAyA aura vibhUSita kiyA / phira use una Izvara Adi ke pAsa lAyA / lAkara kahA-'devAnupriyo ! yaha kanakaratha rAjA kA putra aura padmAvatI devI kA Atmaja kanakadhvaja kumAra abhiSeka ke yogya hai aura rAjalakSaNoM se sampanna hai / maiMne kanakaratha rAjA se chipA kara isakA saMvardhana kiyA hai / tuma loga mahAn-mahAn rAjyAbhiSeka se isakA abhiSeka karo / ' isa prakAra kahakara usane kumAra ke janma kA aura pAlana-poSaNa Adi kA samagra vRttAnta unheM kaha sunAyA / tatpazcAt una Izvara Adi ne kanakadhvaja kumAra kA mahAn-mahAn rAjyAbhiSeka kiyA / aba kanakadhvaja kumAra rAjA ho gayA, mahAhimavAn aura malaya parvata ke samAna ityAdi yAvat vaha rAjya kA pAlana karatA huA vicarane lagA / usa samaya padmAvatI devI ne kanakadhvaja rAjA ko bulAyA aura bulAkara kahA-putra ! tumhArA yaha rAjya yAvat antaHpura tumheM tetaliputra kI kRpA se prApta hue haiM / yahA~ taka ki svayaM tU bhI tetaliputra ke hI prabhAva se rAjA banA hai / ataeva tU tetaliputra amAtya kA Adara karanA, unheM apanA hitaiSI jAnanA, unakA satkAra karanA, sammAna karanA, unheM Ate dekha kara khar3e honA, unakI upAsanA karanA unake jAne para pIche-pIche jAnA, bolane para vacanoM kI prazaMsA karanA, unheM Adhe Asana para biThAnA aura unake bhoda kI vRddhi karanA / tatpazcAt kanakadhvaja ne padmAvatI devI ke kathana ko aMgIkAra kiyaa| yAvat vaha padmAvatI ke AdezAnusAra tetaliputra kA satkAra-sammAna karane lagA / usane usake bhoga kI vRddhi kara dii| [154] udhara poTTila deva ne tetaliputra ko bAra-bAra kevali-prarUpita dharma kA pratibodha diyA parantu tetaliputra ko pratibodha huA hI nahIM / taba poTTila deva ko isa prakAra kA vicAra utpanna huA-'kanakadhvaja rAjA tetaliputra kA Adara karatA hai, yAvat usakA bhoga bar3hA diyA hai, isa kAraNa tetaliputra bAra-bAra pratibodha dene para bhI dharma meM pratibuddha nahIM haitA / ataeva yaha ucita hogA ki kanakadhvaja ko tetaliputra se viruddha kara diyA jAya / ' deva ne aisA vicAra kiyA aura kanakadhvaja ko tetaliputra se viruddha kara diyA / tadanantara tetaliputra dUsare dina snAna karake, yAvat zreSTha azva kI pITha para savAra hokara aura bahuta-se puruSoM se parivRta hokara apane ghara se nikalA | jahA~ kanakadhvaja rAjA thA, usI ora khAnA huaa| tatpazcAt tetaliputra amAtya ko jo-jo bahuta-se rAjA, Izvara, talavara, Adi dekhate, ve isI taraha usakA Adara karate, use hitakAraka jAnate aura khar3e hote / hAtha jor3ate aura iSTa, kAnta, yAvat vANI se bolate ve saba usake Age, pIche aura agala-bagala meM anusaraNa karake calate the / vaha tetaliputra jahA~ kanakadhvaja rAjA thA, vahA~ AyA / kanakadhvaja ne tetaliputra ko Ate dekhA, magara dekha kara usakA Adara nahIM kiyA, use hitaiSI nahIM jAnA, khar3A nahIM huA, balki parAGmukha baiThA rahA / taba tetaliputra ne kanakadhvaja rAjA ko hAtha jor3e / taba bhI vaha usakA Adara nahIM karatA huA vimukha hokara baiThA hI rahA / taba tetaliputra kanakadhvaja ko apane se viparIta huA jAnakara bhayabhIta ho gayA / vaha bolA-'kanakadhvaja rAjA mujhase ruSTa ho gayA hai, mujha para hIna ho gayA hai, merA burA socA hai / so na mAlUma yaha mujhe kisa burI mauta se mAregA / isa prakAra vicAra karake vaha Dara gayA, trAsa ko prApta huA, ghabarAyA aura
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 AgamasUtra-hindI anuvAda dhIre-dhIre vahA~ se khisaka gayA / usI azva kI pITha para savAra hokara tetaliputra ke madhyabhAga meM hokara apane ghara kI tarapha khAnA huA / tetaliputra ko ve Izvara Adi dekhate haiM, kintu ve pahale kI taraha usakA Adara nahIM karate, use nahIM jAnate, sAmane nahIM khar3e hote, hAtha nahIM jor3ate aura iSTa, kAnta, priya, manojJa, manohara vANI se bAta nahIM karate / Age, pIche aura agala-bagala meM usake sAtha nahIM calate / taba tetaliputra apane ghara AyA / bAhara kI jo pariSad hotI hai, jaise ki dAsa, preSya tathA bhAgIdAra Adi; usa bAhara kI pariSad ne bhI usakA Adara nahIM kiyA, use nahIM jAnA aura na khar3I huI aura jo Abhyantara pariSad hotI hai, jaise ki mAtA, pitA, bhAI, bahina, patnI, putra, putravadhU Adi; usane bhI usakA Adara nahIM kiyA, use nahIM jAnA aura na uTha kara khar3I huI / tatpazcAt tetaliputra jahA~ usakA apanA vAsagRha thA aura jahA~ zayyA thI, vahA~ aayaa| baiTha kara isa prakAra kahane lagA-'maiM apane ghara se kilA aura rAjA ke pAsa gayA / magara rAjA ne Adara-satkAra nahIM kiyA / lauTate samaya mArga ke bhI kisI ne Adara nahIM kiyA / ghara AyA to bAhya pariSad ne bhI Adara nahIM kiyA, yAvat Abhyantara pariSad ne bhI Adara nahIM kiyA, mAno mujhe pahacAnA hI nahIM, koI khar3A nahIM huA / aisI dazA meM mujhe upane ko jIvana se rahita kara lenA hI zreyaskara hai / ' isa prakAra tetaliputra ne vicAra kiyA / vicAra karake tAlapuTa viSa-apane mukha meM DAlA / parantu usa viSa meM saMkramaNa nahIM kiyA / tatpazcAt tetaliputra ne nIlakamala, ke samAna zyAma varNa kI talavAra apane kandhe para vahana kI; magara usakI dhAra kuMThita ho gaI / tatpazcAt tetaliputra azokavATikA meM gayA / vahA~ jAkara usane apane gale meM pAza bA~dhA-phira vRkSa para car3hakara vaha pAza vRkSa se bA~dhA / phira apane zarIra ko chor3A kintu rassI TUTa gaI / tatpazcAt tetaliputra ne bahuta bar3I zilA gardana meM bA~dhI / athAha, aura apauruSa jala meM apanA zarIra chor3a diyA / para vahA~ vaha jala chichalA ho gayA / tatpazcAt tetaliputra ne sUkhe ghAsa ke Dhera meM Aga lagAI aura apane zarIra ko usaneM DAla diyA / magara vaha agni bhI bujha gii| tatpazcAt tetaliputra mana hI mana isa prakAra bolA-'zramaNa zraddhA karane yogya vacana bolate haiM, mAhaNa zraddhA karane yogya vacana bolate haiM, maiM hI eka hU~ jo azraddheya vacana kahatA hU~ / maiM putroM sahita hone para bhI putrahIna hU~, kauna mere isa kathana para zraddhA karegA ? maiM mitroM sahita hone para bhI mitrahIna hU~, kauna merI isa bAta para vizvAsa karegA ? isI prakAra dhana, strI, dAsa aura parivAra se sahita ho para bhI maiM inase rahita hU~, kauna merI isa bAta para zraddhA karegA? isa prakAra rAjA kanakadhvaja ke dvArA jisakA burA vicArA gayA hai, aise tetaliputra amAtya ne apane mukha meM viSa DAlA, magara viSa ne kucha bhI prabhAva na dikhalAyA, mere si kathana para kauna vizvAsa karegA ? tetaliputra ne apane gale meM nIla kamala jaisI talavAra kA prahAra kiyA, magara usakI dhAra kuMThita ho gaI, kauna merI isa bAta para zraddhA karegA ? tetaliputra ne apane gale meM phA~sI lagAI, magara rassI TUTa gaI, merI isa bAta para kauna bharosA karegA ? tetaliputra ne gale meM bhArI zilA bA~dhakara athAha jala meM apane Apako chor3a diyA, magara vaha pAnI chichalA ho gayA, merI yaha bAta kauna mAnegA ? tetaliputra sUkhe ghAsa meM Aga lagA kara usameM kUda gayA, magara Aga bujha gaI, kauna isa bAta para vizvAsa karegA ? isa prakAra tetaliputra bhagnamanoratha
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/14/154 183 hokara hathelI para mukha rahakara ArtadhyAna karane lagA / taba poTTila de ne poTTilA ke rUpa kI vikriyA kI / vikriyA karake tetaliputra se na bahuta dUra aura na bahuta pAsa sthita hokara isa prakAra kahA- 'he tetaliputra ! Age prapAta hai aura pIche hAthI kA bhaya hai / donoM bagaloM meM aisA aMdhakAra hai ki A~khoM se dikhAI nahIM detA / madhya bhAga mAM vANoM kI varSA ho rahI hai / gA~va meM Aga lagI hai aura vana dhadhaka rahA hai / vana me Aga lagI hai aura gA~va dhadhaka rahA hai, to AyuSman tetaliputra ! hama kahA~ jAe~ ? kahA~ zaraNa leM ? abhiprAya yaha hai ki jisake cAroM ora ghora bhaya kA vAyumaNDala ho aura jise kahIM bhI kSema-kuzala na dikhAI de, use kyA karana cAhie ? usake lie hitakara mArga kyA hai ? tatpazcAt tetaliputra ne poTTila deva se isa prakAra kahA-aho ! isa prakhAra sarvatra bhayabhIta puruSa ke lie dIkSA hI zaraNabhUta hai / jaise utkaMThita hue puruSa ke lie svadeza zaraNabhUta hai, bhUkhe ko anna, pyAse ko pAnI, bImAra ko auSadha, mAyAvI ko guptatA, abhiyukta ko vizvAsa upajAnA, thake-mAMde ko bAhana para car3ha kara gamana karAnA, tirane ke icchuka ko jahAja aura zatru kA parAbhava karanevAle ko sahAyakRtya zaraNabhUta hai / kSamAzIla, indriyadamana karanevAle, jitendriya ko iname se koI bhaya nahIM hotA / tatpazcAt poTTila deva ne tetaliputra amAtya se isa prakAra kahA-'he tetuliputra ! tuma ThIka kahate ho / magara isa artha ko tuma bhalIbhA~ti jAno, dIkSA grahaNa karo / isa prakAra kahakara deva ne dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI aisA hI kahA ? kahakara deva jisa dizA se prakaTa huA thA, sI dizA me vApisa lauTa gayA / [155] tatpazcAt tetaliputra ko zubha pariNAma utpanna hone se, jAtismaraNa jJAna prApti huI / taba tetaliputra ke mana meM isa prakAra kA vicAra utpanna huA-nizcaya hI maiM isa jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM, mahAvideha kSetra meM puzkalAvatI vijaya meM puNDarIkiNI rAjadhAnI meM mahApadma nAmaka rAjA thA / phira maiMne sthavira muni ke nikaTa muNDita hokara yAvat caudaha pUrvo kA adhyayana karake, bahuta varSoM taka zramaNaparyAya kA pAlana karake, anta meM esa mAsa kI saMlekhanA karake, mahAzukra kalpa meM deva rUpa se janma liyA / tatpazcAt Ayu kA kSaya hone para maiM usa devaloka se yahA~ tetulipura meM tetalipa amAtya kI bhadrA nAmaka bhAyA ke putra ke rUpa meM utpanna huA / ataH mere lie, pahale svIkAra kiye hue mahAvratoM ko svayaM hI aMgIkAra karake vicaranA zreyaskara hai / vicAra karake svayaM hI mahAvratoM ko aMgIkAra kiyA / pramadavana udyAna Akara zreSTha azoka vRkSa ke nIca, pRthvIlipaTTaka para sukhapUrvaka baiThe hue aura vicAraNA karate hue use pahale adhyayana kiye hue caudaha pUrva svayaM hI smaraNa ho Ae / tatpazcAt tetaliputra anagAra ne zubha pariNAma se yAvat tadAvaraNIya karmoM ke kSayopazama se, karmaraja kA nAza karane vAle apUrtakaraNa meM praveza karake uttama kevalajJAna tathA kevala darzana prApta kiyA / [156] usa samaya tetalipura nagara ke nikaTa rahate hue vANa-vyantara devoM aura deviyoM ne devaduMdubhiyA~ bajAi~ / pA~ca varNa ke phUloM kI varSA kI aura divya gIta-gandharva kA ninAda kiyA / tatpazcAt kanakadhvaja rAjA isa kathA kA artha jAnatA huA bolA-nissandeha mere dvArA apamAnita hokara tetaliputra ne muNDita hokara dIkSA aMgIkAra kI hai / ataeva maiM jAU~ aura tetaliputra anagAra ko vandanA karU~, namaskAra karU~, aura isa bAta ke lie-vinayapUrvaka bArabAra kSamAyAcanA karU~ / ' vicAra karake snAna kiyA / phira caturaMgiNI senA ke sAtha jahA~
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 AgamasUtra-hindI anuvAda pramadavana udyAna thA aura jahA~ tetaliputra anagAra the, vahA~ pahu~cA / vandana-namaskAra kiyA / isa bAta ke lie vinaya ke sAtha punaH punaH kSamAyAcanA kI / na adhika dUra aura na adhika samIpa-yathAyogya sthAna para baiTha kara dharma zravaNa kI abhilASA karatA huASa hAtha jor3akara namaskAra karatA huA sammukha hokara vinaya ke sAtha vaha upAsanA karane lagA | tatpazcAt tetaliputra anagAra ne kanakadhvaja rAjA ko aura upasthita mahatI pariSad ko dharma kA upadeza diyA |us samaya kanakadhvaja rAjA ne tetalipatra kevalI se dharmopadeza zravaNakara aura use hRdaya meM dhAraNa karake pA~ca aNuvrata aura sAta zikSAvrata rUpa bAraha prakAra kA zrAvakadharma aMgIkAra kiyA / zrAvakadharma aMgIkAra karake vaha jIva-ajIva Adi tattvoM kA jJAtA zramaNopAsaka ho gayA / tatpazcAt tetaliputra kevalI bahuta varSoM taka kevalI-avasthA meM rahakara yAvat siddha hue / 'he jambU ! isa prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra ne caudahaveM jJAtaadhyayana kA yaha pUrvokta artha kahA hai | jaisA maiMne sunA vaisA hI kahA hai / adhyayana-14-kA muni dIparatnasAgara kRta hindI anuvAda pUrNa (adhyayana-15-'naMdiphala') [157] "bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAn mahAvIra ne caudahaveM jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA haiM to pandrahaveM jJAta-adhyayana kA zramaNa bhagavAna mahAvIra ne kyA artha kahA hai ?' usa kAla aura uzasamaya meM campA nAmaka nagarI thI / usake bAhara pUrNabhadra nAmaka caitya thaa| jitazatru nAmaka rAjA thA / dhanya nAmaka sArthavAha thA, jo sampanna thA yAvat kisI se parAbhUta honevAlA nahIM thA / usa campA nagarI se uttapa-pUrva dizA meM ahicchatrA nAmaka nagarI thI / vaha dhana-dhAnya Adi se paripUrNa thI / usa ahicchatrA nagarI meM kanakaketu nAmaka rAjA thA / vaha mahAhimavanta parvata ke samAna Adi vizeSaNoM se yukta thA / kisI samaya dhanya-sArthavAha ke mana meM madhya rAtri ke samaya isa prakAra kA adhyavasAya, cintita, prArthita, manogata saMkalpa utpanna huA-'vipula mAla lekara mujhe ahicchatrA nagarI meM vyApAra karane ke lie jAnA zreyaskara hai / ' aisA vicAra karake gaNima, dharima, meya aura paricchedya mAla ko grahaNa kiyA / grahaNa karake gAr3I-gAr3e taiyAra kiye / taiyAra karake gAr3IgAr3e bhare / kauTumbika puruSoM ko bulAyA / unase isa prakAra kahA-'devAnupriyo ! tuma jaao| campA ke zrRMgATaka yAvatsaba mArgoM meM, galI-galI meM ghoSaNA kara do-'he devAnupriyo ! dhanyasArthavAha vipula mAla bhara kara ahicchatrA nagarI meM vANijya ke nimitta jAnA cAhatA haiM / ataeva he devAnupriyo ! jo bhI caraka cIrika carmakhaMDika bhikSAMDa pAMDuraMka gotama govratI gRhidharmA gRhasthadharmakA cintana karanevAlA aviruddha viruddha vRddha-tApasa zrAvaka raktapaTa nirgrantha Adi vratavAn yA gRhastha-jo bhI koI-dhanya-sArthavAha ke sAtha ahicchatrA nagarI meM jAnA cAhe, use dhanya sArthavAha apane sAtha le jAyagA / jisake pAsa chatarI na hogI use chatarI dilaaegaa| vaha binA jUtevAle ko jUte dilAegA, jisake pAsa kamaMDalu nahIM hogA use kamaMDalu dilAegA, jisake pAsa pathyadana na hogA use pathyadana dilAegA, jisake pAsa prakSepa na hogA, use prakSepa dilAegA, jo par3a jAegA, bhagna ho jAyagA yA rugNa ho jAyagA, usakI sahAyatA karegA aura
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/15/157 185 sukha-pUrvaka ahicchatrA nagarI taka pahu~cAegA do bAra aura tIna bAra aisI ghoSaNA kara do / ghoSaNA karake merI yaha AjJA vApisa lauTAo mujhe sUcita karo / tatpazcAt una kauTumbika puruSoM ne yAvat isa prakAra ghoSaNA kI 'he campA nagarI ke nivAsI bhagavaMto ! caraka Adi ! suno, ityAdi kahakara unhoMne dhanya- sArthavAha kI AjJA use vApisa sauMpI / - kauTumbika puruSoM kI pUrvokta ghoSaNA sunakara campA nagarI ke bahuta-se caraka yAvat gRhastha dhanya- sArthavAha ke samIpa pahu~ce / taba una caraka yAvat gRhasthoM meM se jinake pAsa jUte nahIM the, unheM dhanya - sArthavAha ne jUte dilavAye, yAvat pathyadana dilavAyA / phira unase kahA'devAnupriyo ! tuma jAo aura campA nagarI ke bAhara udyAna meM merI pratIkSA karate hue ThaharoM / ' tadanantara ve pUrvokta caraka yAvat gRhastha pratIkSA karate hue Thahare / taba dhanya - sArthavAha ne zubha tithi, karaNa aura nakSatra meM vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana banavAyA / mitroM, jJAtijanoM Adi ko Amantrita karake unheM jimAyA / jimA kara unase anumati lI / gAr3I-gAr3e jutavAye aura phira campA nagarI se bAhara nikalA / bahuta dUra-dUra para par3Ava na karatA huA arthAt thor3I-thor3I dUra para mArga meM basatA-basatA, sukhajanaka vasati aura prAtarAza karatA huA aMga deza ke bIcoMbIca hokara deza kI sImA para jA pahu~cA / gAr3I gAr3e khole / par3Ava DA / phira kauTumbika puruSoM ko bulAkara isa prakAra kahA 'devAnupriyo ! tuma mere sArtha ke par3Ava meM U~ce-U~ce zabdoM se bAra-bAra udghoSaNA karate hue aisA kaho ki - he devAnupriyo ! Age Ane vAlI aTavI meM manuSyoM kA AvAgamana nahIM hotA aura vaha bahuta lambI hai / usa aTavI ke madhya bhAga meM 'nandIphala' nAmaka vRkSa haiM / ve gahare hare varNa vAle yAvat pattoM vAle, puSpoM vAle, phaloM vAle, hare, zobhAyamAna aura saundarya se atIva atIva zobhita haiM / unakA rUpa-raMga manojJa hai yAvat sparza manohara hai aura chAyA bhI manohara hai / kintu he devAnupriyo ! jo koI bhI manuSya una nandIphala vRkSoM ke mUla, kaMda, chAla, patra, puSpa, phala, bIja yA harita kA bhakSaNa karegA athavA unakI chAyA meM bhI baiThegA, use ApAtataH to acchA lagegA, magara bAda meM unakA pariNamana hone para akAla meM hI vaha mRtyu ko prApta ho jAegA / ataeva koI una naMdIphaloM ke mUla Adi kA sevana na kahe yAvat unakI chAyA meM vizrAma bhI na kare, jisase akAla meM hI jIvana kA nAza na ho / he devAnupriyo ! tuma dUsare vRkSoM ke mUla yAvat harita kA bhakSaNa karanA aura unakI chAyA meM vizrAma nA / isa prakAra kI AghoSaNA kara do / merI AjJA vApisa lauTA do / ' kauTumbika puruSoM ne AjJAnusAra ghoSaNA karake AjJA vApisa lauTA dI / isake bAda dhanya-sArthavAha ne gAr3I - gAr3e jutavAe / jahA~ naMdIphala nAmaka vRkSa the, vahA~ A pahu~cA / una naMdIphala vRkSoM se na bahuta dUra nasamIpa meM par3Ava DAlA / phira dUsarI bAra aura tIsarI bAra kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura unase kahA- 'devAnupriyo ! tuma loga mere par3Ava meM U~cI-U~cI dhvani se punaH punaH ghoSaNA karate hue kaho ki - 'he devAnupriyo ! ve nandIphala vRkSa ye haiM, jo kRSNa varNa vAle, manojJa varNa, gaMdha, rasa, sparza vAle aura manohara chAyA vAle haiM / vahAM dUsare vRkSoM ke mUla Adi kA sevana karanA aura unakI chAyA meM vizrAma karanA / ' kauTumbika puruSoM ne isI prakAra ghoSaNA karake AjJA vApisa sauMpI /
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda 1 unameM se kinhIM - kinhIM puruSoM ne dhanya - sArthavAha kI bAta para zraddhA kI, pratIti kI evaM ruci kI / ve dhanya - sArthavAha ke kathana para zraddhA karate hue, una nandIphaloM kA dUra hI dUra se tyAga karate hue, dUsare vRkSoM ke mUla Adi kA sevana karate the aura unhIM kI chAyA meM vizrAma the / unheM tAtkAlika bhadra to prApta na huA, kintu usake pazcAt jyoM-jyoM unakA pariNamana hotA calA tyoM-tyoM ve bAra-bAra sukha rUpa hI pariNata hote cale gae / isI prakAra he AyuSman zramaNoM ! jo nirgranthI yAvat pA~ca indriyoM ke kAmabhogoM meM Asakta nahIM hotA aura anurakta nahIM hotA, vaha isI bhava meM bahuta-se zramaNoM, zramaNiyoM, zrAvakoM aura zrAvikAoM kA pUjanIya hotA hai aura paraloka meM bhI duHkha nahIM pAtA haiM, jaise- hAtha, kAna, nAka Adi kA chedana, hRdaya evaM vRSabhoM kA utpATana, phAMsI Adi / use anAdi ananta saMsAra - aTavI meM caturazIti yoniyoM meM bhramaNa nahIM karanA par3atA / vaha anukrama se saMsAra kAntAra ko pAra kara jAtA hai - siddhi prApta kara letA haiM / unameM se jina kitaneka puruSoM ne dhanya - sArthavAha kI isa bAta para zraddhA nahIM kI, pratIti nahIM kI, ruci nahIM kI, ve dhanya - sArthavAha kI bAta para zraddhA na karate hue jahA~ nadIphala vRkSa the, vahA~ gaye / jAkara unhoMne una nandIphala vRkSoM ke mUla Adi kA bhakSaNa kiyA aura unakI chAyA meM vizrAma kiyA / unheM tAtkAlika sukha to prApta huA, kintu bAda meM unakA pariNamana hone para unheM jIvana se mukta honA par3A " / isI prakAra he AyuSman zramaNo ! jo sAdhu yA sAdhvI pravrajita hokara pA~ca indriyoM ke viSayabhogoM meM Asakta hotA haiM, vaha una puruSoM kI taraha yAvat hastacchedana, karNacchedana, hRdayotpATana Adi pUrvokta duHkhoM kA bhAgI hotA hai aura caturgatirUpa saMsAra meM punaH punaH paribhramaNa karatA hai / isake pazcAt dhanya-sArthavAha ne gAr3I - gAr3e jutavAe / ahicchatrA nagarI pahu~cA / ahicchatrA nagarI ke bAhara pradhAna udyAna meM par3Ava DAlA aura gAr3I gAr3e khulavA die / phira dhanya - sArthavAha ne mahAmUlyavAn aura rAjA ke yAgya upahAra liyA aura bahuta puruSoM ke sAtha, unase parivRta hokara ahicchatrA nagarI meM madhyabhAga meM hokara praveza kiyA / praveza karake kanakaketu rAjA ke pAsa gayA / vahA~ jAkara donoM hAtha jor3akara mastaka para aMjali karake rAjA kA abhinandana kiyA / abhinandana karane ke pazcAt vaha bahumUlya upahAra usake samIpa rakha diyA / upahAra prApta karake rAjA kanakaketu harSita aura santuSTa huA / usane dhanya - sArthavAha ke usa mUlyavAn upahAra ko svIkAra kiyA / dhanya - sArthavAha kA satkAra-sammAna kiyA / mApha kara diyA aura use vidA kiyA / phira dhanya - sArthavAha ne apane bhANDa kA vinimaya kiyA / apane mAla ke badale meM dUsarA mAla liyA / tatpazcAt sukhapUrvaka lauTakara campAnagarI meM A pahu~cA / Akara apane mitroM evaM jJAtijanoM Adi se milA aura manuSya sambandhI vipula bhogane yogya bhoga bhogatA huA rahane lagA / 186 usa kAla aura usa samaya meM sthavira bhagavanta kA Agamana huA / dhanya - sArthavAha unheM vandanA karane ke lie nikalA / dharmadezanA sunakara aura jyeSTha putra ko apane kuTumba meM sthApita karake svayaM dIkSita ho gayA / sAmAyika se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana karake aura bahuta varSoM taka saMyama kA pAlana karake, eka mAsa kI saMlekhanA karake, sATha bhakta kA anazana karake
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/15/157 anyatara- devaloka meM deva paryAya meM utpanna huA / devaloka se Ayu kA kSaya hone para mahAvideha kSetra meM siddhi prApta karegA, yAvat janma-maraNa kA anta karegA / isa prakAra he jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne pandrahaveM jJAta - adhyayana kA yaha artha kahA hai / aisA maiM kahatA huM / adhyayana- 15- kA muni dIparatnasAgara kRta hindI anuvAda pUrNa 187 adhyayana - 16- 'aparakaMkA' [158] 'bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAn mahAvIra ne pandrahaveM jJAta - adhyayana kA yaha artha kahA hai, to solahaveM jJAta adhyayana kA zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kyA artha kahA haiM ?' 'jambU ! usa kAla aura usa samaya meM campA nAmaka nagarI thI / usa campA nagarI se bAhara IzAna dizA ke bhAga meM subhUmibhAga nAmaka udyAna thA / usa campA nagarI meM tIna brAhmaNa-bandhu nivAsa karate the / soma, somadatta ora somabhUti / ve dhanADhya the yAvat Rgveda, sAmaveda, atharvaveda tathA anya brAhmaNazAstroM meM atyanta pravINa the / una tIna brAhmaNoM kI tIna paniyA~ thIM; nAgazrI, bhUtazrI aura yakSa zrI / ve sukumAra hAtha-paira Adi avayavoM vAlI yAvat una brAhmaNoM kI iSTa thIM / ve manuSya sambandhI vipula kAmabhoga bhogatI huI rahatI thIM / kisI samaya, eka bAra eka sAtha mile hue una tInoM brAhmaNoM meM isa prakAra kA samullApa huA- 'devAnupriyo ! hamAre pAsa yaha prabhUta dhana yAvat svApateya-dravya Adi vidyamAna hai / sAta pIr3hiyoM taka khUba diyA jAya, khUba bhogA jAya aura khUba bA~TA jAya to bhI paryApta hai / ataeva he devAnupriyo ! hama logoM kA eka-dUsare ke gharoM meM pratidina bArI-bArI se vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima banavA - banavA kara eka sAtha baiTha kara bhojana karanA acchA rahegA / ' tInoM brAhmaNabandhuoM ne Apasa kI yaha bAta svIkAra kI / ve pratidina eka-dUsare ke gharoM meM pracura azana, pAna, khAdima aura svAdima banavA kara sAtha-sAtha bhojana karane lage / tatpazcAt eka bAra nAgazrI brAhmaNI ke yahA~ bhojana kI bArI AI / taba nAgazrI ne vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana banAyA / sAra yukta tUMbA bahuta se masAle jAla kara aura tela se vyApta kara taiyAra kiyA usa zAka meM se eka bUMda apanI hathelI meM lekara cakhA to mAlUma huA ki yaha khArA, kar3avA, akhAdya aura viSa jaisA hai / yaha jAna kara vaha mana hI mana kahane lagI- 'mujha adhanyA, puNyahInA, abhAginI, bhAgyahIna, atyanta abhAginIniMbolI ke samAna anAdaraNIya nAgazrI ko dhikkAra hai, jisa ne yaha rasadAra tUMbA bahuta se masAroM se yukta aura tela se chauMkA huA taiyAra kiyA / isake lie bahuta-sA dravya bigAr3A aura tela kA bhI satyAnAza kiyA / so yadi merI devarAniyA~ yaha vRttAnta jAneMgI to merI nindA kareMgI / ataeva jaba taka merI devarAniyA~ na jAna pAe~ taba taka mere lie yahI ucita hogA ki isa bahuta masAledAra aura sneha se yukta kaTuka tuMbe ko kisI jagaha chivA diyA jAya aura dUsarA sArayukta mIThA tuMbA masAle DAla kara aura bahuta-se tela se chauMka kara taiyAra kiyA jAya / vicAra karake usa kaTuka zaradaRtu sambandhI tUMbe ko yAvat chipA diyA aura mIThA tuMbA taiyAra kiyA / ve brAhmaNaM snAna karake yAvat sukhAsana para baiThe / unheM vaha pracura azana, pAna, khAdima aura svAdima parosA gyaa| bhojana kara cukane ke pazcAt Acamana karake svaccha hokara aura parama zuci hokara apane
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 AgamasUtra-hindI anuvAda apane kAma me saMlagna ho gae / tatpazcAt snAna kI huI aura vibhUSita huI una brAhmaNiyoM ne vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra jImA / jImakara ve apane-apane ghara calI gaI / apane-apane kAma meM laga gii| [159] usa kAla aura usa samaya meM dharmadhoSa nAmaka sthavira yAvat bahuta bar3e parivAra se sAtha campA nAmaka nagarI ke subhUmibhAga udyAna meM padhAre / sAdhu ke yogya upAzraya kI yAcanA karake, yAvat vicarane lage / unheM vandanA karane ke lie pariSad nikalI / sthavira munirAja ne dharma kA upadeza diyA / pariSad vApisa calI gaI / dharmaghoSa sthavira ke ziSya dharmaruci nAmaka anagAra the / vaha udAra-pradhAna athavA urAla-ugra tapazcaryA karane ke kAraNa pArzvasthoM ke lie ati bhayAnaka lagate the / ve dharmaruci anagAra mAsa-mAsa kA tapa karate hue vicarate the / kisI dina dharmaruci anagAra ke mAsakSapaNa ke pAraNA kA dina AyA / unhoMne pahalI pauruSI meM svAdhyAya kiyA, dUsarI meM dhyAna kiyA ityAdi saba gautamasvAmI samAna kahanA, tIsare prahara meM pAtroM kA pratilekhana karake unheM grahaNa kiyA / dharmaghoSa sthavira se bhikSAgocarI lAne kI AjJA prApta kI yAvat ve campA nagarI meM ucca, nIca aura madhyama kuloM meM bhramaNa karate hue nAgazrI brAhmaNI ke ghara meM praviSTa hue / taba nAgazrI brAhmaNI ne dharmaruci anagAra ko Ate dekhA / vaha usa bahuta-se masAloM vAle aura tela se yukta tuMbe ke zAka ko nikAla dene kA yogya avasara jAnakara hRSTa-tuSTa huA aura khar3I huA / bhojanagRha meM gaI / usane vaha tikta aura kaDuvA bahuta tela vAlA saba-kA saba zAka dharmaruci anagAra ke pAtra meM DAla diyA / dharmaruci anagAra 'AhAra paryApta hai' aisA jAnakara nAgazrI brAhmaNI ke ghara se bAhara nikale / campA nagarI ke bIcoMbIca hokara subhUmibhAga udyAna meM Ae / unhoMne dharmaghoSa sthavira ke samIpa IryApatha kA pratikramaNa karake anna-pAnI kA pratilekhana kiyA / hAtha meM anna-pAnI lekara sthavira guru ko dikhalAyA / usa samaya dharmaghoSa sthavira ne, usa zaradkratu saMbandhI, telase vyApta zAka kI gaMdha se udvigna hokara-parAbhava ko prApta hokara, usa telase vyApta khAsa meM se eka bUMda hAtha meM lI, use cakhA / taba use tikta, khArA, kar3avA, akhAdya, abhojya aura viSa ke samAna jAnakara dharmaruci anagAra se kahA-'devAnupriya ! yadi tuma yaba tela vAlA tuMbe kA khAsa khAoge to tuma asamaya meM hI jIvana se rahita ho jAoge, ataeva he devAnupriya ! tuma isa ko mata khAnA / aisA na ho ki asamaya meM hI tumhAre prANa cale jAe~ / ataeva he devAnupriya ! tuma jAo aura yaha tuMbe kA zAka ekAnta, AvAgamana se rahita, acitta bhUmi meM paraTha do / dUsarA prAsuka aura eSaNIya azana, pAna, khAdya aura svAdya grahaNa karake usakA AhAra karo / ' tatpazcAt dharmaghoSa sthavira ke aisA kahane para dharmaruci anagAra dharmaghoSa sthavira ke pAsa se nikale / subhUmibhAga udyAna se na adhika dUra na adhika samIpa unhoMne sthaMDila (bhUbhAga) kI pratilekhanA karake usa tuMbe ke zAka kI bUMda lI aura usa bhUbhAga meM DAlI / tatpazcAt usa zarad saMbandhI tikta, kaTuka aura tela se vyApta zAka kI gaMdha se bahuta-hajAroM kIDiyA vahA~ A gaI / unameM se jisa kIr3I ne jaise hI zAka khAyA, vaise hI vaha asamaya meM hI mRtyu ko prApta huI / taba dharmaruci anagAra ke mana meM isa prakAra vicAra utpanna huA-yadi isa zAka kA eka bindu DAlane para aneka hajAra kIr3iyA~ mara gaI, to yadi maiM sabakA saba yaha zAka bhUmi
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA - 1/-/16/159 para DAla dUMgA to yaha bahuta-se prANiyoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM ke vadha kA kAraNa hogA / ataeva isa zAka ko svayaM hI khA jAnA mere lie zreyaskara hogA / yaha zAka isI zarIra se hI samApta ho jAya / anagAra ne aisA vicAra karake mukhavastrikA kI pratilekhanA kI / mastaka sahita Upara zarIra kA pramArjana kiyA / pramArjana karake vaha zAka svayaM hI, AsvAdana kie binA apane zarIra ke koThe meM DAla liyA / jaise sarpa sIdhA hI bila meM praveza karatA hai, usI prakAra vaha AhAra sIdhA unake udara meM calA gayA / 189 zarad saMbandhI tuMbe kA yAvat tela vAlA zAka khAne para dharmaruci anagAra ke zarIra meM, eka muhUrta meM hI usakI asara ho gayA / unake zarIra meM vedanA utpanna ho gaI / vaha vedanA utkaTa thI, yAvat dussaha thI / zAka peTa meM DAla lene ke pazcAt dharmaruci anagAra sthAma se rahita, balahIna, vIrya se rahita tathA puruSakAra aura parAkrama se hIna ho gaye / 'aba yaha zarIra dhAraNa nahIM kiyA jA sakatA' aisA jAnakara unhoMne AcAra ke bhANDa - pAtra eka jagaha rakha diye| unheM rakha kara sthaMjila kA pratilekhana kiyA / pratilekhana karake darbha kA saMthArA bichAyA aura ve usa para AsIna ho gaye pUrva dizA kI ora mukha karake paryaka AsAna se baiTha kara, donoM hAtha jor3akara, mastaka para Avartana karake, aMjali karake isa prakAra kahA arihantoM yAvat siddhigati ko prApta bhagavantoM ko namaskAra ho / mere dharmAcArya aura dharmopadezaka dharmaghoSa sthavira ko namaskAra ho / pahale bhI maiMne dharmaghoSa sthavira ke pAsa sampUrNa prANAtipAta kA jIvana paryanta ke liye pratyAkhyAna kiyA thA, yAvat parigraha kA bhI, isa samaya bhI maiM unhIM bhagavantoM ke samIpa sampUrNa prANAtipAta yAvat sampUrNa parigraha kA pratyAkhyAna karatA hU~ jIvana - paryanta ke lie / skaMdaka muni samAna yahA~ jAnanA / yAvat antima zvAsocchvAsa ke sAtha apane isa zarIra kA bhI parityAga karatA hU~ / isa prakAra kaha kara AlocanA aura pratikramaNa karake, samAdhi ke sAtha mRtyu ko prApta hue / dharmaghoSa sthavira ne dharmarUci anagAra ko cirakAla se gayA jAnakara nirgrantha zramaNoM ko bulAyA / unase kahA- 'devAnupriyoM ! dharmaruci anagAra ko mAsakhamaNa ke pAraNaka meM yAvat tela vAlA kaTuka tuMbe kA zAka milA thA / use paraThane ke lie vaha bAhara gaye the / bahuta samaya ho cukA hai / ataeva devAnupriya ! tuma jAo aura dharmaruci anagAra kI saba ora mArgaNA - gaveSaNA karo / " tatpazcAt zramaNa nigraMthoM ne apane guru kA Adeza aMgIkAra kiyA / ve dharmaghoSa sthavira ke pAsa se bAhara nikale / saba ora dharmaruci anagAra kI mArgaNA karate hue jahA~ sthaMDilabhUmi thI vahA Aye / dekhA dharmaruci anagAra kA zarIra niSprANa, nizceSTa aura nirjIva par3A hai / unake mukha se sahasA nikala par3A- 'hA hA ! aho ! yaha akArya huA !' isa prakAra kaha kara unhoMne dharmaruci anagAra kA parinirvANa hone saMbandhI kAyotsarga kiyA aura AcArabhAMDaka grahaNa kiye aura dharmaghoSa sthavira ke nikaTa pahu~ce / gamanAgamana kA pratikramaNa kiyA / pratikramaNa karake bole - ApakA Adeza pA karake hama Apake pAsa se nikale the / subhUmibhAga udyAna ke cAroM tarapha dharmaruci anagAra kI yAvat sabhI ora mArgaNA karate hue sthaMDila bhUmi meM gaye / yAvat jaldI hI yahA~ lauTa Ae haiM. bhagavan ! dharmaruci anagAra kAladharma ko prApta ho gae haiM / yaha unake AcAra- bhAMDa haiM / sthavira dharmaghoSa ne pUrvazruta meM upayoga lagAyA / upayoga lagAkara zramaNa nirgranthoM ko
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 AgamasUtra-hindI anuvAda aura nirgranthiyoM ko bulAkara unase kahA-'he Aryo ! nizcaya hI merA antevAsI dharmaruci nAmaka anagAra svabhAva se bhadra yAvat vitIna thA / vaha mAsakhamaNa kI tapasyA kara rahA thA / yAvat vaha nAgazrI brAhmaNo ke ghara pAraNaka-bhikSA ke liye gayA / taba nAgazrI brAhmaNI ne usake pAtra meM saba-kA saba kaTuka, viSa-sadRza tuMbe kA zAka uMDela diyA / taba dharmaruci anagAra apane lie paryApta AhAra jAnakara yAvat kAla kI AkAMkSA na karate hue vicarane lage | dharmaruci anagAra bahuta varSoM taka zrAmaNya paryAya pAla kara, AlocanA-pratikramaNa karake samAdhi meM lIna hokara kAla-mAsa meM kAla karake, Upara saudharma Adi devalokoM ko lAMgha kara, yAvat, sarvArthasiddha nAmaka mahAvimAna meM devarUpa se utpanna hae haiN| vahA~ jaghanya-utkRSTa bheda se rahita eka hI samAna saba devoM kI tetIsa sAgaropama kI sthiti kahI gaI hai / dharmaruci deva kI bhI tetIsa sAgaropama kI sthiti huI / vaha usa sarvArthasiddha devaloka se Ayu, sthiti aura bhava kA kSaya hone para cyuta hokara mahAvideha kSetra meM utpanna hokara siddhi prApta kregaa| [160] 'to he Aryo ! usa adhanya apuNya, yAvat niMbolI ke samAna kaTuka nAgazrI brAhmaNI ko dhikkAra hai, jisane tathArUpa sAdhu dharmaruci anagAra ko mAsakhamaNa ke pAraNaka meM yAvat tela se vyApta kaTuka, viSAkta tuMbe kA zAka dekara asamaya meM hI mAra DAlA / ' tatpazcAt una nirgrantha zramaNoM ne dharmaghoSa sthavira ke pAsa se yaha vRttAnta sunakara aurasamajha kara campAnagarI ke zrRMgATaka, trika, cauka, catvara, caturmukha rAjamArga, galI Adi mArgoM meM jAkara yAvat bahuta logoM se isa prakAra kahA-'dhikkAra hai uya yAvat niMbolI ke samAna kaTuka nAgazrI brAhmaNI ko; jisane usa prakAra ke sAdhu aura sAdhu rUpa dhArI mAsakhamaNa kA tapa karanevAle dharmaruci nAmaka anagAra ko zarad sambandhI yAvat viSa sadRza kaTuka zAkadekara mAra DAlA / ' taba usa zramaNoM se isa vRttAnta ko suna kara aura samajha kara bahuta-se loga Apasa meM isa prakAra kahane lage aura bAtacIta karane lage- 'dhikkAra hai usa nAgazrI brAhmaNI ko, jisane yAvat muni ko mAra DAlA / ' tatpazcAt ve soma, somadatta aura somabhUti brAhmaNa, campAnagarI meM bahuta-se logoM se yaba vRttAnta sunakara aura samajhakara, kupita hae yAvata aura misamisAne lage / ve vahIM jA paha~ce jahA~ nAgazrI thI / unhoMne vahA~ jAkara nAgazrI se isa prakAra kahA-'arI nAgazrI ! aprArthita kI prArthanA karanevAlI ! duSTa aura azubha lakSaNoM vAlI ! nikRSTa kRSNA caturdazI meM janmI huI ! adhanya, apuNya, bhAgyahIne ! abhAginI ! atIva durbhAginI ! nibolI ke samAna kaTuka ! tujhe dhikkAra hai; jisane tathArUpa sAdhu aura sAdhu rUpa dhArI ko mAsakhamaNa ke pAraNaka meM zarad sambandhI yAvata viSailA zAka baharA kara mAra DAlA !' isa prakAra kara kara una brAhmaNoM ne U~cenIce Akroza vacana kaha kara Akroza kiyA, U~ce-nIce uddhaMsatA vacana kaha kara uddhaMsatA kI, U~ce-nIce bhartsanA kcana kahakara bhartsanA kI tathA U~ce-nIce nizchoTana kyana kaha kara nizchoTanA kI, 'he pApinI tujhe pApa kA phala bhugatanA par3egA' ityAdi vacanoM se tarjanA kI aura thappar3a Adi mAra-mAra kara tAr3anA kI / tarjanA aura tAr3anA karake use ghara se nikAla diyA / / tatpazcAt vaha nAgazrI apane ghara se nikalI huI campAnagarI meM zrRMgATakoM meM,trika meM, catuSka meM, catvaseM tathA caturmukha meM, bahuta janoM dvArA avahelanA kI pAtra hotI huI, kutsama kI jAtI huI, nindA aura gardA kI jAtI huI, uMgalI dikhA-dikhA kara tarjanA kI jAtI huI, DaMDoM
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/16/160 191 Adi kI mAra se vyathita kI jAtI huI, dhikkArI jAtI huI tathA thUkI jAtI huI na kahIM bhI Thaharane kA ThikAnA pA sakI aura na kahIM rahane ko sthAna pA sakI / Tukar3e-Tukar3e sA~dhe huI vastra pahane, bhojana ke lie sikore kA Tukar3A lie, pAnI pIne ke lie ghar3e kA Tukar3A hAta meM lie, mastaka para atyanta bikhare bAloM ko dhAraNa kie, jisake pIche makkhiyoM ke jhuMDa bhina-bhinA rahe the, aisI vaha nAgazrI ghara-ghara dehabali ke dvArA apanI jIvikA calAtI huI bhaTakane lagI / tadanantara usa nAgazrI brAhmaNoM ko usI bhava meM solaha rogAtaMka utpanna hue / ve isa prakAra -zvAsa kAsa yonizUla yAvat kor3ha / tatpazcAt nAgazrI brAhmaNI solaha rogAtaMkoM se pIr3ita hokara atIva duHkha ke vazIbhUta hokara, kAlamAsa meM kAla karake chaThI pRthvI meM utkRSTa bAIsa sAgaropama kI sthitivAle nAraka ke rUpa meM utpanna huI / tatpazcAt naraka se sIdhI nikala kara vaha nAgazrI matsyayoti meM utpanna huI / vahA~ vaha zastra se vadha karane yogya huI / ataeva dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla karake, nIce sAtavIM pRthvI meM utkRSTa tetIsa sAgaropama kI sthitivAle nArakoM meM nAraka paryAya meM utpanna huii| tatpazcAt nAgazrI sAtavIM pRthvI se nikala kara sIdI dUsarI bAra matsyayoni meM utpanna huI / vahA~ bhI usakA zastrI se vadha kiyA gayA aura dAha kI utpatti hone se mRtyu ko prApta hokara punaH nIce sAtavIM pRthvI meM utkRSTa tetIsa sAgaropama kI Ayu vAle nArakoM meM utpanna huI / sAtavIM pRthvI se nikala kara tIsarI bAra bhI matsyayoni meM utpanna huI / vahA~ bhI vaha zastra se vadha karane yogya huI / yAvat kAla karake dUsarI bAra chaThI pRthvI meM bAIsa sAgaramopama kI utkRSTa Ayu vAle nArakoM meM nAraka rUpa meM utpanna huI / vahA~ se nikalakara vaha uragayoni meM utpanna huI / isa prakAra gozAlaka samAna saba vRttAnta samajhanA, yAvat ratnaprabhA Adi sAtoM naraka bhUmiyoM meM utpanna huI / vahA~ se nikala kara yAvat khecaroM kI vividha yoniyoM meM utpanna huI / tatpazcAt khara bAdara pRthvIkAya ke rUpa meM aneka lAkha bAra utpanna huii| [161] tatpazcAt vaha pRthvIkAya se nikala kara isI jambUdvIpa meM, bhAratavarSa meM, campAnagarI meM sAgaradatta sArthavAha kI bhadrA bhAryA kI kuMkha meM bAlikA ke rUpa meM utpanna huii| taba bhadrA sArthavAhI ne nauM mAsa pUrNa hone para bAlikA kA prasava kiyA / vaha bAlikA hAthI ke tAlu ke samAna atyanta sukumAra aura komala thI / usa bAlikA ke bAhara dina vyatIta ho jAne para mAtA-pitA ne usakA yaha guNa vAlA nAma rakkhA-'kyoMki hamArI yaha bAlikA hAthI ke tAle ke samAna atyanta komala hai, ataeva hamArI isa putrI kA nAma sukumAlikA ho / ' taba usakA 'sukumAlikA' nAma niyata kara diyA / tadanantara sukumAlikA bAlikA ko pA~ca dhAyoM ne grahaNa kiyA arthAt pA~ca dhAyeM usakA pAlana-poSaNa karane lagIM / dUdha pilAne vAlI dhAya snAna karAnevAlI dhAya AbhUSaNa pahanAne vAlI dhAya goda meM lene vAlI dhAya aura khelAnevAlI dhAya / yAvat eka goda se dUsarI goda meM le jAI jAtI huI vaha bAlikA, parvata kI guphA meM rahI huI caMpakalatA jaise vAyuvihIna pradeza meM vyAghAta rahita bar3hatI hai, usI prakAra sukhapUrvaka bar3hane lagI / tatpazcAt sukumAlikA bAlyAvasthA se mukta huI, yAvat rUpa se, yauvana se aura lAvaNya se utkuSTa aura utkRSTa zarIravAlI ho gii| [162] campAnagarI meM jinadatta nAmaka eka dhanika sArthavAha nivAsa karatA thA / usa
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 AgamasUtra-hindI anuvAda jinadatta kI bhadrA nAmaka patnI thI / vaha sukumArI thI, jinadatta ko priya thI yAvat manuSya sambandhI kAmabhogoM kA AsvAdana karatI huI rahatI thI / usa jinadatta sArthavAha kA putra aura bhadrA bhAryA kA udarajAta sAgara nAmaka lar3akA thA / vaha bhI sukumAra eka sundara rUpa meM sampanna thA / eka bAra kisI samaya jinadatta sArthavAha apane ghara se nikalA / nikala kara sAgaradatta ke ghara ke kucha pAsa se jA rahA thA / udhara sukumAlikA lar3akI nahA-dhokara, dAsiyoM se samUha se ghiro huI, bhavana ke Upara chata para suvarNa kI geMda se krIr3A karatI-karatI vicara rahI thI / usa samaya jinadatta sArthavAha ne sukumAlikA lar3akI ko dekhA / sukumAlikA lar3akI ke rUpa para, yauvana para aura lAvaNya para use Azcarya huA / usane kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura pUchA-devAnupriyoM ! vaha kisakI lar3akI hai ? usakA nAma kyA hai ? jinadatta sArthavAha ke aisA kahane para ve kauTumbika puruSa harSita aura santuSTa hue / unhoMne hAtha jor3a kara isa prakAra uttara diyA-'devAnupriya ! yaba sAgaradatta sArthavAha kI putrI, bhadrA kI AtmajA sukumAlikA nAmaka lar3akI hai / sukumAra hAtha-paira Adi avayavoM vAlI yAvat utkRSTa zarIkhAlI hai / ' / jinadatta sArthavAha una kauTumbika puruSoM se isa artha ko suna kara apane ghara calA gyaa| phira nahA-dhokara tathA mitrajanoM evaM jJAtijanoM Adi se parivRta hokara campA nagarI ke madhyabhAga meM hokara sAgaradatta ke ghara thA | taba sAgaradatta sArthavAha ne jinadatta sArthavAha ko AtA dekhA / vaha Asana se uTha khar3A huA / uTha kara usane jinadatta ko Asana grahaNa karane ke lie nimaMtrita kiyA / vizrAnta evaM vizvasta hue tathA sukhada Asana para AsIna hue jinadatta se pUchA -'kahie devAnupriya ! Apake Agamana kA kyA prayojana hai ?' taba jinadatta sArthavAha ne sAgaradatta se kahA- 'devAnupriya ! maiM ApakI putrI, bhadrA sArthavAhI kI AtmajA sukumAlikA kI sAgaradatta kI patnI ke rUpa meM ma~ganI karatA hU~ / devAnupriya ! agara Apa yaha yukta samajheM, pAtra samajheM, zlAghanIya samajheM aura yaha samajheM ki yaha saMyoga samAna hai, to sukumAlikA sAgaradatta ko dIjie / agara Apa yaha saMyoga iSTa samajhate haiM to devAnupriya ! sukumAlikA ke lie kyA zulka deM ?' uttara meM sAgaradatta ne jinadatta se isa prakAra kahA'devAnupriya ! sukumAlikA putrI hamArI ekalautI santati hai, hameM priya haiM / usakA nAma sunane se bhI hameM harSa hotA hai to dekhane kI to bAta hI kyA hai ? ataeva devAnupriya ! maiM kSaNa bhara ke lie bhI sukumAlikA kA viyoga nahIM cAhatA / devAnupriya ! yadi sAgara hamArA gRha-jAmAtA bana jAya to maiM sAgaradAraka ko sukumAlikA de dUM / ' tatpazcAt jinadatta sArthavAha, sAgaradatta sArthavAha ke isa prakAra kahane para apane ghara gayA / ghara jAkara sAgara nAmaka apane putra ko bulAyA aura usase kahA-'he putra ! sAgaradatta sArthavAha ne mujhase aisA kahA hai-'he devAnupriya ! sukumAlikA lar3akI merI priya haiM, ityAdi so yadi sAgara merA gRhajAmAtA bana jAya to maiM apanI lar3akI hU~ / ' jinadatta sArthavAha ke aisA kahane para sAgara putra mauna rahA / tatpazcAt eka bAra kisI samaya zubha tithi, karaNa nakSatra aura muhUrta meM jinadatta sArthavAha ne vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima taiyAra karavAyA / taiyAra karavA kara mitroM, nijajanoM, svajanoM, saMbandhiyoM tathA parijanoM ko AmaMtrita kiyA, yAvat jimAne ke pazcAt sammAnita kiyA / phira sAgara putra ko naharA-dhulA kara yAvat saba alaMkAroM se vibhUSita kiyA / puruSasahastravAhinI pAlakI para ArUr3ha kiyA, ArUr3ha karake mitroM evaM
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/16/162 193 jJAtijanoM Adi se parivRta hokara yAvat pUre ThATha ke sAtha apane ghara se nikalA | campAnagarIke madhya bhAga meM hokara jahA~ sAgaradatta ke ghara pahu~ca kara sAgara putra ko pAlakI se nIce utArA / phira use sAgaradatta sArthavAha ke samIpa le gayA / tatpazcAt sAgaradatta sArthavAha ne vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya bhojana taiyAra karavAyA / yAvat unakA sammAna karake sAgaraputra ko sukumAlikA putrI ke sAtha pATa para biThA kara cAMdI aura sone ke kalazoM se snAna karavAyA / homa karavAyA / homa ke bAda sAgara putra ko sukumAlikA putrI kA pANigrahaNa karavAyA / usa samaya sAgara putra ko sukumAlikA putra ke hAtha kA sparza aisA pratIta huA mAno koI talavAra ho athavA yAvat murmura Aga ho / inatA hI nahIM balki isase bhI adhika aniSTa hasta-sparza kA vaha anubhava karane lagA / kintu usa samaya vaha sAgara binA icchA ke vivaza hokara usa hastasparza kA anubhava karatA huA muhUrttamAtra baiThA rahA / sAgaradatta sArthavAha ne sAgaraputra ke mAtA-pitA ko tathA mitroM, jJAtijanoM, AtmIya janoM, svajanoM, sambandhiyoM tathA parijanoM ko vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana se tathA puSpa, vastra sammAnita karake vidA kiyA / sAgaraputra sukumAlikA ke sAtha jahA~ vAsagRha thA, vahA~ AyA / Akara suMkumAlikA ke sAtha zayyA para soyA / - [163] usa samaya sAgaraputra ne sukumAlikA ke isa prakAra ke aMgasparza ko aisA anubhava kiyA jaise koI talavAra ho, ityAdi / vaha atyanta hI amanojJa aMgasparza ko anubhava karatA rahA / sAgaraputra usa aMgasparza ko sahana na kara sakatA huA, vivaza hokara, muhUrtamAtravahA~ rahA / phira vaha sAgaraputra sukumAlikA dArikA ko sukhapUrvaka gAr3hI nIMda meM soI jAnakara usake pAsa se uTA aura jahA~ apanI zayyA thI, vahA~ Akara apanI zayyA para so gayA / tadanantara sukumAlikA putrI eka muhUrta meM jAga uThI / vaha pativratA thI aura pati meM anurAga vAlI thI, ataeva pati ko apane pArzva-pAsa meM na dekhatI huI zayyA se uThakara vahA~ gaI jahA~ usake pati kI zayyA thI / vahA~ pahu~ca kara vaha sAgara ke pAsa so gaI / tatpazcAt sAgaradAraka ne dUsarI bAra bhI sukumAlikA ke pUrvokta prakAra ke aMgasparza ko anubhava kiyA / yAvat vaha binA icchA ke vivaza hokara thor3I dera taka vahA~ rahA / phira sAgaradAraka sukumAlikA ko sukhapUrvaka soI jAna kara zayyA se uThA / apane vAsagRha ughAr3a kara vaha maraNa se athavA mArane vAle puruSa se chuTakArA pAye kAka pakSI kI taraha zIghratA ke sAtha jisa dizA se AyA thA usI dizA meM lauTa gayA / [164] sukumAlikA dArikA thor3I dera meM jAgI / vaha pativratA evaM patimeM anuraktA thI, ataH pati ko apane pAsa na dekhatI huI zayyA se uThI / usane sAgaradAraka kI saba tarapha mArgaNA karate karate zayanAgAra kA dvAra khulA dekhA to kahA 'sAgara to cala diyA !' usake mana kA saMkalpa mArA gayA, ataeva vaha hathelI para mukha rakhakara ArtadhyAna-cintA karane lagI / tatpazcAt bhadrA sArthavAhI ne kala prabhAta hone para dAsaceTI ko bulAyA aura usase kahA'devAnupriya ! tU jA aura vara-vadhU ke lie mukha-zodhanikA le jA / ' tatpazcAt usa dAsaceTI ne bhadrA sArthavAhI ke isa prakAra kahane para isa artha ko aMgIkAra kiyA / usane mukhazodhanikA grahaNa karake jahA~ vAsagRha thA, vahA~ pahu~cI / sukumAlikA dArikA ko cintA karatI dekha kara pUchA-'devAnupriya ! tuma bhanamanoratha horaka cintA kyoM kara rahI ho ?' 5|13||
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 AgamasUtra-hindI anuvAda dAsI kA prazna suna kara sukumAlikA dArikA ne dAsaceTI se isa prakAra kahA-'he devAnupriye ! sAgaradAraka mujhe sukha se soyA jAna kara mere pAsa se uThA aura vAsagRha kA dvAra ughAr3a kara yAvat vApisa calA gayA / tadanantara maiM thor3I dera bAda uThI yAvat dvArA ughAr3A dekhA to maiMne socA-'sAgara calA gayA / ' isI kAraNa bhagnamanoratha hokara maiM cintA kara rahI hU~ / ' dAsaceTI sukumAlikA dArikA ke isa artha ko sanakara vahA~ gaI jahA~ sAgaradatta thA / vahA~ jAkara usane sAgaradatta sArthavAha se yaha vRttAnta nivedana kiyA / dAsaceTI se yaha vRttAnta suna-samajha kara sAgaradatta kupita hokara jahA~ jinadatta sArthavAha kA ghara thA, vahA~ pahu~cA / usane jinadatta sArthavAha se isa prakAra kahA-'devAnupriya ! kyA yaha yogya hai ? -ucita hai ? yaha kula ke anurUpa aura kula ke sadaza hai ki sAgaradAraka sukumAlikA dArikA ko, jisakA koI doSa nahIM dekhA gayA aura jo pativratA hai, chor3akara yahA~ A gayA hai ?' yaha kaha kara bahuta-sI kheda yukta kriyAe~ karake tathA rudana kI ceSTAe~ karake usane ulahanA diyA / taba jinadatta, sAgaradatta ke isa artha ko sunakara jahA~ sAgaradAraka thA, vahA~ Akara sAgaradAraka se bolA-'he putra ! tumane burA kiyA jo sAgaradatta ke ghara se yahA~ ekadama cale aaye| ataeva he putra ! jo huA so huA, aba tuma sAgaradatta ke ghara cale jAo / ' taba sAgara putra ne jinadatta se isa prakAra kahA-'he tAta ! mujhe parvata se giranA svIkAra hai, vRkSa se giranA svIkAra hai, marupradeza meM par3anA svIkAra hai, jala meM DUba jAnA, Aga meM praveza karanA, viSabhakSaNa karanA, apane zarIra ko zmazAna meM yA jaMgala meM chor3a denA ki jisase jAnavara yA preta khA jAe~, gRdhra-pRSTha maraNa, isI prakAra dIkSA le lenA yA paradeza meM calA jAnA svIkAra hai, parantu maiM nizcaya hI sAgaradatta ke ghara nahIM jAU~gA / ' usa samaya sAgaradatta sArthavAha ne dIvAra ke pIche se sAgara putra ke isa artha ko suna liyA / vaha aisA lajjita huA ki dharatI phaTa jAya to maiM usameM samA jAU~ / vaha jinadatta ke ghara se bAhara nikala AyA / apane ghara AyA / sukumAlikA putrI ko bulAyA aura use apanI goda meM biThalAyA / phira use isa prakAra kahA-'he putrI ! sAgaradAraka ne tujhe tyAga diyA to kyA ho gayA ? aba tujhe maiM aise puruSa ko dUMgA, jise tU iSTa, kAnta, priya aura manojJa hogI / ' isa prakAra kahakara sukumAlikA putrI ko iSTa vANI dvArA AzvAsana dekara use vidA kiyA / tatpazcAt sAgaradatta sArthavAha kisI samaya Upara bhavana kI chata para sukhapUrvaka baiThA huA bAra-bAra rAjamArga ko dekha rahA thA / usa samaya sAgaradatta ne eka atyanta dIna bhikhArI puruSa ko dekhA / vaha sA~dhe hue Tukar3oM kA vastra pahane thA / usake sAtha meM sikore kA Tukar3A aura pAnI ke ghar3e kA Tukar3A thA / usake bAla bikhare hue astavyasta the / hajAroM makkhiyA~ usake mArga kA anusaraNa kara rahI thIM / tatpazcAt sAgaradatta ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA-'devAnupriyo ! tuma jAo aura usa dramaka puruSa ko vipula azana, pAna, khAdya aura svAdha kA lobha dekara ghara ke bhItara lAo / sikore aura ghar3e ke Tukar3e ko eka tarapha phaiMka do / AlaMkArika karma karAo / phira snAna karavAkara, balikarma karavA kara, yAvat sarva alaMkAroM se vibhUSita karo / phira manojJa azana, pAna, khAdya aura svAdya bhojana jimAo / bhojana jimAkara mere nikaTa le AnA / ' taba una kauTumbika puruSoM ne sAgaradatta kI AjJA aMgIkAra kI / ve usa bhikhArI puruSa ke
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/16/164 195 pAsa gaye / jAkara usa bhikhArI ko azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana kA pralobhana dekara use apane ghara meM le Ae / lAkara usake sikore ke Tukar3e ko tathA ghar3e ke ThIkare ko eka tarapha DAla diyA / sikore kA Tukar3A aura ghar3e kA Tukar3A eka jagaha DAla dene para vaha bhikhArI jora-jora se AvAja karake rone-cillAne lagA / tatpazcAt sAgaradatta ne usa bhikhArI puruSa ke U~ce svara se cillAne kA zabda sunakara aura samajhakara koTumbika puruSoM ko kahA- 'devAnupriyo ! yaha bhikhArI puruSa kyoM jora-jora se cillA rahA hai ?' taba kauTumbika puruSoM ne kahA - 'svAmin ! usa sikore ke Tukar3e aura ghaTa ke ThIkare ko eka ora DAla dene ke kAraNa / taba sAgaradatta sArthavAha ne una kauTumbika puruSoM se kahA - 'devAnupriyo ! tuma usa bhikhArI ke usa sikore aura ghar3e ke khaMDa ko eka aura mata DAlo, usake pAsa rakha do, jisase use pratIti ho / ' yaha sunakara unhoMne ve Tukar3e usake pAsa rakha die / tatpazcAt una kauTumbika puruSoM ne usa bhikhArI kA alaMkArakarma karAyA / phir3a zatapAka aura sahastrapAka tela se abhyaMgana kiyA / suvAsita gaMdhadravya se usake zarIra kA ubaTana kiyA / phira uSNodaka, gaMdhodaka aura zItodaka se snAna karAyA / bArIka aura sukomala gaMdhakASAya vastra se zarIra pauMchA / phira haMsa lakSaNa vastra pahanAyA / sarva alaMkAroM se vibhUSita kiyA / vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana karAyA / bhojana ke bAda use sAgaradatta ke samIpa le gae / tatpazcAt sAgaradatta ne sukumAlikA dArikA ko snAna karAkara yAvat samasta alaMkAroM se alaMkRta karake, usa bhikhArI puruSa se isa prakAra kahA - 'he devAnupriya ! yaha merI putrI mujhe iSTa hai / ise maiM tumhArI bhAryA ke rUpa meM detA hU~ / tuma isa kalyANakAriNI ke lie kalyANakArI honA / ' usa dramaka puruSa ne sAgaradatta kI yaha bAta svIkAra kara lI / sukumAlikA dArikA ke sAtha vAsagRha meM praviSTa huA aura sukumAlikA dArikA ke sAtha eka zayyA meM soyA / usa samaya usa dramaka puruSa ne sukumAlikA ke aMgasparza ko usI prakAra anubhava kiyA / yAvat vaha zayyA se uThakara zayanAgAra se bAhara nikalA / apanA vahI sikore kA Tukar3A aura ghar3e kA Tukar3A le karake jidhara se AyA thA, udhara hI aisA calA gayA mAno kisI kasAIkhAne se mukta huA ho yA marane vAle puruSa se chuTakArA pAkara kAka bhAgA ho 'vaha dramaka puruSa cala diyA / ' yaha socakara sukumAlikA bhagnamanoratha hokara yAvat cintA karane lagI / [165] tatpazcAt bhadrA sArthavAhI ne dUsare dina prabhAta hone para dAsaceTI ko bulAyA / pUrvavat kahA-taba sAgaradatta usI prakAra saMbhrAnta hokara vAsagRha meM AyA / sukumAlikA ko goda meM biThAkara kahane lagA- 'he putrI ! tU pUrvajanma meM kiye hiMsA Adi duSkRtyoM dvArA upArjita pApakarmoM kA phala bhoga rahI hai / ataeva beTI ! bhagnamanoratha hokara yAvat cintA mata kara / he putrI ! merI bhojanazAlA meM taiyAra hue vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya AhAra ko ( poTTilA kI taraha) yAvat zramaNoM Adi ko detI huI raha / taba sukumAlikA dArikA ne yaha bAta svIkAra kI / svIkAra karake bhojanazAlA meM vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya AhAra tI - dilAtI huI rahane lagI / usa kAla aura usa samaya meM gopAlikA nAmaka bahuzruta AryA, jaise tetaliputra nAmaka adhyayana meM suvratA sAdhvI ke viSaya meM kahA hai, usI prakAra padhArI / unake saMghAr3e ne yAvat sukumAlikA ke ghara meM praveza kiyA / sukumAlikA ne yAvat AhAra
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 AgamasUtra-hindI anuvAda vaharA kara isa prakAra kahA-'he AryAo ! maiM sAgara ke lie aniSTa hU~ yAvat amanojJa hU~ / jisa-jisa ko bhI maiM dI gaI, usI-usI ko aniSTa yAvat amanojJa huI hU~ / AryAo ! Apa bahuta jJAnavAlI ho / isa prakAra poTTilA ne jo kahA thA, vaha saba jAnanA / Apane koI maMtrataMtra Adi prApta kiyA hai, jisase maiM sAgaradAraka ko iSTa kAnta yAvat priya ho jAU~ ? AryAoM ne usI prakAra-suvratA kI AryAoM ke samAna-uttara diyA / taba vaha zrAvikA ho gaI / usane dIkSA aMgIkAra karane kA vicAra kiyA aura usI prakAra sAgaradatta sArthavAha se dIkSA kI AjJA lI / yAvat vaha gopAlikA AryA ke nikaTa dIkSita huI / tatpazcAt vaha sukumAlikA AryA ho gaI / IryAsamiti se sampanna yAvat brahmacAriNI huI aura bahuta-se upavAsa, belA, telA Adi kI tapasyA karatI huI vicarane lagI / tatpazcAt sukumAlikA AryA kisI samaya, eka bAra gopAlikA AryA ke pAsa gaI / jAkara unheM vandana kiyA, namaskAra kiyA / isa prakAra kahA-'he AryA ! maiM ApakI AjJA pAkara caMpA nagarI se bAhara, subhUmibhAga udyAna se na bahuta dUra aura na bahuta samIpa ke bhAga meM bele-bele kA nirantara tapa karake, sUrya ke sammukha AtApanA letI huI vicaranA cAhatI huuN| taba una gopAlikA AryA ne sukumAlikA AryA se isa prakAra kahA-'he Arye ! hama nirgrantha zramaNiyA~ haiM, IryAsamiti vAlI yAvat gupta brahmacAriNI haiM / ataeva hamako gAMva yAvat sanniveza se bAhara jAkara bele-bele kI tapasyA karake, yAvata vicaranA nahIM kalpatA / kintu vAr3a se ghire hue upAzraya ke andara hI, saMghATI se zarIra ko AcchAdita karake yA sAdhviyoM ke parivAra ke sAtha rahakara tathA pRthvI para donoM padatala samAna rakha kara AtApanA lenA kalpatA hai / ' taba sukumAlikA ko gopAlikA AryA kI isa bAta para zraddhA nahIM huI, pratIti nahIM huI, ruci nahIM huI / vaha subhUmibhAga udyAna se kucha samIpa meM nirantara bele-bele kA tapa karatI huI yAvat AtApanA letI huI vicarane lagI / [166] campA nagarI meM lalitA eka goSThI nivAsa karatI thI / rAjA ne use icchAnusAra vicaraNa karane kI chUTa de rakkhI thI / vaha TolI mAtA-pitA Adi svajanoM kI paravAha nahIM karatI thI / vezyA kA ghara hI usakA ghara thA / vaha nAnA prakAra kA avinaya karane meM uddhata thI, vaha dhanADhya logoM kI TolI thI aura yAvat kisI se dabatI nahIM thI / usa campA nagarI meM devadattA nAma kI gaNikA rahatI thI / vaha sukumAla thI / aMDaka adhyayana anusAra samajha lenA / eka bAra usa lalitA goSThI ke pA~ca goSThika puruSa devadattA gaNikA ke sAtha, subhUmibhAga udyAna kI lakSmI kA anubhava kara rahe the / unameM se eka goSThika puruSa ne devadattA gaNikA ko apanI goda meM biThAyA, eka ne pIche se chatra dhAraNa kiyA, eka ne usake mastaka para puSpoM kA zekhara racA, eka usake paira raMgane lagA, aura eka usa para cAmara Dhone lagA / / usa sukumAlikA AryA ne devadattA gaNikA ko pA~ca goSThika puruSoM ke sAtha uccakoTi ke manuSya saMbandhI kAmabhoga bhogate dekhA / use isa prakAra kA saMkalpa utpanna haA-'ahA ! yaha strI pUrva meM AcaraNa kiye hue zubha karmoM kA phala anubhava kara rahI hai / so yadi acchI taraha se AcaraNa kiye gaye isa tapa, niyama aura brahmacarya kA kucha bhI kalyANakArI phala-vizeSa ho, to maiM bhI AgAmI bhava meM isI prakAra ke manuSya sambandhI kAmabhogoM ko bhogatI huI vicruuN| usane isa prakAra nidAna kiyA / nidAna karake AtApanAbhUmi se vApisa lauTI /
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA - 1/-/16/167 197 [167] tatpazcAt vaha sukumAlikA AryA zarIrabakuza ho gaI, arthAt zarIra ko sAphasutharA - suzobhana rakhane meM Asakta ho gaI / vaha bAra-bAra hAtha dhotI, paira dhotI, mastaka dhotI, mu~ha dhotI, stanAntara dhotI, bagaleM dhotI tathA gupta aMga dhotI / jisa sthAna para khar3I hotI yA kAyotsarga karatI, sotI, svAdhyAya karatI, vahA~ bhI pahale hI jamIna para jala chir3akatI thI aura phira khar3I hotI, kAyotsarga karatI, sotI yA svAdhyAya karatI thI / taba una gopAlikA AryA ne sukumAlikA AryA se kahA- hama nirgrantha sAdhviyA~ haiM, IryAsamiti se sampanna yAvat brahmacAriNI haiM / hameM zarIrabakuza honA nahIM kalpatA, kintu he Arye! tuma zarIravakuza ho gaI ho, bAra-bAra hAtha dhotI ho, yAvat phira svAdhyAya Adi karatI ho / ataeva tuma bakuzacAritra rUpa sthAna kI AlocanA karo yAvat prAyazcita aMgIkAra karo / ' taba sukumAlikA AryA ne gopAlikA AryA ke isa artha kA Adara nahIM kiyA, use aMgIkAra nahIM kiyA / varan anAdara karatI huI aura asvIkAra karatI huI usI prakAra rahane lgii| tatpazcAt dUsarI AryAe~ sukumAlikA AryA kI bAra-bAra avahelanA karane lagIM, yAvat anAdara karane lagIM aura bAra-bAra isa anAcAra ke lie use rokane lagI / nirgrantha zramaNiyoM dvArA avahelanA kI gaI aura rokI gaI usa sukumAlikA ke mana meM isa prakAra kA vicAra yAvas manogata saMkalpa utpanna huA - 'jaba maiM gRhasthavAsa meM vasatI thI, taba maiM svAdhIna thI / maiM maMDita hokara dIkSita huI taba maiM parAdhIna ho gaI / pahale ye zramaNiyA~ merA Adara karatI thIM kintu aba Adara nahIM karatI haiM / ataeva kala prabhAta hone para gopAlikA ke pAsa se nikalakara, alaga upAzraya meM jA karake rahanA mere lie zreyaskara hogA,' usane aisA vicAra karake dUsare dina prabhAta hone para gopAlikA AryA ke pAsa se nikalakara alaga upAzraya meM jAkara rahane lagI / tatpazcAt koI manA karane vAlA na hone se evaM rokane vAlA na hone se sukumAlikA svacchaMdabuddhi hokara bAra-bAra hAtha dhone lagI yAvat jala chir3akakara kAyotsarga Adi karane lagI / vaha pArzvastha ho gaI / pArzvastha kI taraha vihAra karane - rahane lagI / vaha avasanna ho gaI aura Alasyamaya vihAra vAlI ho gaI / kuzIlA kuzIloM ke samAna vyavahAra karane vAlI ho gaI / saMsaktA aura saMsakta-vihAriNI ho gaI / isa prakAra usane bahuta varSoM taka sAdhvI - paryAya kA pAlana kiyA / anta meM ardha mAsa kI saMlekhanA karake, apane anucita AcaraNa kI AlocanA aura pratikramaNa kiye binA hI kAla mAsa meM kAla karake, IzAna kalpa meM, kisI vimAna meM devagaNikA ke rUpa meM utpanna huI / vahA~ sukumAlikA devI kI bhI nau palyopama kI sthiti huI / [168] usa kAla aura usa samaya meM isI jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM, bharatakSetra meM pAMcAla deza meM kAmpilyapura nAmaka nagara thA / (varNana ) vahA~ drupada rAjA thA / ( varNana ) drupada rAjA kI culanI nAmaka paTarAnI thI aura dhRSTadyumna nAmaka kumAra yuvarAja thA / sukumAlikA devI usa devaloka se Ayu bhava aura sthiti ko samApta karake yAvat devIzarIra kA tyAga karake isI jambUdvIpa meM, bhAratavarSa meM, paMcAla janapada meM, kAmpilyapura nagara meM drupada rAjA kI culanI rAnI kI kUMkha meM lar3akI ke rUpa meM utpanna huI / tatpazcAt culanI devI ne nau mAsa pUrNa hone para yAvat putrI ko janma diyA / tatpazcAt bAraha dina vyatIta ho jAne para usa bAlikA kA aisA nAma rakkhA gayA
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 AgamasUtra-hindI anuvAda 'kyoMki yaha bAlikA drupadI rAjA kI putrI hai aura culanI rAnI kI AtmajA hai, ataH hamArI isa bAlikA kA nAma 'draupadI' ho / taba usakA guNaniSpanna nAma 'draupadI' rakkhA / tatpazcAta pA~ca dhAyoM dvArA grahaNa kI huI vaha draupadI dArikA parvata kI guphA meM sthita vAyu Adi ke vyAghAta se rahita campakalatA ke samAna sukhapUrvaka bar3hane lagI / vaha zreSTha rAjakanyA bAlyAvasthA se mukta hokara yAvat utkRSTa zarIra vAlI bhI ho gaI / rAjavarakanyA draupadI ko eka bAra antaHpura kI rAniyoM ne snAna karAyA yAvat sarva alaMkAroM se vibhUSita kiyA / phira drupada rAjA ke caraNoM kI vandanA karane ke lie usake pAsa bhejA / taba zreSTha rAjakumArI draupadI drupada rAjA ke pAsa gaI / usane drupada rAjA ke caraNoM kA sparza kiyA / tatpazcAt drupada rAjA ne draupadI dArikA ko apanI goda meM biThAyA / phira rAjavarakanyA draupadI ke rUpa, yauvana aura lAvaNya ko dekhakara use vismaya huA / usane rAjavarakanyA draupadI se kahA-'he putrI ! maiM svayaM kisI rAjA athavA yuvarAja kI bhAryA ke rUpa meM tujhe dUMgA to kauna jAne vahA~ tU sukhI ho yA duHkhI ? mujhe jindagI bhara hRdaya meM dAha hogaa| ataeva he putrI ! maiM Aja se terA svayaMvara racatA hU~ / ataeva tU apanI icchA se jisa kisI rAjA yA yuvarAja kA varaNa karegI, vahI terA bhartAra hogA / ' isa prakAra kahakara iSTa, priya aura manojJa vANI se draupadI ko AzvAsana diyA / AzvAsana dekara vidA kara diyA / [169]tatpazcAt drupada rAjA ne dUta bulavA kara usase kahA-devAnupriya ! tuma dvAravatI nagarI jAo / vahA~ tuma kRSNa vAsudeva ko, samudravijaya Adi dasa dasAroM ko, baladeva Adi pA~ca mahAvIroM ko, ugrasena Adi solaha hajAra rAjAoM ko, pradyumna Adi sAr3he tIna koTi kumAroM ko, zAmba Adi sATha hajAra durdAntoM ko, vIrasena Adi ikkIsa hajAra vIra puruSoM ko, mahAsena Adi chappana hajAra balavAna varga ko tathA anya bahuta-se rAjAoM, yuvarAjoM, talavara, mAGavika, kauTumbika, ibhya, zreSThI, senApati aura sArthavAha prabhRti ko donoM hAtha jor3akara, dasoM nakha milA kara mastaka para Avartana karake, aMjali karake aura 'jaya-vijaya' zabda kaha kara badhAnA- / abhinandana karake isa prakAra kahanA-'he devAnupriyo ! kAmpilyapura nagara meM drupada rAjA kI putrI, culanI devI kI AtmajA aura rAjakumAra dhRSTadyumna kI bhaginI zreSTha rAjakumArI draupadI kA svayaMvara hone vAlA hai / ataeva he devAnupriyo ! Apa saba drupada rAjA para anugraha karate hue, vilamba kiye binA kAMpilyapura nagara meM padhAranA / ' tatpazcAt dUta ne donoM hAtha jor3akara yAvat mastaka para aMjali karake drupada rAjA kA yaha artha vinaya ke sAtha svIkAra kiyA / apane ghara Akara kauTumbika puruSoM ko bulA kara kahA-'devAnupriyo ! zIghra hI cAra ghaMTAoM vAlA azvastha jIta kara upasthita karo / ' kauTumbika puruSoM ne yAvat stha upasthita kiyA / tatpazcAt snAna kiye hue aura alaMkAroM se vibhUSita zarIra vAle usa dUta ke cAra ghaMTAoM vAle azvaratha para ArohaNa kiyA / ArohaNa karake taiyAra hue astra-zastradhArI bahuta-se puruSoM ke sAtha kAMpilyapura nagara ke madhya bhAga se hokara niklaa| paMcAla deza ke madhya bhAga meM hokara deza kI sImA para AyA / phira surASTra janapada ke bIca meM hokara jidhara dvAravatI nagarI thI, udhara calA / dvAravatI nagarI ke madhya meM praveza karake jahA~ kRSNa vAsudeva kI bAharI sabhI thI, vahA~ AyA / cAra ghaMTAoM vAle azvastha ko rokA / phira manuSyoM ke samUha se parivRta hokara paidala calatA huA kRSNa vAsudeva ke pAsa pahu~cA / kRSNa
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/16/169 199 vAsudeva ko, samudravijaya Adi dasa dasAroM ko yAvat mahAsena Adi chappana hajAra balavAn varga ko donoM hAtha jor3akara drupada rAjA ke kathanAnusAra abhinandana karake yAvat svayaMvara meM padhArane kA nimaMtraNa diyA / / tatpazcAt kRSNa vAsudeva usa dUta se yaha vRttAnta sunakara aura samajhakara prasanna hue, yAvat ve harSita evaM santuSTa hue / unhoMne usa dUta kA satkAra kiyA, sammAna kiyA / pazcAt use vidA kiyA / tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne kauTumbikaM puruSa ko bulAyA / usase kahA'devAnupriya ! jAo aura sudharmA sabhA meM rakhI huI sAmudAnika bherI bajAo / ' taba usa kauTumbika puruSa ne donoM hAtha jor3akara mastaka para aMjali karake kRSNa vAsudeva ke isa artha ko aMgIkAra kiyA / jahA~ sudharmA sabhA meM sAmudAnika bherI thI, vahA~ Akara jora-jora ke zabda se use tAr3ana kiyA / tatpazcAt usa sAmudAnika bherI ke tAr3ana karane para samudravijaya Adi dasa dasAra yAvat mahAsena Adi chappana hajAra balavAn nahA-dhokara yAvat vibhUSita hokara apaneapane vaibhava ke anusAra Rddhi evaM satkAra ke anusAra koI-koI yAvat koI-koI paidala cala kara jahA~ kRSNa vAsudeva the, vahA~ pahu~ce / donoM hAtha jor3akara saba ne kRSNa vAsudeva kA jayavijaya ke zabdoM se abhinandana kiyA / tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara isa prakAra kahA-he devAnupriyo ! zIghra hI paTTAbhiSeka kiye hue hastIratna ko taiyAra karo tathA ghor3oM hAthiyoM yAvat yaha AjJA suna kara kauTumbika puruSoM ne tadanusAra kArya karake AjJA vApisa sauMpI / tatpazcAt kRSNa vAsudeva majjanagRha meM gaye / motiyoM ke gucchoM se manohara-yAvat aMjanagiri ke zikhara ke samAna gajapati para ve narapati ArUr3ha hue / tatpazcAt kRSNa vAsudeva samudravijaya Adi dasa dasAroM ke sAtha yAvat anaMgasenA Adi kaI hajAra gaNikAoM ke sAtha parivRta hokara, pUre ThATha ke sAtha yAvat vAdyoM kI dhvani ke sAtha dvAravatI nagarI ke madhya meM hokara nikale / surASTra janapada ke madhya meM hokara deza kI sImA para pahu~ce / paMcAla janapada ke madhya meM hokara jisa ora kAMpilyapura nagara thA, usI ora jAne ke lie udyata hue / _ [170] tatpazcAt drupada rAjA ne dUsare dUta ko bulAkara usase kahA-'devAnupriya ! tuma hastinApura nagara jAo / vahA~ tuma putroM sahita pANDu rAjA ko unake putra yudhiSThira, bhIma, arjuna, nakula aura sahadeva ko, sau bhAiyoM sameta duryodhana ko, gAMgeya, vidura, droNa, jayadratha, zakuni, karNa aura azvatthAmA ko donoM hAtha jor3akara yAvat mastaka para aMjali karake usI prakAra kahanA, yAvat-samaya para svayaMvara meM padhArie / tatpazcAt dUta ne hastinApura jAkara prathama dUta ke samAna zrIkRSNa ko kahA thA / taba jaisA kRSNa vAsudeva ne kiyA, vaisA hI pANDu rAjA ne kiyA / vizeSatA yaha hai ki hastinApura meM bherI nahIM thI / yAvat kAMpilyapura nagara kI ora gamana karane ko udyata hue / isI krama se tIsare dUta ko campA nagarI bhejA aura usase kahAtuma vahA~ jAkara aMgarAja kRSNa ko, sellaka rAjA ko aura naMdirAja ko donoM hAtha jor3akara yAvat kahanA ki svayaMvara meM padhArie / cauthA dUta zuktimatI nagarI bhejA aura use Adeza diyA tuma damaghoSa ke putra aura pA~ca sau bhAiyoM se parivRta zizupAla rAjA ko hAtha jor3akara usI prakAra kahanA, yAvat svayaMvara meM padhArie / pA~cavA~ dUta hastIzIrSa nagara bhejA aura kahA-tuma damadaMta rAjA ko hAtha jor3akara usI
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 AgamasUtra-hindI anuvAda prakAra kahanA yAvat svayaMvara meM padhArie / chaThA dUta mathurA nagarI bhejA / usase kahA-tuma dhara nAmaka rAjA ko hAtha jor3akara yAvat kahanA svayaMvara meM padhAriye / sAtavA~ dUta rAjagRha nagara bhejA / usase kahA-tuma jarAsindhu ke putra sahadeva rAjA ko hAtha jor3akara usI prakAra kahanA yAvat svayaMvara meM padhAriye / AThavA~ dUta kauNDinya nagara bhejA / usase kahA-tuma bhISmaka ke putra rukmI rAjA ko hAtha jor3akara usI prakAra kahanA, yAvat svayaMvara meM padhAro / nauvA~ dUta virATanagara bhejA / usase kahA-tuma sau bhAiyoM sahita kIcaka rAjA ko hAtha jor3akara usI prakAra kahanA, yAvat svayaMvara meM padhAro / dasavA~ dUta zeSa grAma, Akara, nagara Adi meM bhejA / usase kahA-tuma vahA~ ke aneka sahastra rAjAoM ko usI prakAra kahanA, yAvat svayaMvara meM padhAro / tatpazcAt vaha dUta usI prakAra nikalA aura jahA~ grAma, AkAra, nagara Adi the vahA~ jAkara saba rAjAoM ko usI prakAra kahA-yAvat svayaMvara meM padhAro / tatpazcAt aneka hajAra rAjAoM ne usa dUta se yaha artha-saMdeza sunakara aura samajhakara hRSTa-tuSTa hokara usa dUta kA satkAra-sammAna karake use vidA kiyA / tatpazcAt AmaMtrita kie hue vAsudeva Adi bahusaMkhyaka hajAroM rAjAoM meM se pratyeka ne snAna kiyA / ve kavaca dhAraNa karake taiyAra hue aura sajAe hue zreSTha hAthI ke skaMdha para ArUr3ha hue / phira ghor3oM, hAthiyoM, rathoM aura bar3e-bar3e bhaToM ke samUha ke samUha rUpa caturaMgiNI senA ke sAtha apane-apane nagaroM se nikale / paMcAla janapada kI ora gamana karane ke lie udyata hue / usa samaya drupada rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara unase kahA-'devAnupriyo! tuma jAo aura kAMpilyapura nagara ke bAhara gaMgA nadI se na adhika dUra aura na adhika samIpa meM, eka vizAla svayaMvara-maMDapa banAo, jo aneka saikar3oM staMbhoM se banA ho aura jisameM lIlA karatI huI putaliyA~ banI hoM / jo prasannatAjanaka, sundara, darzanIya evaM atIva ramaNIka ho / ' una kauTumbika puruSoM ne maMDapa taiyAra karake AjJA vApisa sauMpI / tatpazcAt drupada rAjA ne phira kauTumbika puruSoM ko bulAyA / bulAkara unase kahA'devAnupriyo ! zIghra hI vAsudeva vagairaha bahusaMkhyaka sahasroM rAjAoM ke lie AvAsa taiyAra kro|' unhoMne AvAsa taiyAra karake AjJA vApisa lauTAI / tatpazcAt drupada rAjA vAsudeva prabhRti bahuta se rAjAoM kA Agamana jAnakara, pratyeka rAjA kA svAgata karane ke lie hAthI ke skaMdha para ArUr3ha hokara yAvat subhaToM ke parivAra se parivRta hokara ardhya aura pAdya lekara, sampUrNa vRddhi ke sAtha kAMpilyapura se bAhara nikalA / jidhara vAsudeva Adi bahusaMkhyaka hajAroM rAjA the, udhara gayA / una vAsudeva prabhRti kA ardhya aura pAdya se satkAra-sammAna kiyA / una vAsudeva Adi ko alaga-alaga AvAsa pradAna kie / tatpazcAt ve vAsudeva prabhRti nRpati apane-apane AvAsoM meM pahu~ce / hAthiyoM ke skaMdha se nIce utare / sabane apane-apane par3Ava DAle aura AvAsoM meM praviSTa hue / apane-apane AvAsoM meM AsanoM para baiThe aura zayyAoM para soye / bahuta-se gaMdharvo se gAne karAne lage aura naTa nATaka karane lage / tatpazcAt drupada rAjA ne kAmpilyapura nagara meM praveza kiyA / vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana taiyAra karavAyA / phira kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA-'devAnupriyo ! tuma jAo aura vaha vipula azana, pAna, khAdima, svAdima, surA, madya, mAMsa, sIdhu aura prasannA tathA pracura puSpa, vastra, gaMdha, mAlAe~ evaM alaMkAra vAsudeva Adi hajAroM
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/16/170 201 rAjAoM ke AvAsoM meM le jAo / ' yaha sunakara ve, saba vastue~ le gaye / taba vAsudeva Adi rAjA usa vipula azana, pAna, khAdima, svAdima yAvat prasannA kA punaH punaH AsvAdana karate hae kcirane lage / bhojana karane ke pazcAt Acamana karake yAvat sukhada AsanoM para AsIna hokara bahuta-se gaMdhoM se saMgIta karAte hue vicarane lage / tatpazcAt drupada rAjA ne pUrvAparAla kAla ke samaya kauTumbika puruSoM ko bulAkara isa prakAra kahA-'devAnupriyo ! tuma jAo aura kAMpilyapura nagara ke zrRMgATaka Adi mArgoM meM tathA vAsudeva Adi hajAroM rAjAoM ke AvAsoM meM, hAthI ke skaMdha para ArUr3ha hokara bulaMda AvAja se yAvat bAra-bAra udghoSaNA karate hue isa prakAra kaho-'devAnupriyo ! kala prabhAta kAla meM drupada rAjA kI putrI, culanI devI kI AtmajA aura dhRSTadyumna kI bhaginI draupadI rAjavarakanyA kA svayaMvara hogA / ataeva he devAnupriyo / Apa saba drupada rAjA para anugraha karate hue, snAna karake yAvat vibhUSita hokara, hAthI ke skaMdha para ArUr3ha hokara, koraMTa vRkSa kI puSpamAlA sahita chatra ko dhAraNa karake, uttama zveta cAmaroM se bijAte hue, ghor3oM, hAthiyoM, sthoM tathA bar3e-baDe subhaToM ke samUha se yukta caturaMgiNI senA se parikhata hokara jahA~ svayaMvara maMDapa hai, vahA~ phNceN| alaga-alaga apane nAmAMkita AsanoM para baiThe aura rAjavarakanyA draupadI kI pratIkSA kareM / ' isa prakAra kI ghoSaNA karo aura merI AjJA vApisa karo / ' taba ve kauTumbika puruSa isa prakAra ghoSaNA karake yAvat rAjA drupada kI AjJA vApisa karate haiM / tatpazcAt drupada rAjA ne kauTumbika puruSoM ko punaH bulAkara kahA-'devAnupriyo ! tuma svayaMvara-maMDapa meM jAo aura usameM jala kA chir3akAva karo, use jhAr3o, lIpo aura zreSTha sugaMdhita dravyoM se sugaMdhita karo / pA~ca varNa ke phUloM ke samUha se vyApta karo / kRSNa agara, zreSTha kuMdurukka aura turuSka Adi kI dhUpa se gaMdha kI vartI jaisA kara do / use maMcoM aura unake Upara maMcoM se yukta karo / phira vAsudeva Adi hajAroM rAjAoM ke nAmoM se aMkita alaga-alaga Asana zveta vastra se AcchAdita karake taiyAra karo / yaha saba karake merI AjJA vApisa lauTAo / ' ve kauTumbika puruSa bhI saba kArya karake yAvat AjJA lauTAte haiM / tatpazcAt vAsudeva prabhRti aneka hajAra rAjA kala prabhAta hone para snAna karake yAvata vibhUSita hue / zreSTha hAthI ke skaMdha para ArUr3ha hue / unhoMne koraMTa vRkSa ke phUloM kI mAlA vAle chatra ko dhAraNa kiyA / una para cAmara Dhore jAne lage / azva, hAthI, bhaToM Adi se parivRta hokara sampUrNa kRddhi ke sAtha yAvat vAdyadhvani ke sAtha jidhara svayaMvaramaMDapa thA, udhara pahu~ce / maMDapa meM praviSTa hokara pRthak-pRthak apane-apane nAmoM se aMkita AsanoM para baiTha gaye rAjavarakanyA draupadI kI pratIkSA karane lage / drupada rAjA prabhAta meM snAna karake yAvat vibhUSita hokara, hAthI ke skaMdha para savAra hokara, koraMTa vRkSa ke phUloM kI mAlA vAle chatra ko dhAraNa karake, azvoM, gajoM, rathoM aura uttama yoddhAoM vAlI caturaMgiNI senA ke sAtha tathA anya bhaToM evaM rathoM se parivRta hokara kAMpilyapura se bAhara nikalA / jahA~ svayaMvaramaMDapa thA, vAsudeva Adi bahuta-se hajAroM rAjA the, vahA~ Akara vAsudeva vagairaha kA hAtha jor3akara abhinandana kiyA aura kRSNa vAsudeva para zreSTha zveta cAmara Dhorane lagA / / [171] udhara vaha rAjavarakanyA draupadI prabhAta kAla hone para snAnagRha kI ora gaI / vahA~ jAkara snAnagRha meM praviSTa hokara usane snAna kiyA yAvat zuddha aura sabhA meM praveza karane
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 AgamasUtra-hindI anuvAda yogya mAMgalika uttama vastra dhAraNa kiye / jina pratimAoM kA pUjana kiyA / pUjana karake antaHpura meM calI gii| [172] tatpazcAt antaHpura kI striyoM ne rAjavarakanyA draupadI ko saba alaMkAroM se vibhUSita kiyA / kisa prakAra ? pairoM meM zreSTha nUpura pahanAe, yAvat vaha dAsiyoM ke samUha se parivRta hokara antaHpura se bAhara nikalakara jahA~ bAhya upasthAnazAlA thI aura jahA~ cAra ghaMTAoM vAlA azvastha thA, vahA~ AI / Akara krIr3A karAne vAlI dhAya aura lekhikA dAsI ke sAtha usa cAra ghaMTA vAle ratha para ArUr3ha huI / usa samaya dhRSTadyumna-kumAra ne draupadI kA sArathya kiyA, rAjavarakanyA draupadI kAMpilyapura nagara ke madhya meM hokara jidhara svayaMvara-maMDapa thA, udhara pahu~cI / ratha rokA gayA aura vaha ratha se nIce utarI / krIr3A karAne vAlI dhAya aura lekhikA dAsI ke sAtha usane svayaMvaramaNDapa meM praveza kiyA / donoM hAtha jor3akara mastaka para aMjali karake vAsudeva prabhRti bahusaMkhyaka hajAroM rAjAoM ko praNAma kiyA / tatpazcAt rAjavarakanyA draupadI ne eka bar3A zrIdAmakANDa grahaNa kiyA / vaha kaisA thA? pATala, mallikA, campaka Adi yAvat saptaparNa Adi ke phUloM se gUMthA huA thA / atyanta gaMdha ko phailA rahA thA / atyanta sukhada sparza vAlA thA aura darzanIya thA / tatpazcAt usa krIr3A karAne vAlI yAvat sundara rUpa vAlI dhAya ne bAe~ hAtha meM cila-cilAtA huA darpaNa liyA / usa darpaNa meM jisa-jisa rAjA kA pratibimba par3atA thA, usa pratibimba dvArA dikhAI dene vAle zreSTha siMha ke samAna rAjA ko apane dAhine hAtha se draupadI ko dikhalAtI thI / vaha dhAya sphuTa vizada vizuddha ribhita megha kI garjanA ke samAna gaMbhIra aura madhura vacana bolatI huI, una saba rAjAoM ke mAtA-pitA ke vaMza, sattva sAmarthya gotra parAkrama kAnti nAnA prakAra ke jJAna mAhAtmya rUpa yauvana guNa lAvaNya kula aura zIla ko jAnane vAlI hone ke kAraNa unakA bakhAna karane lagI / ___ unameM se sarvaprathama vRSNiyoM meM pradhAna samudravijaya Adi dasa dasAroM ke, jo tInoM loko meM balavAn the, lAkhoM zatruoM kA mAna mardana karane vAle the, bhavya jIvanoM meM zreSTha zveta kamala ke samAna pradhAna the, teja se dedIpyamAna the, bala, vIrya, rUpa, yauvana, guNa aura lAvaNya kA kIrtana karane vAlI usa dhAya ne kIrtana kiyA aura phira ugrasena Adi yAdavoM kA varNana kiyA, tadanantara kahA-'ye yAdava saubhAgya aura rUpa se suzobhita haiM aura zreSTha puruSoM meM gaMdhahastI ke samAna haiM / inameM se koI tere hRdaya ko vallabha-priya ho to use varaNa kara / ' tatpazcAt rAjavarakanyA draupadI aneka sahastra zreSTha rAjAoM ke madhya meM hokara, unakA atikramaNa karatIkaratI, pUrvakRta nidAna se prerita hotI-hotI, jahA~ pA~ca pANDava the, vahA~ AI / usane una pA~coM pANDavoM ko, pa~caraMge kusumadAma-phUloM kI mAlA-zrIdAmakANDa-se cAroM tarapha se veSTita karake kahA-'maiMne ina pA~coM pANDavoM kA varaNa kiyA / ' tatpazcAt una vAsudeva prabhRti aneka sahastra rAjAoM ne U~ce-U~ce zabdoM se bAra-bAra udghoSaNA karate hue kahA-'aho ! rAjavarakanyA draupadI ne acchA varaNa kiyA !' isa prakAra kaha kara ve svayaMvaramaNDapa se bAhara nikale / apane-apane AvAso meM cale gaye / / tatpazcAt dhRSTadyumna kumAra ne pA~coM pANDavoM ko aura rAjavarakanyA draupadI ko cAra ghaMTAoM vAle azvaratha para ArUr3ha kiyA aura kAMpilyapura ke madhya meM hokara yAvat apane bhavana
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/16/172 meM praveza kiyA / drupadarAjA ne pA~coM pANDavoM ko tathA rAjavarakanyA draupadI ko paTTa para AsIna kiyA / cAMdI aura sone ke kalazoM se snAna karAyA / agnihoma karavAyA / phira pA~coM pANDavoM kA draupadI ke sAtha pANigrahaNa karAyA / tatpazcAt drupada rAjA ne rAjavarakanyA draupadI ko isa prakAra kA prItidAna diyA - ATha karor3a hiraNya Adi yAvat ATha preSaNakAriNI dAsa - ceTiyAM / inake atirikta anya bhI bahuta sA dhana - kanaka yAvat pradAna kiyA / tatpazcAt drupada rAjA ne una vAsudeva prabhRti rAjAoM ko vipula azana, pAna, khAdima tathA svAdima tathA puSpa, vastra, gaMdha, mAlA aura alaMkAra Adi se satkAra karake vidA kiyA / 203 [173] tatpazcAt pANDu rAjA ne una vAsudeva prabhRti aneka sahastra rAjAoM se hAtha jor3akara yAvat isa prakAra kahA- devAnupriyo ! hastinApura nagara meM pAMca pANDavoM aura draupadI kA kalyANakaraNa mahotsava hogA / ataeva devAnupriyo ! tuma saba mujha para anugraha karake yathAsamaya vilaMba kiye vinA padhAranA / tatpazcAt ve vAsudeva Adi nRpatigaNa alaga-alaga yAvat hastinApura kI ora gamana karane ke lie udyata hue / tatpazcAt pANDu rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara isa prakAra Adeza diyA- 'devAnupriyo ! tuma jAo aura hastinApura meM pA~ca pANDavoM ke lie pA~ca uttama prAsAda banavAo, ve prAsAda khUba U~ce hoM aura sAta bhUmi ke hoM ityAdi pUrvavat yAvat ve atyanta manohara hoM / taba kauTumbika puruSoM ne yaha Adeza aMgIkAra kiyA, yAvat usI prakAra ke prAsAda banavAye / ' taba pANDu rAjA pAMcoM pANDavoM aura draupadI devI ke sAtha azvasenA, gajasenA Adi se parivRta hokara kAMpilyapura nagara se nikala kara jahA~ hastinApura thA, vahA~ A pahu~cA / tatpazcAt pANDu rAjA ne una vAsudeva Adi rAjAoM kA Agamana jAna kara kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura unase kahA 'devAnupriyo ! tuma jAo aura hastinApura nagara ke bAhara vAsudeva Adi bahuta hajAra rAjAoM ke lie AvAsa taiyAra karAo jo aneka saikar3oM staMbhoM Adi se yukta hoM ityAdi pUrvavat / ' kauTumbika puruSa usI prakAra AjJA kA pAlana karake yAvat AjJA vApisa karate haiM / tatpazcAt ve vAsudeva vagairaha hajAroM rAjA hastinApura nagara meM Aye / taba pANDu rAjA una vAsudeva Adi rAjAoM kA Agamana jAnakara harSita aura saMtuSTa huA / usane snAna kiyA, balikarma kiyA aura drupada rAjA ke samAna unake sAmane jAkara satkAra kiyA, yAvat unheM yathAyogya AvAsa pradAna kie / taba ve vAsudeva Adi hajAroM rAjA jahA~ apane-apane AvAsa the, vahA~ gaye aura usI prakAra yAvat vicarane lage / tatpazcAt pANDu rAjA ne hastinApura nagara meM praveza kiyA / kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura kahA - 'he devAnupriyo ! tuma vipula azana pAna khAdima aura svAdima taiyAra karAo / ' una kauTumbika puruSoM ne usI prakAra kiyA yAvat ve bhojana taiyAra karavA kara le gaye / taba una vAsudeva Adi bahuta-se rAjAoM ne snAna evaM kArya karake usa vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima kA AhAra kiyA aura usI prakAra vicarane lage / tatpazcAt pANDu rAjA ne pA~ca pANDavoM ko tathA draupadI ko pATa para biThAyA / zveta aura pIta kalazoM se unakA abhiSeka kiyA / phira kalyANakara utsava kiyaa| utsava karake una vAsudeva Adi bahuta hajAra rAjAoM kA vipula azana, pAnaM, khAdima aura svAdima se tathA puSpoM aura vastroM se satkAra kiyA, sammAna kiyA / yAvat unheM vidA kiyaa|
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 AgamasUtra-hindI anuvAda taba ve vAsudeva vagairaha bahuta se rAjA yAvat apane-apane rAjyoM evaM nagaroM ko lauTa gae / [174] tatpazcAt pA~ca pANDava draupadI devI ke sAtha antaHpura ke parivAra sahita ekaeka dina bArI-bArI ke anusAra udAra kAmabhoga bhogate hue yAvat rahane lage / pANDu rAjA eka bAra kisI samaya pA~ca pA~NDavoM, kuntI devI aura draupadI devI ke sAtha tathA antaHpura ke andara ke parivAra ke sAtha parivRta hokara zreSTha siMhAsana para AsIna the / idhara kacchulla nAmaka nArada vahA~ A pahu~ce / ve dekhane meM atyanta bhadra aura vinIta jAna par3ate the, parantu bhItara se kalahapriya hone ke kAraNa unakA hRdaya kaluSita thA / brahmacaryavrata ke dhAraka hone se ve madhyasthatA ko prApta the / Azrita janoM ko unakA darzana priya lagatA thA / unakA rUpa manohara thA / unhoMne ujjvala evaM sakala pahana rakhA thA / kAlA mRgacarma uttarAsaMga ke rUpa meM vakSasthala meM dhAraNa kiyA thA / hAtha meM daMDa aura kamaNDalu thA / jaTA rUpI mukuTa se unakA mastaka zobhAyamAna thA / unhoMne yajJopavIta evaM rudrAkSa kI mAlA ke AbharaNa, mUMja kI kaTimekhalA aura valkala vastra dhAraNa kie the / unake hAtha meM kacchapI nAma kI vINA thI / unheM saMgIta se prIti thI / AkAza meM gamana karane kI zakti hone se ve pRthvI para bahuta kama gamana karate the / saMcaraNI, AvaraNI, avataraNI, utpatanI, zleSaNI, saMkrAmaNI, abhiyoginI, prajJapti, gamanI aura staMbhinI Adi bahuta-sI vidyAdharoM saMbandhI vidyAoM meM pravINa hone se unakI kIrti phailI huI thI / ve baladeva aura vAsudeva ke premapAtra the / pradyumna, pradIpa, sAMba, aniruddha, niSadha, unmukha, sAraNa, gajasukumAla, sumukha aura durmukha Adi yAdavoM ke sAr3he tIna koTi kumAroM ke hRdaya ke priya the aura unake dvArA prazaMsanIya the / kalaha yuddha aura kolAhala unheM priya thA / ve bhAMDa ke samAna vacana bolane ke abhilASI the / aneka samara aura samparAya dekhane ke rasiyA the / cAroM ora dakSiNA dekara bhI kalaha kI khoja kiyA karate the, kalaha karAkara dUsaroM ke citta meM asamAdhi utpanna karate the. / aise vaha nArada tIna loka meM balavAn zreSTha dasAravaMza ke vIra puruSoM se vArtAlApa karake, usa bhagavatI prAkAmya nAmaka vidyA kA, jisake prabhAva se AkAza meM gamana kiyA jA sakatA thA, smaraNa karake ur3e aura AkAza ko lAMghate hue hajAroM grAma, Akara, nagara, kheTa, karbaTa, maDaMba, droNamukha, paTTana aura saMbAdha se zobhita aura bharapUra dezoM se vyApta pRthvI kA avalokana karate-karate ramaNIya hastinApura meM Aye aura bar3e vega ke sAtha pANDu rAjA ke mahala meM utare / usa samaya pAMDu rAjA ne kacchulla nArada ko AtA dekhA / dekha kara pA~ca pANDavoM tathA kuntI devI sahita ve Asana se uTha khar3e hue / sAta-ATha paira kacchulla nArada ke sAmane jAkara tIna bAra dakSiNa dizA se Arambha karake pradakSiNA kI / vaMdana kiyA, namaskAra kiyA / mahAn puruSa ke yogya Asana grahaNa karane ke lie AmaMtraNa kiyA / tatpazcAt una kacchulla nArada ne jala chir3akakara aura darbha bichAkara usa para apanA Asana bichAyA aura ve usa para baiTha kara pANDu rAjA, rAjya yAvat antaHpura ke kuzala-samAcAra pUche / usa samaya pANDu rAjA ne, kuntI devI ne aura pA~coM pANDavoM ne kacchulla nArada kA khar3e hokara Adara-satkAra kiyA / unakI paryupAsanA kI / kintu draupadI devI ne kacchulla nArada ko asaMyamI, avirata tathA pUrvakRta pApakarma kA nindAdi dvArA nAza na karane vAlA tathA Age ke pApoM kA pratyAkhyAna na karane vAlA jAna kara unakA Adara nahIM kiyA, unake Agamana kA anumodana nahIM kiyA, unake
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/16/174 205 Ane para vaha khar3I nahIM huI / usane unakI upAsanA bhI nahIM kI / 175] taba kacchulla nArada ko isa prakAra kA adhyavasAya cintita prArthita manogata saMkalpa utpanna huA ki 'aho ! yaha draupadI apane rUpa yauvana lAvaNya aura pA~ca pANDavoM ke kAraNa abhimAninI ho gaI hai, ataeva merA Adara nahIM karatI yAvat merI upAsanA nahIM krtii| ataeva draupadI devI kA aniSTa karanA mere lie ucita hai / isa prakAra nArada ne vicAra karake pANDu rAjA se jAne kI AjJA lI / phira utpatanI vidyA kA AhvAna kiyA / usa utkRSTa yAvat vidyAdhara yogya gati se lavaNasamudra ke madhyabhAga meM hokara, pUrva dizA ke sammukha, calane ke lie prayatnazIla hue / usa kAla aura usa samaya meM dhAtakIkhaNDa nAmaka dvIpa meM pUrva dizA kI tarapha ke dakSiNArdha bharatakSetra meM amarakaMkA nAmaka rAjadhAnI thI / usa meM padmanAbha nAmaka rAjA thA / vaha mahAn himavanta parvata ke samAna sAra vAlA thA, (varNana) usa padmanAbha rAjA ke antaHpura meM sAta sau rAniyA~ thIM / usake putra kA nAma sunAbha thA / vaha yuvarAja bhI thaa| usa samaya padmanAbha rAjA antaHpura meM rAniyoM ke sAtha uttama siMhAsana para baiThA thA / tatpazcAt kacchulla nArada jahA~ amarakaMkA rAjadhAnI thI aura jahA~ rAjA padmanAbha kA bhavana thA, vahA~ Aye / padmanAbha rAjA ke bhavana meM vegapUrvaka zIghratA ke sAtha utare / usa samaya padmanAbha rAjA ne kacchulla nArada ko AtA dekhA / dekhakara vaha Asana se uThA / uTha kara ardhya se unakI pUjA kI yAvat Asana para baiThane ke lie unheM AmaMtrita kiyA / tatpazcAt kacchulla nArada ne jala se chir3akAva kiyA, phira darbha bichA kara usa para Asana bichAyA aura phira ve usa Asana para baiThe / yAvat kuzala-samAcAra pUche / isake bAda padmanAbha rAjA ne apanI rAniyoM meM vismita hokara kacchulla nArada se prazna kiyA-'devAnupriya ! Apa bahuta-se grAmoM yAvat gRhoM meM praveza karate ho, to devAnupriya ! jaisA merA antaHpura hai, vaisA antaHpura Apane pahale kabhI kahIM dekhA hai ? tatpazcAt rAjA padmanAbha ke isa prakAra kahane para kacchulla nArada thor3A muskarAe / muskarA kara bole- padmanAbha ! tuma kue~ ke usa meMr3haka ke sadRza ho / ' devAnupriya ! kauna-sA vaha kue~ ko meMr3haka ? mallI adhyayana samAna kahanA / 'devAnupriya ! jambUdvIpa meM, bharatavarSa meM, hastinApura nagara meM drupada rAjA kI putrI, culanI devI kI AtmajA pANDu rAjA kI putravadhU aura pAMca pANDavoM kI patnI draupadI devI rUpa se yAvat lAvaNya se utkRSTa hai, utkRSTa zarIkhAlI hai| tumhArA yaha sArA antaHpura draupadI devI ke kaTe hue paira ke aMgUThe kI sauvIM kalA kI bhI barAbarI nahIM kara sakatA / ' isa prakAra kaha kara nArada ne padmanAbha se jAne kI anumati lI / yAvat cala diye / tatpazcAt padmanAbha rAjA, kacchulla nArada se yaha artha suna kara aura samajha kara draupadI devI ke rUpa, yauvana aura lAvaNya meM mugdha ho gayA gRddha ho gayA, lubdha ho gayA, aura (use pAne ke lie) AgrahavAna ho gayA / vaha pauSadhazAlA meM pahu~cA / pauSadhazAlA ko yAvat usa pahale ke sAthI deva se kahA-devAnupriya ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM, bhAratavarSa meM, hastinApura nagara meM, yAvat draupadI devI utkRSTa zarIra vAlI hai / devAnupriya ! maiM cAhatA hU~ ki draupadI devI yahA~ le AI jAya / ' tatpazcAt pUrvasaMgatika deva ne padmanAbha se kahA-'devAnupriya ! yaha kabhI huA nahIM, hotA nahIM aura hogA bhI nahIM ki draupadI devI pA~ca pANDavoM ko chor3akara dUsare puruSa ke sAtha
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 AgamasUtra-hindI anuvAda mAnavIya udAra kAmabhoga bhogatI huI vicaregI / tathApi maiM tumhArA priya karane ke lie draupadI devI ko abhI yahA~ le AtA huuN|' isa prakAra kaha kara deva ne padmanAbha se pUchA / pUcha kara vaha utkRSTa deva-gati se lavaNasamudra ke madhya meM hokara jidhara hastinApura nagara thA, udhara hI gamana karane ke lie udyata huA / usa kAla aura usa samaya meM, hastinApura nagara meM yudhiSThira rAjA draupadI devI ke sAtha mahala kI chata para sukha se soyA huA thA / usa samaya vaha pUrvasaMgatika deva jahA~ rAjA yudhiSThira thA aura jahA~ draupadI devI thI, vahA~ pahu~ca kara usane draupadI devI ko avasvApinI nidrA dI draupadI devI grahaNa karake, devocita utkRSTa gati se amarakaMkA rAjadhAnI meM padmanAbha ke bhavana meM A pahu~cA / padmanAbha ke bhavana meM, azokavATikA meM, draupadI devI ko rakha diyA / avasvApinI vidyA kA saMharaNa kiyA / jahA~ padmanAbha thA, vahA~ Akara isa prakAra bolA-'devAnupriya ! maiM hastinApura se draupadI devI ko zIghra hI yahA~ le AyA hU~ / vaha tumhArI azokavATikA meM hai / isase Age tuma jAno / itanA kaha kara vaha deva jisa ora se AyA thA usI ora lauTa gayA / thor3I dera meM jaba draupadI devI kI nidrA bhaMga huI to vaha azokavATikA ko pahacAna na sakI / taba mana hI mana kahane lagI-'yaha bhavana merA apanA nahIM hai, vaha azoka vATikA merI apanI nahIM hai / na jAne kisI deva ne, dAnava ne, kiMpuruSa ne, kinnara ne, mahoraga ne, yA gandharva ne kisI dUsare rAjA kI azokavATikA meM merA saMharaNa kiyA hai / isa prakAra vicAra karake vaha bhagna-manoratha hokara yAvat cintA karane lagI / tadanantara rAjA padmanAbha snAna karake, yAvat saba alaMkAroM se vibhUSita hokara tathA antaHpura ke parivAra se parivRta hokara, jahA~ azokavATikA thI aura jahA~ draupadI devI thI, vahA~ AyA / usane draupadI devI ko bhagnamanoratha evaM cintA karatI dekha kara kahA-tuma bhagnamanoratha hokara cintA kyoM kara rahI ho ? devAnupriye ! merA pUrvasAMgatika deva jambUdvIpa se, bhAratavarSa se, hastinApura nagara se aura yudhiSThira rAjA ke bhavana se saMharaNa karake tumheM yahA~ le AyA hai / ataeva tuma hatamanaHsaMkalpa hokara cintA mata karo / tuma mere sAtha vipula bhogane yogya bhoga bhogatI huI raho / taba draupadI devI ne padmanAbha se isa prakAra kahA-'devAnupriya ! jambUdvIpa meM, bhAratavarSa meM dvAravatI nagarI meM kRSNa nAmaka vAsudeva mere svAmI ke bhrAtA rahate haiM / so yadi chaha mahInoM taka ve mujhe chur3Ane ke lie yahA~ nahIM Ae~ge to maiM, he devAnupriya ! tumhArI AjJA, upAya, vacana aura nirdeza meM raha~gI / ' taba padmanAbha rAjA ne draupadI kA kathana aMgIkAra kiyA / draupadI devI ko kanyAoM ke antaHpura meM rakha diyA / tatpazcAt draupadI devI nirantara SaSThabhakta aura pAraNA meM AyaMbila ke tapaHkarma se AtmA ko bhAvita karatI huI vicarane lgii| [176] idhara draupadI kA haraNa ho jAne ke pazcAt thor3I dera meM yudhiSThira rAjA jaage| ve draupadI devI ko apane pAsa na dekhate hue zayyA se uThe / saba tarapha draupadI devI kI mArgaNA karane lage / kintu draupadI devI kI kahIM bhI zruti, kSuti yA pravRtti na pAkara jahA~ pANDu rAjA the vahA~ pahu~ce / vahA~ pahu~cakara pAMDu rAjA se isa prakAra bole-he tAta ! maiM AkAzatala para so rahA thA / mere pAsa draupadI devI ko na jAne kauna deva, dAnava, kinnara, mahoraga athavA gaMdharva haraNa kara gayA, le gayA yA khIMca le gayA ! to he tAta ! maiM cAhatA hU~ ki draupadI devI kI saba tarapha mArgaNA kI jAya /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/16/176 tatpazcAt pANDu rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara yaha Adeza diyA- 'devAnupriyo ! hastinApura nagara meM zrRMgATaka, trika, catuSka, catvara, mahApatha aura patha Adi meM jora-jora ke zabdoM se ghoSaNA karate-karate isa prakAra kaho - he devAnupriyo AkAzatala para sukha se soye hue yudhiSThira rAjA ke pAsa se draupadI devI ko na jAne kisa deva, dAnava, kiMpuruSa kinnara, mahoraga yA gaMdharva devatA ne haraNa kiyA hai, le gayA hai, yA khIMca le gayA hai ? to he devAnupriyo ! jo koI draupadI devI kI zruti, kSuti yA pravRtti batAegA, usa manuSya ko pANDu rAjA vipula sampadA kA dAna deMge - inAma deMge / isa prakAra kI ghoSaNA karo / ghoSaNA karake merI yaha AjJA vApisa lauTAo / ' taba kauTumbika puruSoM ne usI prakAra ghoSaNA karake yAvat AjJA vApisa lauTAI / pUrvokta ghoSaNA karAne ke pazcAt bhI pANDu rAjA draupadI devI kI kahIM bhI zruti yAvat samAcAra napA sake to kuntI devI ko bulAkara isa prakAra kahA - 'he devAnupriye ! tuma dvAravatI nagarI jAo aura kRSNa vAsudeva ko yaha artha nivedana karo / kRSNa vAsudeva hI draupadI devI kI mArgaNA - kareMge, anyathA draupadI devI kI zruti, kSuti yA pravRtti apane ko jJAta ho, aisA nahIM jAna par3atA / ' 207 pANDu rAjA ke dvArakA jAne ke lie kahane para kuntI devI ne unakI svIkAra kI / vaha nahA-dhokara balikarma karake, hAthI ke skaMdha para ArUr3ha hokara hastinApura nagara ke madhya meM hokara nikalI / nikala kara kuru deza ke bIcoMbIca hokara jahA~ surASTra janapada thA, jahA~ dvAravatI nagarI thI aura nagara ke bAhara zreSTha udyAna thA, vahA~ AI / hAthI ke skaMdha se nIce utarI / kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura unase isa prakAra kahA - 'devAnupriyo ! tuma jahAM dvArakA nagarI hai vahA~ jAo, dvArakA nagarI ke bhItara praveza karake kRSNa vAsudeva ko donoM hAtha jor3akara, mastaka para aMjali karake isa prakAra kahanA - 'he svAmin ! Apake pitA kI bahana kuntI devI hastinApura nagara se yahA~ A pahu~cI haiM aura tumhAre darzana kI icchA karatI haiM - tumase milanA cAhatI hai / ' taba kauTumbika puruSoM ne yAvat kRSNa vAsudeva ke pAsa jAkara kuntI devI ke Agamana kA samAcAra kahA / kRSNa vAsudeva kauTumbika puruSoM ke pAsa se kuntI devI ke Agamana kA samAcAra sunakara harSita aura santuSTa hue / hAthI ke skaMdha para ArUr3ha hokara dvAravatI nagarI ke madhyabhAga meM hokara jahA~ kuntI devI thI, vahA~ Aye, hAthI ke skaMdha se nIce utara kara unhoMne kuntI devI ke caraNa grahaNa kiye - / phira kuntI devI ke sAtha hAthI para ArUr3ha hokara dvAravatI nagarI ke madhya bhAga meM hokara yAvat apane mahala meM praveza kiyA / kuntI devI jaba snAna karake, balikarma karake aura bhojana kara cukane ke pazcAt sukhAsana para baiThI, taba kRSNa vAsudeva ne isa prakAra kahA - 'he pitRbhaginI ! kahie, Apake yahA~ Ane kA kyA prayojana hai ?' taba kuntI devI ne kRSNa vAsudeva se isa prakAra kahA - 'he putra ! hastinApura. nagara meM yudhiSThira AkAzatala para sukha se so rahA thA / usake pAsa se draupadI devI ko na jAne kauna apaharaNa karake le gayA, athavA khIMca le gayA / ataeva he putra ! maiM cAhatI hUM ki draupadI devI kI mArgaNA - gaveSaNA karo / ' tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne apanI pitRbhaginI kuntI se kahA- agara maiM kahIM bhI draupadI devI kI zruti yAvat pAU~, to maiM pAtAla se, bhavana meM se yA ardhabharata meM se, sabhI jagaha se, hAthoM-hAtha le AU~gA / ' isa prakAra kaha kara unhoMne kuntI kA satkAra kiyA, sammAna kiyA, yAvat unheM vidA kiyA /
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 AgamasUtra-hindI anuvAda kRSNa vAsudeva se yaha AzvAsana pAne ke pazcAt kuntI devI, unase vidA hokara jisa dizA se AI thI, usI dizA meM lauTa gaI / kuntI devI ke lauTa jAne para kRSNa vAsudeva ne apane kauTumbika puruSoM ko bulAyA / unase kahA-'devAnupriyo ! tuma dvArakA meM jAo' ityAdi kahakara draupadI ke viSaya meM ghoSaNA karane kA Adeza diyA / jaise pANDu rAjA ne ghoSaNA karavAI thI, usI prakAra kRSNa vAsudeva ne bhI karavAI / yAvat unakI AjJA kauTumbika puruSoM ne vApisa kI / kisI samaya kRSNa vAsudeva antaHpura ke andara rAniyoM ke sAtha rahe hue the / usI samaya vaha kacchulla nArada yAvat AkAza se nIce utare / yAvat kRSNa vAsudeva ke nikaTa jAkara pUrvokta rIti se Asana para baiThakara kRSNa vAsudeva se kuzala vRttAnta pUchane lage / tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne kacchulla nArada se kahA-'devAnupriya ! tuma bahuta-se grAmoM, AkaroM, nagaroM Adi meM praveza karate ho, to kisI jagaha draupadI devI kI zruti Adi kucha milI hai ? taba kacchulla nArada ne kRSNa vAsudeva se isa prakAra kahA-'devAnupriya ! eka bAra maiM dhAtakIkhaNDa dvIpa meM, pUrva disA ke dakSiNArdha bharata kSetra meM amarakaMkA nAmaka rAjadhAnI meM gayA thA / vahA~ maiMne padmanAbha rAjA ke bhavana meM draupadI devI jaisI dekhI thI / ' taba kRSNa vAsudeva ne kacchulla nArada se kahA-'devAnupriya ! yaha tumhArI hI karatUta jAna par3atI hai / ' kRSNa vAsudeva ke dvArA isa prakAra kahane para kacchulla nArada ne utpatanI vidyA kA smaraNa kiyA / smaraNa karake jisa dizA se Aye the usI dizA meM cala die / tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne dUta ko bulAkara usase kahA-'devAnupriya ! tuma hastinApura jAo aura pANDu rAjA ko yaha artha nivedana karo'he devAnupriya ! dhAtakIkhaNDa dvIpa meM pUrvArdha bhAga meM, amarakaMkA rAjadhAnI meM, padmanAbha rAjA ke bhavana meM draupadI devI kA patA lagA hai / ataeva pAMcoM pANDava caturaMgiNI senA se parivRta hokara khAnA hoM aura pUrva dizA ke vetAlika ke kinAre merI pratIkSA kareM / ' tatpazcAt dUta ne jAkara yAvat kRSNa ke kathanAnusAra pANDavoM se pratIkSA karane ko kahA / taba pAMcoM pANDava vahA~ jAkara yAvat kRSNa vAsudeva kI pratIkSA karane lage / tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA-'devAnupriyo ! tuma jAo aura sAnnAhika bherI bajAo / ' yaha sunakara kauTumbika puruSoM ne sAmarika bherI bajAI / sAnAhika bherI kI dhvani sunakara samudravijaya Adi dasa dasAra yAvat chappana hajAra balavAn yoddhA kavaca pahana kara, taiyAra hokara, Ayudha aura praharaNa grahaNa karake koI-koI ghor3oM para savAra hokara, koI hAthI Adi para savAra hokara, subhaToM ke samUha ke sAtha jahA~ kRSNa vAsudeva kI sudharmA sabhA thI aura jahAM kRSNa vAsudeva the vahA~ Aye / Akara hAtha jor3akara yAvat unakA abhinandana kiyA / tatpazcAt kRSNa vAsudeva zreSTha hAthI ke skaMdha para ArUr3ha hue / koraMTa vRkSa ke phUloM kI mAlAoM se yukta chatra unake mastaka ke Upara dhAraNa kiyA gayA / donoM pAryoM meM uttama zveta cAmara Dhore jAne lage / ve bar3e-bar3e azvoM, gajoM, rathoM aura uttama padAti-yoddhAoM kI caturaMgiNI senA aura anya subhaToM ke samUhoM se parivRta hokara dvArakA nagarI ke madhya bhAga meM hokara nikale / jahAM pUrva dizA kA vetAlika thA, vahA~ Ae / vahA~ Akara pA~ca pANDavoM ke sAtha ikaTThe hue (mile) phira par3Ava DAla kara pauSadhazAlA meM praveza kiyA / praveza karake susthita deva kA mana meM punaH punaH cintana karate hue sthita hue / tatpazcAt kRSNa vAsudeva kA aSTamabhakta pUrA hone para susthita deva yAvat unake samIpa AyA / usane kahA-'devAnupriya !
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/16/176 209 kahie mujhe kyA karanA hai ? taba kRSNa vAsudeva ne susthita deva se kahA-'devAnupriya ! draupadI devI yAvat padmanAbha rAjA ke bhavana meM haraNa kI gaI hai, ataeva tuma he devAnupriya ! pA~ca pANDavoM sahita chaThe mere chaha rathoM ko lavaNasamudra meM mArga do, jisase maiM amarakaMkA rAjadhAnI meM draupadI devI ko vApasa chInane ke lie jAU~ / ' tatpazcAt susthita deva ne kRSNa vAsudeva se isa prakAra kahA-'devAnupriya ! jaise padmanAbha rAjA ke pUrva saMgatika deva ne draupadI devI kA saMharaNa kiyA, usI prakAra kyA maiM draupadI devI ko dhAtakIkhaMDadvIpa ke bharata kSetra se yAvat amarakaMkA rAjadhAnI meM sthita padmanAbha rAjA ke bhavana se hastinApura le jAU~ ? athavA padmanAbha rAjA ko usake nagara, sainya aura vAhanoM ke sAtha lavaNasamudra meM phaiMka dUM ? taba kRSNa vAsudeva ne susthita deva se kahA-'devAnupriya ! tuma yAvat saMharaNa mata karo / devAnupriya ! tuma to pA~ca pANDavoM sahita chaThe hamAre chaha rathoM ko lavaNasamudra meM jAne kA mArga de do / maiM svayaM hI draupadI devI ko vApisa lAne ke lie jaauuNgaa|' taba susthita deva ne kRSNa vAsudeva se kahA-'aisA hI ho-tathAstu / ' aisA kaha kara usane pA~ca pANDavoM sahita chaThe vAsudeva ke chaha rathoM ko lavaNasamudra meM mArga pradAna kiyaa| tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne caturaMgiNI senA ko vidA karake pA~ca pANDavoM ke sAtha chaThe Apa svayaM chaha rathoM meM baiTha kara lavaNasamudra ke madhyabhAga meM hokara jAne lage / jAte-jAte jahA~ amarakaMkA rAjadhAnI thI aura jahA~ amarakaMkA kA pradhAna udyAna thA, vahA~ pahu~ce / pahu~cane ke bAda ratha rokA aura dAruka nAmaka sArathI ko bulAyA / use bulAkara kahA-'devAnupriya ! tU jA aura amarakaMkA rAjadhAnI meM praveza karake padmanAbha rAjA ke samIpa jAkara usake pAdapITha ko apane bA~yeM paira se AkrAnta karake-Thokara mAra karake bhAle kI noMka dvArA yaha patra denA / phira kapAla para tIna bala vAlI bhUkuTi car3hA kara, A~kheM lAla karake, ruSTa hokara, krodha karake, kupita hokara aura pracaNDa rUpa dhAraNa kara kahanA-'are padmanAbha ! mauta kI kAmanA karane vAle ! ananta kulakSaNoM vAle ! puNyahIna ! caturdazI ke dina janme hue zrI, lajjA aura buddhi se hIna ! Aja tU nahIM bacegA / kyA tU nahIM jAnatA ki tU kRSNa vAsudeva kI bhaginI draupadI devI ko yahA~ le AyA hai ? khaira, jo huA so huA, aba bhI tU draupadI devI kRSNa vAsudeva ko lauTA de athavA yuddha ke lie taiyAra hokara bAhara nikala | kaSNa vAsadeva pAMca pANDavoM ke sAtha chaThe Apa draupadI devI ko vApisa chInane ke lie abhI-abhI yahA~ A pahu~ce haiM / ' tatpazcAt vaha dAruka sArathI kRSNa vAsudeva ke isa prakAra kahane para harSita aura saMtuSTa huA / yAvat usane yaha Adeza aMgIkAra kiyA / amarakaMkA rAjadhAnI meM praveza kiyA / padmanAbha ke pAsa gayA / vahA~ jAkara donoM hAtha jor3akara yAvat abhinandana kiyA aura kahAsvAmin ! yaha merI apanI vinaya-pratipatti hai / mere svAmI ke mukha se kahI huI AjJA dUsarI hai / vaha yaha hai / isa prakAra kaha kara usane netra lAla karake aura kruddha hokara apane vAma paira se usake pAdapITha ko AkrAnta kiyA / bhAle kI noMka se lekha diyA / phira kRSNa vAsudeva kA samasta Adeza kaha sunAyA, yAvat ve svayaM draupadI ko vApisa lene ke lie A pahu~ce haiN| tatpazcAt padmanAbha ne dAruka sArathI ke isa prakAra kahane para netra lAla karake aura krodha se kapAla para tIna sala vAlI bhRkuTI car3hA kara kahA-'devAnupriya ! maiM kRSNa vAsudeva ko draupadI vApisa nahIM dUMgA / maiM svayaM hI yuddha karane ke lie sajja hokara nikalatA huuN|' isa prakAra 514
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda kahakara phira dAruka sArathI se kahA - 'he dUta ! rAjanIti meM dUta avadhya hai / ' isa prakAra kahakara satkAra - sammAna na karake - apamAna karake, pichale dvAra se use nikAla diyA / vaha dAruka sArathi padmanAbha rAjA ke dvArA asatkRta huA, yAvat pichale dvAra se nikAla diyA gayA, taba kRSNa vAsudeva ke pAsa pahu~cA / donoM hAtha jor3akara kRSNa vAsudeva se yAvat bolA- 'svAmin ! maiM Apake vacana se rAjA padmanAbha ke pAsa gayA thA, ityAdi pUrvavat; yAvat usane mujhe pichale dvAra se nikAla diyA' / kRSNa vAsudeva ke dUta ko nikalavA dene ke pazcAt idhara padmanAbha rAjA ne senApati ko bulAyA aura usase kahA- 'devAnupriya ! abhiSeka kie hue hastiratna ko taiyAra karake lAo / ' yaha Adeza sunakara kuzala AcArya ke upadeza se utpanna huI buddhi kI kalpanA ke vikalpoM se nipuNa puruSoM ne abhiSeka kiyA huA hasti upasthita kiyA / vaha ujjvala veSa se parivRta thA, susajjita thA / padmanAbha rAjA kavaca Adi dhAraNa karake sajjita huA, yAvat abhiSeka kiye hAthI para savAra huA / savAra hokara azvoM, hAthiyoM Adi kI caturaMgiNI senA ke sAtha vahA~ jAne ko udyata huA jahA~ vAsudeva kRSNa the / tatpazcAt vAsudeva ne padmanAbha rAjA ko AtA dekhA / vaha pAMcoM pANDavoM se bole'are bAlako ! tuma padmanAbha ke sAtha yuddha karoge yA yuddha dekhoge ?' taba pAMca pANDavoM ne kRSNa vAsudeva se kahA - 'svAmin ! hama yuddha kareMge aura Apa hamArA yuddha dekhie / ' tatpazcAt pAMcoM pANDava taiyAra hokara yAvat zastra lekara ratha para savAra hue aura jahA~ padmanAbha thA, vahA~ pahu~ce / 'Aja hama haiM yA padmanAbha rAjA hai / ' aisA kahakara ve yuddha karane meM juTa gaye / tatpazcAt padmanAbha rAjA ne una pAMcoM pANDavoM para zIghra hI zastra se prahAra kiyA, unake ahaMkAra ko matha DAlA aura unakI uttama cihna se cihnita patAkA girA dI / muzkila se unake prANoM kI rakSA huI / usane unheM idhara-udhara bhagA diyA / taba ve pAMcoM pANDava padmanAbha rAjA dvArA zastra se Ahata, mathita ahaMkAra vAle aura patita patAkA vAle hokara yAvat padmanAbha ke dvArA bhagAe hue, zatrusenA kA nirAkaraNa karane meM asamartha hokara, vAsudeva kRSNa ke pAsa Aye / taba vAsudeva kRSNa ne pAMcoM pANDavoM se kahA- 'devAnupriyo ! tuma loga padmanAbha rAjA ke sAtha kisa prakAra yuddha meM saMlagna hue the ?' taba pAMcoM pANDavoM ne kRSNa vAsudeva se isa prakAra kahA'devAnupriya ! hama ApakI AjJA pAkara susajjita hokara rathapara ArUr3ha hue / ArUr3ha hokara padmanAbha ke sAmane gaye; ityAdi saba pUrvavat yAvat usane hameM bhagA diyA / ' 210 pANDavoM kA uttara sunakara kRSNa vAsudeva ne pAMcoM pANDavoM se kahA- devAnupriyo ! agara tuma aisA bole hote ki 'hama haiM, padmanAbha rAjA nahIM' aura aisA kahakara padmanAbha ke sAtha yuddha meM juTate to padmanAbha rAjA tumhArA hanana nahIM kara sakatA thA / he devAnupriyo ! aba tuma dekhanA / 'maiM hU~, padmanAbha rAjA nahIM' isa prakAra kaha kara maiM padmanAbha ke sAtha yuddha karatA hU~ / isake bAda kRSNa vAsudeva ratha para ArUr3ha hue / padmanAbha rAjA ke pAsa pahu~ce / unhoMne zveta, gAya ke dUdha aura motiyoM ke hAra ke samAna ujjvala, mallikA ke phUla, mAlatI - kusuma, sinduvAra - puSpa, kundapuSpa aura candramA ke samAna zveta, apanI senA ko harSa utpanna karane vAlA pAJcajanya zaMkha hAtha meM liyA aura mukha kI vAyu se use pUrNa kiyA / usa zaMkha ke zabda se padmanAbha kI senA kA tihAI bhAga hata ho gayA, yAvat dizA-dizA meM bhAga gayA / usake bAda kRSNa vAsudeva ne sAraMga nAmaka dhanuSa hAtha meM liyA / dhanuSa para pratyaMcA car3hAI / TaMkAra kI /
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/16/176 taba padmanAbha kI senA kA dUsarA tihAI bhAga usa dhanuSa kI TaMkAra se hata mathila ho gayA yAvat idhara-udhara bhAga chUTA / taba padmanAbha kI senA kA eka tihAI bhAga hI zeSa raha gayA / ataeva padmanAbha sAmarthyahIna, balahIna, vIryahIna aura puruSArtha parAkrama se hIna ho gayA / vaha kRSNa ke prahAra ko sahana karane yA nivAraNa karane meM asamartha hokara zIghratApUrvaka, tvarA ke sAtha, amarakaMkA rAjadhAnI meM jA ghusA / usane amarakaMkA rAjadhAnI ke dvAra baMda karake vaha nagararodha ke lie sajja hokara sthita ho gayA / 211 tatpazcAt kRSNa vAsudeva jahA~ amarakaMkA rAjadhAnI thI, vahA~ gaye / ratha ThaharAyA / nIce utare / vaikriyasamudghAta se samavahata hue / samudghAta karake unhoMne eka mahAn narasiMha kA rUpa dhAraNa kiyA / phira jora-jora ke zabda karake pairoM kA AsphAlana kiyA / kRSNa vAsudeva ke jora-jora kI garjanA ke sAtha paira pachAr3ane se amarakaMkA rAjadhAnI ke prakAra gopura aTTAlikA carikA aura toraNa gira gaye aura zreSTha mahala tathA zrIgRha cAroM ora se tahasa-nahasa hokara sarasarATa karake dharatI para A par3e / tatpazcAt padmanAbha rAjA amarakaMkA rAjadhAnI ko pUrvokta prakAra se burI taraha bhagna huI jAnakara bhayabhIta hokara draupadI devI kI zaraNa meM gayA / taba draupadI devI ne padmanAbha rAjA se kahA- devAnupriya ! kyA tuma nahIM jAnate ki puruSottama kRSNa vAsudeva kA vipriya karate hue tuma mujhe yahAM lAye ho ? kintu jo huA so huA / aba devAnupriya ! tuma jAo snAna karo / pahanane aura or3hane ke vastra dhAraNa karo / pahane hue vastra kA chora nIcA rakho / antaHpura kI rAniyoM Adi parivAra ko sAtha meM le lo / pradhAna aura zreSTha ratna bheMTa ke lie lo / mujhe Age kara lo / isa prakAra calakara kRSNa vAsudeva ko donoM hAtha jor3akara unake pairoM meM giro aura unakI zaraNa grahaNa karo / uttama puruSa praNipatita hote haiMusa samaya padmanAbha ne draupadI devI ke isa artha ko aMgIkAra kiyA / draupadI devI ke kathanAnusAra snAna Adi karake kRSNa vAsudeva kI zaraNa meM gayA / donoM hAtha jor3a kara isa prakAra kahane lagA- 'maiMne Apa devAnupriya kI RRddhi dekha lI, parAkrama dekha liyA / he devAnupriya ! maiM kSamA kI prArthanA karatA hU~, Apa yAvat kSamA kareM / yAvat maiM punaH aisA nahIM karUMgA / ' isa prakAra kahakara usane hAtha jor3e / pairoM meM girA / usane apane hAthoM draupadI devI sauMpI / tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne padmanAbha se isa prakAra kahA - ' are padmanAbha aprArthita kI prArthanA karane vAle ! kyA tU nahIM jAnatA ki tU merI bhaginI draupadI devI ko jaldI se yahA~ le AyA hai ? aisA hone para bhI, aba tujhe mujhase bhaya nahIM hai !' isa prakAra kaha kara padmanAbha ko chuTTI dI / draupadI devI ko grahaNa kiyA aura ratha para ArUr3ha hue / pA~ca pANDavoM ke samIpa Aye / draupadI devI ko hAthoM-hAtha pAMcoM pANDavoM ko sauMpa diyA / tatpazcAt pA~coM pANDavoM ke sAtha, chaThe Apa svayaM kRSNa vAsudeva chaha rathoM meM baiThakara, lavaNasamudra ke bIcoMbIca hokara jidhara jambUdvIpa thA aura jidhara bhAratavarSa thA udhara jAne ko udyata hue / [177] usa kAla aura usa samaya meM, dhAtakIkhaMDadvIpa meM, pUrvArdha bhAga ke bharatakSetra meM, campA nAmaka nagarI thI / pUrNabhadra caitya thA / usa meM kapila vAsudeva rAjA thA / vaha mahAn himavAn parvata ke samAna mahAn thA / usa kAla aura usa samaya meM munisuvrata arihanta campA nagarI ke pUrNabhadra caitya meM padhAre / kapila vAsudeva ne unase dharmopadeza zravaNa kiyA / usI samaya munisuvrata arihanta se dharma zravaNa karate-karate kapila vAsudeva ne kRSNa vAsudeva ke
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 AgamasUtra-hindI anuvAda pA~cajanya zaMkha kA zabda sunA / taba kapila vAsudeva ke citta meM isa prakAra kA vicAra utpanna huA-'kyA dhAtakIkhaNDa dvIpa ke bhAratavarSa meM dUsarA vAsudeva utpanna ho gayA hai ? jisake zaMkha kA zabda aisA phaila rahA hai, jaise mere mukha kI vAyu se pUrita huA ho _ 'kapila vAsudeva' isa prakAra se sambodhita karake munisuvrata arihanta ne kapila vAsudeva se kahA-mere dharma zravaNa karate hue tumheM yaha vicAra AyA hai ki kyA isa bharatakSetra meM dUsarA vAsudeva utpanna ho gayA hai, jisake zaMkha kA yaha zabda phaila rahA hai Adi; he kapila vAsudeva ! merA yaha artha satya hai ? 'hA~ satya hai / ' munisuvrata arihaMta ne punaH kahA-'kapila vAsudeva ! aisA kabhI huA nahIM, hotA nahIM aura hogA nahIM ki eka kSetra meM eka hI yuga meM aura eka hI samaya meM do tIrthaMkara, do cakravartI, do baladeva athavA do vAsudeva utpanna hue hoM, utpanna hote hoM yA utpanna hoMge / he vAsudeva ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa se, bharatakSetra se, hastinApura nagara se pANDu rAjA kI putra-vadhu aura pA~ca pANDavoM kI patnI draupadI devI ko tumhAre padmanAbha rAjA kA pahale kA sAthI deva haraNa karake le AyA thA / taba kRSNa vAsudeva pA~ca pANDavoM sameta Apa svayaM chaThe draupadI devI ko vApisa chInane ke lie zIghra Aye haiM / vaha padmanAbha rAjA ke sAtha saMgrAma kara rahe haiM / ataH kRSNa vAsudeva ke zaMkha kA yaha zabda hai, jo aisA jAna par3atA hai ki tumhAre mukha kI vAyu se pUrita kiyA gayA ho aura jo iSTa hai, kAnta hai aura yahA~ tumheM sunAI diyA hai / tatpazcAt kapila vAsudeva ne munisuvrata tIrthaMkara ko vandanA ko, namaskAra kiyA / 'bhagavan ! maiM jAU~ aura puruSottama kRSNa vAsudeva ko dekhU unake darzana karU~ / ' taba munisuvrata arihanta ne kapila vAsudeva se kahA-'devAnupriya ! aisA huA nahIM, hotA nahIM aura hogA nahIM ki eka tIrthaMkara dUsare tIrthaMkara ko dekheM, eka cakravartI dUsare cakravartI ko dekheM, eka baladeva dUsare baladeva ko dekheM aura eka vAsudeva dUsare vAsudeva ko dekheM / taba bhI tuma lavaNasamudra ke madhya bhAga meM hokara jAte hue kRSNa vAsudeva ke zveta evaM pIta dhvajA ke agrabhAga ko dekha sakoge / ' tatpazcAt kapila vAsudeva ne munisuvrata tIrthaMkara ko vandana aura namaskAra kiyA / vaha hAthI ke skaMdha para ArUr3ha hue / jaldI-jaldI jahA~ velAkUla thA, vahA~ Aye / vahA~ Akara lavaNasamudra ke madhya meM hokara jAte hue kRSNa vAsudeva kI zveta-pIta dhvajA kA agrabhAga dekhA / 'yaha mere samAna puruSa haiM, yaha puruSottama kRSNa vAsudeva haiM, lavaNasamudra ke madhya meM hokara jA rahe haiM / aisA kahakara kapila vAsudeva ne apanA pAJcajanya zaMkha hAtha meM liyA aura use apanI mukha kI vAyu se pUrita kiyA-phUMkA / / taba kRSNa vAsudeva ne kapila vAsudeva ke zaMkha kA zabda sunA / unhoMne bhI apane pAJcajanya ko yAvat mukha kI vAyu se pUrita kiyA / usa samaya donoM vAsudevoM ne zaMkha kI samAcArI kI / tatpazcAt kapila vAsudeva jahA~ amarakaMkA rAjadhAnI thI, vahA~ Ae / Akara unhoMne dekhA ki amarakaMkA ke toraNa Adi TUTa-phUTa gaye haiM / yaha dekhakara unhoMne padmanAbha se pUchA-'devAnupriya ! amarakaMkA ke toraNa Adi bhagna hokara kyoM par3a gae haiM / ' taba padmanAbha ne kapila vAsudeva se isa prakAra kahA-'svAmin ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa se, bhAratavarSa se, yahA~ ekadama Akara kRSNa vAsudeva ne, ApakA parAbhava karake, ApakA apamAna karake, amarakaMkA ko yAvat girA diyA hai / tatpazcAt kapila vAsudeva, padmanAbha se uttara sunakara padmanAma se
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/16/177 213 bole-'are padmanAbha ! aprArthita kI prArthanA karane vAle ! kyA tU nahIM jAnatA ki tUne mere samAna puruSa kRSNa vAsudeva kA aniSTa kiyA hai ? isa prakAra kahakara vaha kruddha hue, yAvat padmanAbha ko deza-nirvAsana kI AjJA de dI / padmanAbha ke putra ko amarakaMkA rAjadhAnI meM mahAn rAjyAbhiSeka se abhiSikta kiyA / yAvat kapila vAsudeva vApisa cale gaye / [178] idhara kRSNa vAsudeva lavaNasamudra ke madhya bhAga se jAte hae gaMgA nadI ke pAsa Aye / taba unhoMne pAMca pANDavoM se kahA-'devAnupriyo ! tuma loga jAo / jaba taka gaMgA mahAnadI ko utaro, taba taka maiM lavaNasamudra ke adhipati susthita deva se mila letA hU~ / ' taba ve pAMcoM pANDava, kRSNa vAsudeva ke aisA kahane para jahA~ gaMgA mahAnadI thI, vahA~ Aye / Akara eka naukA kI khoja kI / khoja kara usa naukA se gaMgA mahAnadI utare / paraspara isa prakAra kahane lage-'devAnupriya ! kRSNa vAsudeva gaMgA mahAnadI ko apanI bhujAoM se pAra karane meM samartha haiM athavA nahIM haiM ? aisA kaha kara unhoMne vaha naukA chipA dI / chipA kara kRSNa vAsudeva kI pratIkSA karate hue sthita rahe / tatpazcAt kRSNa vAsudeva lavaNAdhipati susthita deva se mile / milakara jahA~ gaMgA mahAnadI thI vahA~ Aye / unhoMne saba tarapha naukA kI khoja kI, para khoja karane para bhI naukA dikhAI nahIM dI / taba unhoMne apanI eka bhujA se azva aura sArathI sahita stha grahaNa kiyA aura dUsarI bhujA se bAsaTha yojana aura AdhA yojana arthAt sAr3he bAsaTha yojana vistAra vAlI gaMgA mahAnadI ko pAra karane ke lie udyata hue / kRSNa vAsudeva jaba gaMgA mahAnadI ke bIcoMbIca pahu~ce to thaka gaye, naukA kI icchA karane lage aura bahuta khadeyukta ho gaye / unheM pasInA A gayA / usa samaya kRSNa vAsudeva ko isa prakAra kA vicAra AyA ki-'ahA, pAMca pANDava bar3e balavAn haiM, jinhoMne sAr3he bAsaTha yojana vistAra vAlI gaMgA mahAnadI apane bAhuoM se pAra karalI ! pAMca pADaNvoM ne icchA karake padmanAbha rAjA ko parAjita nahIM kiyA / ' taba gaMgA devI ne kRSNa vAsudeva kA aisA adhyavasAya yAvat manogata saMkalpa jAnakara thAha de dI / usa samaya kRSNa vAsudeva ne thor3I dera vizrAma kiyA / vizrAma lene ke bAda sAr3he bAsaTha yojana vistRta gaMgA mahAnadI pAra kI / pAra karake pAMca pANDavoM ke pAsa pahu~ce / vahA~ pahu~ca kara pAMca pANDavoM se bole-'aho devAnupriyo ! tuma loga mahAbalavAn ho, kyoMki tumane sAr3he bAsaTha yojana vistAra vAlI gaMgA mahAnadI apane bAhubala se pAra kI hai / taba to tuma logoM ne cAha kara hI padmanAbha ko parAjita nahIM kiyA / ' taba kRSNa vAsudeva ke isa prakAra kahane para pAMca pANDavoM ne kRSNa vAsudeva se kahA-'devAnupriya ! Apake dvArA visarjita hokara hama loga jahA~ gaMgA mahAnadI thI, vahA~ Aye / vahA~ Akara hamane naukA kI khoja kI / usa naukA se pAra pahu~ca kara Apake bala kI parIkSA karane ke lie hamane naukA chipA dI / phira ApakI pratIkSA karate hue hama yahA~ Thahare haiN|' pAMca pANDavoM kA yaha artha sunakara aura samajha kara kRSNa vAsudeva kupita ho uThe unakI tIna bala vAlI bhRkuTi lalATa para car3ha gaI / vaha bole-'oha, jaba maiMne do lAkha yojana vistIrNa lavaNasamudra ko pAra karake padmanAbha ko hata aura mathita karake, yAvat parAjita karake amarakaMkA rAjadhAnI ko tahasa-nahasa kiyA aura apane hAthoM se draupadI lAkara tumheM sauMpI, taba tumheM merA mAhAtmya nahIM mAlUma huA ! aba tuma merA mAhAtmya jAna loge ! isa prakAra kahakara
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 AgamasUtra-hindI anuvAda unhoMne hAtha meM eka lohadaNDa liyA aura pANDavoM ke ratha ko cUra-cUra kara diyA / unheM dezanirvAsana kI AjJA dI / phira usa sthAna para rathamardana nAmaka koMTa sthApita kiyA-rathamardana tIrtha kI sthApanA kI / tatpazcAt kRSNa vAsudeva apanI senA ke par3Ava meM Aye / Akara apanI senA ke sAtha mila gaye / usake pazcAt kRSNa vAsudeva jahA~ dvArakA nagarI thI, vahA~ Akara dvArakA nagarI meM praviSTa hue / [179] tatpazcAt ve pAMcoM pANDava hastinApura nagara Aye / pANDu rAjA ke pAsa pahuMce aura hAtha jor3akara bole-'he tAta ! kRSNa ne hameM dezanirvAsana kI AjJA dI hai / ' taba pANDu rAjA ne pAMca pANDavoM se prazna kiyA-putro ! kisa kAraNa vAsudeva ne tumheM dezanirvAsana kI AjJA dI ?' taba pAMca pANDavoM ne pANDu rAjA ko uttara diyA-tAta ! hama loga amarakaMkA se lauTe aura do lAkha yojana vistIrNa lavaNasamudra ko pAra kara cuke, taba kRSNa vAsudeva ne hamase kahA-devAnupriyo ! tuma loga calo, gaMgA mahAnadI pAra karo yAvat merI pratIkSA karate hue tthhrnaa| taba taka maiM susthita deva se milakara AtA hU~ ityAdi pUrvavat kahanA / hama loga gaMgA mahAnadI pAra karake naukA chipA kara unakI rAha dekhate Thahare / tadanantara kRSNa vAsudeva lavaNasamudra ke adhipati susthita deva se mila kara Aye / ityAdi pUrvavat-kevala kRSNa ke mana meM jo vicAra utpanna huA thA, vaha nahIM kahanA / yAvat kupita hokara unhoMne hameM dezanirvAsana kI AjJA de dI / taba pANDu rAjA ne pAMca pANDavoM se kahA-'putro ! tumane kRSNa vAsudeva kA apriya karake burA kAma kiyA / ' tadanantara pANDu rAjA ne kuntI devI ko bulAkara kahA-'devAnupriye ! tuma dvArakA jAo aura kRSNa vAsudeva se nivedana karo ki-'he devAnupriya ! tumane pAMcoM pANDavoM ko dezanirvAsana kI AjJA dI hai, kintu he devAnupriya ! tuma to samagra dakSiNArdha bharatakSetra ke adhipati ho / ataeva he devAnupriya ! Adeza do ki pAMca pANDava kisa deza meM yA dizA athavA vidizA meM jAe~ ? taba kuntI devI, pANDu rAjA ke isa prakAra kahane para hAthI ke skaMdha para ArUr3ha hokara pahale kahe anusAra dvArakA pahu~cI / agra udyAna meM ThaharI / kRSNa vAsudeva ko sUcanA karavAI / kRSNa svAgata ke lie Aye / unheM mahala meM le gaye / yAvat pUchA-'he pitRbhaginI ! AjJA kIjie, Apake Ane kA kyA prayojana hai ?' taba kuntI devI ne kRSNa vAsudeva se kahA'he putra ! tumane pAMcoM pANDavoM ko deza-nikAle kA Adeza diyA hai aura tuma samagra dakSiNArdha bharatakSetra ke svAmI ho, to batalAo ve kisa deza meM, kisa dizA yA vidizA meM jAe~ ?' taba kRSNa vAsudeva ne kuntI devI se kahA-'pitRbhaginI ! uttama puruSa apUtivacana hote haiM-unake vacana mithyA nahIM hote / devAnupriye ! pAMcoM pAMDava dakSiNa dizA ke velAtaTa jAe~, vahA~ pANDu-mathurA nAmaka nayI nagarI basAyeM aura mere adRSTa sevaka hokara raheM / isa prakAra kahakara unhoMne kuntI devI kA satkAra-sammAna kiyA, yAvat unheM vidA dI / tatpazcAt kuntI devI ne dvAravatI nagarI se Akara pANDu rAjA ko yaha artha (vRttAnta) nivedana kiyA / taba pANDu rAjA ne pAMcoM pANDavoM ko bulAkara kahA-'putro ! tuma dakSiNI velAtaTa jAo vahA~ pANDumathurA nagarI basA kara raho / ' taba pAMcoM pANDavoM ne pANDu rAjA kI yaha bAta svIkAra karake bala aura vAhanoM ke sAtha ghor3e aura hAthI sAtha lekara hastinApura se bAhara nikale / dakSiNI velAtaTa para pahu~ce / pANDumathurA nagarI kI sthApanA kI / nagarI kI sthApanA karake ve vahA~ vipula bhogoM ke samUha
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/16/179 215 se yukta ho gaye-sukhapUrvaka nivAsa karane lage / [180] tatpazcAt eka bAra kisI samaya draupadI devI garbhavatI huI / phira draupadI devI ne nau mAsa yAvat sampUrNa hone para sundara rUpa vAle aura sukumAra tathA hAthI ke tAlu ke samAna komala bAlaka ko janma diyA / bAraha dina vyatIta hone para bAlaka ke mAtA-pitA ko aisA vicAra utpanna huA ki kyoMki hamArA yaha bAlaka pA~ca pANDavoM kA putra haiM aura draupadI devI kA Atmaja hai, ataH isa bAlaka kA nAma 'pANDusena' honA cAhie / tatpazcAt usa bAlaka ke mAtA-pitA ne usakA 'pANDusena' nAma rakhA / usa kAla aura samaya meM dharmaghoSa sthavira padhAre / dharmazravaNa karane aura unheM vandanA ke lie pariSad nikalI / pANDava bhI nikale / dharma zravaNa karake unhoMne sthavira se kahA-'devAnupriya ! hameM saMsAra se virakti huI hai, ataeva hama dIkSita honA cAhate haiM; kevala draupadI devI se anumati le leM aura pANDusena kumAra ko rAjya para sthApita kara deM / tatpazcAt devAnupriya ke nikaTa muNDita hokara yAvat pravrajyA grahaNa kreNge| taba sthavira dharmaghoSa ne kahA-'devAnupriyo ! jaise tumheM sukha upaje, vaisA karo / ' tatpazcAt pA~coM pANDava apane bhavana meM Aye / unhoMne draupadI devI ko bulAyA aura usase kahAdevAnupriye ! hamane sthavira muni se dharma zravaNa kiyA hai, yAvat hama pravrajyA grahaNa kara rahe haiN| devAnupriye ! tumheM kyA karanA hai ? taba draupadI devI ne pAMcoM pANDavoM se kahA-'devAnupriyo ! yadi Apa saMsAra ke bhaya se udvigna hokara pravrajita hote ho to merA dUsarA kauna avalambana yAvat maiM bhI saMsAra ke bhaya se udvigna hokara devAnupriyoM ke sAtha dIkSA aMgAkAra karU~gI / ' tatpazcAt pAMcoM pANDavoM ne pANDusena kA rAjyAbhiSeka kiyA / yAvat pANDusena rAjA ho gayA, yAvat rAjya kA pAlana karane lagA / taba kisI samaya pAMcoM pANDavoM ne aura draupadI ne pANDusena rAjA se dIkSA kI anumati mAMgI / taba pANDusena rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura unase kahA-'devAnupriyo ! zIghra hI dIkSA-mahotsava kI taiyArI karo aura hajAra puruSoM dvArA vahana karane yogya zivikAe~ taiyAra karo / zeSa vRttAnta pUrvavat, yAvat ve zibikAoM para ArUr3ha hokara cale aura sthavira muni ke sthAna ke pAsa pahu~ca kara zibikAoM se nIce utre| sthavira muni ke nikaTa pahu~ce / vahA~ jAkara sthavira se nivedana kiyA-bhagavan ! yaha saMsAra jala rahA hai Adi, yAvat pAMcoM pANDava zramaNa bana gaye / caudaha pUrvo kA adhyayana kiyA / bahuta varSoM taka belA, telA, colA, paMcolA tathA ardhamAsa-khamaNa, mAsakhamaNa Adi tapasyA dvArA AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / [181] draupadI devI bhI zivikA se utarI, yAvat dIkSita huI / vaha suvratA AryA ko ziSyA ke rUpa meM sauMpa dI gayI / usane gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / bahuta varSoM taka vaha SaSThabhakta aSTabhakta, dazamabhakta aura dvAdazabhakta Adi tapa karatI huI vicarane lagI / [182] tatpazcAt kisI samaya sthavira bhagavaMta pANDumathurA nagarI ke sahastrAmravana nAmaka udyAna se nikale / nikala kara bAhara janapadoM meM vicaraNa karane lage / usa kAla aura usa samaya meM arihanta ariSTanemi jahA~ surASTra janapada thA, vahA~ padhAre / surASTra janapada meM saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / usa samaya bahuta jana paraspara isa prakAra kahane lage-'he devAnupriyo ! tIrthaMkara ariSTanemi surASTra janapada meM yAvat vicara rahe haiM / ' taba yudhiSThira prabhRti pAMcoM anagAroM ne bahuta janoM se yaha vRttAnta suna kara eka dUsare ko bulAyA
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 AgamasUtra-hindI anuvAda aura kahA-'devAnupriyo ! arihanta ariSTanemi anukrama se vicarate hue yAvat surASTra janapada meM padhAre haiM, ataeva sthavira bhagavaMta se pUchakara tIrthaMkara ariSTanemi ko vandanA karane ke lie jAnA hamAre liye zreyaskara hai / ' paraspara kI yaha bAta svIkAra karake ve jahA~ sthavira bhagavanta the, vahA~ gaye / jAkara sthavira bhagavanta ko vandana-namaskAra kiyA / unase kahA-'bhagavan ! ApakI AjJA pAkara hama arihaMta ariSTanemi ko vandanA karane hetu jAne kI icchA karate haiM / ' sthavira ne anujJA dI-'devAnupriyo ! jaise sukha ho, vaisA karo / ' tatpazcAt una yudhiSThira Adi pAMcoM anagAroM ne sthavira bhagavAn se anujJA pAkara unheM vandanA-namaskAra kiyA / ve sthavira ke pAsa se nikale / nirantara mAsakhamaNa karate hue, eka grAma se dUsare grAma Ate hue, yAvat jahA~ hastikalpa nagara thA, vahA~ pahu~ce / pahu~ca kara hastikalpa nagara ke bAhara sahastrabhravana nAmaka udyAna meM Thahare / tatpazcAt yudhiSThira ke sivAya zeSa cAra anagAroM ne mAsakhamaNa ke pAraNaka ke dina pahale prahara meM svAdhyAya kiyA, dUsare prahara meM dhyAna kiyA / zeSa gautamasvAmI ke samAna varNana jAnanA / vizeSa yaha ki unhoMne yudhiSThira anagAra se pUchA-bhikSA kI anumati mA~gI / phira ve bhikSA ke lie jaba aTana kara rahe the, taba unhoMne bahuta janoM se sunA-'devAnupriyo ! tIrthaMkara ariSTanemi girinAra parvata ke zikhara para, eka mAsa kA nirjala upavAsa karake, pAMca sau chattIsa sAdhuoM ke sAtha kAla-dharma ko prApta ho gaye haiM, yAvat siddha, mukta, antakRt hokara samasta duHkhoM se rahita ho gaye haiM / ' taba yudhiSThira ke sivAya ve cAroM anagAra bahuta janoM ke pAsa se yaha artha suna kara hastikalpa nagara se bAhara nikale / jahA~ sahasrAmravana thA aura jahA~ yudhiSThira anagAra the vahA~ pahu~ce / AhAra-pAnI kI pratyupekSaNA kI, pratyupekSaNA karake gamanAgamana kA pratikramaNa kiyaa| phira eSaNA-aneSaNA kI AlocanA kI / AlocanA karake AhAra-pAnI dikhalAyA / dikhalA kara yudhiSThira anagAra se kahA-'he devAnupriya ! yAvat kAladharma ko prApta hue haiM / ataH he devAnupriya ! hamAre lie yahI zreyaskara hai ki bhagavAn ke nirvANa kA vRttAnta sunane se pahale grahaNa kiye hue AhArapAnI ko paraTha kara dhIre-dhIre zatrujaya parvata para ArUr3ha hoM tathA saMlekhanA karake jhoSaNA kA sevana karake aura mRtyu kI AkAMkSA na karate hue vicareM raheM, isa prakAra kaha kara sabane paraspara ke isa artha ko aMgIkAra kiyA / vaha pahale grahaNa kiyA AhAra-pAnI eka jagaha paraTha diyA / zatrujaya parvata gae / zatrujaya parvata para ArUr3ha hue / ArUr3ha hokara yAvat mRtyu kI AkAMkSA na karate hue vicarane lage / tatpazcAt una yudhiSThira Adi pAMcoM anagAroM ne sAmAyika se lekara caudaha pUrvo kA abhyAsa karake bahuta varSoM taka zrAmaNyaparyAya kA pAlana karake, do mAsa kI saMlekhanA se AtmA ko jhoSaNa karake, jisa prayojana ke lie nagnatA, muMDatA Adi aMgIkAra kI jAtI hai, usa prayojana ko siddha kiyA / unheM ananta yAvat zreSTha kevalajJAna aura kevaladarzana prApta huA / yAvat ve siddha ho gaye / [183] dIkSA aMgIkAra karane ke pazcAt draupadI AryA ne suvratA AryA ke pAsa sAmAyika se lekara myAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / bahuta varSoM taka zrAmaNyaparyAya kA pAlana kiyA / anta meM eka mAsa kI saMlekhanA karake, AlocanA aura pratikramaNa karake tathA kAlamAsa meM kAla karake brahmaloka nAmaka svarga meM janma liyA / brahmaloka nAmaka pAMcaveM devaloka meM kitaneka devoM kI dasa sAgaropama kI sthiti hai / unameM draupadI deva kI bhI dasa
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/16/183 sAgaropama kI sthiti hai / gautamasvAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra se prazna kiyA- 'bhagavan ! vaha drupada deva vahA~ se caya kara kahA~ janma legA ? taba bhagavAn ne uttara diyA- ' brahmaloka svarga se vahA~ kI Ayu, sthiti evaM bhava kA kSaya hone para mahAvideha varSa meM utpanna hokara yAvat karmoM kA anta karegA / isa prakAra he jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne solahaveM jJAta - adhyayana kA yaha artha pratipAdita kiyA hai / aisA maiM kahatA huM / adhyayana - 16 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa 217 adhyayana- 17 azvajJAna [184] 'bhagavan ! yadi yAvat nirvANa ko prApta jinendradeva zramaNa bhagavAn mahAvIra ne solahaveM jJAta - adhyayana kA yaha pUrvokta0 artha kahA hai to satrahaveM jJAta adhyayana kA kyA artha kahA hai ?" usa kAla aura usa samaya meM hastizIrSa nAmaka nagara thA / ( varNana) usa nagara meM kanakaketu nAmaka rAjA thA / (varNana) (samajha lenA) usa hastizIrSa nagara meM bahuta-se sAMyAtrika naukAvaNik rahate the / ve dhanADhya the, yAvat bahuta logoM se bhI parAbhava na pAne vAle the / eka bAra kisI samaya ve sAMyAtrika naukAvaNik Apasa meM mile / unhoMne arhana kI bhAi~ samudrayAtrA para jAne kA vicAra kiyA, ve lavaNasamudra meM kaI saikar3oM yojanoM taka avagAhana bhI kara gaye / usa samaya una vaNikoM ko mAkandIputroM ke samAna saikar3oM utpAta hue, yAvat samudrI tUphAna bhI Arambha ho gayA / usa samaya vaha naukA usa tUphAnI vAyu se bAra-bAra kAMpane lagI, calAyamAna hone lagI, kSubdha hone lagI aura usI jagaha cakkara khAne lagI / usa samaya naukA ke niryAmaka kI buddhi mArI gaI, zruti bhI naSTa ho gaI aura saMjJA bhI gAyaba ho gaI / vaha dizAvimUr3ha ho gayA / use yaha bhI jJAna na rahA ki potavAhana kauna-se pradeza meM hai yA kaunasI dizA athavA vidizA meM cala rahA hai ? usake mana ke saMkalpa bhaMga ho gaye / yAvat vaha cintA meM lIna ho gayA / usa samaya bahuta se kukSidhAra, karNadhAra, gambhillaka tathA sAMyAtrika naukAvaNika niryAmaka ke pAsa Aye / Akara usase bole - 'devAnupriya ! naSTa mana ke saMkalpa vAle hokara evaM mukha hathelI para rakhakara cintA kyoM kara rahe ho ? taba usa niryAmaka ne una bahuta-se kukSidhArakoM, yAvat naukAvaNikoM se kahA - 'devAnupriyo ! merI mati mArI gaI hai, yAvat potavAhana kisa deza, dizA yA vidizA meM jA rahA hai, yaha bhI mujhe nahIM jAna par3atA / ataeva maiM manoratha hokara cintA kara rahA hU~ / ' taba ve karNadhAra usa niryAmaka se yaha bAta sunakara aura samajha kara bhayabhIta hue, trasta hue, udvigna hue, ghabarA gaye / unhoMne snAna kiyA, balikarma kiyA aura hAtha jor3akara bahuta-se indra, skaMda Adi devoM ko "malli adhyayana" anusAra mastaka para aMjali karake manautI manAne lage / thor3I dera bAda vaha niryAmaka labdhamati, labdhazruti, labdhasaMjJa aura adiGmUDha ho gayA / zAstrajJAna jAga gayA, hoza A gayA aura dizA kA jJAna bhI ho gayA / taba usa niryAmaka ne una bahusaMkhyaka kukSidhAroM yAvat naukAvaNikoM se kahA - 'devAnupriyo ! mujhe buddhi prApta ho gaI hai, yAvat merI dizA- mUr3hatA naSTa ho gaI hai / devAnupriyo ! hama loga kAlika-dvIpa ke samIpa A pahu~ce haiM / vaha kAlika - dvIpa dikhAI de rahA hai / ' usa samaya ve kukSidhAra, karNadhAra,
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 AgamasUtra-hindI anuvAda gabhillaka tathA sAMyAtrika naukAvaNik usa niryAmaka kI yaha bAta sunakara aura samajhakara hRSTatuSTa hue / phira dakSiNa dizA ke anukUla vAyu kI sahAyatA se vahA~ pahu~ce jahA~ kAlika-dvIpa thA / vahA~ pahu~ca kara laMgara DAlA / choTI naukAoM dvArA kAlika-dvIpa meM utare / usa kAlikadvIpa meM unhoMne bahuta-sI cA~dI kI, sone kI, ratnoM kI, hIre kI khAne aura bahuta se azva dekhe / ve azva kaise the ? ve uttama jAti ke the / unakA varNana jAtimAn azvoM ke varNana ke samAna samajhanA / ve azva nIle varNa vAlI reNu ke samAna varNa vAle aura zroNisUtraka varNa vAle the / una azvoM ne una vaNikoM ko dekhA / unakI gaMdha sUMghakara ve azva bhayabhIta hue, trAsa ko prApta hue, udvigna hue, unake mana meM udvega utpanna huA, ataeva ve kaI yojana dUra bhAga gaye / vahA~ unheM bahuta-se gocara prApta hue / khUba ghAsa aura pAnI milane se ve nirbhaya evaM nirudvega hokara sukhapUrvaka vahA~ vicarane lage / taba una sAMyAtrika naukAvaNikoM ne Apasa meM isa prakAra kahA-'devAnupriyo ! hameM azvoM se kyA prayojana hai ? yahA~ yaha bahuta-sI cA~dI kI, sone kI, ratnoM kI aura hIroM kI khAne haiM / ataeva hama logoM ko cA~dI-sone se, ratnoM se aura hIroM se jahAja bhara lenA hI zreyaskara hai / ' isa prakAra unhoMne eka dUsare kI bAta aMgIkAra karake unhoMne hiraNya se svarNa se, ratnoM se, hIroM se, ghAsa se, anna se, kASThoM se aura mIThe pAnI se apanA jahAja bhara liyaa| bhara kara dakSiNa dizA kI anukUla vAyu se jahA~ gaMbhIra potavahanapaTTana thA, vahA~ Aye / Akara jahAja kA laMgara DAlA / gAr3I-gAr3e taiyAra kiye / lAye hue usa hiraNya-svarNa, yAvat hIroM kA choTI naukAoM dvArA saMcAra kiyA / phira gAr3I-gAr3e jote / hastizIrSa nagara pahu~ce / hastizIrSa nagara ke bAhara agra udyAna meM sArtha ko ThaharAyA / gAr3I-gAr3e khole / phira bahumUlya upahAra lekara hastizIrSa nagara meM praveza kiyA / kanakaketu rAjA ke pAsa Aye / vaha upahAra rAjA ke samakSa upasthita kiyA / rAjA kanakaketu ne una sAMyAtrika naukAvaNikoM ke usa bahumUlya upahAra ko svIkAra kiyA / [185] phira rAjA ne una sAMyAtrika naukAvaNikoM se kahA-'devAnupriya ! tuma loga grAmoM meM yAvat AkaroM meM ghUmate ho aura bAra-bAra potavahana dvArA lavaNasamudra meM avagAhana karate ho, tumane kahI koI Azcaryajanaka-adbhuta-anokhI vastu dekhI hai ?' taba sAMyAtrika naukAvaNikoM ne rAjA kanakaketu se kahA-'devAnupriya ! hama loga isI hastizIrSa nagara ke nivAsI haiM; ityAdi pUrvavat yAvat hama kAlikadvIpa ke samIpa gae / usa dvIpa meM bahuta-sI cA~dI kI khAneM yAvat bahuta-se azva haiM / ve azva kaise haiM ? nIla varNa vAlI reNu ke samAna aura zrotrisUtraka ke samAna zyAma varNa vAle haiM / yAvata ve azva hamArI gaMdha ke kaI yojana dUra cale gae / ataeva he svAmin ! hamane kAlikadvIpa meM una azvoM ko AzcaryabhUta dekhA hai / ' kanakaketu rAjA ne una sAMyAtrikoM se yaha artha suna kara unheM kahA-'devAnupriyo ! tuma mere kauTumbika puruSoM ke sAtha jAo aura kAlikadvIpa se una azvoM ko yahA~ le Ao / ' taba sAMyAtrika vaNikoM ne kanakaketu rAjA se-'svAmin ! bahuta acchA' aisA kahakara unhoMne rAjA kA vacana AjJA ke rUpa meM vinayapUrvaka svIkAra kiyA / tatpazcAt kanakaketu rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura kahA-'devAnupriyo ! tuma sAMyAtrika vaNikoM ke sAtha jAo aura kAlikadvIpa se mere lie azva le Ao / '
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/17/185 219 unhoMne bhI rAjA kA Adeza aMgIkAra kiyA / tatpazcAt kauTumbika puruSoM ne gAr3I-gAr3e sajAe / sajA kara unameM bahuta-sI vINAe~, vallakI, bhrAmarI, kacchI, bhaMbhA, SaTbhramarI Adi vividha prakAra kI vINAoM tathA vicitra vINAoM se aura zrotrendriya ke yogya anya bahuta-sI vastuoM se gAr3I-gAr3e bhara liye / zrotrendriya ke yogya vastue~ bhara kara bahuta-se kRSNa varNa vAle, zukla varNa vAle kASThakarma, citrakarma, pustakarma, lepyakarma tathA ver3hima, pUrima tathA saMghAtima evaM anya cakSu-indriya ke yogya dravya gAr3I-gAr3oM meM bhare / yaha bhara kara bahuta-se koSThapuTa ketakIpuTa, patrapuTa, coya-tvakpuTa, tagarapuTa, elApuTa, hrIvera puTa, uzIra, puTa, campakapuTa, maruka puTa, damanakapuTa, jAtI puTa, yUthikApuTa, mallikApuTa, vAsaMtIpuTa, kapUrapuTa, pATalapuTa tathA anya bahuta-se ghrANendriya ko priya lagane vAle padArthoM se gAr3I-gAr3e bhare / tadanantara bahuta-se khAMDa, gur3a, zakkara, matsyaMDikA, puSpottara tathA padmottara jAti kI zarkarA Adi anya aneka jihvA-indriya ke yogya dravya gAr3I-gAr3oM meM bhare / usake bAda bahutase koyataka-kaMbala-prAvaraNa-jIna, malaya-vizeSa prakAra kA Asana mar3he, zilApaTTaka, yAvat haMsagarbha tathA anya sparzendriya ke yogya dravya gAr3I-gAr3oM meM bhare / ukta saba dravya bharakara unhoMne gAr3I-gAr3e jote / jota kara jahA~ gaMbhIra potapaTTana thA, vahA~ pahu~ce / gAr3I-gAr3e khole / potavahana taiyAra karake una utkRSTa zabda, sparza, rasa, rUpa aura gaMdha ke dravya tathA kASTha, tRNa, jala, cAvala, ATA, gorasa tathA anya bahuta-se potavahana ke yogya padArtha potavahana meM bhare / ve uparyukta saba sAmAna potavahana meM bhara kara dakSiNa dizA ke anakala pavana se jahA~ kAlika dvIpa thA, vahA~ Aye / Akara laMgara DAlA / una utkRSTa zabda, sparza, rasa, rUpa aura gaMdha ke padArthoM ko choTI-choTI naukAoM dvArA kAlika dvIpa meM utArA / ve ghor3e jahA~-jahA~ baiThate the, sote the aura loTate the, vahA~-vahA~ ve kauTumbika puruSa vaha vINA, vicitra vINA Adi zrotrendriya ko priya vAdya bajAte rahane lage tathA inake pAsa cAroM ora jAla sthApita kara dieve nizcala, nispanda aura mUka hokara sthita ho gae / jahA~-jahA~ ve azva baiThate the, yAvat loTate the, vahA~-vahA~ una kauTumbika puruSoM ne bahutere kRSNa varNa vAle yAvat zukla varNa vAle kASThakarma yAvat saMghAtima tathA anya bahuta-se cakSu-indriya ke yogya padArtha rakha die tathA una azvoM ke pAsa cAroM ora jAla bichA diyA aura ve nizcala aura mUka hokara chipa rahe / jahA~jahA~ ve azva baiThate the, sote the, khar3e hote the athavA loTate the vahA~-vahA~ una kauTumbika puruSoM ne bahuta se koSThapuTa tathA dUsare ghrANendriya ke priya padArthoM ke puMja aura nikara kara diye / unake pAsa cAroM ora jAla bichAkara ve mUka hokara chipa gaye / jahA~-jahA~ ve azva baiThate the, sote the, khar3e hote the athavA leTate the, vahA~-vahA~ kauTumbika puruSoM ne gur3a ke yAvat anya bahuta-se jihvendriya ke yogya padArthoM ke puMja aura nikara kara diye / una jagahoM para gar3ahe khoda kara gur3a kA pAnI, khAMDa kA pAnI, pora kA pAnI tathA dUsarA bahuta taraha kA pAnI una gar3ahoM meM bhara diyA / bharakara unake pAsa cAroM ora jAla sthApita karake mUka hokara chipa rahe / jahA~-jahA~ ve ghor3e baiThate the, yAvat leTate the, vahA~-vahA~ koyavaka yAvat zilApaTTaka tathA anya sparzanendriya ke yogya AstaraNa-pratyAstaraNa | rakhakara unake pAsa cAroM ora jAla bichA kara evaM mUka hokara chipa gae / tatpazcAt ve azva vahA~ Aye, jahA~ yaha utkRSTa zabda, sparza, rasa, rUpa aura gaMdha rakhI
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 AgamasUtra-hindI anuvAda thIM / vahA~ Akara unameM se koI-koI azva 'ye zabda, sparza, rasa rUpa aura gaMdha apUrva haiM, aisA vicAra kara una utkRSTa zabda, sparza, rasa, rUpa aura gaMdha meM mUrchita, gRddha, Asakta na hokara una utkRSTa zabda yAvat gaMdha se dUra cale gaye / ve azva vahA~ jAkara bahuta gocara prApta karake tathA pracura ghAsa-pAnI pIkara nirbhaya hue, udvega rahita hue aura sukhe-sukhe vicarane lage / isI prakAra he AyuSman zramaNo ! jo sAdhu yA sAdhvI zabda, sparza, rasa, rUpa aura gaMdha meM Asakta nahIM hotA, vaha isa loka meM bahuta sAdhuoM, sAdhviyoM, zrAvakoM aura zrAvikAoM kA pUjanIya hotA hai aura isa cAturgatika saMsAra-kAntAra ko pAra kara jAtA hai / [186] una ghor3oM meM se kitaneka ghor3e jahA~ ve utkRSTa zabda, sparza, rasa, rUpa aura gaMdha the, vahA~ pahu~ce / ve una utkRSTa zabda, sparza, rasa, rUpa aura gaMdha meM mUrchita hue, ati Asakta ho gae aura unakA sevana karane meM pravRtta ho gae / usa utkRSTa zabda, sparza, rasa, rUpa aura gaMdha kA sevana karane vAle ve azva kauTumbika puruSoM dvArA bahuta se kUTa pAzoM se gale meM yAvat pairoM meM bA~dhe gae / una kauTumbika puruSoM ne una azvoM ko pakar3a liyA / ve naukAoM dvArA potavahana meM le Aye / lAkara potavahana ko tRNa, kASTha Adi Avazyaka padArthoM se bhara liyA / ve sAMyAtrika naukAvaNik dakSiNa dizA ke anukUla pavana dvArA jahA~ gaMbhIra pAtapaTTana thA, vahA~ Aye / potavahana kA laMgara DAlA / una ghor3oM ko utArA / hastizIrSa nagara thA aura jahA~ kanakaketu rAjA thA, vahA~ pahu~ce / donoM hAtha jor3akara rAjA kA abhinandana karake ve azva upasthita kiye / rAjA kanakaketu ne una sAMyAtrika vaNikoM kA zulka mApha kara diyaa| unakA satkAra-sammAna kiyA aura unheM vidA kiyA / tatpazcAt kanakaketu rAjA ne kAlika-dvIpa bheje hue kauTumbika puruSoM ko bulAyA, bulA kara unakA bhI satkAra-sammAna kiyA aura phira unheM vidA kara diyA / tatpazcAt kanakaketu rAjA ne azvamardakoM ko bulAyA aura unase kahA-'devAnupriyo ! tuma mere azvoM ko vinIta kro-|' taba azvamardakoM ne 'bahuta acchA' kahakara rAjA kA Adeza svIkAra kiyA / unhoMne una azvoM ko mukha bA~dhakara, kAna bA~dhakara, nAka bA~dhakara, jhauMrA bA~dhakara, khura bA~dhakara, kaTaka bA~dhakara, caukar3I car3hAkara, tobarA car3hAkara, paTatAnaka lagA kara, khassI karake, velAprahAra karake, beMtoM kA prahAra karake, latAoM kA prahAra karake, cAbukoM kA prahAra karake tathA camar3e ke kor3oM kA prahAra karake vinIta kiyA-1 vinIta karake ve rAjA kanakaketu ke pAsa le Aye / tatpazcAt kanakaketu ne una azvamardakoM kA satkAra kayA, sammAna kiyA / unheM vidA kiyA / usake bAda ve azva-mukhabaMdhana se yAvat camar3e ke cAbukoM ke prahAra se bahuta zArIrika aura mAnasika duHkhoM ko prApta hue / isI prakAra he AyuSman zramaNo ! jo nigraMtha yA nigraMthoM dIkSita hokara priya zabda sparza rasa rUpa aura gaMdha meM gRddha hotA hai, mugdha hotA hai aura Asakta hotA hai, vaha isI loka meM bahuta zramaNoM, zramaNiyoM, zrAvakoM tathA zrAvikAoM kI avahelanA kA pAtra hotA hai, cAturgatika saMsAraaTavI meM punaH punaH bhramaNa karatA hai / [187] zrutisukhada svaragholanA ke prakAra vAle, madhura vINA, talatAla aura bA~surI ke zreSTha aura manohara vAdyoM ke zabdoM meM anurakta hone aura zrotrendriya ke vazavartI bane hue prANI Ananda mAnate haiM / [188] kintu zrotrendriya kI durdAntatA kA itanA doSa hotA hai, jaise pAradhi ke piMjare
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/17/188 221 meM rahe hue tItura ke zabda ko sahana na karatA huA tItura pakSI vadha aura baMdhana pAtA hai / [189] cakSu indriya ke vazIbhUta aura rUpoM meM anurakta hone vAle puruSa; striyoM ke stana, jaghana, vadana, hAtha, paira, netroM meM tathA garviSTha banI huI striyoM kI vilAsayukta gati meM ramaNa karate haiM [190] parantu cakSuindriya kI durdAntatA se itanA doSa hai ki buddhihIna pataMgA jalatI huI Aga meM jA par3atA hai, usI prakAra manuSya bhI vadha-baMdhana ke duHkha pAte haiM / [191] sugaMdha meM anurakta hue aura ghrANendriya ke vaza meM par3e hue prANI zreSTha agara, zreSTha dhUpa, vividha RtuoM meM vRddhi ko prApta mAlya tathA anulepana vidhi meM ramaNa karate haiM / [192] parantu ghrANendriya kI durdAntatA se itanA doSa hotA hai ki auSadhi kI gaMdha se sarpa apane bila se bAhara nikala AtA hai / (aura pakaDA jAtA hai / ) [193] rasa meM Asakta aura jihvA indriya ke vazavartI hue prANI kar3ave, tIkhe, kasaile, khaTTe evaM madhura rasa vAle bahuta khAdya, peya, lehya padArthoM meM Ananda mAnate haiM / [194] kintu jihvA indriya kA damana na karane se itanA doSa utpanna hotA hai ki gala meM lagna hokara jala se bAhara khIMcA huA matsya sthala meM pheMkA jAkara tar3apatA hai / [195] sparzendriya ke vazIbhUta hue prANI sparzendriya kI adhInatA se pIr3ita hokara vibhinna RtuoM meM sevana karane se sukha utpanna karane vAle tathA vibhava sahita, hitakAraka tathA mana ko sukha dene vAle mAlA, strI Adi padArthoM meM ramaNa karate haiM / [196] kintu sparzanendriya kA damana na karane se itanA doSa hotA hai ki lohe kA tIkhA aMkuza hAthI ke mastaka ko pIr3A pahu~cAtA hai / [197] kala, ribhita evaM madhura taMtrI, talatAla tathA bA~surI ke zreSTha aura manohara vAdyoM ke zabdoM meM jo Asakta nahIM hote, ve vazArttamaraNa nahIM marate / [198] striyoM ke stana, jaghana, mukha, hAtha, paira, nayana tathA garvayukta vilAsa vAlI gati Adi samasta rUpoM meM jo Asakta nahIM hote, ve vazA-maraNa nahIM marate / [199] uttama agara, zreSTha dhUpa, vividha RtuoM meM vRddhi ko prApta hone vAle puSpoM kI mAlAoM tathA zrIkhaNDa Adi ke lepana kI gandha meM jo Asakta nahIM hote, unheM vazA-maraNa nahIM maranA par3atA / [200] tikta, kaTuka, kasaile, khaTTe aura mIThe khAdya, peya aura lehya padArthoM ke AsvAdana meM jo gRddha nahIM hote, ve vazArtamaraNa nahIM marate / [201] hemanta Adi vibhinna RtuoM meM sevana karane se sukha dene vAle, vaibhava sahita, hitakara aura mana ko Ananda dene vAle sparzoM meM jo gRddha nahIM hote, ve vazArtamaraNa nahIM mrte| [202] sAdhu ko bhadra zrotra ke viSaya zabda prApta hone para kabhI tuSTa nahIM honA cAhie aura pApaka zabda sunane para ruSTa nahIM honA cAhie / [203] zubha athavA azubha rUpa cakSu ke viSaya hone para-sAdhu ko kabhI na tuSTa honA cAhie aura na ruSTa honA cAhie / [204] ghrANa-indriya ko prApta hue zubha athavA azubha gaMdha meM sAdhu ko kabhI tuSTa athavA ruSTa nahIM honA cAhie /
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 AgamasUtra-hindI anuvAda [205] jihvA-indriya ke viSaya ko prApta zubha athavA azubha rasoM meM sAdhu ko kabhI tuSTa athavA ruSTa nahIM honA cAhie / [206] sparzanendriya ke viSaya bane hue prApta zubha athavA azubha sparzoM meM sAdhu ko kabhI tuSTa yA ruSTa nahIM honA cAhie / [207] jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne satrahaveM jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA hai / vahI artha maiM tujhase kahatA hU~ / adhyayana-17 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa ( adhyayana-18 'suMsumA' ) [208] 'bhagavan ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne aThArahaveM adhyayana kA kyA artha kahA hai ?' -- 'he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara thA, (varNana) / vahA~ dhanya nAmaka sArthavAha nivAsa karatA thA / bhadrA nAma kI usakI patnI thI / usa dhanya-sArthavAha ke putra, bhadrA ke Atmaja pA~ca sArthavAhadAraka the / dhana, dhanapAla, dhanadeva, dhanagopa aura dhanarakSita / dhanya-sArthavAha kI putrI, bhadrA kI AtmajA aura pA~coM putroM ke pazcAt janmI huI suMsumA nAmaka bAlikA thI / usake hAtha-paira Adi aMgopAMga sukumAra the / usa dhanya-sArthavAha kA cilAta nAmaka dAsa ceTaka thA usakI pA~coM indriyA~ pUrI thIM aura zarIra bhI paripUrNa evaM mAMsa se upacita thA / vaha baccoM ko khelAne meM kuzala bhI thA / ataeva vaha dAsaceTaka suMsumA bAlikA kA bAlagrAhaka niyata kiyA gayA / vaha suMsumA bAlikA ko kamara meM letA aura bahuta-se lar3akoM, lar3akiyoM, baccoM, bacciyoM, kumAroM aura kumArikAoM ke sAtha khelatA rahatA thA / usa samaya vaha cilAta dAsa-ceTaka una bahuta-se lar3akoM, lar3akiyoM, baccoM, bacciyoM, kumAroM aura kumAriyoM meM se kinhI kI kaur3iyA~ haraNa kara letA- / isI prakAra vartaka, ADoliyA, dar3A, kapar3A aura sADollaka hara letA thA / kinhIMkinhIM ke AbharaNa, mAlA aura alaMkAra haraNa kara letA thA / kinhIM para Akroza karatA, ha~sI ur3AtA, Taga letA, bhartsanA karatA, tarjanA karatA aura kisI ko mAratA-pITatA thA / taba ve bahuta-se lar3ake, lar3akiyAM, bacce, bacciyA~, kumAra aura kumArikAe~ rote hue, cillAte hue, zoka karate hue, A~sU bahAte hue, vilApa karate hue jAkara apane-apane mAtApitAoM se cilAta kI karatUta kahate the / usa samaya bahuta-se lar3akoM, lar3akiyoM, bacce, bacciyoM, kumAroM aura kumArikAoM ke mAtA-pitA dhanya-sArthavAha ke pAsa Ate / Akara dhanyasArthavAha ko khedajanaka vacanoM se, ruMvAse hokara ulAhane dete the aura dhanya-sArthavAha ko yaha kahate the / dhanya-sArthavAha ne cilAta dAsa-ceTaka ko isa bAta ke lie bAra-bAra manA kiyA, magara cilAta dAsa-ceTaka rukA nahIM, mAnA nahIM / dhanya sArthavAha ke rokane para bhI cilAta dAsa-ceTaka una bahuta-se lar3akoM, lar3akiyoM, baccoM, bacciyoM, kumAra aura kumArikAoM meM se kinhIM kI kaur3iyA~ haraNa karatA rahA aura kinhIM ko yAvat mAratA-pITatA rahA / taba ve bahuta lar3ake-lar3akiyA~, bacce-bacciyA~, kumAra aura kumArikAe~ rote-cillAte gaye, yAvat mAtA-pitAoM se unhoMne yaha bAta kaha sunAI / taba ve mAtA-pitA ekadama kruddha hue, ruSTa, kupita, pracaNDa hue, krodha se jala uThe aura dhanya sArthavAha ke pAsa pahu~ce / pahu~ca kara
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/18/208 223 bahuta khedayuta vacanoM se unhoMne yaha bAta usase kahI / taba dhanya-sArthavAha bahuta-se lar3akoM, lar3akiyoM, baccoM, bacciyoM, kumAroM aura kumArikAoM ke mAtA-pitAoM se yaha bAta suna kara ekadama kupita huA / usane U~ce-nIce Akroza-vacanoM se cilAta dAsa-ceTa para Akroza kiyA usakA tiraskAra kiyA, bhartsanA kI, dhamakI dI, tarjanA kI aura U~cI-nIcI tAr3anAoM se tAr3anA kI aura phira use apane ghara se bAhara nikAla diyA / [209] dhanya sArthavAha dvArA apane ghara se nikAlA huA yaha cilAta dAsaceTaka rAjagRha nagara meM zrRMgATakoM yAvat pathoM meM arthAt galI-kUcoM meM, devAlayoM meM, sabhAoM meM, pyAuoM meM, juAriyoM ke aDDoM meM, vezyAoM ke gharoM meM tathA madyapAnagRhoM meM maje se bhaTakane lagA / usa samaya usa dAsa-ceTa cilAta ko koI hAtha pakar3a kara rokane vAlA tathA vacana se rokane vAlA na rahA, etaeva vaha niraMkuza buddhi vAlA, svecchAcArI, madirApAna meM Asakta, corI karane meM Asakta, mAMsabhakSaNa meM Asakta, juA meM Asakta, vezyAsakta tathA para-striyoM meM bhI lampaTa ho gayA / usa samaya rAjagaha nagara se na adhika dUra aura na adhika samIpa pradeza meM, AgneyakoNa meM siMhaguphA nAmaka eka corapallI thI / vaha pallI viSama girinitaMba ke prAnta bhAga meM basI huI thI / bAMsa kI jhAr3iyoM ke prAkAra se ghirI huI thI / alaga-alaga TekariyoM ke prapAta rUpI parikhA se yukta thI / usameM jAne-Ane ke lie eka hI daravAjA thA, parantu bhAga jAne ke lie choTe-choTe aneka dvAra the / jAnakara loga hI usameM se nikala sakate aura usameM praveza kara sakate the / usake bhItara hI pAnI thA / usa pallI se bAhara Asa-pAsa meM pAnI milanA atyanta durlabha thA / curAye hue mAla ko chInane ke lie AI huI senA bhI usa pallI kA kucha nahIM bigAr3a sakatI thI / aisI thI vaha corapallI ! usa siMhaguphA pallI meM vijaya nAmaka cora senApati rahatA thA / vaha adhArmika yAvat vaha adharma kI dhvajA thA / bahuta nagaroM meM usakA yaza phailA huA thA / vaha zUra thA, dRr3ha prahAra karane vAlA, sAhasI aura zabdavedhI thA / vaha usa siMhaguphA meM pAMca sau coroM kA adhipatitva karatA huA rahatA thA / vaha coroM kA senApati vijaya taskara dUsare bahutere coroM ke lie, jAroM rAjA ke apakAriyoM, RNiyoM, gaThakaToM, seMdha lagAne vAloM, khAta khodane vAloM, bAlaghAtakoM, vizvAsaghAtiyoM, juArioM tathA khaNDarakSakoM ke lie aura manuSyoM ke hAtha-paira Adi avayavoM ko chedana-bhedana karane vAle anya logoM ke lie kuDaMga ke samAna zaraNabhUta thaa| vaha cora senApati vijaya taskara rAjagRha nagara ke agnikoNa meM sthita janapadapradeza ko, grAma ke ghAta dvArA, nagarapAta dvArA, gAyoM kA haraNa karake, logoM ko kaida karake, pathikoM ko mArakUTa kara tathA seMdha lagA kara punaH punaH utpIr3ita karatA huA tathA vidhvasta karatA huA, logoM ko sthAnahIna evaM dhanahIna banA rahA thA / __ tatpazcAt vaha cilAta dAsa-peTa rAjagRha nagara meM bahuta-se arthAbhizaMkI, caurAbhizaMkI, dArAbhizaMkI, dhanikoM aura juAriyoM dvArA parAbhava pAyA huA tiraskRta hokara rAjagRha nagara se bAhara nikalA / jahA~ siMhaguphA nAmaka corapallI thI, vahA~ pahu~cA / corasenApati vijaya ke pAsa usakI zaraNa meM jAkara rahane lagA / tatpazcAt vaha dAsa-ceTa cilAta vijaya nAmaka corasenApati ke yahA~ pradhAna khaDgadhArI yA ho gayA / ataeva jaba bhI vaha vijaya corasenApati grAma kA ghAta karane ke lie pathikoM ko mArane-kUTane ke lie jAtA thA, usa samaya dAsa-ceTa cilAta
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 AgamasUtra - hindI anuvAda bahuta-sI kUviya senA ko hata evaM mathita karake rokatA thA - bhagA detA thA aura phira usa dhana Adi ko lekara apanA kArya karake siMhaguphA corapallI meM sakuzala vApisa A jAtA thA / usa vijaya corasenApati ne cilAta taskara ko bahuta-sI cauravidyAe~, coramaMtra, coramAyAe~ aura coranikRtiyA~ sikhalA dIM / vijaya cora kisI samaya mRtyu ko prApta huA-taba una pAMca sau coroM ne bar3e ThATha aura satkAra ke samUha ke sAtha vijaya corasenApati kA nIharaNa kiyA- phira bahuta-se laukika mRtakakRtya kiye / kucha samaya bIta jAne para ve zokarahita ho gaye / una pA~ca sau coroM ne eka dUsare ko bulAyA / taba unhoMne Apasa meM kahA - 'devAnupriyo ! hamArA corasenApati vijaya kAladharma se saMyukta ho gayA hai aura vijaya corasenApati ne isa cilAta taskara ko bahuta-sI coravidyAeM Adi sikhalAI haiM / ataeva devAnupriyo ! hamAre lie yahI zreyaskara hogA ki cilAta taskara kA siMhaguphA corapallI ke corasenApati ke rUpa meM abhiSeka kiyA jAya / ' isa prakAra eka dUsare kI bAta svIkAra kI / cilAta taskara ko siMhaguphA corapallI ke corasenApati ke rUpa meM abhiSikta kiyA / taba vaha cilAta corasenApati ho gayA tathA vijaya ke samAna hI adhArmika, krUrakarmA evaM pApAcArI hokara rahane lagA / vaha cilAta corasenApati coroM kA nAyaka yAvat kuDaMga ke samAna coroMjAroM Adi kA AzrayabhUta ho gayA / vaha usa corapallI meM pA~ca sau coroM kA adhipati ho gayA, ityAdi / yAvat vaha rAjagRha nagara ke dakSiNa-pUrva ke janapada nivAsI janoM ko sthAnahIna aura dhanahIna banAne lagA | [210] tatpazcAt cilAta corasenApati ne eka bAra kisI samaya vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya taiyAra karavA kara pA~ca sau coroM ko AmaMtrita kiyA / phira snAna tathA karma karake bhojana - maMDapa meM una pA~ca sau coroM ke sAtha vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima kA tathA surA prasannA nAmaka madirAoM kA AsvAdana, visvAdana, vitaraNa evaM paribhoga karane lagA / bhojana kara cukane ke pazcAt pA~ca sau coroM kA vipula dhUpa, puSpa, gaMdha, mAlA aura alaMkAra se satkAra kiyA, sammAna kiyA / unase isa prakAra kahA - 'devAnupriyo ! rAjagRha nagara meM dhanya nAmaka dhanADhya sArthavAha hai / usakI putrI, bhadrA kI AtmajA aura pAMca putroM ke pazcAt janmI huI susumA nAma kI lar3akI hai / vaha paripUrNa indriyoM vAlI yAvat sundara rUpa vAlI hai / to devAnupriyo ! hama loga caleM aura dhanyasArthavAha kA ghara lUTeM / usa lUTa meM milane vAlA vipula dhana, kanaka, yAvat zilA, mUMgA vagairaha tumhArA hogA, suMsumA lar3akI merI hogii|' taba una pA~ca sau coroM ne corasenApati cilAta kI bAta aMgIkAra kI / tatpazcAt cilAta corasenApati una pA~ca sau coroM ke sAtha Ardra carma para baiThA / phira dina ke aMtima prahara meM pA~ca sau coroM ke sAtha kavaca dhAraNa karake taiyAra huA / usane Ayudha aura praharaNa grahaNa kiye / komala gomukhita phalaka dhAraNa kiye / talavAreM myAnoM se bAhara nikAla lIM / kandhoM para tarkaza dhAraNa kiye / dhanuSa jIvAyukta kara lie / vANa bAhara nikAla lie / barchiyA~ aura bhAle uchAlane lage / jaMghAoM para bA~dhI huI ghaMTikAe~ laTakA dI / zIghra bAje bajane lage / bar3e-bar3e utkRSTa siMhanAda aura boloM kI kala-kala dhvani se aisA pratIta hone lagA jaise mahAsamudra kA khalakhala zabda ho rahA ho / isa prakAra zora karate hue ve siMhaguphA nAmaka corapallI se bAhara nikale / rAjagRha nagara Akara rAjagRha nagara se kucha dUra eka saghana
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/18/210 225 vana meM ghusa gaye / vahA~ ghusa kara zeSa rahe dina ko samApta karane lage-tatpazcAt corasenApati cilAta AdhI rAta ke samaya, jaba saba jagaha zAnti aura sunasAna ho gayA thA, pAMca sau coroM ke sAtha, rIcha Adi ke bAloM se sahita hone ke kAraNa komala gomukhita, chAtI se bA~dha kara yAvat jAMghoM para ghUghare laTakA kara rAjagRha nagara ke pUrva dizA ke daravAje para pahu~cA / usane jala kI mazaka lI / usameM se jala ko eka aMjali lekara Acamana kiyA, svaccha huA, pavitra huA, phira tAlA kholane kI vidyA kA AvAhana karake rAjagRha ke dvAra ke kivAr3oM para pAnI chir3akA / kivAr3a ughAr3a liye / tatpazcAt rAjagRha ke bhItara praveza karake U~ce-U~ce zabdoM se AghoSaNA karate-karate isa prakAra bolA 'devAnupriyo ! maiM cilAta nAmaka corasenApati, pAMca sau coroM ke sAtha, siMhaguphA nAmaka cora-pallI se, dhanya-sArthavAha kA ghara lUTane ke lie yahA~ AyA hU~ / jo navIna mAtA kA dUdha pInA cAhatA ho, vaha nikala kara mere sAmane Ave / ' isa prakAra kaha kara vaha dhanyasArthavAha ke ghara AyA | Akara usane dhanya-sArthavAha kA ughAr3A / dhanya-sArthavAha ne dekhA ki pAMca sau coroM ke sAtha cilAta corasenApati ke dvArA ghara lUTA jA rahA hai / yaha dekhakara vaha bhayabhIta ho gayA, ghabarA gayA aura apane pAMcoM putroM ke sAtha ekAnta meM calA gayA-chipa gayA / tatpazcAt cora senApati cilAta ne dhanya-sArthavAha kA ghara lUTA / bahuta sArA dhana, kanaka yAvat svApateya tathA susumA dArikA ko lekara vaha rAjagRha se bAhara nikala kara jidhara siMhaguphA thI, usI ora jAne ke lie udyata huA / [211] coroM ke cale jAne ke pazcAt dhanya-sArthavAha apane ghara AyA / Akara usane jAnA ki merA bahuta-sA dhana kanaka aura suMsumA lar3akI kA apaharaNa kara liyA gayA hai / yaha jAna kara vaha bahumUlya bheMTa lekara ke rakSakoM ke pAsa gayA aura unase kahA-'devAnupriyo ! cilAta nAmaka corasenApati siMhaguphA nAmaka corapallI se yahA~ Akara, pAMca sau coroM ke sAtha, merA ghara lUTa kara aura bahuta-sA dhana, kanaka tathA susumA lar3akI ko lekara calA gayA hai / ataeva hama, he devAnupriyo ! suMsumA lar3akI ko vApisa lAne ke lie jAnA cAhate haiM / devAnupriyo ! jo dhana, kanaka vApisa mile vaha saba tumhArA hogA aura suMsumA dArikA merI rhegii| taba nagara ke rakSakoM ne dhanya-sArthavAha kI yaha bAta svIkAra kI / ve kavaca dhAraNa karake sannaddha hue / unhoMne Ayudha aura praharaNa lie / phira jora-jora ke utkRSTa siMhanAda se samudra kI khalabhalAhaTa jaisA zabda karate hue rAjagRha se bAhara nikale / nikala kara jahA~ cilAta cora thA, vahA~ pahu~ce, pahu~ca kara cilAta corasenApati ke sAtha yuddha karane lage / taba nagararakSakoM ne corasenApati cilAta ko hata, mathita karake yAvat parAjita kara diyaa| usa samaya ve pAMca sau cora nagararakSakoM dvArA hata, mathita hokara, aura parAjita hokara usa vipula dhana aura kanaka Adi ko chor3akara aura pheMka kara cAroM aura bhAga khar3e hue / tatpazcAt nagararakSakoM ne vaha vipula dhana, kanaka Adi grahaNa kara liyA / grahaNa karake ve jisa ora rAjagRha nagara thA, usI ora cala par3e / nagararakSakoM dvArA corasainya ko hata evaM mathita huA dekha kara tathA usake zreSTha vIra mAre gaye, dhvajA-patAkA naSTa ho gaI, prANa saMkaTa meM par3a gae haiM, sainika idhara udhara bhAga chUTe haiM, yaha dekhakara cilAta bhayabhIta aura udvigna ho gayA / vaha suMsumA ko lekara eka mahAn agrAmika tathA lambe mArga vAlI aTavI meM ghusa gayA / usa samaya dhanya 5/15
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 AgamasUtra-hindI anuvAda sArthavAha suMsumA dArikA ko aTavI ke sammukha le jAtI dekhakara, pAMcoM putroM ke sAtha chaThA Apa svayaM kavaca pahana kara, cilAta ke pairoM ke mArga para calA / vaha usake pIche-pIche calatA huA, garjanA karatA huA, cunautI detA huA, pukAratA huA, tarjanA karatA huA aura usa trasta karatA huA usake pIche-pIche calane lagA / cilAta ne dekhA ki dhanya-sArthavAha pAMca putroM ke sAtha Apa svayaM chaThA sannaddha hokara merA pIchA kara rahA hai / yaha dekhakara nisteja, nirbala, parAkramahIna evaM vIryahIna ho gayA / jaba vaha suMsumA dArikA kA nirvAha karane meM samartha na ho sakA, taba zrAnta ho gayA-lAni ko prApta huA aura atyanta zrAnta ho gayA / ataeva usane nIla kamala ke samAna talavAra hAtha meM lI aura saMsamA dArikA kA sira kATa liyA / kaTe sira ko lekara vaha usa agrAmika yA durgama aTavI meM ghusa gayA / cilAta usa agrAmika aTavI meM pyAsa se pIr3ita hokara dizA bhUla gyaa| vaha corapallI taka nahIM pahu~ca sakA aura bIca meM hI mara gayA / isI prakAra he AyuSman zramaNo! jo sAdhu yA sAdhvI pravrajita hokara jisase vamana bahatA yAvat vinAzazIla isa audArika zarIra ke varNa ke lie yAvat AhAra karate haiM, ve isI loka meM bahuta-se zramaNoM, zramaNiyoM, zrAvakoM aura zrAvikAoM kI avahelanA kA pAtra banate haiM aura dIrgha saMsAra meM paryaTana karate haiM, jaise cilAta cora anta meM duHkhI huA / dhanya-sArthavAha pAMca putroM ke sAtha Apa chaThA svayaM cilAta ke pIche daur3atA-daur3atA pyAsa se aura bhUkha se zrAnta ho gayA, glAna ho gayA aura bahuta thaka gayA / vaha corasenApati cilAta ko apane hAtha se pakar3ane meM samartha na ho sakA / taba vaha vahA~ se lauTa par3A, jahA~ susumA dArikA ko cilAta ne jIvana se rahita kara diyA thA / usane dekhA ki bAlikA suMsumA cilAta ke dvArA mAra DAlI gaI hai / yaha dekhakara kulhAr3e se kATe hue campaka vRkSa ke samAna yA baMdhanamukta indrayaSTi ke samAna dhar3Ama se vaha pRthvI para gira par3A / pAMca putroM sahita chaThA Apa dhanya-sArthavAha Azvasta huA to AkraMdana karane lagA, vilApa karane lagA aura jora-jora ke zabdoM se kuha-kuha karatA rone lagA / vaha bahuta dera taka AMsU bahAtA rahA / pAMca putroM sahita chaThe svayaM dhanya-sArthavAha ne cilAta cora ke pIche cAroM ora daur3ane ke kAraNa pyAsa aura bhakha se pIDita hokara. usa agrAmika aTavI meM saba tarapha jala kI mArgaNA-gaveSaNA kI / vaha zrAnta ho gayA, glAna ho gayA, bahuta thaka gayA aura khinna ho gayA / usa agrAmika aTavI meM jala kI khoja karane para bhI vaha kahIM jala na pA sakA / tatpazcAt kahIM bhI jala na pAkara dhanya-sArthavAha, jahA~ susumA jIvana se rahita kI gaI thI, usa jagaha AyA / usane jyeSTha putra ko bulAkara kahA-'he putra ! susumA dArikA ke liye cilAta taskara ke pIche-pIche cAroM ora daur3ate hue pyAsa aura bhUkha se pIr3ita hokara hamane isa agrAmika aTavI meM jala kI talAza kI, magara jala na pA sake / jala ke binA hama loga rAjagRha nahIM pahu~ca sakate / ataeva he devAnupriya ! tuma mujhe jIvana se rahita kara do aura saba bhAI mere mAMsa aura rudhira kA AhAra karo / AhAra karake usa AhAra se svastha hokara phira isa agrAmika aTavI ko pAra kara jAnA, rAjagRha nagara pA lenA, mitroM, jJAtijanoM, nijajanoM, svajanoM, saMbandhiyoM aura parijanoM se milanA tathA artha, dharma aura puNya ke bhAgI honA / ' dhanya-sArthavAha ke isa prakAra kahane para jyeSThaputra ne dhanya-sArthavAha se kahA-'tAta ! Apa hamAre
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/18/211 227 pitA ho, guru ho, janaka ho, devatA-svarUpa ho, sthApaka ho, pratiSThApaka ho, kaSTa se rakSA karane vAle ho, durvyasanoM se bacAne vAle ho, ataH he tAta ! hama Apako jIvana se rahita kaise kareM? kaise Apake mAMsa aura rudhira kA AhAra kareM ? he tAta ! Apa mujhe jIvana-hIna kara do aura mere mAMsa tathA rudhira kA AhAra karo aura isa agrAmika aTavI ko pAra karo / ' ityAdi pUrvavat yahA~ taka ki artha, dharma aura puNya ke bhAgI bano / tatpazcAt dUsare putra ne dhanya-sArthavAha se kahA-'he tAta ! hama guru aura deva ke samAna jyeSTha bandhu ko jIvana se rahita nahIM kreNge| he tAta ! Apa mujhako jIvana se rahita kIjie, yAvat Apa saba puNya ke bhAgI banie / ' tIsare, cauthe aura pAMcaveM putra ne bhI isI prakAra kahA / tatpazcAt dhanya-sArthavAha ne pAMcoM putroM ke hRdaya kI icchA jAna kara pAMcoM putroM se isa prakAra kahA-'putro ! hama kisI ko bhI jIvana se rahita na kareM / yaha suMsumA kA zarIra niSprANa nizceSTa aura jIvana dvArA tyakta hai, ataeva he putro ! suMsumA dArikA ke mAMsa aura rudhira kA AhAra karanA hamAre lie ucita hogA / hama loga usa AhAra se svastha hokara rAjagRha ko pA leMge / dhanya-sArthavAha ke isa prakAra kahane para una pAMca putroM ne yaha bAta svIkAra kii| taba dhanya-sArthavAha ne pAMcoM putroM ke sAtha araNi kI / phira zara banAyA / donoM taiyAra karake zara se araNi kA maMthana kiyA / agni utpanna kI / agni dhauMkI, usameM lakar3iyA~ DAlI, agni prajvalita karake susumA dArikA kA mAMsa pakA kara usa mAMsa kA aura rudhira kA AhAra kiyaa| usa AhAra se svastha hokara ve rAjagRha nagarI taka pahu~ce / apane mitroM evaM jJAtijanoM, svajanoM, parijanoM Adi se mile aura vipula dhana, kanaka, ratna Adi ke tathA dharma, artha evaM puNya ke bhAgI hue / tatpazcAt dhanya-sArthavAha ne susumA dArikA ke bahuta-se laukika mRtaka-kRtya kie, tadanantara kucha kAla bIta jAne para vaha zokarahita ho gayA / [212] usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra rAjagRha ke guNazIla caitya meM padhAre / usa samaya dhanya-sArthavAha vandanA karane ke lie bhagavAn ke nikaTa pahu~cA / dharmopadeza suna kara dIkSita ho gayA / kramazaH myAraha aMgoM kA vettA muni ho gayA / antima samaya Ane para eka mAsa kI saMlekhanA karake saudharma devaloka meM utpanna huA / vahA~ se cyavana karake mahAvideha kSetra meM saMyama dhAraNa karake siddhi prApta karegA / he jambU ! jaise usa dhanyasArthavAha ne varNa ke lie, rUpa ke lie, bala ke lie athavA viSaya ke lie suMsumA dArikA ke mAMsa aura rudhira kA AhAra nahIM kiyA thA, kevala rAjagRha nagara ko pAne ke lie hI AhAra kiyA thA / isI prakAra he AyuSman zramaNo ! jo sAdhu yA sAdhvI vamana ko jharAne vAle, pitta ko, zukra ko aura zoNita ko jharAne vAle yAvat avazya hI tyAgane yogya isa audArika zarIra ke varNa ke lie, bala ke lie athavA viSaya ke lie AhAra nahIM karate haiM, kevala siddhigati ko prApta karane ke lie AhAra karate haiM, ve isI bhava meM bahuta zramaNoM, bahuta zramaNiyoM, bahuta zrAvakoM aura bahuta zrAvikAoM ke arcanIya hote haiM evaM saMsAra-kAntAra ko pAra karate haiM / jambU ! isa prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra ne aThArahaveM jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA hai / jaisA maiMne sunA vaisA hI tumheM kahA hai / adhyayana-18 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 AgamasUtra-hindI anuvAda (adhyayana-19 puNDarIka [213] jambUsvAmI prazna karate haiM-'bhagavan ! yadi yAvat siddhiprApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne aThArahaveM jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA hai to unnIsaveM jJAta-adhyayana kA zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kyA artha kahA hai ? zrI sudharmAsvAmI ne jambUsvAmI ke prazna kA uttara dete hue kahA-jambU ! usa kAla aura usa samaya meM isI jambUdvIpa meM, pUrva videha kSetra meM, sItA nAmaka mahAnadI ke uttara kinAre nIlavanta varSadhara parvata ke dakSiNa meM, uttara tarapha ke sItAmukha vanakhaNDa ke pazcima meM aura ekazaila nAmaka vakSAra parvata se pUrva dizA meM puSkalAvatI nAmaka vijaya kahA gayA hai / usa puSkalAvatI vijaya meM puNDarIkiNI nAmaka rAjadhAnI hai / vaha nau yojana caur3I aura bAraha yojana lambI yAvat sAkSAt devaloka ke samAna / manohara, darzanIya, sundara rUpa vAlI aura darzakoM ko Ananda pradAna karane vAlI hai / usa puNDarIkiNI nagarI meM IzAnakoNa meM nalinIvana nAmaka udyAna thA / (varNana) (samajha lenA) / usa puNDarIkiNI rAjadhAnI meM mahApadma rAjA thA / padmAvatI usakI-paTarAnI thI / mahApadma rAjA ke putra aura padmAvatI devI ke Atmaja do kumAra the-puMDarIka aura kaMDarIka / unake hAtha-paira bahuta komala the / unameM puMDarIka yuvarAja thA / usa kAla aura usa samaya meM sthavira muni kA Agamana huA arthAt dharmaghoSa sthavira pAMca sau anagAroM ke sAtha parivRta hokara, anukrama se calate hue, yAvat nalinIvana nAmaka udyAna meM Thahare / mahApadma rAjA sthavira muni ko vandanA karane nikalA | dharmopadeza sunakara usane puMDarIka ko rAjya para sthApita karake dIkSA aMgIkAra kara lI / aba puMDarIka rAjA ho gayA aura kaMDarIka yuvarAja ho gayA / mahApadma anagAra ne caudaha pUrvo kA adhyayana kiyA / sthavira muni bAhara jAkara janapadoM meM vihAra karane lage / muni mahApadma ne bahuta varSoM taka zrAmaNyaparyAya pAlakara siddhi prApta kI / 214] tatpazcAt eka bAra kisI samaya punaH sthavira puMDarIkiNI rAjadhAnI ke nalinIvana udyAna meM padhAre / puMDarIka rAjA unheM vandanA karane ke lie nikalA | kaMDarIka bhI mahAjanoM ke mukha se sthavira ke Ane kI bAta sunakara mahAbala kumAra kI taraha gayA / yAvat sthavira kI upAsanA karane lagA / sthavira munirAja ne dharma kA upadeza diyA / dharmopadeza sunakara puMDarIka zramaNopAsaka ho gayA aura apane ghara lauTa AyA / tatpazcAt kaMDarIka yuvarAja khar3A huA / usane kahA-'bhagavan ! Apane jo kahA hai vaisA hI hai satya hai / maiM puMDarIka rAjA se anumati le lU~, tatpazcAt yAvat dIkSA grahaNa karU~gA / ' taba sthavira ne kahA-'devAnupriya ! jaise tumheM sukha upaje, vaisA karo / ' tatpazcAt kaMDarIka ne yAvat sthavira muni ko vandana kiyaa| unake pAsa se nikala kara cAra ghaMToM vAle ghor3oM ke ratha para ArUr3ha huA, yAvat rAjabhavana meM Akara utarA / puMDarIka rAjA ke pAsa gayA; vahA~ jAkara hAtha jor3a kara yAvat puMDarIka se kahA'devAnupriya ! maiMne sthavira muni se dharma sunA hai aura vaha dharma mujhe rucA hai / ataeva he devAnupriya ! maiM yAvat pravrajyA aMgIkAra karane kI icchA karatA hU~ / ' taba puDaMrIka rAjA ne kaMDarIka yuvarAja se isa prakAra kahA-'devAnupriya ! tuma isa samaya muMDita hokara yAvat dIkSA grahaNa mata karo / maiM tumheM mahAn-mahAn rAjyAbhiSeka se abhiSikta karanA cAhatA hU~ / ' taba kaMDarIka ne puMDarIka rAjA ke isa artha kA Adara nahIM kiyA svIkAra
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/19/214 229 nahIM kiyA; vaha yAvat mauna rahA / taba puMDarIka rAjA ne dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI kaNDarIka se isa prakAra kahA; yAvat kaNDarIka phira bhI mauna hI rahA / tatpazcAt jaba puNDarIka rAjA, kaNDarIka kumAra ko bahuta kahakara aura samajhA-bujhA kara aura vijJapti karake rokane meM samartha na huA, taba icchA na hone para bhI usane yaha bAta mAna lI, yAvat use niSkramaNa-abhiSeka se abhiSikta kiyA, yahA~ taka ki sthavira muni ko ziSya-bhikSA pradAna kI / taba kaMDarIka pravrajita ho gayA, anagAra ho gayA, yAvat gyAraha aMgoM kA vettA ho gayA / tatpazcAt sthavira bhagavAn anyathA kadAcit puNDarIkiNi nagarI ke nalinIvana udyAna se bAhara nikale / nikala kara bAhara janapada-vihAra karane lage / 215] tatpazcAt kaMDarIka anagAra ke zarIra meM anta-prAnta arthAt rUkhe-sUkhe AhAra ke kAraNa zailaka muni ke samAna yAvat dAha-jvara utpanna ho gayA / ve rugNa hokara rahane lge| tatpazcAt eka bAra kisI samaya sthavira bhagavaMta puNDarIkiNI nagarI meM padhAre aura nalinIvana udyAna meM Thahare / taba puMDarIka rAjamahala se nikalA aura usane dharmadezanA zravaNa kI / tatpazcAt dharma sunakara puMDarIka rAjA kaMDarIka anagAra ke pAsa gayA / vahA~ jAkara kaMDarIka muni kI vandanA kI, namaskAra kiyA / usane kaMDarIka muni kA zarIra saba prakAra kI bAdhA se yukta aura roga se AkrAnta dekhA / yaha dekhakara rAjA sthavira bhagavaMta ke pAsa gayA / sthavira bhagavaMta ko vandana-namaskAra kiyA / isa prakAra nivedana kiyA-'bhagavan ! maiM kaMDarIka anagAra kI yathApravRtta auSadha aura bheSaja se cikitsA karAtA hU~ ataH bhagavan ! Apa merI yAnazAlA meM padhAriye / taba sthavira bhagavAn ne puMDarIka rAjA kA yaha vivecana svIkAra karake yAvat yAnazAlA meM rahane kI AjJA lekara vicarane lage-jaise maMDuka rAjA ne zailaka kRSi kI cikitsA karavAI, usI prakAra rAjA puMDarIka ne kaMDarIka kI karavAI / cikitsA ho jAne para kaMDarIka anagAra balavAn zarIra vAle ho gaye / tatpazcAt sthavira bhagavAn ne puNDarIka rAjA se pUchA tadanantara ve bAhara jAkara janapadavihAra viharane lage / usa samaya kaNDarIka anagAra usa roga AtaMka se mukta ho jAne para bhI usa manojJa azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra meM mUrcchita, gRddha, Asakta aura tallIna ho gae / ataeva ve puNDarIka rAjA se pUchakara bAhara janapadoM meM ugra vihAra karane meM samartha na ho sake / zithilAcArI hokara vahIM rahane lage | puNDarIka rAjA ne isa kathA kA artha jAnA taba vaha snAna karake aura vibhUSita hokara tathA antaHpura ke parivAra se parivRta hokara jahA~ kaNDarIka anagAra the vahA~ AyA / usane kaNDarIka ko tIna bAra AdakSiNa pradakSiNA kI / phira vandanA kI, namaskAra kiyA / isa prakAra kahA-'devAnupriya ! Apa dhanya haiM, kRtArtha haiM, kRtapuNya haiM aura sulakSaNa vAle haiM / devAnupriya ! Apako manuSya ke janma aura jIvana kA phala sundara milA hai, jo Apa rAjya ko aura antaHpura ko tyAga kara aura dutkAra kara pravrajita hue haiM / aura maiM adhanya hU~, puNyahIna hU~, yAvat rAjya meM, antaHpura meM aura mAnavIya kAmabhogoM meM mUrchita yAvat tallIna ho rahA hU~, yAvat dIkSita hone ke lie samartha nahIM ho pA rahA huuN| ataeva Apa dhanya haiM, yAvat Apako janma aura jIvana kA sundara phala prApta huA hai /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda tatpazcAt kaNDarIka anagAra ne puNDarIka rAjA kI isa bAta kA Adara nahIM kiyA / yAvat vaha mauna bane rahe / taba puNDarIka ne dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI yahI kahA / tatpazcAt icchA na hone para bhI vivazatA ke kAraNa, lajjA se aura bar3e bhAI ke gaurava ke kAraNa puNDarIka rAjA se pUchA- pUcha kara vaha sthavira ke sAtha bAhara janapadoM meM vicarane lage / usa samaya sthavira ke sAtha-sAtha kucha samaya taka unhoMne ugra ugra vihAra kiyA / usake bAda vaha zramaNatva se thaka gaye, zramaNatva se Uba gaye aura zramaNatva se nirbhartsanA ko prApta hue / sAdhutA ke guNoM se rahita ho gaye / ataeva dhIre-dhIre sthavira ke pAsa se khisaka gaye / jahA~ puNDarIkiNI nagarI thI aura jahA~ puNDarIka rAjA kA bhavana thA, usI tarapha Aye / Akara azokavATikA meM, zreSTha azokavRkSa ke nIce, pRthvIzilApaTTaka para baiTha gaye / baiTha kara bhagnamanoratha evaM cintAmagna ho rahe / tatpazcAt puNDarIka rAjA kI dhAya- mAtA jahA~ azokavATikA thI, vahA~ gaI / vahA~ jAkara usane kaNDarIka anagAra ko azoka vRkSa ke nIce, pRthvIzilApaTTaka para bhagramanoratha yAvat cintAmagna dekhA / yaha dekhakara vaha puNDarIka rAjA ke pAsa gaI aura unase kahane lagIdevAnupriya ! tumhArA priya bhAI kaNDarIka anagAra azokavATikA meM, uttama azoka vRkSa ke nIce, pRthvIzilApaTTa para bhagnamanoratha hokara yAvat cintA meM DUbA baiThA hai / 230 taba puNDarIka rAjA, dhAya- mAtA kI yaha bAta sunate aura samajhate hI saMbhrAnta ho utthaa| uTha kara untaHpura ke parivAra ke sAtha azokavATikA meM gayA / jAkara yAvat kaNDarIka ko tIna bAra isa prakAra kahA - 'devAnupriya ! tuma dhanya ho ki yAvat dIkSita ho / maiM adhanya hU~ ki yAvat dIkSita hone ke lie samartha nahIM ho pAtA / ataeva devAnupriya ! tuma dhanya ho yAvat tumane mAnavIya janma aura jIvana kA sundara phala pAyA hai / ' puMDarIka rAjA ke dvArA isa prakAra kahane para kaNDarIka cupacApa rahA / dUsarI bAra aura tIsarI bAra kahane para bhI yAvat mauna hI banA rahA / taba puNDarIka rAjA ne kaMDarIka se pUchA- 'bhagavan ! kyA bhogoM se prayojana hai ? taba kaMDarIka ne kahA - 'hA~ hai / ' tatpazcAt puNDarIka rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA - 'devAnupriyo ! zIghra hI kaMDarIka ke mahAn arthavyaya vAle evaM mahAn puruSoM ke yogya rAjyAbhiSeka kI taiyArI karo / ' yAvat kaMDarIka rAjyAbhiSeka se abhiSikta kiyA gayA / vaha muniparyAya tyAga kara rAjasiMhAsana para AsIna ho gayA / [216] tatpazcAt puNDarIka ne svayaM paMcamuSTika loca kiyA aura svayaM hI cAturyAma dharma aMgIkAra kiyA / kaMDarIka ke AcArabhANDa grahaNa kiye aura isa prakAra kA abhigraha grahaNa kiyA / ' sthavira bhagavAn ko vandana - namaskAra karane aura unake pAsa se cAturyAma dharma aMgIkAra karane ke pazcAt hI mujhe AhAra karanA kalpatA hai / ' isa prakAra kA abhigraha dhAraNa karake puNDarIka puNDarIkiNI nagarI se bAhara nikalA / anukrama se calatA huA, eka grAma se dUsare grAma jAtA huA, jisa ora sthavira bhagavAn the, usI ora gamana karane ko udyata huA / [217] praNIta AhAra karane vAle kaNDarIka rAjA ko ati jAgaraNa karane se aura mAtrA se adhika bhojana karane ke kAraNa vaha AhAra acchI taraha pariNata nahIM huA, paca nahIM sakA / usa AhAra kA pAcana na hone para, madhya rAtri ke samaya kaNDarIka rAjA ke zarIra meM
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-1/-/19/217 231 ujjvala, vipula, karkaza, atyanta gAr3hI, pracaMDa aura duHkhada vedanA utpanna ho gaI / usakA zarIra pittajvara se vyApta ho gayA / ataeva use dAha hone lagA / kaNDarIka aisI rogamaya sthiti meM rahane lagA / kaMDarIka rAjA rAjya meM, rASTra meM aura antaHpura meM yAvat atIva Asakta banA huA, ArttadhyAna ke vazIbhUta huA, icchA ke binA hI, parAdhIna hokara, kAla karake nIce sAtavIM pRthvI meM sarvotkRSTa sthiti vAle naraka meM nAraka rUpa se utpanna huA / isa prakAra he AyuSman zramaNo ! yAvat jo sAdhu-sAdhvI dIkSita hokara punaH kAmabhogoM kI icchA karatA hai, vaha yAvat kaMDarIka rAjA kI bhA~ti saMsAra meM punaH punaH paryaTana karatA hai / [218] puMDarIkiNI nagarI se ravAnA hone ke pazcAt puMDarIka anagAra vahA~ pahu~ce jahA~ sthavira bhagavAn the / unhoMne sthavira bhagavAn ko vandanA kI, namaskAra kiyA / sthavira ke nikaTa dUsarI bAra cAturyAma dharma aMgIkAra kiyA / phira SaSThabhakta ke pAraNaka meM, prathama prahara meM svAdhyAya kiyA, (dUsare prahara meM dhyAna kiyA) tIsare prahara meM yAvat bhikSA ke lie aTana karate hue ThaMDA aura rUkhA bhojana-pAna grahaNa kiyA / grahaNa karake yaha mere lie paryApta hai, aisA soca kara lauTa Aye / sthavira bhagavAn ke pAsa Aye / bhojana-pAnI dikhalAyA / sthavira bhagavAn kI AjJA hone para mUrcchAhIna hokara tathA gRddhi, Asakti evaM tallInatA se rahita hokara, jaise sarpa bila meM sIdhA calA jAtA hai, usI prakAra usa prAsuka tathA eSaNIya azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra ko unhoMne zarIra rUpI koThe meM DAla liyA / puMDarIka anagAra usa kAlAtikrAnta rasahIna; kharAba rasa vAle tathA ThaMDe aura rUkhe bhojana pAnI kA AhAra karake madhya rAtri ke samaya dharmajAgaraNa kara rahe the / taba vaha AhAra unheM samyak rUpa se pariNata na huA / usa samaya puMDarIka anagAra ke zarIra meM ujjvala, vipula, karkaza, pracaNDa evaM duHkharUpa, dussaha vedanA utpanna ho gaI / zarIra pittajvara se vyApta ho gayA aura zarIra meM dAha hone lagA / tatpazcAt puMDarIka anagAra nisteja, nirbala, vIryahIna aura puruSakAra - parAkramahIna ho gaye / unhoMne donoM hAtha jor3akara yAvat isa prakAra kahA - ' yAvat siddhiprApta arihaMtoM ko namaskAra ho / mere dharmAcArya aura dharmopadezaka sthavira bhagavAn ko namaskAra ho / sthavira ke nikaTa pahale bhI maiMne samasta prANAtipAta kA pratyAkhyAna kiyA, yAvat mithyAdarzana zalya kA tyAga kiyA thA' ityAdi kahakara yAvat zarIra kA bhI tyAga karake AlocanA pratikramaNa karake, kAlamAsa meM kAla karake sarvArthasiddha nAmaka anuttara vimAna meM devaparyAya meM utpanna hue / vahA~ se anantara cyavana karake, sIdhe mahAvideha kSetra meM utpanna hokara siddhi prApta kareMge / yAvat sarva duHkhoM kA anta kareMge / isI prakAra he AyuSman zramaNo ! jo hamArA sAdhu yA sAdhvI dIkSita hokara manuSya-saMbandhI kAmabhogoM meM Asakta nahIM hotA, anurakta nahIM hotA, yAvat pratighAta ko prApta nahIM hotA, vaha isI bhava va bahuta zramaNoM, bahuta zramaNiyoM, bahuta zrAvakoM aura bahuta zrAvikAoM dvArA arcanIya, vandanIya, pUjanIya, satkaraNIya, sammAnanIya, kalyANarUpa, maMgalakAraka, deva aura caitya samAna upAsanA karane yogya hotA hai / isake atirikta vaha paraloka meM bhI rAjadaNDa, rAjanigraha, tarjanA aura tAr3anA ko prApta nahIM hotA, yAvat caturgati rUpa saMsArakAntAra ko pAra kara jAtA hai, jaise puMDarIka anagAra /
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 AgamasUtra-hindI anuvAda jambU ! dharma kI Adi karane vAle, tIrtha kI sthApanA karane vAle, yAvat siddhi nAmaka sthAna ko prApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne jJAta-adhyayana ke unnIsaveM adhyayana kA yaha artha kahA hai / isa prakAra he jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne yAvat siddhigati nAmaka sthAna ko prApta jinezvara deva ne isa chaThe aMga ke prathama zrutaskaMdha kA yaha artha kahA hai / 219] isa prathama zrutaskaMdha ke unnIsa adhyayana haiM, eka-eka adhyayana eka-eka dina meM par3hane se unnIsa dinoM meM yaha adhyayana pUrNa hotA hai / adhyayana-19 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa zrutaskandha-1 kA hindI anuvAda pUrNa OM shrutskndh-2|| (varga-1) [220] usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA / (varNana) usa rAjagRha ke bAhara IzAna koNa meM guNazIla nAmaka caitya thA / (varNana samajha lenA) usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn-mahAvIra ke antevAsI Arya sudharmA nAmaka sthavira uccajAti se sampanna, kula se sampanna yAvat caudaha pUrvo ke vettA aura cAra jJAnoM se yukta the / ve pAMca sau anagAroM se parivRta hokara anukrama se calate hue, grAmAnugrAma vicarate hue aura sukhe-sukhe vihAra karate hue jahA~ rAjagRha nagara thA aura jahA~ guNazIla caitya thA, vahA~ padhAre / yAvat saMyama aura tapa ke dvArA AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / sudharmAsvAmI ko vandanA karane ke lie pariSad nikalI / sudharmAsvAmI ne dharma kA upadeza diyA / tatpazcAt pariSad vApisa calI gii| usa kAla aura usa samaya meM Arya sudharmA anagAra ke antevAsI Arya jambU anagAra yAvat sudharmAsvAmI kI upAsanA karate hue bole-bhagavAn ! yadi yAvat siddhi ko prApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne chaThe aMga ke 'jJAtazruta' nAmaka prathama zrutaskaMdha kA yaha artha kahA hai, to bhagavan ! dharmakathA nAmaka dvitIya zrutaskaMdha kA siddhapada ko prApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kyA artha kahA hai ? he jambU ! yAvat siddhiprApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne dharmakathA nAmaka dvitIya zrutaskaMdha ke dasa varga kahe haiM / ve isa prakAra haiM-camarendra kI agramahiSiyoM kA prathama varga | vairocanendra vairocanarAja bali kI agramahiSiyoM kA dUsarA varga / asurendra ko chor3a kara zeSa nau dakSiNa dizA ke bhavanapati indroM kI agramahiSiyoM kA tIsarA varga / asurendra ke sivAya nau uttara dizA ke bhavanapati indroM kI agramahiSiyoM kA cauthA varga / dakSiNa dizA ke vANavyantara devoM ke indroM kI agramahiSiyoM kA pA~cavA~ varga / uttara dizA ke vANavyantara devoM ke indroM kI agramahiSiyoM kA chaThA varga / candra kI agramahiSiyoM kA sAtavA~ varga / sUrya kI agramahiSiyoM kA AThavA~ varga / zakra indra kI agramahiSiyoM kA nauvA~ varga aura IzAnendra kI agramahiSiyoM kA dasavA~ varga / bhagavan ! zramaNa bhagavAn yAvat siddhiprApta ne yadi dharmakathA zrutaskaMdha ke dasa varga kahe haiM, to bhagavan ! prathama varga kA zramaNa yAvat siddhiprApta bhagavAn ne kyA artha kahA hai ? jambU ! zramaNa yAvat siddhiprApta bhagavAn ne prathama varga ke pAMca adhyayana kahe haiM / kAlI, rAjI, rajanI, vidyuta aura meghA /
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-2/1/1/220 233 adhyayana - 1 kAlI bhagavan ! zramaNa yAvat siddhiprApta mahAvIra bhagavAn ne yadi prathama varga ke pA~ca adhyayana kahe haiM to he bhagavan ! prathama adhyayana kA zramaNa yAvat siddhiprApta bhagavAn ne kyA arthA hai ? jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA, guNazIla caitya thA, zreNika rAjA thA aura celanA rAnI thI / usa samaya svAmI kA padArpaNa huA / vandanA karane ke lie pariSad nikalI, yAvat pariSad bhagavAn kI paryupAsanA karane lagI / usa kAla aura usa samaya meM, kAlI nAmaka devI camaracaMcA rAjadhAnI meM, kAlAvataMsaka bhavana meM, kAla nAmaka siMhAsana para AsIna thI / cAra hajAra sAmAnika deviyoM, cAra mahattarikA deviyoM, parivAra sahita tInoM pariSadoM, sAta anIkoM, sAta anIkAdhipatiyoM, solaha hajAra AtmarakSaka devoM tathA anyAnya kAlAvataMsaka bhavana ke nivAsI asurakumAra devoM aura deviyoM se parivRta hokara jora se bajane vAle vAditra nRtya gIta Adi se manoraMjana karatI huI vicara rahI thI / vaha kAlI devI isa kevala - kalpa jambUdvIpa ko apane vipula avadhijJAna se upayoga lagAtI huI dekha rahI thI / usane jambUdvIpa ke bharata kSetra meM, rAjagRha nagara ke guNazIla udyAna meM, yathApratirUpa - sAdhu ke lie ucita sthAna kI yAcanA karake, saMyama aura tapa dvArA AtmA ko bhAvita zramaNa bhagavAn mahAvIra ko dekhA / vaha harSita aura santuSTa huI / usakA citta Anandita huA / mana prItiyukta ho gayA / vaha apahRtahRdaya hokara siMhAsana se uThI / pAdapITha se nIce utarI / usane pAdukA utAra die / phira tIrthaMkara bhagavAn ke sammukha sAta-ATha paira Age bar3hI / bAyeM ghuTane ko Upara rakhA aura dAhine ghuTane ko pRthvI para Teka diyaa| phira mastaka kucha U~cA kiyA / kar3oM aura bAjUbaMdoM se staMbhita bhujAoM ko milAyA / donoM hAtha jor3akara kahane lagIyAvat siddhi ko prApta arihanta bhagavantoM ko namaskAra ho / yAvat siddhi ko prApta karane kI icchA vAle zramaNa bhagavAn mahAvIra ko namaskAra ho / yahA~ rahI huI maiM, vahA~ sthita bhagavAn ko vandanA karatI hU~ / vahA~ sthitha zramaNa bhagavAn mahAvIra, yahA~ rahI huI mujhako dekheM / isa prakAra kaha kara vandanA kI, namaskAra kiyA / pUrva dizA kI ora mukha karake apane zreSTha siMhAsana para AsIna ho gaI / tatpazcAt kAlI devI ko isa prakAra kA adhyavasAya utpanna huA - 'zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA karake yAvat unakI paryupAsanA karanA mere lie zreyaskara hai / ' Abhiyogika devoM ko bulAkara unheM kahA- -'devAnupriyo ! zramaNa bhagavAn mahAvIra rAjagRha nagara ke guNazIla caitya meM virAjamAna haiM, ityAdi jaise sUryAbha deva ne apane Abhiyogika devoM ko AjJA dI thI, usI prakAra kAlI devI ne bhI AjJA dI yAvat 'divya aura zreSTha devatAoM ke gamana ke yogya yAna- vimAna banAkara taiyAra karo, yAvat merI AjJA vApisa sauMpoM / ' Abhiyogika devoM ne AjJAnusAra kArya karake AjJA lauTA dI / yahA~ vizeSatA yahI hai ki hajAra yojana vistAra vAlA vimAna banAyA / zeSa varNana sUryAbha ke samAna / sUryAbha kI taraha hI bhagavAn ke pAsa jAkara apanA nAma - gotra kahA, usI prakAra nATaka dikhalAyA / phira vandana - namaskAra karake kAlI devI vApisa calI gaI / bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA kI, namaskAra kiyA, kahA- 'bhagavan ! kAlI devI kI
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 AgamasUtra-hindI anuvAda vaha divya vRddhi kahA~ calI gaI ?' bhagavAn ne uttara meM kUTAkArazAlA kA dRSTAnta diyA / 'aho bhagavan ! kAlI devI mahatI kRddhi vAlI hai / bhagavan ! kAlI devI ko vaha divya devardhi pUrvabhava meM kyA karane se milI ? devabhava meM kaise prApta huI ? aura kisa prakAra usake sAmane AI, arthAt upabhoga meM Ane yogya huI ?' yahA~ bhI sUryAbha deva ke samAna hI kathana samajhanA / bhagavAn ne kahA-'he gautama ! usa kAla aura usa samaya meM, isa jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM, bhAratavarSa meM, AmalakalpA nAmaka nagarI thI / usa nagarI ke bAhara IzAna dizA meM AmrazAlavana nAmaka caitya thA / usa nagarI meM jitazatru nAmaka rAjA thA / usa AmalakalpA nagarI meM kAla nAmaka gAthApati rahatA thA / vaha dhanADhya thA aura kisI se parAbhUta hone vAlA nahIM thA / kAla nAmaka gAthApati kI patnI kA nAma kAlazrI thA / vaha sukumAra hAtha-paira Adi avayavoM vAlI yAvat manohara rUpa vAlI thI / usa kAla gAthApati kI putrI aura kAlazrI bhAryA kI AtmajA kAlI nAmaka bAlikA thI / vaha bar3I thI aura bar3I hokara bhI kumAra thii| vaha jIrNA thI aura jIrNa hote hue kumArI thI / usake stana nitaMba pradeza taka laTaka gaye the| vara usase virakta ho gaye the, ataeva vaha vara-rahita avivAhita raha rahI thii| usa kAla aura usa samaya meM puruSAdAnIya evaM dharma kI Adi karane vAle pArzvanAtha arihaMta the / ve vardhamAna svAmI ke samAna the / vizeSatA itanI ki unakA zarIra nau hAtha U~cA thA tathA ve solaha hajAra sAdhuoM aura ar3atIsa hajAra sAdhviyoM se parivRta the / yAvat ve puruSAdAnIya pArzva tIrthaMkara AmrazAlavana meM padhAre / vandanA karane ke lie pariSad nikalI, yAvat vaha pariSad bhagavAn kI upAsanA karane lagI / tatpazcAt vaha kAlI dArikA isa kathA kA artha prApta karake arthAt bhagavAn ke padhArane kA samAcAra jAnakara harSita aura saMtuSTa hRdaya vAlI huI / jahA~ mAtApitA the, vahA~ gaI / donoM hAtha jor3akara isa prakAra bolI-'he mAtA-pitA ! pArzvanAtha arihanta puruSAdAnIya, dharmatIrtha kI Adi karane vAle yAvat yahA~ vicara rahe haiM / ataeva he mAtA-pitA ! ApakI AjJA ho to maiM pArzvanAtha arihanta puruSAdAnIya ke caraNoM meM vandanA karane jAnA cAhatI hU~ / mAtA-pitA ne uttara diyA-'devAnupriye ! tujhe jaise sukha upaje, vaisA kara / dharma kArya meM vilamba mata kara / tatpazcAt vaha kAlI nAmaka dArikA kA hRdaya mAtA-pitA kI AjJA pAkara harSita huaa| usane snAna kiyA, balikarma kiyA, kautuka, maMgala aura prAyazcitta kiyA tathA sApha, sabhA ke yogya, mAMgalika aura zreSTha vastra dhAraNa kiye / alpa kintu bahumUlya AbhUSaNoM se zarIra ko bhUSita kiyA / phira dAsiyoM ke samUha se parivRta hokara apane gRha se nikalI / nikala kara jahA~ bAhara kI upasthAnazAlA thI, vahA~ Akara dharmakArya meM prayukta hone vAle zreSTha yAna para ArUr3ha huI / tatpazcAt kAlI nAmaka dArikA dhArmika zreSTha yAna para ArUr3ha hokara draupadI ke samAna bhagavAn ko vandanA karake upAsanA karane lagI / usa samaya puruSAdAnIya tIrthaMkara pArzva ne kAlI nAmaka dArikA ko aura upasthita vizAla janasamUha ko dharma kA upadeza diyA / tatpazcAt usa kAlI dArikA ne puruSAdAnIya arihanta pArzvanAtha ke pAsa se dharma sunakara aura use hRdayaMgama karake, harSitahRdaya hokara yAvat puruSAdAnIya arihanta pArzvanAtha ko tIna bAra vandanA kI, namaskAra kiyA / 'bhagavan ! maiM
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235 jJAtAdharmakathA-2/1/1/220 nirgranthapravacana para zraddhA karatI hU~ / yAvat Apa jaisA kahate haiM, vaha vaisA hI hai / kevala, he devAnupriya ! maiM apane mAtA-pitA se pUcha letI hU~, usake bAda maiM Apa devAnupriya ke nikaTa pravrajyA grahaNa kruuNgii|' bhagavAn ne kahA- 'devAnupriye ! jaise tumheM sukha upaje, karo / ' tatpazcAt puruSAdAnIya arihanta pArzva ke dvArA isa prakAra kahane para vaha kAlI nAmaka dArikA harSita evaM saMtuSTa hRdaya vAlI huI / usane pArzva arihaMta ko vandana aura namaskAra kiyaa| karake vaha usI dhArmika zreSTha yAna para ArUr3ha huI / ArUr3ha hokara puruSAdAnIya arihanta pArzva ke pAsa se, AmrazAlavana nAmaka caitya se bAhara nikalI aura AmalakalpA nagarI kI ora calI / bAhara kI upasthAnazAlA pahu~cI / dhArmika evaM zreSTha yAna ko ThaharAyA aura phira usase nIce utarI / phira apane mAtA-pitA ke pAsa jAkara aura donoM hAtha jor3akara yAvat bolI- 'he mAtA- -pitA ! maiMne pArzvanAtha tIrthaMkara se dharma sunA hai aura usa dharma kI maiMne icchA kI hai, punaH punaH icchA kI hai / vaha dharma mujhe rucA hai / isa kAraNa he mAta tAta ! maiM saMsAra ke bhaya se udvigna ho gaI hU~, janma-maraNa se bhayabhIta ho gaI hU~ / ApakI AjJA pAkara pArzva arihanta ke samIpa muMDita hokara, gRhatyAga kara anagAritA kI pravrajyA dhAraNa karanA cAhatI hU~ / ' mAtA-pitA ne kahA- jaise sukha upaje, karo / dharmakArya meM vilaMba na karo / ' tatpazcAt kAla nAmaka gAthApati ne vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana taiyAra karavAyA / taiyAra karavAkara mitroM, jJAtijanoM, nijakoM, svajanoM, saMbandhiyoM aura parijanoM ko AmaMtrita kiyA / snAna kiyA / phira yAvat vipula puSpa, vastra, gaMdha, mAlya aura alaMkAra se unakA satkAra-sammAna karake unhIM jJAti, mitra, nijaka, svajana, saMbandhI aura parijanoM ke sAmane kAlI nAmaka dArikA ko zveta evaM pIta arthAt cAMdI aura sone ke kalazoM se snAna karavAyA / sarva alaMkAroM se vibhUSita kiyA / puruSasahastravAhinI zibikA para ArUr3ha karake mitra, jJAti, nijaka, svajana, sambandhI aura parijanoM ke sAtha parivRta hokara sampUrNa Rddhi ke sAtha, yAvat vAdyoM kI dhvani ke sAtha, AmalakalpA nagarI ke bIcoM-bIca hokara nikale / AmrazAlavana kI ora cale / calakara chatra Adi tIrthaMkara bhagavAn ke atizaya dekhe / atizayoM para dRSTi par3ate hI ziki roka dI gii| phira mAtA-pitA kAlI nAmaka dArikA ko zibikA se nIce utAra kara aura phira use Age karake jisa ora puruSAdAnIya tIrthaMkara pArzva the, usI ora gaye / jAkara bhagavAn ko vandanA kI, namaskAra kiyA / pazcAt isa prakAra kahA - 'devAnupriya ! kAlI nAmaka dArikA hamArI putrI hai / hameM yaha iSTa hai aura priya hai, yAvat isakA darzana bhI durlabha hai / devAnupriya ! yaha saMsAra-bhramaNa ke bhaya se udvigna hokara Apa devAnupriya ke nikaTa muMDita hokara yAvat pravrajita hone kI icchA karatI hai / ataeva hama yaha ziSyanIbhikSA devAnupriya ko arpita karate haiM / devAnupriya ! ziSyanIbhikSA svIkAra kareM / taba bhagavAn bole- 'devAnupriya ! jaise sukha upaje, karo / dharmakArya meM vilamba na karo / ' tatpazcAt kAlI kumArI ne pArzva arihaMta ko vandanA kI, namaskAra kiyA / vaha IzAna dizA ke bhAga meM gaI / vahA~ jAkara usane svayaM hI AbhUSaNa, mAlA aura alaMkAra utAre aura svayaM hI loca kiyA / phira jahA~ puruSAdAnIya arahanta pArzva the vahA~ AI / Akara pArzva arihanta ko
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 AgamasUtra-hindI anuvAda tIna bAra vandanA-namaskAra karake isa prakAra bolI-bhagavan ! yaha loka AdIpta hai ityAdi devAnandA ke samAna jAnanA / yAvat maiM cAhatI hU~ ki Apa svayaM hI mujhe dIkSA pradAna kareM / tatpazcAt puruSAdAnIya arihanta pArzva ne svayameva kAlI kumArI ko, puSpacUlA AryA ko ziSyanI ke rUpa meM pradAna kiyA / taba puSpacUlA AryA ne kAlI kumArI ko svayaM hI dIkSita kiyA / yAvat vaha kAlI pravrajyA aMgIkAra karake vicarane lagI / tatpazcAt vaha kAlI AryA IryAsamiti se yukta yAvat gupta brahmacAriNI AryA ho gaI / tadanantara usa kAlI AryA ne puSpacUlA AryA ke nikaTa sAmAyika se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA tathA bahuta-se caturthabhakta-upavAsa, Adi tapazcaraNa karatI huI vicarane lagI / tatpazcAt kisI samaya, eka bAra kAlI AryA zarIrabAkuzikA ho gaI / ataeva vaha bArabAra hAtha dhone lagI, paira dhone lagI, sira dhone lagI, mukha dhone lagI, stanoM ke antara dhone lagI, kA~khoM ke antara-pradeza dhone lagI aura guhyasthAna dhone lagI / jahA~-jahA~ vaha kAyotsarga, zayyA yA svAdhyAya karatI thI, usa sthAna para pahale jala chir3aka kara bAda meM baiThatI athavA sotI thI / taba puSpacUlA AryA ne usa kAlI AryA se kahA-'devAnupriye ! zramaNI nirgranthiyoM ko zarIrabakuzA honA nahIM kalpatA aura tuma devAnupriye ! zarIrabakuzA ho gaI ho / bAra-bAra hAtha dhotI ho, yAvat pAnI chir3akakara baiThatI aura sotI ho / ataeva devAnupriye ! tuma isa pApasthAna kI AlocanA karo, yAvat prAyazcitta-aMgIkAra karo / ' taba kAlI AryA ne puSpacUlA AryA kI yaha bAta svIkAra nahIM kI / yAvat vaha cupa banI rhii| ve puSpacUlA Adi AryAe~, kAlI AryA kI bAra-bAra avahelanA karane lagIM, nindA karane lagI, cir3hane lagIM, gardA karane lagIM, avajJA karane lagI aura bAra-bAra isa artha ko rokane lagIM / nigraMthI zramaNiyoM dvArA bAra-bAra avahelanA kI gaI yAvat rokI gaI usa kAlI AryikA ke mana meM isa prakAra kA adhyavasAya utpanna huA-'jaba maiM gRhavAsa meM thI, taba maiM svAdhIna thI, kintu jaba se maiMne muMDita hokara gRhatyAga kara anagAritA kI dIkSA aMgIkAra kI hai, taba se maiM parAdhIna ho gaI huuN| ataeva kala rajanI ke prabhAtayukta hone para yAvat sUrya ke dedIpyamAna hone para alaga upAzraya grahaNa karake rahanA hI mere lie zreyaskara hogA / dUsare dina sUrya ke prakAzamAna hone para usane pRthak upAzraya grahaNa kara liyA / vahA~ koI rokane vAlA nahIM rahA, haTakane vAlA nahIM rahA, ataeva vaha svacchaMdamati ho gaI aura bAra-bAra hAtha-paira Adi dhone lagI, yAvat jala chir3aka-chir3aka kara baiThane aura sone lgii| tatpazcAt vaha kAlI AryA pAsatthA pAsatthavihAriNI, avasannA, avasannavihAriNI, kuzIlA, kuzIlavihAriNI, yathAchaMdA, yathAchaMdavihAriNI, saMsaktA tathA saMsaktavihAriNI hokara, bahuta varSoM taka zrAmaNyaparyAya arddhamAsa kI saMlekhanA dvArA AtmA ko kSINa karake tIsa bAra ke bhojana ko anazana se cheda kara, usa pApakarma kI AlocanA-pratikramaNa kie binA hI, kAlamAsa meM kAla karake camaracaMcA rAjadhAnI meM, kAlAvataMsaka nAmaka vimAna meM, upapAta sabhA meM, devazayyA meM, devadUSya vastra se aMtarita hokara aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI avagAhanA dvArA, kAlI devI ke rUpa meM utpanna huI / tatpazcAt kAlI devI tatkAla sUryAbha deva kI taraha yAvat bhASAparyApti aura
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-2/1/1/220 237 manaH paryApti Adi pA~ca prakAra kI paryAptiyoM se yukta ho gaI / vaha kAlI devI cAra hajAra sAmAnika devoM tathA anya bahutere kAlAvataMsaka nAmaka bhavana meM nivAsa karane vAle asurakumAra devoM aura deviyoM kA adhipatitva karatI huI yAvat rahane lagI / isa prakAra he gautama! kAlI devI ne vaha divya devaRddhi, divya devadhuti aura divya devAnubhAva prApta kiyA hai yAvat upabhoga meM Ane yogya banAyA hai / gautama svAmI ne prazna kiyA- 'bhagavan ! kAlI devI kI kitane kAla kI sthiti kahI gaI hai ?' bhagavAn -'he gautama ! ar3hAI palyopama kI sthiti kahI hai / ' gautama - 'bhagavan ! kAlI devI usa devaloka se anantara caya karake kahA~ utpanna hogI ?' bhagavAn - 'gautama ! mahAvideha kSetra meM utpanna hokara yAvat siddhi prApta karegI yAvat sarva duHkhoM kA anta karegI / ' hai jambU ! yAvat siddhi ko prApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne prathama varga ke prathama adhyayana kA yaha artha kahA hai / maiMne tumase kahA hai / varga-1 adhyayana - 2 'rAjI' [221] 'bhagavan ! yadi yAvat siddhi ko prApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne dharmakathA prathama varga ke prathama adhyayana kA yaha artha kahA hai to yAvat siddhiprApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne dUsare adhyayana kA kyA artha kahA hai ?" he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA tathA guNazIla nAmaka caitya thA / svAmI padhAre / vandana karane ke lie pariSad nikalI yAvat bhagavAn kI upAsanA karane lagI / usa kAla aura usa samaya meM rAjInAma devI camaracaMcA rAjadhAnI se kAlI devI ke samAna bhagavAn kI sevA meM AI aura nATyavidhi dikhalA kara calI gaI / usa samaya 'he bhagavan !' isa prakAra kaha kara gautama svAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana - namaskAra karake rAjI devI ke pUrvabhava kI pRcchA kI / he gautama! usa kAla aura usa samaya meM AmalakalpA nagarI thI | AmrazAlavana nAmaka udyAna thA / jitazatru rAjA thA / rAjI nAmaka gAthApati thA / usakI patnI kA nAma rAjazrI thA / rAjI usakI putrI thI / kisI samaya pArzva tIrthaMkara padhAre / kAlI kI bhA~ti rAjI dArikA bhI bhagavAn ko vandanA karane ke lie nikalI / vaha bhI kAlI kI taraha dIkSita hokara zarIravakuza ho gaI / zeSa samasta vRttAnta kAlI ke samAna hI samajhanA, yAvat vaha mahAvideha kSetra meM siddhi prApta karegI / isa prakAra he jambU ! dvitIya adhyayana kA nikSepa jAnanA / varga-1 adhyayana - 3 'rajanI' [222] tIsare adhyayana kA utkSepa isa prakAra he -- 'bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAn mahAvIra ne dharmakathA ke prathama varga ke dvitIya adhyayana kA yaha (pUrvokta) artha kahA hai to, bhagavan ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne tIsare adhyayana kA kyA artha kahA hai ? jambU ! rAjagRha nagara thA, guNazIla caitya thA ityAdi rAjI ke samAna rajanI ke viSaya meM bhI nATyavidhi dikhalAne Adi kahanA cAhie / vizeSatA yaha hai-AmalakalpA nagarI meM rajanI nAmaka gAthA thA / usakI patnI kA nAma rajanIzrI thA / usakI putrI kA bhI nAma rajanI thA / zeSa pUrvavat, yAvat vaha mahAvideha kSetra se mukti prApta karegI /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 AgamasUtra-hindI anuvAda varga-1 adhyayana-4 'vidyut [223] isI prakAra vidyut devI kA kathAnaka samajhanA cAhie / vizeSa yaha ki AmalakalpA nagarI thI / usameM vidyuta nAmaka gAthApati nivAsa karatA thA | usakI patnI vidyutzrI thI / vidyut nAmaka usakI putrI thI / zeSa pUrvavat / | varga-1 adhyayana-5 'meghA' / [224] meghA devI kA kathanAka bhI aisA hI jAna lenA vizeSatA yoM hai-AmalakalpA nagarI thI / megha gAthApati thA / meghazrI bhAryA thI / putrI meghA thI / zeSa pUrvavat, / varga-1 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (varga-2) [225] bhagavan ! yAvat muktiprApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne prathama varga kA yaha artha kahA hai to dUsare varga kA kyA artha kahA hai ? jambU ! zramaNa yAvat muktiprApta bhagavAn mahAvIra ne dUsare varga ke pAMca adhyayana kahe haiM / zuMbhA, nizuMbhA, raMbhA, niraMbhA aura madanA / bhagavan ! yadi zramaNa yAvat siddhiprApta bhagavAn mahAvIra ne dharmakathA ke dvitIya varga ke pA~ca adhyayana prajJapta kie haiM to dvitIya varga ke prathama adhyayana kA kyA artha prajJapta kiyA hai ? jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA, guNazIla caitya thA / bhagavAn kA padArpaNa huaa| pariSad nikalI aura bhagavAn kI upAsanA karane lagI / usa kAla aura usa samaya meM zuMbhAnAmaka devI balicaMcA rAjadhAnI meM, zuMbhAvataMsaka bhavana meM zubha nAmaka siMhAsana para AsIna thI, ityAdi kAlI devI ke adhyayana ke anusAra samagra vRttAnta kahanA cAhie / vaha nATyavidhi pradarzita karake vApisa lauTa gaI / gautama svAmI ne pUrvabhava kI pRcchA kI / zrAvastI nagarI thI / koSThaka caitya thA / jitazatru rAjA thA / zuMbha gAthApati thA / zuMbhazrI patnI thI / zubhA putrI thI / zeSa sarva vRttAnta kAlI devI ke samAna / vizeSatA yaha hai-zuMbhA devI kI sAr3he tIna palyopama kI sthiti hai / usakA nikSepa kaha lenA cAhie / zeSa cAra adhyayana pUrvokta prakAra ke hI haiM / isameM nagarI zrAvastI aura una-una deviyoM ke samAna unake mAtA-pitA ke nAma samajha lene cAhie / ( varga-3) [226] tIsare varga kA upodghAta samajha lenA / he jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra yAvat muktiprApta ne tIsare varga ke caupana adyayana kahe haiM / prathama adhyayana yAvat caupanavA~ adhyayana / bhagavan ! yadi yAvat siddhiprApta bhagavAn mahAvIra ne dharmakathA ke tIsare varga ke caupana adhyayana kahe haiM to bhagavan ! prathama adhyayana kA zramaNa yAvat siddhiprApta bhagavAn ne kyA artha kahA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA / guNazIla caitya thA / bhagavAn padhAre / pariSad nikalI aura bhagavAn kI upAsanA karane lagI / usa kAla aura usa samaya ilA devI dhAraNI nAmaka rAjadhAnI meM ilAvataMsaka bhavana meM, ilA nAmaka siMhAsana para AsIna thI / kAlI devI ke samAna yAvat nATyavidhi dikhalAkara lauTa gaI /
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-2/3/-/226 239 - pUrvabhava pRchA / vArANasI nagarI thI / usameM kAmamahAvana caitya thA / ila gAthApati thA / ilazrI patnI thI / ilA putrI thI / zeSa vRttAnta kAlI devI ke samAna vizeSa yaha ki ilA AryA zarIra tyAga kara dharaNendra kI agramahiSI ke rUpa meM utpanna huI / usakI Ayu arddhapalyopama se kucha adhika hai / zeSa vRttAnta pUrvavat / / isI krama se saterA, saudAminI, indrA, ghanA aura vidyutA, ina pA~ca deviyoM ke pA~ca adhyayana samajha lene cAhie~ / ye saba dharaNendra kI agramahiSiyA~ haiM / isI prakAra chaha adhyayana, binA kisI vizeSatA ke veNudeva ke bhI kaha lene cAhie / isI prakAra ghoSa indra kI paTarAniyoM ke bhI yehI chaha-chaha adhyayana kaha lene cAhie~ / isa prakAra dakSiNa dizA ke indroM ke caupana adhyayana hote haiM / ye saba vANArasI nagarI ke mahAkAmavana nAmaka caitya meM kahane cAhie~ / yahA~ tIsare varga kA nikSepa bhI kaha lenA cAhie / (varga-4 [227] prArambha meM cauthe varga kA upodghAta kaha lenA cAhie, jambU ! yAvat siddhiprApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne dharmakathA ke cauthe varga ke caupana adhyayana kahe haiM / prathama adhyayana yAvat caupanavAM adhyayana / yahA~ prathama adhyayana kA upodghAta kaha lenA / he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara meM bhagavAn padhAre / nagara meM pariSad nikalI yAvat bhagavAn kI paryupAsanA karane lagI / usa kAla aura usa samaya meM rUpA devI, rUpAnandA rAjadhAnI meM, rUpakAvataMsaka bhavana meM, rUpaka nAmaka siMhAsana para AsIna thI / ityAdi vRttAnta kAlI devI ke samAna samajhanA, vizeSatA itanI hai-pUrvabhava meM campA nagarI thI, pUrNabhadra caitya thA, vahA~ rUpaka nAmaka gAthApati thA / rUpakazrI usakI bhAryA thI / rUpA usakI putrI thI / zeSa pUrvavat / vizeSatA yaha ki rUpA bhUtAnanda nAmaka indra kI agramahiSI ke rUpa meM janmI / usakI sthiti kucha kama eka palyopama kI hai / cauthe varga ke prathama adhyayana kA nikSepa samajha lenA / isI prakAra surUpA bhI, rUpAMzA bhI, rUpavatI bhI, rUpakAntA bhI aura rUpaprabhA ke viSaya meM bhI samajha lenA cAhie, isI prakAra uttara dizA ke indroM yAvat mahAghoSa kI chahachaha paTarAniyoM ke chaha-chaha adhyayana kaha lenA cAhie, saba milakara caupana adhyayana ho jAte haiM / yahA~ cauthe varga kA nikSepa-pUrvavat kaha lenA / (varga-5) [228] paMcama varga kA upodghAta pUrvavat kahanA cAhie / jambU ! pAMcaveM varga meM battIsa adhyayana haiM / yathA [229] kamalA, kamalaprabhA, utpalA, sudarzanA, rUpavatI, bahurUpA, surUpA, subhagA / [230] pUrNA, bahuputrikA, uttamA, bhArikA, padmA, vasumatI kanakA, kanakaprabhA / [231] avataMsA, ketumatI, vajrasenA, ratipriyA, rohiNI, navamikA, hrI, puSpavatI / [232] bhujagA, bhujagavatI, mahAkacchA, aparAjitA, sughoSA, vimalA, susvarA, srsvtii|
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 AgamasUtra-hindI anuvAda 233] prathama adhyayana kA upodghAta kahanA cAhie, jambU ! usa kAla aura usa samaya rAjagRha nagara thA / bhagavAn mahAvIra vahA~ padhAre / yAvat pariSad nikalakara bhagavAn kI paryupAsanA karane lagI / usa kAla ausa usa samaya kamalA devI kamalA nAmaka rAjadhAnI meM, kamalAvataMsaka bhavana meM, kamala nAmaka siMhAsana para AsIna thI / zeSa kAlI devI anusAra hI jAnanA / vizeSatA yaha-pUrvabhava meM kamalA devI nAgapura nagara meM thI / sahastrAbhravana caitya thaa| kamala gAthApati thA / kamalazrI usakI patnI thI kamalA putrI thI / kamalA arahanta pArzva ke nikaTa dIkSita ho gaI / zeSa pUrvavat yAvat vaha kAla nAmaka pizAcendra kI agramahiSI ke rUpa meM janmI / usakI yu vahA~ ardha-palyopama kI hai / isI prakAra zeSa ekatIsa adhyayana dakSiNa dizA ke vANavyantara indroM ke kaha lene cAhie~ / kamalaprabhA Adi 31 kanyAoM ne pUrvabhava meM nAgapura meM janma liyA thA / vahA~ sahastrAmravana udyAna thA / saba-ke mAtA-pitA ke nAma kanyAoM ke nAma ke samAna hI haiM / devIbhava meM sthiti sabako Adhe-Adhe palyopama kI kahanI cAhie / (varga-6) [234] chaThA varga bhI pAMcaveM varga ke samAna hai / vizeSatA ye ki saba kumAriyAM mahAkAla indra Adi uttara dizA ke ATha indroM kI battIsa agramahiSiyA~ huI / pUrvabhava meM saba sAketanagara meM utpanna huI / uttarakuru udyAna thA / ina kumAriyoM ke nAma ke samAna hI unake mAtA-pitA ke nAma the / zeSa saba pUrvavat / (varga-7) [235] sAtaveM varga kA utkSepa kahanA cAhie he jambU ! bhagavAn mahAvIra ne saptama varga ke cAra adhyayana prajJapta kie haiM / sUryaprabhA, AtapA, arcimAlI aura prabhaMkarA / prathama adhyayana kA upodghAta kahanA cAhie / jambU ! usa kAla aura usa samaya rAjagRha meM bhagavAn padhAre yAvat pariSad unakI upAsanA karane lagI / usa kAla aura usa samaya sUrya prabhAdevI sUrya vimAna meM sUryaprabha siMhAsana para AsIna thI / zeSa kAlIdevI ke samAna / vizeSa itanA ki pUrvabhava meM akkhurI nagarI meM sUryAbha gAthApati kI sUryazrI bhAryA thI / sUryaprabhA putrI thI / anta meM maraNa ke pazcAt vaha sUrya nAmaka jyotiSka-indra kI agramahiSI huI / usakI sthiti vahA~ pA~ca sau varSa adhika Adhe palyopama kI hai / zeSa kAlIdevI ke samAna / isI prakAra zeSa saba-tInoM deviyoM kA vRttAnta jAnanA / ve bhI arakkhurI nagarI meM utpanna huI thIM / varga[236] AThaveM varga kA upodghAta kaha lenA cAhie, jambU ! zramaNa bhagavAn ne AThaveM varga ke cAra adhyayana prarUpita kie haiM / candraprabhA, dosiNAbhA, arcimAlI, prabhaMkarA / prathama adhyayana kA upodghAta pUrvavat kaha lenA cAhie / jambU ! usa kAla aura usa samaya meM bhagavAn rAjagRha nagara meM padhAre yAvat pariSada unakI paryupAsti karane lagI /
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtAdharmakathA-2/8/-/236 241 usa kAla aura usa samaya meM candraprabhA devI, candraprabha vimAna meM, candraprabha siMhAsana para AsIna thI / zeSa kAlI devI ke samAna / vizeSatA yaha - pUrvabhava meM mathurA nagarI kI nivAsinI thI / candrAvataMsaka udyAna thA / candraprabha gAthApati thA / candrazrI usakI patnI thI / candraprabhA putrI thI / vaha candra nAmaka jyotiSka indra kI agramahiSI huI / usakI Ayu pacAsa hajAra varSa adhika ardha palyopama kI hai / zeSa saba varNana kAlI devI ke samAna / isI taraha zeSa tina devI bhI mathurA meM utpanna hui yAvat mAtA-pitA ke nAma bhI putrI ke samAna jAnanA / varga - 9 [237] nauMTe varga kA upodghAta / he jambU ! yAvat nauveM varga ke ATha adhyayana kahe haiM, padmA, zivA, satI, aMjUba, rohiNI, navamikA, acalA aura apsarA / prathama adhyayana kA utkSepa kaha lenA cAhie / jambU ! usa kAla aura usa samaya svAmI - bhagavAn mahAvIra rAjagRha meM padhAre / yAvat janasamUha unakI paryupAsanA karane lagA / usa kAla aura usa samaya padmAvatI devI saudharma kalpa meM, padmAvataMsaka vimAna meM sudharmA sabhA meM, padma nAmaka siMhAsana para AsIna thI / zeSa kAlI samAna jAnanA / kAlI devI ke gama ke anusAra AThoM adhyayana isI prakAra samajha lene cAhie / vizeSatA isa prakAra hai - pUrvabhava meM do janI zrAvastI meM, do janI hastinApura meM, do janI kAmpilyapura meM aura do janI sAketanagara meM utpanna huI thIM / sabake pitA kA nAma padma aura mAtA kA nAma vijayA thA / sabhI pArzva arahaMta ke nikaTa dIkSita huI thIM / sabhI zakrendra kI agramahiSiyAM huI / unakI sthiti sAta palyopama kI hai / sabhI yAvat mahAvideha kSetra meM utpanna hokara yAvat samasta duHkhoM kA anta kareMgI-mukti prApta kareMgI / (varga- 10 [238] dasaveM varga kA upodghAta / jambU ! yAvat dasaveM varga ke ATha adhyayana prarUpita kie haiM / [239] kRSNA, kRSNarAji, rAmA, rAmarakSitA, vasu, vasuguptA vasumitra aura vasundharA / ye ATha IzAnendra kI ATha agramahiSiyA~ haiM / 1 [240] prathama adhyayana kA upAdghAta kahanA cAhie, jambU ! usa kAla aura usa samaya meM svAmI rAjagRha nagara meM padhAre, yAvat pariSad ne upAsanA kI / usa kAla aura usa samaya kRSNA devI IzAna kalpa meM kRSNAvataMsaka vimAna meM sudharmA sabhA meM, kRSNa siMhAsana para AsIna thI / zeSa kAlI devI ke samAna / AThoM adhyayana kAlI adhyayana sadRza hai / vizeSa yaha ki pUrvabhava meM ina ATha meM se do janI banArasa nagarI meM, do janI rAjagRha meM, do janI zrAvastI meM aura do janI kauzAmbI meM utpanna huI thIM / sabake pitA kA nAma rAma aura mAtA kA nAma dharmA thA / sabhI pArzva tIrthaMkara ke nikaTa dIkSita huI thIM / ve puSpacUlA nAmaka AryA kI ziSyA huIM / varttamAna bhava meM IzAnendra kI agramahiSiyA~ haiM / sabakI Ayu nau palyopama kI kahI gaI hai / saba mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha, buddha, mukta hoMgI aura saba duHkhoM kA anta kareMgI / yahA~ dasaveM varga kA nikSepa - kahanA cAhie / 5 16
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 AgamasUtra-hindI anuvAda [241] he jambU ! dharma kI Adi karane vAle, tIrtha ke saMsthApaka, svayaM bodha prApta karane vAle, puruSottama yAvat siddhi ko prApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne dharmakathA nAmaka dvitIya zrutaskandha kA yaha artha kahA hai / dharmakathA nAmaka dvitIya zrutaskandha dasa vargoM meM samApta / zrutaskandha-2 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa 6 | jJAtAdharmakathA aMgasUtra-6-pUrNa
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAsakadazA-1/1 243 - namo namo nimmaladasaNassa upAsakadazA aMgasUtra-7 hindI anuvAda - (adhyayana-1 AnaMda ) [1] usa kAla, usa samaya meM, campA nAmaka nagarI thI, pUrNabhadra caitya thA / (varNana aupapAtika sUtra samAna) / [2] usa kAla usa samaya AryasudharmA samavasRta hue / Arya sudharmA ke jyeSTha antevAsI Arya jambU nAmaka anagAra ne-pUchA chaThe aMga nAyAdhammakahAo kA jo artha batalAyA, vaha maiM suna cukA hUM / bhagavAn ne sAtaveM aMga upAsakadazA kA kyA artha vyAkhyAta kiyA ? jambU! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne sAtaveM aMga upAsakadazA ke dasa adhyayana prajJapta kiye [3] Ananda, kAmadeva, gAthApati culanIpitA, surAdeva, cullazataka, gAthApati kuMDakaulika, saddAlaputra, mahAzataka, nandinIpitA, zAlihIpitA / [4] bhagavan ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne sAtaveM aMga upAsakadazA ke jo dasa adhyayana vyAkhyAta kie, unameM unhoMne pahale adhyayana kA kyA artha-kahA ? [5] jambU ! usa kAla, usa samaya, vANijyagrAma nagara thA / usa ke bAhara-IzAna koNa meM dUtIpalAza caitya thA / jitazatru vahAM kA rAjA thA / vahAM vANijyagrAma meM Ananda nAmaka gAthApati thA jo dhanADhya yAvat aparibhUta thA / Ananda gAthApati kA cAra karor3a svarNa khajAne meM, cAra karor3a svarNa vyApAra meM, cAra karor3a svarNa-dhana, dhAnya Adi meM lagA thA / usake cAra vraja-gokula the / pratyeka gokula meM dasa hajAra gAyeM thIM / Ananda gAthApati bahuta se rAjA-yAvat sArthavAha ke aneka kAryo meM, kAraNoM meM, maMtraNAoM meM, pArivArika samasyAoM meM, gopanIya bAtoM meM, ekAnta meM vicAraNIya vyavahAroM meM pUchane yogya evaM salAha lene yogya vyakti thA / vaha parivAra kA meDhi-yAvat sarva-kArya-vardhApaka thA / ____ Ananda gAthApati kI zivanandA nAmaka patnI thI, vaha paripUrNa aMgavAlI yAvat sarvAMgasundarI thI / Ananda gAthApati kI vaha iSTa-evaM anurakta thI / pati ke pratikUla hone para bhI vaha kabhI ruSTa nahIM hotI thI / vaha apane pati ke sAtha iSTa-priya sAMsArika kAma bhoga bhogatI huI rahatI thI / vANijya grAma nagara ke bAhara kollAka nAmaka sanniveza thA-vaha sanniveza samRddhivAn, nirupadrava, darzanIya, suMdara yAvat manakA prasannatA denevAlA thA / vahAM kollAka sanniveza meM Ananda gAthApati ke aneka mitra, jJAtijana-svajAtIya loga, nijaka, svajana, sambandhI, parijana Adi nivAsa karate the, jo samRddha evaM sukhI the / usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavaMta mahAvIra padhAre / parSadA nIkalI / vaMdana karake vApasa lauTI / koNika rAjA ki taraha jitazatru rAjA bhI nIkalA / vaMdana yAvat paryupAsanA kI / tatpazcAt AnaMda gRhapatine bhagavaMta mahAvIra ke Ane kI bAta sUnI / arihaMta bhagavaMto kA nAma zravaNa bhI durlabha hai phira vaMdana namaskAra kA to kahanA hI kyA ? isIlie mai vahAM
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda jAu yAvat bhagavaMta kI paryupAsanA karu / aisA socakara zuddha evaM sabhAmeM pahanane lAyaka vastra dhAraNa karake, alpa evaM mahAmUlyavAn alaMkAra dhAraNa karake AnaMda gRhapati apane gharase nikalA / koraMTa puSpo kI mAlA se yukta chatra dhAraNa kiyA huA aura janasamUha se parivRtta hokara calatA calatA vaha vANijya grAmanagara ke bIcobIca se nikalakara jahAM dUtipalAza caitya thA / jahA bhagavAn mahAvIra the vahA kara, bhagavaMta kI tIna bAra pradakSiNA karake vaMdana namaskAra yAvat paryupAsanA karatA hai / 244 [6] tatpazcAt zramaNa bhagavAn mahAvIra ne Ananda gAthApati tathA mahatI pariSad ko dharmopadeza kiyA / parSadA vApasa lauTI aura rAjA bhI nIkalA / 1 [7] taba Ananda gAthApati zramaNa bhagavAn mahAvIra se dharma kA zravaNa kara harSita va parituSTa hotA huA yoM bolA- bhagavan ! mujhe nirgrantha- pravacana meM zraddhA hai, vizvAsa hai / nirgranthapravacana mujhe rucikara hai / vaha aisA hI hai, tathya hai, satya hai, icchita hai, pratIcchita hai, icchitapratIcchita hai / yaha vaisA hI hai, jaisA Apane kahA / devAnupriya ! jisa prakAra Apake pAsa aneka rAjA, aizvaryazAlI, talavara, mADaMbika, kauTumbika, zreSThI, senApati evaM sArthavAha Adi muMDita hokara, gRha-vAsa kA parityAga kara anagAra ke rUpa meM pravrajita hue, maiM usa prakAra maMDita hokara pravrajita hone meM asamartha hUM, isalie Apake pAsa pAMca aNuvrata, sAta zikSAvrata mUlaka bAraha prakAra kA gRhadharma-grahaNa karanA cAhatA hUM / bhagavAn ne kahA- devAnupriya ! jisase tumako sukha ho, vaisA hI karo, para vilamba mata karo [8] taba Ananda gAthApati ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa prathama sthUla prANAtipAtaparityAga kiyA / maiM jIvana paryanta do karaNa karanA, karAnA tathA tIna yoga - mana, vacana evaM kAyA se sthUla hiMsA kA parityAga karatA hUM, tadanantara usane sthUla mRSAvAda - kA parityAga kiyA, maiM jIvana bhara ke lie do kAraNa aura tIna yoga se sthUla mRSAvAda kA parityAga karatA hUM / usake bAda usane sthUla adattAdAna kA parityAga kiyaa| maiM jIvana bhara ke lie do karaNa aura tIna yoga se sthUla corI kA parityAga karatA hUM / phira usane svadArasaMtoSa vrata ke antargata maithuna kA parimANa kiyA / apanI ekamAtra patnI zivanaMdA ke atirikta avazeSa samagra maithunavidhi kA parityAga karatA hUM / taba usane - parigraha kA parimANa karate hue - nidhAna cAra karor3a svarNa mudrAoM, vyApAraprayukta cAra karor3a svarNa mudrAoM tathA ghara va ghara ke upakaraNoM meM prayukta cAra karor3a svarNa mudrAoM ke atirikta maiM samasta svarNa mudrAoM kA parityAga karatA hUM / phira usane catuSpada-vidhi parimANa kiyA / dasa-dasa hajAra ke cAra gokuloM ke atirikta maiM bAkI sabhI caupAe pazuoM ke parigraha kA parityAga katA hUM / phir3a usane kSetra - vAstu-vidhi kA parimANa kiyA - sau nivartana ke eka hala ke hisAba se pAMca sau haloM ke atirikta maiM samasta kSetra kA parityAga karatA hUM / tatpazcAt usane zakaTavidhi kA parimANa kiyA / pAMca sau gAr3iyAM bAhara yAtrA meM tathA pAMca sau gAr3iyAM mAla Dhone Adi meM prayukta ke sivAya maiM saba gAr3iyoM ke parigraha kA parityAga karatA hUM / phira usane vAhanavidhi - kA parimANa kiyA / pAMca sau vAhana dig- yAtrika tathA pAMca sau gRha upakaraNa ke sandarbha meM prayukta ke sivAya maiM saba prakAra ke vAhana rUpa parigraha kA parityAga karatA hUM / phira usane upabhoga-paribhoga - vidhi kA pratyAkhyAna karate hue bhIge hue zarIra ko poMchane
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAsakadazA- 1/8 ke taulie Adi parimANa kiyA / maiM sugandhita aura lAla- eka prakAra ke aMgoche ke atirikta sabhI aMgoche rUpa parigraha kA parityAga karatA hUM / tatpazcAt usane datauna ke saMbaMdha meM parimANa kiyA :- hari mulahaThI ke atirikta maiM saba prakAra ke dataunoM kA parityAga karatA hUM / tadanantara usane phalavidhi kA parimANa kiyA : maiM kSIra Amalaka ke sivAya zeSa phala-vidhi kA parityAga karatA hUM / usake bAda usane abhyaMgana - vidhi kA parimANa kiyA :- zatapAka tathA sahastrapAka tailoM ke atirikta aura sabhI mAliza ke tailoM kA parityAga karatA hUM / isake bAda usane ubaTana - vidhi kA parimANa kiyA / eka mAtra sugandhita gaMdhATaka- atirikta anya sabhI ubaTanoM kA maiM parityAga katA hUM / usake bAda usane snAna - vidhi kA parimANa kiyA / pAnI ke ATha auSTrika - (ghar3e) ke atirikta snAnArtha jala kA parityAga karatA hUM / usane vastravidhi kA parimANa kiyA :-sUtI do vastroM ke sivAya maiM anya vastroM kA parityAga karatA hUM / usane vilepana - vidhi kA parimANa kiyA * agara, kuMkuma tathA candana ke atirikta maiM sabhI vilepana- dravyoM kA parityAga karatA hUM / isake pazcAt usane puSpa - vidhi kA parimANa kiyA :- maiM zveta kamala tathA mAlatI ke phUloM kI mAlA ke sivAya sabhI phUloM ke kA parityAga karatA hUM / taba usane AbharaNa-vidha kA parimANa kiyA :- maiM zuddha sone sAde kuMDala aura nAmAMkita mudrikA ke sivAya saba prakAra ke gahanoM kA parityAga karatA hUM / tadanantara usane dhUpanavidhi kA parimANa kiyA / agara, lobAna tathA dhUpa ke sivAya maiM sabhI dhUpanIya vastuoM kA parityAga karatA hUM / usane bhojana - vidhi kA parimANa kiyA / maiM eka mAtra kASTha peya atirikta sabhI peya padArthoM kA parityAga karatA hUM / usane bhakSya - vidhi kA parimANa kiyA / maiM-ghevara aura khAje ke sivAya aura sabhI pakavAnoM kA parityAga karatA hUM / usane odanavidhi kA parimANa kiyA :- kalama jAti ke dhAna cAvaloM ke sivAya maiM aura sabhI prakAra ke cAvaloM kA parityAga karatA hUM / usane sUpavidhi kA parimANa kiyA / maTara, mUMga aura urada kI dAla ke sivAya maiM sabhI dAloM kA parityAga karatA / ghRtavidhi kA parimANa kiyA / zarad Rtu ke uttama goghRta ke sivAya maiM sabhI prakAra ke ghRta kA parityAga karatA hUM / usane zAkavidhi kA parimANa kiyA / bathuA, laukI, suApAlaka tathA bhiMDI - ina sAgoM ke sivAya aura saba prakAra ke sAgoM kA parityAga karatA hUM / mAdhurakavidhi kA parimANa kiyA / maiM pAlaMga mAdhuraka ke goMda se banAe madhura peya ke sivAya anya sabhI peyoM kA parityAga karatA hUM / vyaMjanavidhi kA parimANa kiyA / maiM kAMjI bar3e tathA khaTAI bar3e mUMga Adi kI dAla ke pakaur3oM ke sivAya saba prakAra ke padArthoM kA parityAga karatA hUM / pIne ke pAnI kA parimANa kiyA / maiM eka mAtra AkAza se gire - pAnI ke sivAya anya saba prakAra ke pAnI kA parityAga karatA hUM / mukhavAsavidhi kA parimANa kiyA / pAMca sugandhita vastuoM se yukta pAna ke sivAya maiM sabhI padArthoM kA parityAga karatA hUM / tatpazcAt usane cAra prakAra ke anarthadaNDa- apadhyAnAcarita, pramAdAcarita, hiMstra-pradAna tathA pApakarmopadeza kA pratyAkhyAna kiyA / - 245 [9] bhagavAn mahAvIra ne zramaNopAsaka Ananda se kahA- Ananda ! jisane jIva, ajIva Adi padArthoM ke svarUpa ko yathAvat rUpa meM jAnA hai, usako samyaktva ke pAMca pradhAna aticAra jAnane cAhie aura unakA AcaraNa nahIM karanA cAhie / yathA-zaMkA, kAMkSA, vicikitsA,
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 AgamasUtra-hindI anuvAda para-pASaMDa-prazaMsA tathA para-pASaMDa-saMstava / isake bAda zramaNopAsaka ko sthUla-prANAtipAtaviramaNa vrata ke pAMca aticAroM ko jAnanA cAhie, unakA AcaraNa nahIM karanA cAhie / bandha, vadha, chaviccheda, atibhAra, bhaktapAna-vyavaccheda / tatpazcAt sthUla mRSAvAdaviramaNa vrata ke pAMca aticAroM ko jAnanA cAhie, unakA AcaraNa nahIM karanA cAhie | sahasA-abhyAkhyAna, rahasya-abhyAkhyAna, svAdaramaMtrabheda, mRSopadeza, kUTalekhakaraNa / tadanantara sthUla adattAdAnaviramaNa-vrata ke pAMca aticAroM ko jAnanA cAhie, unakA AcaraNa nahIM karanA cAhie / stenAhRta, taskaraprayoga, viruddharAjyAtikrama, kUTatulAkUTamAna, tatpratirUpakavyavahAra / tadanantara svadArasaMtoSa-vrata ke pAMca aticAroM ko jAnanA cAhie, unakA AcaraNa nahIM karanA cAhie / itvarikaparigRhItAgamana, aparigRhItAgamana, anaMgakrIDA, para-vivAhakaraNa tathA kAmabhogatIvrAbhilASa / zramaNopAsaka ko icchA-parimANa-vrata ke pAMca aticAroM ko jAnanA cAhie, unakA AcaraNa nahIM karanA cAhie / kSetravAstupramANatikrama, hiraNyasvarNa-pramANAtikrama, dvipadacatuSpada-pramANAtikrama, dhanadhAnya-pramANAtikrama, kupya-pramANAtikrama / tadanantara digvata ke pAMca aticAroM ko jAnanA cAhie / unakA AcaraNa nahIM karanA cAhie / Urdhva-dik-pramANAtikrama, adhodik-pramANAtikrama, tiryak-dik-pramANAtikrama, kSetravRddhi, smRtyantardhAna / upabhoga-paribhoga do prakAra kA kahA gayA hai-bhojana kI apekSA se tathA karma kI apekSA se / bhojana kI apekSA se zramaNopAsaka ko upabhoga-paribhoga vrata ke pAMca aticAroM ko jAnanA cAhie, unakA AcaraNa nahIM karanA cAhie / sacitta AhAra, sacittapratibaddha AhAra, apakka auSadhi-bhakSaNatA, duSpakka auSadhi-bhakSaNatA tathA tuccha auSadhi-bhakSaNatA / karma kI apekSA se zramaNopAsaka ko pandraha karmAdAnoM ko jAnanA cAhie, unakA AcaraNa nahIM karanA cAhie / ve aMgArakarma, vanakarma, zakaTakarma, bhATIkarma, sphoTanakarma, dantavANijya, lAkSAvANijya, rasavANijya, viSavANijya, kezavANijya, yantrapIDanakarma, nilAMchana-karma, davAgnidApana, sara-hRda-taDAgazoSaNa tathA asatI-jana-poSaNa / usake bAda zramaNopAsaka ko anartha-daMDa-viramaNa vrata ke pAMca aticAroM ko jAnanA cAhie, unakA AcaraNa nahIM karanA cAhie / kandarpa, kautkucya, maukharya, saMyuktAdhikaraNa tathA upabhoga paribhogAtireka / tatpazcAt zramaNopAsaka ko sAmAyika vrata ke pAMca aticAroM ko jAnanA cAhie, unakA AcaraNa nahIM karanA cAhie / mana-duSpraNidhAna, vacana-duSpraNidhAna, kAya-duSpraNidhAna, sAmAyika-smRti-akaraNatA, sAmAyika-anavasthita-karaNatA / tadanantara zramaNopAsaka ko dezAvakAzika vrata ke pAMca aticAroM ko jAnanA cAhie, unakA AcaraNa nahIM krnaa| Anayanaprayoga, preSya-prayoga, zabdAnupAta, rUpAnupAta tathA bahiHpudgala-prakSepa / tadanantara zramaNopAsaka ko poSadhopavAsa vrata ke pAMca aticAroM ko jAnanA cAhie, unakA AcaraNa nahIM karanA caahie| apratilekhitaduSpratilekhita-zayyA-saMstAraka, apramArjitaduSpramArjita-zayyAsaMstAraka, apratilekhitaduSpratilekhita uccAraprastravaNa-bhUmi, apramArjitaduSpramArjita-uccAraprastravaNabhUmi tathA poSadhopavAsa-samyak-ananupAlana / tatpazcAt zramaNopAsaka ko yathA-saMvibhAga vrata ke pAMca aticAroM ko jAnanA cAhie, unakA AcaraNa nahIM karanA cAhie / sacittanikSepaNatA, sacittapidhAna, kAlAtikrama, paravyapadeza tathA matsaritA / tadanantara apazcima-maraNAMtika-saMleSaNA-joSaNAArAdhanA ke pAMca aticAroM ko jAnanA
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAsakadazA-1/9 247 cAhie, unakA AcaraNa nahIM karanA cAhie / ihaloka-AzaMsAprayoga, paraloka-AzaMsAprayoga, jIvita-AzaMsAprayoga, maraNa-AzaMsAprayoga tathA kAma-bhoga-AzaMsAprayoga | [10] phira Ananda gAthApati ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa pAMca aNuvrata tathA sAta zikSAvratarUpa bAraha prakAra kA zrAvaka-dharma svIkAra kiyA / bhagavAn mahAvIra ko vandanAnamaskAra kara vaha bhagavAn se yoM bolA-bhagavan ! Aja se anya yUthika-unake deva, una dvArA parigRhIta-caitya-unheM vandanA karanA, namaskAra karanA, unake pahale bole binA unase AlApasaMlApa karanA, unheM azana-pAna-khAdima-svAdima-pradAna karanA, anupradAna karanA mere lie kalpanIya nahIM hai / rAjA, gaNa-bala-deva va mAtA-pitA Adi gurujana kA Adeza yA Agraha tathA apanI AjIvikA ke saMkaTagrasta hone kI sthiti mere lie isameM apavAda haiM / zramaNoM, nirgranthoM ko prAsuka-acitta, eSaNIya-azana, pAna, khAdya tathA svAdya AhAra, vastra, pAtra, kambala, pAda-projchana-pATa, bAjoTa, Thaharane kA sthAna, saMstAraka, bheSaja-davA denA mujhe kalpatA hai / Ananda ne yoM abhigraha kiyA / vaisA kara bhagavAn se prazna pUche / prazna pUchakara unakA artha prApta kiyA / zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra vaMdanA kI / bhagavAn ke pAsa se dUtIpalAza nAmaka caitya se khAnA huA / jahAM vANijyagrAma nagara thA, jahAM apanA ghara thA, vahAM AyA / apanI patnI zivanandA ko yoM bolA-devAnupriye ! maiMne zramaNa bhagavAn ke pAsa se dharma sunA hai / vaha dharma mere lie iSTa, atyanta iSTa aura rucikara hai / devAnupriye ! tuma bhagavAn mahAvIra ke pAsa jAo, unheM vaMdanA karo, paryupAsanA karo tathA pAMca aNuvrata aura sAta zikSAvrata-rUpa bAraha prakAra kA gRhastha-dharma svIkAra karo / [11] zramaNopAsaka Ananda ne jaba apanI patnI zivanandA se aisA kahA to usane hRSTa-tuSTa-atyanta prasanna hote hue hAtha jor3e, 'svAmI aisA hai / taba zramaNopAsaka Ananda ne apane sevakoM ko bulAyA aura kahA-teja calane vAle, yAvat zreSTha stha zIghra hI upasthita karo, upasthita karake merI yaha AjJA vApisa karo / taba zivanandA vaha dhArmika uttama ratha para savAra huI / bhagavAn mahAvIra virAjita the vahA jAkara tIna bAra AdakSiNapradakSiNA kI, yAvat paryupAsanA karane lagI / zramaNa bhagavAn mahAvIra ne zivanandA ko tathA usa upasthita pariSad ko dharma-dezanA dI / taba zivanandA zramaNa bhagavAna mahAvIra se dharma sunakara tathA usa hRdaya meM dhAraNa karake atyanta prasanna huI / usane gRhi-dharma-svIkAra kiyA, vaha usI dhArmika uttama ratha para savAra hokara jisa dizA se AI thI, usI dizA kI ora calI gaI / [12] gautama ne bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra kiyA aura pUchA-bhante ! kyA zramaNopAsaka Ananda devAnupriya ke Apake pAsa muMDita evaM pakhijita hone meM samartha hai ? gautama ! aisA saMbhava nahIM hai / zramaNopAsaka Ananda bahuta varSoM taka zramaNopAsaka-paryAya-kA pAlana karegA vaha saudharma-kalpa meM saudharmanAmaka devaloka meM aruNAbha nAmaka vimAna meM deva ke rUpa meM utpanna hogA / vahAM aneka devoM kI Ayu-sthiti cAra palyopama kI hotI hai / zramaNopAsaka Ananda kI bhI Ayu-sthiti cAra palyopama kI hogI / tadanantara zramaNa bhagavAn mahAvIra vANijyagrAma nagara ke dUtIpalAza caitya se prasthAna kara eka dina kisI samaya anya janapadoM meM vihAra kara gae / [13] taba AnaMda zramaNopAsaka ho gayA / jIva-ajIvakA jJAtA ho gayA yAvat zramaNanirgranthoM kA azana Adi se satkAra karatA huA vicaraNa karane lagA / usakI bhAryA
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 AgamasUtra - hindI anuvAda zIvAnaMdA bhI zramaNopAsikA hokara zramaNanirgrantho kA satkAra karatI hui vicaraNa karane lagI / [14] tadantara zramaNopAsaka Ananda ko anekavidha zIlavrata, guNavrata, viramaNavrata, pratyAkhyAna - poSadhopavAsa Adi dvArA Atma-bhAvita hote hue caudaha varSa vyatIta ho gae / jaba pandrahavAM varSa AdhA vyatIta ho cukA thA, eka dina AdhI rAta ke bAda dharma- jAgaraNa karate hue Ananda ke mana meM aisA antarbhAva - cintana, Antarika mAMga, manobhAva yA saMkalpa utpanna huAvANijyagrAma nagara meM bahuta se mAMDalika narapati, aizvaryazAlI evaM prabhAvazIla puruSa Adi ke aneka kAryoM meM maiM pUchane yogya evaM salAha lene yogya hUM, apane sAre kuTumba kA maiM AdhAra huuN| isa vyAkSepa ke kAraNa maiM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa aMgIkRta dharma - prajJapti ke anurUpa AcAra kA samyak paripAlana nahIM kara pA rahA hUM / isalie mere lie yahI zreyaskara hai, maiM kala prabhAta ho jAne para, maiM pUraNa kI taraha yAvat kuTumbIjano ko nimaMtraNA karake yAvat apane jyeSTha putra ko apane sthAna para niyukta karUMgA - apane mitra - gaNa tathA jyeSTha putra ko pUcha kara kallA - sanniveza meM sthita jJAtakula kI poSadha - zAlA kA pratilekhana kara bhagavAn mahAvIra ke pAsa aMgIkRta dharma-prajJapti ke anurUpa AcAra kA paripAlana karUMgA / yoM Ananda ne saMprekSaNakiyA / vaisA kara, dUsare dina apane mitroM, jAtIya janoM Adi ko bhojana karAyA / tatpazcAt unakA pracura puSpa, vastra, sugandhita padArtha, mAlA evaM AbhUSaNoM se satkAra kiyA, sammAna kiyaa| unake samakSa apane jyeSTha putra ko bulAyA / bulAkara, jaisA socA thA, vaha saba use kahA - putra ! vANijyagrAma nagara meM maiM bahuta se mAMDalika rAjA, aizvaryazAlI puruSoM Adi se sambaddha hUM, yAvat mai samucita dharmopAsanA kara nahIM pAtA / ataH isa samaya mere lie yahI zreyaskara hai ki tumako apane kuTumba ke meDhi, pramANa, AdhAra evaM Alambana ke rUpa meM sthApita kara maiM yAvat samucita dharmopAsanA meM laga jAUM / taba zramaNopAsaka Ananda ke jyeSTha putra ne 'jaisI ApakI AjJA' yoM kahate hue atyanta vinayapUrvaka apane pitA kA kathana svIkAra kiyA / zramaNopAsaka Ananda ne apane mitra - varga, jAtIya jana Adi ke samakSa apane jyeSTha putra ko kuTumba meM apane sthAna para sthApita kiyA / vaisA kara upasthita janoM se usane kahA- mahAnubhAvo ! Aja se Apa meM se koI bhI mujhe vividha kAryoM ke sambandha meM na kucha pUcheM aura na parAmarza hI kareM, mere hetu azana, pAna, khAdya, svAdya Adi AhAra taiyAra na kareM aura na mere pAsa laaeN| phira Ananda ne apane jyeSTha putra, mitra - vRnda jAtIya jana Adi kI anumati lI / apane ghara se prasthAna kiyA / vANijya grAma nagara se, jahAM kollAka sanniveza thA, jJAtakula evaM jJAtakula kI poSadhazAlA thI, vahAM pahuMcA / poSadha - zAlA kA pramArjana kiyA - zauca evaM laghuzaMkA ke sthAna kI pratilekhanA kI / vaisA kara darbha-kA saMstAraka-lagAyA, usa para sthita hokara poSadhazAlA meM poSadha svIkAra kara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa svIkRta dharma- prajJapti ke anurUpa sAdhanA- nirata ho gayA / [15] tadanantara zramaNopAsaka Ananda ne upAsaka - pratimAeM svIkAra kI / pahalI upAsaka-pratimA usane yathAzruta - yathAkalpa - yathAmArga, yathAtattva - sahaja rUpa meM grahaNa kI, usakA pAlana kiyA, use zodhita kiyA tIrNa kiyA - kIrtita kiyA - ArAdhita kiyA / I [16] zramaNopAsaka Ananda ne tatpazcAt dUsarI, tIsarI, cauthI, pAMcavIM, chaThI, sAtavIM, AThavIM, nauvIM, dasavIM tathA gyArahavIM pratimA kI ArAdhanA kI / isa prakAra zrAvaka - pratimA Adi ke rUpa meM svIkRta utkRSTa, vipula prayatna tathA tapazcaraNa se zramaNopAsaka Ananda kA
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAsakadazA-1/16 249 zarIra sUkha gayA, zarIra kI yAvat usake nAr3iyAM dIkhane lgiiN| eka dina AdhI rAta ke bAda dharmajAgaraNa karate hue Ananda ke mana meM aisA antarbhAva yA saMkalpa utpanna huA-zarIra meM itanI kRzatA A gaI hai ki nAr3iyAM dIkhane lagI haiM / mujha meM utthAna-bala-vIrya-puruSAkAra parAkrama zraddhA-dhRti-saMvega hai / jaba taka mere dharmAcArya, dharmopadezaka, jina-zramaNa bhagavAn mahAvIra vicaraNa kara rahe haiM, taba taka mere lie yaha zreyaskara hai ki maiM kala sUryodaya hone para antima maraNAntika saMlekhanA svIkAra kara lUM, khAna-pAna kA pratyAkhyAna kara dUM, maraNa kI kAmanA na karatA huA, ArAdhanArata ho jAUM / Ananda ne yoM cintana kiyA / dUsare dina savere antima maraNAntika saMlekhanA svIkAra kI, khAna-pAna kA parityAga kiyA, mRtyu kI kAmanA na karatA huA vaha ArAdhanA meM lIna ho gayA / tatpazcAt zramaNopAsaka Ananda ko eka dina zubha adhyavasAya-zubha pariNAma-vizuddha hotI huI lezyAoM ke kAraNa, avadhi-jJAnAvaraNa karma ke kSayopazama se avadhi-jJAna utpna ho gayA / phalataH vaha pUrva, pazcima tathA dakSiNa dizA meM pAMca-sau, pAMca-sau yojana taka kA lavaNa samudra kA kSetra, uttara dizA meM himavAn-varSadhara parvata taka kA kSetra, Urdhva dizA meM saudharma kalpa-taka tathA adhodizA meM prathama nAraka-bhUmi ratnaprabhA meM caurAsI hajAra varSa kI sthiti yukta, lolupAcyutanAmaka naraka taka jAnane lagA, dekhane lagA / [17] usa kAla vartamAna avasarpiNI ke cauthe Are ke anta meM, usa samaya bhagavAn mahAvIra samavasta hue / pariSad jur3I, dharma sunakara vApisa lauTa gaI / usa kAla, usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra ke jyeSTha antevAsI gautama gotrIya indrabhUti nAmaka anagAra, jinakI deha kI UMcAI sAta hAtha thI, jo samacaturastra-saMsthAna-saMsthita the-kasauTI para khacita svarNarekhA kI AbA lie hue kamala ke samAna jo gaura varNa the, jo ugra tapasvI the, dIpta tapasvItaptatapasvI-jo urAla-ghoraguNa-ghora tapasvI-ghora brahmacaryavAsI-utkSiptazarIra-jo vizAla tejolezyA apane zarIra ke bhItara sameTe hue the, bele-bele nirantara tapa kA anuSThAna karate hue, saMyamArAdhanA tathA tapazcaraNoM dvArA apanI AtmA ko bhAvita karate hue vihAra karate the / bele ke pAraNe kA dina thA, bhagavAn gautama ne pahale pahara meM svAdhyAya kiyA, dUsare pahara meM dhyAna kiyA, tIsare pahara meM atvarita-acala-asaMbhrAnta-mukhavastrikA kA pratilekhana kiyA, pAtroM aura vastroM kA pratilekhana evaM pramArjana kiyA / pAtra uThAye, jahAM zramaNa bhagavAna mahAvIra the, vahAM Ae / unheM vaMdana, namaskAra kiyA / yoM bole-bhagavan ! Apase anujJA prApta kara maiM Aja bele ke pAraNe ke dina vANijyagrAma nagara meM ucca nimna madhyama-sabhI kaloM meM gRhasamudAnI-bhikSA-caryA ke lie jAnA cAhatA hUM / bhagavAn bole-devAnupriya ! jaise tumheM sukha ho, binA pratibandha-vilamba kie, karo / zramaNa bhagavAn mahAvIra kI AjJA prApta kara bhagavAn gautama ne dUtIpalAza caitya se prasthAna kiyA / binA zIghratA kie, sthiratApUrvaka anAkula bhAva se yuga-parimANa-mArga kA parilokana karate hue, IryAsamitipUrvaka calate hue, vANijyagrAma nagara Ae / Akara vahAM ucca, nimna evaM madhyama kuloM meM samudAnI-bhikSA-hetu ghUmane lage / bhagavAn gautama ne vyAkhyAprajJapti sUtra meM varNita bhikSAcaryA ke vidhAna ke anurUpa ghUmate hue yathAparyApta-utanA AhAra-pAnI bhalI-bhAMti grahaNa kara vANijyagrAma nagara se cale / calakara jaba kollAka sanniveza ke na adhika dUra, na adhika nikaTa se nikala rahe the, to bahuta se logoM ko bAta karate sunA / devAnupriyo ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ke antevAsI-zramaNopAsaka
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 AgamasUtra-hindI anuvAda Ananda poSadhazAlA meM mRtyu kI AkAMkSA na karate hue antima saMlekhanA, svIkAra kie ArAdhanA-rata haiM / aneka logoM se yaha bAta sunakara, gautama ke mana meM aisA bhAva, cintana, vicAra yA saMkalpa uThA-maiM zramaNopAsaka Ananda ke pAsa jAUM aura use dekheM / aisA socakara ve jahAM kollAka sanniveza thA, zramaNopAsaka Ananta thA, poSadha-zAlA thI, vahAM gae / [18] zramaNopAsaka Ananta ne bhagavAn gautama ko Ate hue dekhA / dekhakara vaha (yAvat) atyanta prasanna huA, bhagavAn gautama ko vandana-namaskAra kara bolA-bhagavan ! maiM ghora tapazcaryA se itanA kSINa ho gayA hUM ki nAr3iyAM dIkhane lagI haiM / isalie devAnupriya ke Apake pAsa Ane tathA caraNoM meM vandanA karane meM asamartha hUM / ata eva prabho ! Apa hI svecchApUrvaka, anabhiyoga se yahAM padhAreM, jisase maiM vandana, namaskAra kara sakU~ / taba bhagavAn gautama, jahAM Ananda zramaNopAsaka thA, vahAM gaye / zramaNopAsaka Ananda ne tIna bAra mastaka jhukAkara bhagavAn gautama ke caraNoM meM vandana, namaskAra kiyA / vandana, namaskAra kara vaha yoM bolA-bhagavan ! kyA ghara meM rahate hue eka gRhastha ko avadhi-jJAna utpanna ho sakatA hai ? gautama ne kahA-ho sakatA hai / Ananda bolA-bhagavan ! eka gRhastha kI bhUmikA meM vidyamAna mujhe bhI avadhijJAna huA hai, jisase maiM pUrva, pazcima tathA dakSiNa dizA meM pAMca-sau, pAMca-sau yojana taka kA lavaNa samudra kA kSetra, uttara dizA meM himavAn-varSadhara parvata taka kA kSetra, Urdhva dizA meM saudharma kalpa-taka tathA adhodizA meM prathama nAraka-bhUmi ratna-prabhA meM lolupAcyutanAmaka naraka taka jAnatA hUM, dekhatA hUM / taba bhagavAn gautama ne zramaNopAsaka Ananda se kahA-gRhastha ko avadhi-jJAna utpanna ho sakatA hai, para itanA vizAla nahIM / isalie Ananda ! tuma isa sthAna kI AlocanA karo, tadartha tapaHkarma svIkAra karo / zramaNopAsaka Ananda bhagavAn gautama se bolA-bhagavan ! kyA jina-zAsana meM satya, tattvapUrNa, tathya-sadbhUta bhAvoM ke lie bhI AlocanA svIkAra karanI hotI hai ? gautama ne kahA-aisA nahIM hotA / Ananda bolA-bhagavan ! jinazAsana meM satya bhAvoM ke lie AlocanA svIkAra nahIM karanI hotI to bhante ! isa sthAnake lie Apa hI AlocanA svIkAra kareM / . ___ zramaNopAsaka Ananda ke yoM kahane para bhagavAn gautama ke mana meM zaMkA, kAMkSA, vicikitsA-utpanna huA / ve Ananda ke pAsa se khAnA hue / jahAM dUtIpalAza caitya thA, bhagavAn mahAvIra the, vahAM Ae / zramaNa bhagavAn mahAvIra ke na adhika dUra, na adhika najadIka gamana-Agamana kA pratikramaNa kiyA, eSaNIya-aneSaNIya kI AlocanA kI / AhArapAnI bhagavAn ko dikhalAkara vandana-namaskAra kara vaha saba kahA jo bhagavAn se AjJA lekara bhikSA ke lie jAne ke pazcAt ghaTita huA thA ! bhagavan ! ukta sthAna ke lie kyA zramaNopAsaka Ananda ko AlocanA svIkAra karanI cAhie yA mujhe ? zramaNa bhagavAn mahAvIra bole-gautama ! isa sthAna ke lie tuma hI AlocanA karo tathA isake lie zramaNopAsaka Ananda se kSamApanA bhI / bhagavAna gautama ne zramaNa bhagavAna mahAvIra kA kathana, 'Apa ThIka pharamAte haiM', yoM kahakara vinayapUrvaka sunA / usa sthAna ke lie AlocanA svIkAra kI evaM zramaNopAsaka Ananda se kSamA-yAcanA kI / tatpazcAt zramaNa bhagavAn mahAvIra kisI samaya anya janapadoM meM vihAra kara gae / [19] yoM zramaNopAsaka Ananda ne anekavidha zIlavrata yAvat AtmA ko bhAvita
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAsakadazA-1/19 251 kiyA / bIsa varSa taka zramaNopAsaka paryAya-pAlana kiyA, gyAraha upAsaka-pratimAoM kA anusaraNa kiyA, eka mAsa kI saMlekhanA aura eka mAsa kA anazana saMpanna kara, AlocanA, pratikramaNa kara maraNa-kAla Ane para samAdhipUrvaka deha-tyAga kiyA / vaha saudharma devaloka meM saudharmAvataMsaka mahAvimAna ke IzAna-koNa meM sthita aruNa-vimAna meM deva rUpa meM utpanna huaa| vahAM aneka devoM kI Ayu-sthiti cAra palyopama kI hotI hai / zramaNopAsaka Ananda kI Ayu-sthiti bhI cAra palyopama kI hai / bhante ! Ananda usa devaloka se Ayu, bhava, evaM sthiti ke kSaya hone para deva zarIra kA tyAga kara kahAM jAyagA ? kahAM utpanna hogA ? gautama ! Ananda mahAvideha kSetra meM siddha hogA-siddha-gati yA mukti prApta karegA / adhyayana-1 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (adhyayana-2 'kAmadeva') [20] he bhagavan ! yAvat siddhi-prApta bhagavAn mahAvIra ne sAtaveM aMga upAsakadazA ke prathama adhyayana kA yadi yaha artha-Azaya pratipAdita kiyA to bhagavan ! unhoMne dUsare adhyayana kA kyA artha batalAyA hai ? jamba ! usa kAla-usa samaya-campA nagarI thI / pUrNabhadra nAmaka caitya thA / rAjA jitazatru thA / kAmadeva gAthApati thA / usakI patnI kA nAma bhadrA thA / gAthApati kAmadeva kA chaH karor3a svarNa-khajAne meM, chaha karor3a svarNa-mudrAeM vyApAra meM, tathA chaha karor3a svarNa-mudrAeM ghara ke vaibhava meM lagI thIM / usake chaha gokula the / pratyeka gokula meM dasa hajAra gAyeM thI / bhagavAn mahAvIra padhAre / samavasaraNa huA / gAthApati Ananda kI taraha kAmadeva bhI apane ghara se calA bhagavAn ke pAsa pahuMcA, zrAvaka-dharma svIkAra kiyA / [21] (tatpazcAt kisI samaya) AdhI rAta ke samaya zramaNopAsaka kAmadeva ke samakSa eka mithyAdRSTi, mAyAvI deva prakaTa haA / usa deva ne eka vizAlakAya pizAca kA rUpa dhAraNa kiyA | usakA vistRta varNana isa prakAra hai-usa pizAca kA sira gAya ko cArA dene kI bAMsa kI TokarI jaisA thA / bAla-cAvala kI maMjarI ke tantuoM ke samAna rUkhe aura moTe the, bhUre raMga ke the, camakIle the / lalATa bar3e maTake ke khappara jaisA bar3A thA / bhauheM gilaharI kI pUMcha kI taraha bikharI huI thIM, dekhane meM bar3I vikRta aura bIbhatsa thIM / "maTakI' jaisI AMkheM, sira se bAhara nikalI thIM, dekhane meM vikRta aura bIbhatsa thIM / kAna TUTe hue sUpa-samAna bar3e bhadde aura kharAba dikhAI dete the / nAka meMr3he kI nAka kI taraha thI / gaDDhoM jaise donoM nathune aise the, mAnoM jur3e hue do cUlhe hoM / ghor3e kI pUcha jaisI usakI mUMche bhUrI thIM, vikRta aura bIbhatsa lagatI thIM / usake hoTha UMTa ke hoThoM kI taraha lambe the / dAMta hala kI lohe kI kuza jaise the / jIbha sUpa ke Tukar3e jaisI thI / ThuDDI hala kI noka kI taraha thI / kar3hAhI kI jyoM bhItara dhaMse usake gAla khaDDoM jaise lagate the, phaTe hue, bhUre raMga ke, kaThora tathA vikarAla the / usake kandhe mRdaMga jaise the / vakSasthala-nagara ke phATaka ke samAna caur3I thI / donoM bhujAeM koSThikA-samAna thIM / usakI donoM hatheliyAM mUMga Adi dalane kI cakkI ke pATa jaisI thIM / hAthoM kI aMguliyAM loDhI ke samAna thIM / usake nAkhUna sIpiyoM jaise the / donoM stana nAI kI ustarA Adi kI taraha chAtI para laTaka rahe the / peTa lohe ke koSThaka samAna golaakaar| nAbhi bartana ke samAna gaharI thI / usakA netra-chIke kI taraha thA / donoM aNDakoSa phaile hue do thailoM jaise the / usakI donoM jaMghAeM eka jaisI do koThiyoM ke samAna thIM / usake ghuTane
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 AgamasUtra-hindI anuvAda arjuna-vRkSa-vizeSa ke gAMTha jaise, Ter3he, dekhane meM vikRta va bIbhatsa the / piMDaliyAM kaThora thIM, bAloM se bharI thIM / usake donoM paira dAla Adi pIsane kI zilA ke samAna the / paira kI aMguliyAM lor3hI jaisI thIM / aMguliyoM ke nAkhUna sIpiyoM ke sadRza the / usa pizAca ke ghuTane moTe evaM oche the, gAr3I ke pIche DhIle baMdhe kATha kI taraha lar3akhar3A rahe the / usakI bhauheM vikRta-bhagna aura Ter3hI thIM / usane apanA darAra jaisA muMha phAr3a rakhA thA, jIbha bAhara nikAla rakkhI thI / vaha giragiToM kI mAlA pahane thA / cUhoM kI mAlA bhI usane dhAraNa kara rakkhI thI / usake kAnoM meM kuNDaloM ke sthAna para nevale laTaka rahe the| usane apanI deha para sAMpoM ko dupaTTe kI taraha lapeTa rakkhA thA / vaha bhujAoM para apane hAtha Thoka rahA thA, garaja rahA thA, bhayaMkara aTTahAsa kara rahA thA / usakA zarIra pAMcoM raMgoM ke bahuvidha kezoM se vyApta thA / vaha pizAca nIle kamala, bhaiMse ke sIMga tathA alasI ke phUla jaisI gaharI nIlI, teja dhAra vAlI talavAra liye, jahAM poSadhazAlA thI, zramaNopAsaka kAmadeva thA, vahAM AyA / atyanta kruddha, ruSTa, kupita tathA vikarAla hotA huA, misamisAhaTa karatA huA teja sAMsa chor3atA huA zramaNopAsaka kAmadeva se bolA-aprArthita usa mRtyu ko cAhane vAle ! puNyacaturdazI jisa dina hIna-thI-ghaTikAoM meM amAvasyA AgaI thI, usa azubha dina meM janme hue abhAge! lajjA, zobhA, dhRti tathA kIrti se parivarjita ! dharma, puNya, svarga aura mokSa kI kAmanA icchA evaM pipAsA-rakhane vAle ! zIla, vrata, viramaNa, pratyAkhyAna tathA poSadhopavAsa se vicalita honA, vikSubhita honA, unheM khaNDita karanA, bhagna karanA, ujjhita karanA-parityAga karanA tumheM nahIM kalpatA hai-inakA pAlana karane meM tuma kRtapratijJa ho / para, yadi tuma Aja zIla, evaM poSadhopavAsa kA tyAga nahIM karoge, maiM isa talavAra se tumhAre Tukar3e-Tukar3e kara dUMgA, jisase he devAnupriya ! tuma Arta dhyAna evaM vikaTa duHkha se pIDita hokara asamaya meM hI jIvana se pRthak ho jAoge-prANoM se hAtha do baiThoge / usa pizAca dvArA yoM kahe jAne para bhI zramaNopAsaka kAmadeva bhIta, trasta, udvigna, kSubhita evaM vicalita nahIM huA; dhabarAyA nahIM / vaha cupacApazAnta bhAva se dharma-dhyAna meM sthita rahA / [22] pizAca kA rUpa dhAraNa kiye hue deva ne zramaNopAsaka kAmadeva ko yoM nirbhaya bhAva se dharma-dhyAna meM nirata dekhA / taba usane dUsarI bAra, tIsarI bAra phira kahA-mauta ko cAhane vAle zramaNopAsaka kAmadeva ! Aja prANoM se hAtha dho baiThoge / zramaNopAsaka kAmadeva usa deva dvArA dUsarI bAra, tIsarI bAra yoM kahe jAne para bhI abhIta rahA, apane dharmadhyAna meM upagata rahA / [23] jaba pizAca rUpadhArI usa deva ne zramaNopAsaka kAmadeva ko nirbhaya bhAva se upAsanA-rata dekhA to vaha atyanta kruddha huA, usake lalATa meM tribalika-car3hI bhRkuTi tana gaI / usane talavAra se kAmadeva para vAra kiyA aura usake Tukar3e-Tukar3e kara DAle / zramaNopAsaka kAmadeva ne usa tIvra tathA duHsaha vedanA ko sahanazIlatA pUrvaka jhelA | jaba pizAca rUpa dhArI deva ne dekhA, zramaNopAsaka kAmadeva nirbhIka bhAva se upAsanA meM rata haiM, vaha zramaNopAsaka kAmadeva ko nirgrantha pravacana-se vicalita, kSubhita, vipariNAmita nahIM kara sakA hai, usake manobhAvoM ko nahIM badala sakA hai, to vaha zrAnta, klAnta aura khinna hokara dhIre-dhIre pIche httaa| pIche haTakara poSadhazAlA se bAhara nikalA / devamAyAjanya pizAca-rUpa kA tyAga kiyA / eka
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAsakadazA-1/23 253 vizAlakAya, hAthI kA rUpa dhAraNa kiyA / vaha hAthI supuSTa sAta aMgoM se yukta thA / usakI deha-racanA sundara aura sugaThita thI / vaha Age se udagra-pIche se sUara ke samAna jhukA huA thA / usakI kukSi-bakarI kI kukSi kI taraha saTI huI thI / usakA nIce kA hoTha aura sUMDa lambe the / muMha se bAhara nikale hue dAMta ujale aura sapheda the / ve sone kI myAna meM praviSTa the / usakI sUMDa kA agalA bhAga kucha khIMce hue dhanuSa kI taraha sundara rUpa meM mur3A huA thaa| usake paira kachue ke samAna pratipUrNa aura capaTe the / usake bIsa nAkhUna the / usakI pUMcha deha se saTI huI thI / vaha hAthI mada se unmatta thA / bAdala kI taraha garaja rahA thA / usakA vega mana aura pavana ke vega ko jItane vAlA thA / aise hAthI ke rUpa kI vikriyA karake pUrvokta deva jahAM poSadhavAlA thI, jahAM zramaNopAsaka kAmadeva thA, vahAM AyA / zramaNopAsaka kAmadeva se pUrva varNita pizAca kI taraha bolA-yadi tuma apane vratoM kA bhaMga nahIM karate ho to maiM tumako apanI sUMDa se pakar3a lUMgA / poSadhazAlA se bAhara se jAUMgA / Upara AkAza meM uchAlUMgA / uchAla kara apane tIkhe aura mUsala jaise dAMtoM se jhelUMgA / nIce pRthvI para tIna bAra pairoM se raudUMgA, jisase tuma Arta dhyAna aura vikaTa duHkha se pIDita hote hue asamaya meM hI jIvana se pRthak ho jAoge hAthI kA rUpa dhAraNa kie hue deva dvArA yoM kahe jAne para bhI zramaNopAsaka kAmadeva nirbhaya bhAva se upAsanA-rata rahA / [24] hastIrUpadhArI deva ne jaba zramaNopAsaka kAmadeva ko nirbhIkatA se apanI upAsanA meM nirata dekhA, to usane dUsarI bAra, tIsarI bAra phira zramaNopAsaka kAmadeva ko vaisA hI kahA, jaisA pahale kahA thA / para, zramaNopAsaka kAmadeva pUrvavat nirbhIkatA se apanI upAsanA meM nirata rahA / hastIrUpadhArI usa deva ne jaba zramaNopAsaka kAmadeva ko nirbhIkatA se upAsanA meM lIna dekhA to atyanta kruddha hokara apanI sUMDa se usako pakar3A / AkAza meM UMcA uchAlA / nIce girate hue ko apane tIkhe aura mUsala jaise dAMtoM se jhelA aura jhela kara nIce jamIna para tIna bAra pairoM se rauMdA / zramaNopAsaka kAmadeva ne vaha asahya vedanA jhelI / jaba hastIrUpadhArI deva zramaNopAsaka kAmadeva ko nirgrantha-pravacana se vicalita, kSubhita tathA vipariNAmita nahIM kara sakA, to vaha zrAnta, klAnta aura khinna hokara dhIre-dhIre pIche httaa| haTa kara poSadhazAlA se bAhara nikalA / vikriyAjanya hasti-rUpa kA tyAga kiyA / vaisA kara divya, vikarAla sarpa kA rUpa dhAraNa kiyA / vaha sarpa ugraviSa, pracaNDaviSa, ghoraviSa aura vizAlakAya thA / vaha syAhI aura mUsA jaisA kAlA thA / usake netroM meM viSa aura krodha bharA thA / vaha kAjala ke Dhera jaisA lagatA thA / usakI AMkheM lAla-lAla thIM / usakI duharI jIbha caMcala thI-kAlepana ke kAraNa vaha pRthvI kI veNI jaisA lagatA thA / vaha apanA utkaTasphuTa-kuTila-jaTila, karkaza-vikaTa-phana phailAe hue thA / luhAra kI dhauMkanI kI taraha vaha phukAra kara rahA thA / usakA pracaNDa krodha roke nahIM rukatA thA / vaha sarpa rUpa dhArI deva jahAM poSadhazAlA thI, jahAM zramaNopAsaka kAmadeva thA, vahAM AyA / zramaNopAsaka kAmadeva se bolA-are kAmadeva ! yadi tuma zIla, vrata bhaMga nahIM karate ho, to maiM abhI sarrATa karatA huA tumhAre zarIra para caDhUMgA / pUMcha kI ora se tumhAre gale meM tIna lapeTa lagAUMgA / apane tIkhe, jaharIle dAMtoM se tumhArI chAtI para DaMka mArUMgA, jisase tuma Arta dhyAna aura vikaTa duHkha se pIDita hote hue asamaya meM hI jIvana se pRthak ho jAoge-mara jAoge / / [25] sarparUpadhArI deva ne jaba zramaNopAsaka kAmadeva ko nirbhaya dekhA to vaha atyanta
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 AgamasUtra - hindI anuvAda kruddha hokara saraTi ke sAtha usake zarIra para car3ha gayA / pichale bhAga se usake gale meM tIna lapeTa lagA die / lapeTa lagAkara apane tIkhe, jaharIle dAMtoM se usakI chAtI para DaMka mArA / zramaNopAsaka kAmadeva ne usa tIvra vedanA ko sahanazIlatA ke sAtha jhelA / sarparUpadhArI deva ne jaba dekhA - zramaNopAsaka kAmadeva nirbhaya hai, vaha use nirgrantha-pravacana se vicalita, kSubhita evaM vipariNAmita nahIM kara sakA hai to zrAnta, klAnta aura khinna hokara vaha dhIre-dhIre pIche haTA / poSadha - zAlA se bAhara nikalA / deva-mAyAjanita sarpa rUpa kA tyAga kiyA / vaisA kara usane uttama, divya deva rUpa dhAraNa kiyA / usa deva ke vakSasthala para hAra suzobhita ho rahA thA yAvat dizAoM ko udyotita prabhAsita, prasAdita, darzanIya, manojJa, pratirUpa kiyA / vaisA kara zramaNopAsaka kAmadeva kI poSadhazAlA meM praviSTa huA / praviSTa hokara AkAza meM avasthita ho choTI-choTI ghaNTikAoM se yukta pAMca varNoM ke uttama vastra dhAraNa kie hue vaha zramaNopAsaka kAmadeva se yoM bolAzramaNopAsaka kAmadeva ! devAnupriya ! tuma dhanya ho, puNyazAlI ho, kRta-kRtya ho, kRtalakSaNavAle ho / devAnupriya ! tumheM nirgrantha-pravacana meM aisI pratipati - vizvAsa - AsthA sulabdha hai, suprApta hai, svAyatta hai, nizcaya hI tumane manuSya janma aura jIvana kA suphala prApta kara liyA / devAnupriya ! bAta yoM huI - zakra -devendra devarAja indrAsana para sthita hote hue caurAsI hajAra sAmAnika devoM yAvat bahuta se anya devoM aura deviyoM ke bIca yoM AkhyAta, bhASita, prajJapta yA prarUpita kiyA- kahA / devo ! jambU dvIpa ke antargata bharata kSetra meM, caMpA nagarI meM zramaNopAsaka kAmadeva poSadhazAlA meM poSadha svIkAra kie, brahmacarya kA pAlana karatA huA kuza ke bichaune para avasthita huA zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa aMgIkRta dharma-prajJapti ke anurUpa upAsanArata hai / koI deva, dAnava, gandharva dvArA nirgrantha- pravacana se vaha vicalita, kSubhita tathA vipariNAmita nahIM kiyA jA sakatA / zakra, devendra, devarAja ke isa kathana meM mujhe zraddhA, pratIti nahIM huA / vaha mujhe arucikara lagA / maiM zIghra yahAM yA / devAnupriya ! jo Rddhi, dhuti, yaza, bala, vIrya, puruSocita parAkrama tumheM upalabdha prApta tathA abhisamanvAgatahai, vaha saba maiMne dekhA / devAnupriya ! maiM tumase kSamA-yAcanA karatA hUM / mujhe kSamA karo / Apa kSamA karane meM samartha haiM / maiM phira kabhI aisA nahIM karUMgA / yoM kahakara pairoM meM par3akara, usane hAtha jor3akara bAra-bAra kSamA-yAcanA kI / jisa dizA se AyA thA, usI dizA kI ora calA gayA / taba zramaNopAsaka kAmadeva na yaha jAnakara ki aba upasarga - vidhna nahIM rahA hai, apanI pratimA kA pAraNa- samApana kiyA / [26] zramaNopAsaka kAmadeva ne jaba yaha sunA ki bhagavAn mahAvIra padhAre haiM, to socA, mere lie yaha zreyaskara hai, maiM zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana - namaskAra kara, vApasa lauTa kara poSadha kA samApana karUM / yoM soca kara usane zuddha tathA sabhA yogya mAMgalika vastra bhalIbhAMti pahane, apane ghara se nikala kara caMpA nagarI ke bIca se gujarA, jahAM pUrNabhadra caitya thA, zaMkha zrAvaka kI taraha AyA / Akara paryupAsanA kI / zramaNa bhagavAn mahAvIra ne zramaNopAsaka kAmadeva tathA pariSad ko dharma dezanA dI / [27] zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kAmadeva se kahA- kAmadeva ! AdhI rAta ke samaya eka deva tumhAre sAmane prakaTa huA thA / usa deva ne eka vikarAla pizAca kA rUpa dhAraNa kiyaa| vaisA kara, atyanta kruddha ho, usane talavAra nikAla kara tuma se kahA- kAmadeva ! yadi
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAsakadazA-2/27 255 tuma apane zIla Adi vrata bhagna nahIM karoge to jIvana se pRthaka kara die jAoge / usa deva dvArA yoM kahe jAne para bhI tuma nirbhaya bhAva se upAsanArata rahe / kAmadeva kyA yaha ThIka hai ? bhagavan ' aisA hI huA / bhagavAn mahAvIra ne bahuta se zramaNoM aura zramaNiyoM ko saMbodhita kara kahA-Aryo ! yadi zramaNopAsaka gRhI ghara meM rahate hue bhI devakRta, manuSyakRta, tiryaJcakRtapasargoM ko bhalI bhAMti sahana karate haiM to Aryo ! dvAdazAMga-rUpa gaNipiTaka kA-adhyayana karane vAle zramaNa nirgranthoM dvArA upasargoM ko sahana karanA zakya hai hI / zramaNa bhagavAn mahAvIra kA yaha kathana una bahusaMkhyaka sAdhu-sAdhviyoM ne 'aisA hI hai' bhagavan !' yoM kaha kara vinayapUrvaka svIkAra kiyA / zramaNopAsaka kAmadeva atyanta prasanna huA, usane zramaNa bhagavAn mahAvIra se prazna pUche, samAdhAna prApta kiyA / zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra vaMdana - namaskAra kara, jisa dizA se vaha AyA thA, usI dizA kI ora lauTa gayA / zramaNa bhagavAn mahAvIra ne eka dina caMpA se prasthAna kiyA / prasthAna kara ve anya janapadoM meM vihAra kara gae / [28] tatpazcAt zramaNopAsaka kAmadeva ne pahalI upAsakapratimA kI ArAdhanA svIkAra kI / zramaNopAsaka kAmadeva ne aNuvrata dvArA AtmA ko bhAvita kiyA / bIsa varSa taka zramaNopAsakaparyAya - pAlana kiyA / gyAraha upAsaka - pratimAoM kA bhalI-bhAMti anusaraNa kiyaa| eka mAsa kI saMlekhanA aura eka mAsa kA anazana sampanna kara AlocanA, pratikramaNa kara maraNa-kAla Ane para samAdhipUrvaka deha tyAga kiyA / vaha saudharma devaloka meM saudharmAvataMsaka mahAvimAna ke IzAna koNa meM sthita aruNAbha vimAna meM devarUpa meM utpanna huA / vahAM aneka devoM kI Ayu cAra palyopama kI hotI hai / kAmadeva kI Ayu bhI devarUpa meM cAra palyopama kI batalAI gaI hai / gautama ne bhagavAn mahAvIra se pUchA- bhante ! kAmadeva usa deva - loka se Ayu, bhava evaM sthiti ke kSaya hone para deva- zarIra kA tyAga kara kahAM jAyagA ? kahAM utpanna hogA ? gautama ! kAmadeva mahAvideha - kSetra meM siddha hogA - mokSa prApta karegA / adhyayana - 2 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa adhyayana - 3 culanIpitA samaya, [29] upodghAtapUrvaka tRtIya adhyayana kA prArambha yoM hai : jambU ! usa kAla- usa vArANasI nagarI thI / koSThakanAmaka caitya thA, rAjA jitazatru thA / vArANasI nagarI meM culanIpitA nAmaka gAthApati thA / vaha atyanta samRddha evaM prabhAvazAlI thA / usakI patnI kA nAma zyAmA thA / ATha karor3a svarNa mudrAeM sthAyI pUMjI ke rUpa meM, ATha karor3a svarNa mudrAeM vyApAra meM tathA ATha karor3a svarNa mudrAeM ghara ke vaibhava - dhana, dhAnya Adi meM lagI thIM / usake ATha gokula the / pratyeka gokula meM dasa-dasa hajAra gAeM thIM / gAthApati Ananda kI taraha vaha rAjA, aizvaryazAlI puruSa Adi viziSTa janoM ke sabhI prakAra ke AryoM kA satparAmarza Adi dvArA vardhApaka thA / bhagavAn mahAvIra padhAre - pariSad jur3I / Ananda kI taraha culanIpitA bhI ghara se nikalA - yAvat zrAvakadharma svIkAra kiyA / gautama ne jaise Ananda ke sambandha meM bhagavAn se prazna kie the, usI prakAra culanIpitA ke bhAvI jIvana ke sambandha meM bhI kie| Age kI ghaTanA gAthApati kAmadeva kI taraha hai / culanIpitA poSadhazAlA meM brahmacarya evaM poSadha svIkAra kara, zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa aMgakRta dharma- prajJapti-dharma-zikSA ke
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda 256 anurUpa upAsanA-rata huA / AdhI rAta ke samaya zramaNopAsaka culanIpitA ke samakSa eka deva prakaTa huA / usa deva ne eka talavAra nikAla kara jaise pizAca rUpa dhArI deva ne kAmadeva se kahA thA, vaise hI zramaNopAsaka culanIpitA ko kahA - yadi tuma apane vrata nahIM tor3oge, to maiM Aja tumhAre bar3e putra ko ghara se nikAla lAUMgA / tumhAre Age use mAra DAlUMgA / usake tIna mAMsa- khaMDa karUMgA, ubalate AdrahaNa - meM khaulAUMgA / usake mAMsa aura rakta se tumhAre zarIra ko sIMcUMgAjisase tuma ArtadhyAna evaM vikaTa duHkha se pIr3ita hokara asamaya meM hI prANoM se hAtha dho baiThoge / usa deva dvArA yoM kahe jAne para bhI zramaNopAsaka culanIpitA nirbhaya bhAva se dharmadhyAna meM sthita rahA / jaba usa deva ne zramaNopAsaka culanIpitA ko nirbhaya dekhA, to usane usase dUsarI bAra aura phira tIsarI bAra vaisA hI kahA / para, culanIpitA pUrvavat nirbhIkatA ke sAtha dharma-dhyAna meM sthita rahA / deva ne culanIpitA ko jaba isa prakAra nirbhaya dekhA to vaha atyanta kruddha huA / vaha culanIpitA ke bar3e putra ko usake ghara se uThA lAyA aura usake sAmane use mAra DAlA / usake tIna mAMsa khaMDa kie, ubalate pAnI se bharI kar3hAhI meM khaulAyA / usake mAMsa aura rakta se culanIpitA ke zarIra ko sIMcA / culanIpitA ne vaha tIvra vedanA titikSApUrvaka sahana kI / deva ne zramaNopAsaka culanIpitA ko jaba yoM nirbhIka dekhA to usane dUsarI bAra kahA - mauta ko cAhanevAle culanIpitA ! yadi tuma apane vrata nahIM tor3oge, to maiM tumhAre maMjhale putra ko ghara se uThA lAUMgA aura usakI bhI hatyA kara DAlUMgA / isa para bhI culanIpitA jaba avicala rahA to deva ne vaisA hI kiyA / usane tIsarI bAra phira choTe lar3ake ke sambandha meM vaisA hI karane ko kahA / culanIpitA nahIM ghabarAyA / deva ne choTe lar3ake ke sAtha bhI vaisA hI kiyA / culanIpitA ne vaha tIvra vedanA titikSApUrvaka sahana kI / deva ne jaba zramaNopAsaka culanIpitA ko isa prakAra nirbhaya dekhA to usane cauthI bAra usase kahA- mauta ko cAhane vAle culanIpitA ! yadi tuma apane vrata nahIM tor3oge to maiM tumhAre lie deva aura guru sadRza pUjanIya, tumhAre hitArtha atyanta duSkara kArya karane vAlI mAtA bhadrA sArthavAhI ko ghara se lAkara tumhAre sAmane usakI hatyA karUMgA, tIna mAMsa khaMDa karUMgA / yAvat jisase tuma Arta dhyAna evaM vikaTa duHkha se pIr3ita hokara asamaya meM hI prANoM se hAtha dho baiThoge / usa deva dvArA yoM kahe jAne para bhI zramaNopAsaka culanIpitA nirbhayatA se dharmadhyAna meM sthita rahA / usa deva ne zramaNopAsaka culanIpitA ko jaba nirbhaya dekhA to dUsarI bAra, tIsarI bAra phira vaisA hI kahA- culanIpitA ! tuma prANoM se hAtha dho baiThoge / [30] usa deva ne jaba dUsarI bAra, tIsarI bAra aisA kahA, taba zramaNopAsaka culanIpitA ke mana meM vicAra AyA - yaha puruSa bar3A adhama hai, nIca - buddhi hai, nIcatApUrNa pApa-kArya karane vAlA hai, jisane mere bar3e putra ko ghara se lAkara mere Age mAra DAlA / usake mAMsa aura rakta se mere zarIra ko sIMcA- chIMTA, jo mere maMjhale putra ko ghara se le AyA, jo mere choTe putra ko ghara se le AyA, usI taraha usake mAMsa aura rakta se merA zarIra sIMcA, jo deva aura guru saddaza pUjanIya, mere hitArtha atyanta duSkara kArya karane vAlI, ati kaThina kriyAeM karane vAlI merI mAtA bhadrA sArthavAhI ko bhI ghara se lAkara mere sAmane mAranA cAhatA hai / isalie, acchA yahI hai, maiM isa puruSa ko pakar3a lUM / yoM vicAra kara vaha pakar3ane ke lie daur3A / itane meM deva
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAsakadazA-3/30 257 AkAza meM ur3a gayA / culanIpitA ke pakar3ane ko phailAe hAthoM meM khambhA A gayA / vaha jora-jora se zora karane lagA / bhadrA sArthavAhI ne jaba vaha kolAhala sunA, to jahAM zramaNopAsaka culanIpitA thA, vahAM vaha AI, usase bolI-putra ! tuma jora-jora se yoM kyoM cillAe ? apanI mAtA bhadrA sArthavAhI se zramaNopAsaka culanIpitA ne kahA-mAM ! na jAne kauna puruSa thA, jisane atyanta kruddha ho kara mujhe kahA-mRtyu ko cAhane vAle zramaNopAsaka culanIpitA ! yadi tuma Aja zIla, kA tyAga nahIM karoge, bhaMga nahIM karoge to tuma ArtadhyAna evaM vikaTa duHkha se pIr3ita hokara asamaya meM hI prANoM se hAtha dho baiThoge / usa puruSa dvArA yoM kahe jAne para bhI maiM nirbhIkatA ke sAtha apanI upAsanA meM nirata rahA / jaba usa puruSa ne mujhe nirbhayatApUrvaka upAsanArata dekhA to usane mujhe dUsarI bAra, tIsarI bAra phira kahA-zramaNopAsaka culanIpitA ! jaisA maiMne tumhoM kahA hai, maiM tumhAre zarIra ko mAMsa aura rakta se sIMcatA hU~ aura usane vaisA hI kiyA / maiMne vedanA jhelI / choTe putra ke mAMsa aura rakta se zarIra sIMcane taka sArI ghaTanA usI rUpa meM ghaTita huI / maiM vaha tIvra vedanA sahatA gayA / ___usa puruSa ne jaba mujhe niDara dekhA to cauthI bAra usane kahA-mauta ko cAhane vAle zramaNopAsaka culanIpitA ! tuma yadi apane vrata bhaMga nahIM karate ho to Aja prANoM se hAtha dho baiThoge / usa ke dvArA yoM kahe jAne para bhI maiM nirbhIkatApUrvaka dharma-dhyAna meM sthita rhaa| usa puruSa ne dUsarI bAra, tIsarI bAra phira kahA-zramaNopAsaka culanIpitA ! Aja tuma prANoM se hAtha dho baiThoge / usa puruSa dvArA dUsarI bAra, tIsarI bAra yoM kahe jAne para mere mana meM aisA vicAra AyA, are ! isa adhamane mere jyeSTha putra ko, majhale putra ko aura choTe putra ko ghara se le AyA, unakI hatyA kI / aba tumako bhI ghara se lAkara mere sAmane mAra DAlanA cAhatA hai / isalie acchA yahI hai, maiM isa puruSa ko pakar3a lUM / yoM vicAra kara maiM use pakar3ane ke liye uThA, itane meM vaha AkAza meM ur3a gayA / use pakar3ane ko phailAye hue mere hAthoM meM khambhA A gayA / maiMne jora-jora se zora kiyA / taba bhadrA sArthavAhI zramaNopAsaka culanIpitA se bolI-putra ! aisA koI puruSa nahIM thA, jo yAvat tumhAre choTe putra ko ghara se lAyA ho, tumhAre Age usakI hatyA kI ho / yaha to tumhAre lie koI deva-upasarga thA / isalie, tumane yaha bhayaMkara dRzya dekhA / aba tumhArA vrata, niyama aura poSadha bhagna ho gayA hai-khaNDita ho gayA hai / isalie putra ! tuma isa sthAnavrata-bhaMga rUpa AcAraNa kI AlocanA karo, tadartha tapaHkarma svIkAra karo / zramaNopAsaka culanIpitA ne apanI mAtA bhadrA sArthavAhI kA kathana 'Apa ThIka kahatI haiM yoM kahakara vinayapUrvaka sunA / usa sthAna kI AlocanA kI, (yAvat) tapaHkriyA svIkAra kI / [31] tatpazcAt zramaNopAsaka culanIpitA ne Ananda kI taraha kramazaH pahalI, yAvat gyArahavIM upAsaka-pratimA kI yathAvidhi ArAdhanA kI / zramaNopAsaka culanIpitA saudharma devaloka meM saudharmAvataMsaka mahAvimAna ke IzAna koNa meM sthita aruNaprabha vimAna meM deva rUpa meM utpanna huA / vahAM usakI Ayu-sthiti cAra palyopama kI batalAI gaI hai / mahAvideha kSetra meM vaha siddha hogA / adhyayana-3 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 AgamasUtra-hindI anuvAda ( adhyayana-4 surAdeva) [32] upodghAtapUrvaka caturtha adhyayana kA prArambha yoM hai / jambU ! usa kAla-usa samaya-vArANasI nAmaka nagarI thI / koSThaka nAmaka caitya thA / rAjA kA jitazatru thA / vahAM surAdeva gAthApati thA / vaha atyanta samRddha thA / chaha karor3a svarNa-mudrAeM sthAyI pUMjI ke rUpa meM usake khajAne meM thIM, yAvat usake chaha gokula the / pratyeka gokula meM dasa-dasa hajAra gAyeM thIM / usakI patnI kA nAma dhanyA thA / bhagavAn mahAvIra padhAre / Ananda kI taraha surAdeva ne bhI zrAvaka-dharma svIkAra kiyA / kAmadeva kI taraha vaha bhagavAn mahAvIra ke pAsa aMgIkRta dharma-prajJapti ke anurUpa upAsanA-rata huA / ekadA AdhI rAta ke samaya zramaNopAsaka surAdeva ke samakSa eka deva prakaTa huA / usane talavAra nikAlakara zramaNopAsaka surAdeva se kahA-mRtyu ko cAhane vAle zramaNopAsaka surAdeva ! yadi tuma Aja zIla, vrata Adi kA bhaMga nahIM karate ho to maiM tumhAre bar3e beTe ko ghara se uThA lAUMgA / tumhAre sAmane use mAra DAlUMgA / usake pAMca mAMsa-khaNDa karUMgA, ubalate pAnI se bharI kar3hAhI meM khaulAUMgA, usake mAMsa aura rakta se tumhAre zarIra ko sIMcUMgA, jisase tuma asamaya meM hI jIvana se hAtha dho baiThoge / isI prakAra usane maMjhale aura choTe lar3ake ko bhI mAra DAlane, unako pAMca-pAMca mAMsa-khaMDoM meM kATa DAlane kI dhamakI dI / culanIpitA ke samAna hI usane kiyA, vizeSatA yaha ki yahAM pAMca-pAMca khaMDa-kie / taba usa deva ne zramaNopAsaka surAdeva ko cauthI bAra bhI aisA kahA-mRtyu ko cAhane vAle zramaNopAsaka surAdeva ! yadi apane vratoM kA tyAga nahIM karoge to Aja maiM tumhAre zarIra meM eka hI sAtha zvAsa-kAsayAvat kor3ha, ye solaha bhayAnaka roga utpanna kara dUMgA, jisase tuma Arta dhyAna se yAvat jIvana se hAtha dho baiThoge / taba bhI zramaNopAsaka surAdeva dharma-dhyAna meM lagA rahA to usa deva ne dUsarI bAra, tIsarI bAra phira vaisA hI kahA / [33] usa deva dvArA dUsarI bAra, tIsarI bAra yoM kahe jAne para zramaNopAsaka surAdeva ke mana meM aisA vicAra AyA, yaha adhama puruSa yAvat anAryakRtya karatA hai / mere zarIra meM solaha bhayAnaka roga utpanna kara denA cAhatA hai / ataH mere lie yahI zreyaskara hai, maiM isa puruSa ko pakar3a lUM / yoM socakara vaha pakar3ane ke lie uThA / itane meM vaha deva AkAza meM ur3a gyaa| surAdeva ke pakar3ane ko phailAe hAthoM meM khambhA A gayA / vaha jora-jora se cillAne lagA / surAdeva kI patnI dhanyA ne jaba yaha kolAhala sunA to jahAM surAdeva thA, vaha vahAM AI / Akara pati se bolI-devAnupriya ! Apa jora-jora se kyoM cillAe ? zramaNopAsaka surAdeva ne culanI pitA ke samAna patnI dhanyA se sArI ghaTanA dhanyA bolI-devAnupriya ! kisI ne tumhAre bar3e, majhale aura choTe lar3ake ko nahIM mArA / na koI puruSa tumhAre zarIra meM eka hI sAtha solaha bhayAnaka roga hI utpanna kara rahA hai / yaha to tumhAre lie kisI ne upasarga kiyA hai / culanIpitA ke samAna yahAM bhI saba kathana samajhanA / anta meM surAdeva deha-tyAga kara saudharmakalpa meM aruNakAnta vimAna meM utpanna huA / usakI Ayu-sthiti cAra palyopama kI batalAI gaI hai / mahAvideha-kSetra meM vaha siddha hogA-mokSa prApta karegA / adhyayana-4 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAsakadazA-5/34 259 (adhyayana-5 culazataka) [34] upodghAtapUrvaka pAMcaveM adhyayana kA Arambha / jambU ! usa kAla-usa samayaAlabhikA nagarI thI / zaMkhavana udyAna thA / rAjA kA nAma jitazatru thA / cullazataka gAthApati thA / vaha bar3A samRddha evaM prabhAvazAlI thA / chaha karor3a svarNa-mudrAeM usake khajAne meM rakhI thI-yAvat usake chaha gokula the / pratyeka gokula meM dasa-dasa hajAra gAyeM thI / usakI patnI kA nAma bahulA thA / bhagavAn mahAvIra padhAre / Ananda kI taraha cullazataka ne bhI zrAvaka-dharma svIkAra kiyA / Age kA ghaTanA-krama kAmadeva kI taraha hai / yAvat aMgIkRta dharma-prajJapti ke anurUpa upAsanA-rata huA / [35] eka dina kI bAta hai, AdhI rAta ke samaya cullazataka ke samakSa eka deva prakaTa huA / usane talavAra nikAla kara kahA-are zramaNopAsaka cullazataka ! yadi tuma apane vratoM kA tyAga nahIM karoge to maiM Aja tumhAre jyeSTha putra ko ghara se uThA lAUMgA / culanIpitA ke samAna ghaTita huA / deva ne bar3e, maMjhale tathA choTe-tInoM putroM ko kramazaH mArA, mAMsa-khaNDa kie / mAMsa aura rakta se cullazataka kI deha ko chIMTA / vizeSatA yaha ki yahAM deva ne sAta sAta khaMDa kie / taba bhI zramaNopAsaka cullazataka nirbhaya bhAva se upAsanArata rahA / deva ne zramaNopAsaka cullazataka ko cauthI bAra kahA-are zramaNopAsaka cullazataka ! tuma aba bhI apane vratoM ko bhaMga nahIM karoge to maiM khajAne meM rakhI tumhArI chaha karor3a svarNa-mudrAoM, vyApAra meM lagI tumhArI chaha karor3a svarNa-mudrAoM tathA ghara ke vaibhava aura sAja-sAmAna meM lagI chaha karor3a svarNa-mudrAoM ko le AUMgA / lAkara AlabhikA nagarI ke zrRMgATaka yAvat rAjamArgoM meM saba tarapha bikhera dUMgA | jisase tuma ArtadhyAna evaM vikaTa duHkha se pIDita hokara asamaya meM hI jIvana se hAtha dho baiThoge / usa deva dvArA yoM kahe jAne para bhI zramaNopAsaka cullazataka nirbhIkatApUrvaka apanI upAsanA meM lagA rahA / jaba usa deva ne zramaNopAsaka cullazataka ko yoM nirbhIka dekhA to usase dUsarI bAra, tIsarI bAra phira vaisA hI kahA aura dhamakAyA-are ! prANa kho baiThoge ! usa deva ne jaba dUsarI bAra, tIsarI bAra zramaNopAsaka cullazataka ko aisA kahA, to usake mana meM culanIpitA kI taraha vicAra AyA, isa adhama puruSa ne mere bar3e, majhale aura choTe-tInoM putroM ko bArI-bArI se mAra kara, unake mAMsa aura rakta se sIMcA / aba yaha merI khajAne meM rakhI chaha karor3a svarNa-mudrAoM, yAvat unheM AlabhikA nagarI ke tikone Adi sthAnoM meM bikhera denA cAhatA hai / isalie, mere lie yahI zreyaskara hai ki maiM isa puruSa ko pakar3a lUM / yoM socakara vaha use pakar3ane ke lie surAdeva kI taraha daur3A / Age surAdeva ke samAna ghaTita huA thA / surAdeva kI patnI kI taraha usakI patnI ne bhI usase saba pUchA / usane sArI bAta batalAI / Age kI ghaTanA culanIpitA kI taraha hai / deha-tyAga kara cullazataka saudharma devaloka meM aruNasiddha vimAna meM deva ke rUpa meM utpanna huA / vahAM usakI Ayusthiti cAra palyopama kI batalAI gaI hai / yAvat vaha mahAvidehakSetra meM siddha hogA / adhyayana-5 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (adhyayana-6 kuMDakolika) [37] jambU ! usa kAla-usa samaya-kAmpilyapura nagara thA / sahastrAmravana udyAna thaa|
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 AgamasUtra - hindI anuvAda jitazatru rAjA thA / kuMDakaulika gAthApati thA / usakI patnI pUSA thI / chaha karor3a svarNamudrAeM surakSita dhana ke rUpa meM chaha karor3a svarNa mudrAeM vyApAra meM, chaha karor3a svarNa mudrAeM -dhana, dhAnya meM lagI thIM / chaha gokula the / pratyeka gokula meM dasa-dasa hajAra gAyeM thIM / bhagavAn mahAvIra padhAre / kAmadeva kI taraha kuMDakaulika ne bhI zrAvaka-dharma svIkAra kiyA / yAvat zramaNa nirgranthoM ko zuddha AhAra- pAnI Adi dete hue dharmArAdhanA meM nirata rahane lagA / [38] eka dina zramaNopAsaka kuMDakaulika dopahara ke samaya azoka vATikA meM gayA / pRthvI - zilApaTTa pahuMcA / apane nAma se aMkita aMgUThI aura dupaTTA utArA / unheM pRthvIzilApaTTaka para rakhA / zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa aMgIkRta dharma-prajJapti - anurUpa upAsanA-rata huA / zramaNopAsaka kuMDakaulika ke samakSa eka deva prakaTa huA / usa deva ne kuMDakaulika kI nAmAMkita mudrikA aura dupaTTA pRthvIzilApaTTaka se uThA liyA / vastroM meM lagI choTI-choTI ghaMTiyoM kI jhanajhanAhaTa ke sAtha vaha AkAza meM avasthita huA, zramaNopAsaka kuMDakaulika se bolA- devAnupriya ! maMkhaliputra gozAlaka kI dharma - prajJapti - sundara hai / usake anusAra utthAnakarma, bala, vIrya, puruSakAra, parAkrama, upakrama / sabhI bhAva - niyata hai / utthAna parAkrama ina sabakA apanA astitva hai, sabhI bhAva niyata nahIM haiM - bhagavAn mahAvIra kI yaha dharma-prajJapti - asundara hai / taba zramaNopAsaka kuMDakaulika ne deva se kahA- utthAna kA koI astitva nahIM hai, sabhI bhAva niyata haiM - gozAlaka kI yaha dharma-zikSA yadi uttama hai aura utthAna Adi kA apanA mahattva hai, sabhI bhAva niyata nahIM hai- bhagavAn mahAvIra kI yaha dharma - prarUpaNA anuttama hai - to deva ! tumheM jo aisA divya Rddhi, dyuti tathA prabhAva upalabdha, saMprApta aura svAyatta hai, vaha saba kyA utthAna, pauruSa aura parAkrama se prApta huA hai, athavA anutthAna, akarma, abala, avIrya, apauruSa yA aparAkrama se ? vaha deva zramaNopAsaka kuMDakaulika se bolA- devAnupriya ! mujhe yaha divya Rddhi, dyuti evaM prabhAva - yaha saba binA utthAna, pauruSa evaM parAkrama se hI upalabdha huA hai / taba zramaNopAsaka kuMDakaulika ne usa deva se kahA- deva ! yadi tumheM yaha divya Rddhi prayatna, puruSArtha, parAkrama Adi kie binA hI prApta ho gaI, to jina jIvoM meM utthAna, parAkrama Adi nahIM haiM, ve deva kyoM nahIM hue ? deva ! tumane yadi divya Rddhi utthAna, parAkrama Adi dvArA prApta kI hai to "utthAna Adi kA jisameM svIkAra nahIM hai, sabhI bhAva niyata haiM, gozAlaka kI yaha dharma- zikSA sundara hai tathA jisameM utthAna Adi kA svIkAra hai, sabhI bhAva niyata nahIM hai, bhagavAn mahAvIra kI vaha zikSA asundara hai" tumhArA yaha kathana asatya hai / zramaNopAsaka kuMDakaulika dvArA yoM kahe jAne para vaha deva zaMkA yukta tathA kAluSya yukta ho gayA, kucha uttara nahIM de sakA / usane kuMDakaulika kI nAmAMkita aMgUThI aura dupaTTA vApasa pRthvIzilApaTTka para rakha diyA tathA jisa dizA se AyA thA, vaha usI dizA kI ora lauTa gayA / usa kAla aura usa samaya bhagavAn mahAvIra kA kAmpilyapura meM padArpaNa huA / zramaNopAsaka kuMDakaulika ne jaba yaha saba sunA to vaha atyanta prasanna huA aura bhagavAn ke darzana ke lie kAmadeva kI taraha gayA, bhagavAn kI paryupAsanA kI, dharma dezanA sunI / [39] bhagavAn mahAvIra ne zramaNopAsaka kuMDakaulika se kahA-kuMDakaulika ! kalaM dopahara ke samaya azokavATikA meM eka deva tumhAre samakSa prakaTa huA / vaha tumhArI nAmAMkita
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAsakadazA-6/39 261 aMgUThI aura dupaTTA lekara AkAza meM calA gayA / yAvat he kuMDakaulika ! kyA yaha ThIka hai? bhagavan ! aisA hI huA / taba bhagavAn ne jaisA kAmadeva se kahA thA, usI prakAra usase kahAkuMDakaulika ! tuma dhanya ho / zramaNa bhagavAn mahAvIra ne upasthita zramaNoM aura zramaNiyoM ko sambodhita kara kahA-Aryo ! yadi ghara meM rahane vAle gRhastha bhI anya matAnuyAyiyoM ko artha, hetu, prazna, yukti tathA uttara dvArA niruttara kara dete haiM to Aryo ! dvAdazAMgarUpa gaNipiTaka kAadhyayana karane vAle zramaNa nirgrantha to anya matAnuyAyiyoM ko artha dvArA niruttara karane meM samartha haiM hI / zramaNa bhagavAna mahAvIra kA yaha kathana una sAdhu-sAdhviyoM ne 'aisA hI hai bhagavan !' -yoM kaha kara svIkAra kiyA / zramaNopAsaka kuMDakaulika ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kiyA, prazna pUche, samAdhAna prApta kiyA tathA jisa dizA se vaha AyA thA, usI dizA kI ora lauTa gayA / bhagavAn mahAvIra anya janapadoM meM vihAra kara gae / [40] tadanantara zramaNopAsaka kuMDakaulika ko vratoM kI upAsanA dvArA Atma-bhAvita hote hue caudaha varSa vyatIta ho gae / jaba pandrahavAM varSa AdhA vyatIta ho cukA thA, eka dina AdhI rAta ke samaya usake mana meM vicAra AyA, jaisA kAmadeva ke mana meM AyA thA / usI kI taraha apane bar3e putra ko apane sthAna para niyukta kara vaha bhagavAn mahAvIra ke pAsa aMgIkRta dharma-prajJapti ke anurUpa poSadhazAlA meM upAsanArata rahane lagA / usane gyAraha upAsaka-pratimAoM kI ArAdhanA kI / anta meM deha-tyAga kara vaha aruNadhvaja vimAna meM devarUpa meM utpanna huaa| yAvat saba duHkho kA anta karegA / adhyayana-6 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa ( adhyayana-7 'sahAlaputra' ) [41] polAsapuranAmaka nagara thA / sahastrAmravana udyAna thA / jitazatru rAjA thA / polAsapura meM sakaDAlaputranAmaka kumhAra rahatA thA, jo AjIvika-siddhAnta kA anuyAyI thA / vaha labdhArtha-gRhItArtha-pRSTArtha-vinizcitArtha abhigatArtha hue thA / vaha asthi aura majA paryanta apane dharma ke prati prema va anurAga se bharA thA / usakA nizcita vizvAsa thA ki AjIvika mata hI artha yahI paramArtha hai / isake sivAya anya anartha-aprayojanabhUta haiM / yoM AjIvika mata ke anusAra vaha AtmA ko bhAvita karatA huA dharmAnurata thA / AjIvika matAnuyAyI sakaDAlaputra kI eka karor3a svarNa-mudrAeM surakSita dhana ke rUpa meM khajAne meM rakhI thIM / eka karor3a svarNa-mudrAeM vyApAra thIM tathA eka karor3a svarNa-mudrAeM-sAdhana-sAmagrI meM lagI thIM / usake eka gokula thA, jisameM dasa hajAra gAyeM thIM / AjIvikopAsaka sakaDAlaputra kI patnI kA nAma agnimitrA thA / polAsapura nagara ke bAhara AjIvikopAsaka sakaDAlaputra kumhAragirI ke pAMca sau ApaNathIM / vahAM bhojana tathA majadUrI rUpa vetana para kAma karane vAle bahuta se puruSa pratidina prabhAta hote hI, karave, gaDue, parAteM, ghar3e, choTe ghar3e, kalase, bar3e ghar3e, maTake, surAhiyAM, uSTrikA-kUpe banAne meM laga jAte the / bhojana va majadUrI para kAma karane vAle dUsare bahuta se puruSa suvaha hote hI bahuta se karave tathA kUpoM ke sAtha sar3aka para avasthita ho, bikrI meM laga jAte the / [42] eka dina AjIvikopAsaka sakaDAlaputra dopahara ke samaya azokavATikA meM gayA, maMkhaliputra gozAlaka ke pAsa aMgIkRta dharma-prajJapti ke anurUpa vahAM upAsanArata huA /
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda AjIvikopAsaka sakaDAlaputra ke samakSa eka deva prakaTa huA / choTI-choTI ghaMTiyoM se yukta uttama vastra pahane hue AkAza meM avasthita usa deva ne AjIvikopAsaka sakaDAlaputra se kahAdevAnupriya ! kala prAtaH kAla yahAM mahAmAhana - apratihata jJAna, darzana ke dhAraka, atIta, vartamAna evaM bhaviSya ke jJAtA, arhat-jina - sarvajJa, sarvadarzI, tInoM loka jinakI sevA evaM upAsanA kI vAMchA lie rahate haiM, deva, manuSya tathA asura sabhI dvArA arcanIya - vandanIya - namaskaraNIya, yAvat paryupAsanIya-tathya karma - sampadA - saMprayukta - padhAreMge / tuma unheM vandana karanA, prAtihArikapITha - phalaka- zayyA - saMstAraka - Adi hetu unheM AmaMtrita karanA / yoM dUsarI bAra va tIsarI bAra kaha kara jisa dizA se prakaTa huA thA, usI dizA kI ora lauTa gayA / usa deva dvArA yoM kahe jAne para AjIvikopAsaka sakaDAlaputra ke mana meM aisA vicAra AyA manoratha, cintana aura saMkalpa uThA- mere dharmAcArya, dharmopadezaka, mahAmAhana, apratima jJAna-darzana ke dhAraka, satkarma - sampattiyukta maMkhaliputra gozAlaka kala yahAM padhAreMge / taba maiM unakI vaMdanA, yAvat paryupAsanA karUMgA tathA prAtihArika hetu AmaMtrita karUMgA / [43] tatpazcAt agale dina prAtaH kAla bhagavAn mahAvIra padhAre / pariSad jur3I, bhagavAn kI paryupAsanA kI / AjIvikopAsaka sakaDAlaputra ne yaha sunA ki bhagavAn mahAvIra polAsapura nagara maiM padhAre haiM / usane socA- maiM jAkara bhagavAn kI vandanA, yAvat paryupAsanA karUM / yo soca kara usane snAna kiyA, zuddha, sabhAyogya vastra pahane / thor3e se bahumUlya AbhUSaNoM se deha ko alaMkRta kiyA, aneka logoM ko sAtha lie vaha apane ghara se nikalA, polAsapura nagara se sahastrAmravana udyAna meM, jahAM bhagavAna mahAvIra virAjita the, AyA / tIna bAra AdakSiNA- pradakSiNA kI, vandana - namaskAra kiyA yAvat paryupAsanA kI / taba zramaNa bhagavAn mahAvIra ne AjIvikopAsaka sakaDAlaputra ko tathA vizAla pariSad kI dharma dezanA dI / 262 zramaNa bhagavAn mahAvIra ne AjIvikopAsaka sakaDAlaputra se kahA - sakaDAlaputra ! kala dopahara ke samaya tuma jaba azokavATikA meM the taba eka deva tumhAre samakSa prakaTa huA, AkAzasthita deva ne tumheM yoM kahA- kala prAtaH arhat, kevalI Aege / bhagavAn ne sakaDAlaputra ko paryupAsanA taka sArA vRttAnta kahA / phira pUchA- sakaDAlaputra ! kyA aisA huA ? sakaDAlaputra bolA- aisA hI huA / taba bhagavAn ne kahA- sakaDAlaputra ! usa deva ne maMkhaliputra gozAlaka ko lakSita kara vaisA nahIM kahA thA / zramaNa bhagavAn mahAvIra dvArA yoM kahe jAne para AjIvikopAsaka sakaDAlaputra ke mana meM aisA vicAra AyA- zramaNa bhagavAn mahAvIra hI mahAmAhana, utpanna jJAna, darzana ke dhAraka tathA satkarma - sampatti yukta haiM / ataH mere lie yaha zreyaskara hai ki maiM zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana - namaskAra kara prAtihArika pITha, phalaka hetu AmaMtrita karUM / zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana - namaskAra kiyA aura bolA- bhagavan ! polAsapura nagara ke bAhara merI pAMca sau kumhAragirI kI karmazAlAeM haiM / Apa vahAM prAtihArika pITha, saMstAraka grahaNa kara virAjeM / bhagavAn mahAvIra ne AjIvikopAsaka sakaDAlaputra kA yaha nivedana svIkAra kiyA tathA usakI pAMca sau kumhAragirI kI karmazAlAoM meM prAsuka, zuddha prAtihArika pITha, phalaka, saMstAraka grahaNa kara bhagavAn avasthita hue / [44] eka dina AjIvikopAsaka sakaDAlaputra havA lage hue miTTI ke bartana karmazAlA ke bhItara se bAhara lAyA aura usane unheM dhUpa meM rakhA / bhagavAn mahAvIra ne AjIvikopAsaka sakaDAlaputra se kahA-sakaDAlaputra ! ye miTTI ke bartana kaise bane ? AjIvikopAsaka sakaDAlaputra
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAsakadazA-7/44 263 THHTHHTHHTHHTHHI bolA-bhagavan ! pahale miTTI kI pAnI ke sAtha gUMdhA jAtA hai, phira rAkha aura gobara ke sAtha use milAyA jAtA hai, use cAka para rakhA jAtA hai, taba bahuta se karave, yAvat kUpe banAe jAte haiM / taba zramaNa bhagavAn mahAvIra ne pUchA-sakaDAlaputra ! ye miTTI ke bartana kyA prayatna, puruSArtha evaM udyama dvArA banate haiM, athavA usake binA banate haiM ? AjIvikopAsaka sakaDAlaputra ne zramaNa bhagavAn mahAvIra se kahA-bhagavan ! prayatna, puruSArtha tathA udyama ke binA banate haiN| prayatna, puruSArtha Adi kA koI sthAna nahIM hai, sabhI bhAva-niyata haiM / taba zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kahA-sakaDAlaputra ! yadi koI puruSa tumhAre dhUpa meM sukhAe hue miTTI ke bartanoM ko curA le yA yAvat bAhara DAla de athavA tumhArI patnI agnimitrA ke sAtha vipula bhoga bhoge, to usa puruSa ko tuma kyA daMDa doge? sakaDAlaputra bolA-bhagavan ! maiM use phaTakArUMgA yA pIDhUMgA yA yAvat asamaya meM hI usake prANa le lUMgA | bhagavAn mahAvIra bole-sakaDAlaputra ! yadi udyama yAvat parAkrama nahIM hai / sarvabhAva nizcita haiM to koI puruSa tumhAre dhUpa meM sukhAe hue miTTI ke bartanoM ko nahIM curAtA hai na unheM uThAkara bAhara DAlatA hai aura na tumhArI patnI agnimitrA ke sAtha vipula bhoga hI bhogatA hai, na tuma usa puruSa ko phaTakArate ho, na pITate ho na asamaya meM hI usake prANa lete ho / yadi tuma mAnate ho ki vAstava meM koI puruSa tumhAre dhUpa meM sukhAe miTTI ke bartanoM ko yAvat uThAkara bAhara DAla detA hai athavA tumhArI patnI agnimitrA ke sAtha vipula bhoga bhogatA hai, tuma usa puruSa ko phaTakArate ho yA yAvat asamaya meM hI usake prANa le lete ho, taba tuma prayatna, puruSArtha Adi ke na hone kI tathA hone vAle saba kAryoM ke niyata hone kI jo bAta kahate ho, vaha asatya hai / isase AjIvikopAsaka sakaDAlaputra ko saMbodha prApta huaa| sakaDAlaputra ne zramaNa bhagavan mahAvIra ko vandana-namaskAra kiyA aura unase kahAbhagavan ! maiM Apase dharma sunanA cAhatA hUM / taba zramaNa bhagavAn mahAvIra ne AjIvikopAsaka sakaDAlaputra ko tathA upasthita pariSad kI dharmopadeza diyA / [45] AjIvikopAsaka sakaDAlaputra zramaNa bhagavAn mahAvIra se dharma sunakara atyanta prasanna evaM saMtuSTa huA aura usane Ananda kI taraha zrAvaka-dharma svIkAra kiyA / vizeSa yaha ki sakaDAlaputra ke parigraha ke rUpa meM eka karor3a svarNa-mudrAeM surakSita dhana ke rUpa meM khajAne meM rakhI thIM, eka karor3a svarNa-mudrAeM vyApAra meM lagI thIM tathA eka karor3a svarNa-mudrAeM ghara ke sAdhana-sAmagrI meM lagI thIM | usake eka gokula thA, jisameM dasa hajAra gAyeM thIM / sakaDAlaputra ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kiyA / vahAM se calA, polAsapura nagara ke bIca se gujarAta huA, apane ghara apanI patnI agnimitrA ke pAsa AyA aura bolA-devAnupriye ! zramaNa bhagavAn mahAvIra padhAre haiM, tuma jAo, unakI vaMdanA, paryupAsanA karo, unase pAMca aNuvrata tathA sAta zikSAvrata rUpa bAraha prakAra kA zrAvaka-dharma svIkAra karo / zramaNopAsaka sakaDAlaputra kI patnI agnimitrA ne 'Apa ThIka kahate haiM' yoM kahakara vinayapUrvaka apane pati kA kathana svIkAra kiyA / taba zramaNopAsaka sakaDAlaputra ne apane sevakoM ko bulAyA aura kahA-devAnupriyoM ! teja calane vAle, eka jaise khura, pUMcha tathA aneka raMgoM se citrita sIMga vAle, gale meM sone ke gahane aura jota dhAraNa kie, gale se laTakatI cA~dI kI ghaMTiyoM sahita nAka meM uttama sone ke tAroM se mizrita patalI sI sUta kI nAtha se jur3I rAsa ke sahAre vAhakoM dvArA samhAle hue, nIle kamaloM se bane AbharaNayukta mastaka vAle, do yuvA bailoM dvArA khIMce
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 AgamasUtra-hindI anuvAda jAte, aneka prakAra kI maNiyoM aura sone kI bahuta sI ghaMTiyoM se yukta, bar3hiyA lakar3I ke ekadama sIdhe, uttama aura sundara bane hue jue sahita, zreSTha lakSaNoM se yukta dhArmika zreSTha stha taiyAra karo, taiyAra kara zIghra mujhe sUcanA do / zramaNopAsaka sakaDAlaputra dvArA yoM kahe jAne para sevakoM ne yAvat uttama yAna ko zIghra hI upasthita kiyA / taba sakaDAlaputra kI patnI agnimitrA ne snAna kiyA, zuddha, sabhAyogya vastra pahane, thor3e se bahumUlya AbhUSaNoM se deha ko alaMkRta kiyA / dAsiyoM ke samUha se ghirI vaha dhArmika uttama ratha para savAra huI, savAra hokara polAsapura nagara ke bIca se gujaratI, sahastrAmravana udyAna meM AI, dhArmika uttama ratha se nIce utarI, dAsiyoM ke samUha se ghirI jahAM bhagavAn mahAvIra virAjita the, vahAM gaI, jAkara vaMdana-namaskAra kiyA, bhagavAn ke na adhika nikaTa na adhika dUra sammukha avasthita ho namana karatI haI, sunane kI utkaMThA lie, vinayapUrvaka hAtha jor3e paryupAsanA karane lagI / zramaNa bhagavAna mahAvIra ne agnimitrA ko tathA upasthita pariSad ko dharmopadeza diyA / sakaDAlaputra kI patnI agnimitrA zramaNa bhagavAn mahAvIra se dharma kA zravaNa kara harSita evaM parituSTa huI / usane bhagavAn ko vaMdana-namaskAra kiyA / vaha bolI-bhagavan ! mujhe nirgrantha-pravacana meM zraddhA hai yAvat jaisA Apane pratipAdita kiyA, vaisA hI hai / devAnupriya ! jisa prakAra Apake pAsa bahuta se ugra-bhoga yAvat pravrajita hue / maiM usa prakAra muMDita hokara pravrajita hone meM asamartha hUM / isalie Apake pAsa pAMca aNuvrata, sAta zikSAvrata rUpa bAraha prakAra kA zrAvaka-dharma grahaNa karanA cAhatI hUM / devAnupriye ! jisase tumako sukha ho, vaisA karo, vilamba mata karo / taba agnimitrA ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa pAMca aNuvrata, sAta zikSAvrata, rUpa bAraha prakAra kA zrAvakadharma svIkAra kiyA, zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdananamaskAra kiyA / usI uttama dhArmika ratha para savAra huI tathA jisa dizA se AI thI usI kI ora lauTa gaI / tadanantara zramaNa bhagavAn mahAvIra polAsapura nagara se sahastrAmravana udyAna se prasthAna kara eka dina anya janapadoM meM vihAra kara gae / [46] tatpazcAt sakaDAlaputra jIva-ajIva Adi tattvoM kA jJAtA zramaNopAsaka ho gayA / dhArmika jIvana jIne lagA / kucha samaya bAda maMkhalipura gozAlaka ne yaha sunA ki sakaDAlaputra AjIvika-siddhAnta ko chor3a kara zramaNa-nirgranthoM kI dRSTi-svIkAra kara cukA hai, taba usane vicAra kiyA ki maiM sakaDAlaputra ke pAsa jAUM aura zramaNa nirgranthoM kI mAnyatA chur3Akara use phira AjIvika-siddhAnta grahaNa karavAUM / vaha AjIvika saMgha ke sAtha polAsapura nagara meM AyA, AjIvika-sabhA meM pahuMcA, vahAM apane pAtra, upakaraNa rakhe tathA katipaya AjIvikoM ke sAtha jahAM sakaDAlaputra thA, vahAM gayA / zramaNopAsaka sakaDAlaputra ne maMkhaliputra gozAlaka ko Ate hue dekhA / na use Adara diyA aura na paricita jaisA vyavahAra hI kiyaa| Adara na karatA huA, paricita kA sA vyavahAra na karatA huA, cupacApa baiThA rahA / zramaNopAsaka sakaDAlaputra se Adara na prApta kara, usakA upekSA bhAva dekha, maMkhaliputra gozAlaka pITha, phalaka, zayyA tathA saMstAraka Adi prApta karane hetu zramaNa bhagavAn mahAvIra kA guNa-kIrtana karatA huA zramaNopAsaka sakaDAlaputra se bolA-devAnupriya ! kyA yahAM mahAmAhana Ae the ? zramaNopAsaka sakaDAlaputra ne maMkhaliputra gozAlaka se kahA-devAnupriya ! kauna mahAmAhana ? maMkhaliputra gozAlaka ne kahA-zramaNa bhagavAn mahAvIra mahAmAhana hai / devAnupriya !
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAsakadazA-7/46 265 zramaNa bhagavAn mahAvIra ko mahAmAhana kisa abhiprAya se kahate ho ? sakaDAlaputra ! zramaNa bhagavAn mahAvIra apratihata jJAna darzana ke dhAraka haiM, tInoM loko dvArA sevita evaM pUjita haiM, satkarmasampatti se yukta haiM, isalie maiM unheM mahAmAhana karatA hUM / kyA mahAgopa Ae the ? devAnupriya ! kauna mahAgopa ? zramaNa bhagavAn mahAvIra mahAgopa haiM / devAnupriya ! unheM Apa kisa artha meM mahAgopa kaha rahe haiM ? he sakaDAlaputra ! isa saMsAra rUpI bhayAnaka vana meM aneka jIva nazyamAna haiM-vinazyamAna hai-khAdyamAna hai-chidyamAna haiM-bhidyamAna haiM-lupyamAna haiM-vilupyamAna haiM-unakA dharma rUpI daMDa se rakSaNa karate hue, saMgopana karate hue unheM mokSa rUpI vizAla bAr3e meM sahArA dekara pahuMcAte haiM / sakaDAlaputra ! isalie zramaNa bhagavAn mahAvIra ko maiM mahAgopa kahatA hUM / he sakaDAlaputra ! mahAsArthavAha Ae the ? mahAsArthavAha Apa kise kahate haiM ? sakaDAlaputra ! zramaNa bhagavAn mahAvIra mahAsArthavAha haiM / kisa prakAra ? he sakaDAlaputra ! isa saMsAra rUpI bhayAnaka vana meM bahuta se jIva nazyamAna, vinazyamAna, evaM vilupyamAna haiM, dharmamaya mArga dvArA unakI surakSA karate hue-sahArA dekara mokSa rUpI mahAnagara meM pahuMcAte haiM / sakaDAlaputra! isa abhiprAya se maiM unheM mahAsArthavAha kahatA hUM / gozAlaka-devAnupriya ! kyA mahAdharmakathI Ae the ? devAnupriya ! kauna mahAdharmakathI ? zramaNa bhagavAn mahAvIra mahAdharmakathI haiM / zramaNa bhagavAn mahAvIra mahAdharmakathI kisa artha meM haiM ? he sakaDAlaputra ! isa atyanta vizAla saMsAra meM bahuta se prANI nazyamAna, vinazyamAna, khAdyamAna, chidyamAna, bhidyamAna, lupyamAna haiM, vilupyamAna haiM, unmArgagAmI haiM, satpatha se bhraSTa haiM, mithyAtva se grasta haiM, ATha prakAra ke karma rUpI andhakAra-paTala ke parde se Dhake hue haiM, unako aneka prakAra se sat tattva samajhAkara vizleSaNa kara, cAra-gatimaya saMsAra rUpI bhayAvaha vana se sahArA dekara nikAlate haiM, isalie devAnupriya ! maiM unheM mahAdharmakathI kahatA hUM / gozAlaka ne punaH pUchA-kyA yahAM mahAniryAmaka Ae the ? devAnupriya ! kauna mahAniryAmaka ? zramaNa bhagavAn mahAvIra mahAniryAmaka haiM / sakaDAlaputra-kisa prakAra ? devAnupriya ! saMsAra rUpI mahAsamudra meM bahuta se jIva nazyamAna, vinazyamAna evaM vilupyamAna haiM, DUba rahe haiM, gote khA rahe haiM, bahate jA rahe haiM, unako sahArA dekara dharmamayI naukA dvArA mokSa rUpI kinAre para le jAte haiM / isalie maiM unako mahAniryAmaka-karNadhAra yA mahAna khevaiyA kahatA haM / tatpazcAta zramaNopAsaka sakaDAlaputra ne maMkhaliputra gozAlaka se kahA-devAnupriya ! Apa itane cheka vicakSaNa nipuNa-nayavAdI, upadezalabdha-bahuzruta, vijJAna-prApta haiM, kyA Apa mere dharmAcArya, dharmopadezaka bhagavAn mahAvIra ke sAtha tattvacarcA karane meM samartha haiM ? gozAlaka-nahIM, aisA saMbhava nahIM hai| sakaDAlaputra-devAnupriya ! kaise kaha rahe haiM ki Apa mere dharmAcArya mahAvIra ke sAtha tattvacarcA karane meM samartha nahIM haiM ? sakaDAlaputra ! jaise koI balavAn, nIroga, uttama lekhaka kI taraha aMguliyoM kI sthira pakar3avAlA, pratipUrNa-paripuSTa hAtha-pairavAlA, pITha, pArzva, jaMghA Adi sugaThita aMgayukta atyanta saghana, golAkAra tathA tAlAba kI pAla jaise kandhoMvAlA, laMghana, plavana-vegapUrvaka jAne vAle, vyAyAmoM meM sakSama, mauSTikayoM vyAyAma dvArA jisakI deha suddaDha tathA sAmarthyazAlI hai, Antarika utsAha va zaktiyukta, tAr3a ke do vRkSoM kI taraha suddaDha evaM dIrgha bhujAoM vAlA, suyogya, dakSa prAptArtha-nipuNazilpopagata-koI yuvA puruSa eka bar3e bakare, meMDhe, sUara murge, tItara, baTera, lavA, kabUtara, papIhe, kaue yA bAja ke paMje, paira, khura,
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 AgamasUtra-hindI anuvAda pUMcha, paMkha, sIMga, roma jahAM se bhI pakar3a letA hai, use vahIM nizcala tathA niSpanda kara detA hai, isI prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra mujhe aneka prakAra ke tAttvika arthoM, hetuoM tathA vizleSaNoM dvArA jahAM-jahAM pakar3a leMge, vahIM vahIM mujhe niruttara kara deMge / sakaDAlaputra ! isIlie kahatA hUM ki bhagavAn mahAvIra ke sAtha maiM tatvacarcA karane meM samartha nahIM huuN| taba zramaNopAsaka sakaDAlaputra ne gozAlaka maMkhaliputra se kahA-devAnupriya ! Apa mere dharmAcArya mahAvIra kA satya, yathArtha, tathya tathA sadbhUta bhAvoM se guNakIrtana kara rahe haiM, isalie maiM Apako prAtihArika pITha tathA saMstAraka hetu AmaMtrita karatA hU~, dharma yA tapa mAnakara nhiiN| Apa mere kuMbhakArApaNa meM prAtihArika pITha, phalaka grahaNa kara nivAsa kareM / maMkhaliputra gozAlaka ne zramaNopAsaka sakaDAlaputra kA yaha kathana svIkAra kiyA aura vaha usakI karma-zAlAoM meM prAtihArika pITha grahaNa kara raha gayA / maMkhaliputra gozAlaka AkhyApanA-prajJApanA-saMjJApanAvijJApanA-karake bhI jaba zramaNopAsaka sakaDAlaputra ko nirgrantha-pravacana se vicalita, kSubhita tathA vipariNAmita nahIM kara sakA to vaha zrAnta, valAnta aura khinna hokara polAsapura nagara se prasthAna kara anya janapadoM meM vihAra kara gayA / [47] tadanantara zramaNopAsaka sakaDAlaputra ko vratoM kI upAsanA dvArA Atma-bhAvita hote hue caudaha varSa vyatIta ho gae / jaba pandrahavAM varSa cala rahA thA, taba eka bAra AdhI rAta ke samaya vaha zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa aMgIkRta dharmaprajJapti ke anurUpa poSadhazAlA meM upAsanArata thA / ardha-rAtri meM zramaNopAsaka sakaDAlaputra samakSa eka deva prakaTa huA / usa deva ne eka bar3I, nIlI talavAra nikAla kara zramaNopAsaka sakaDAlaputra se usI prakAra kahA, vaisa hI upasarga kiyA, jaisA culanIpitA ke sAtha deva ne kiyA thA / kevala yahI antara thA ki yahAM deva ne eka eka putra ke nau nau mAMsa-khaMDa kie / aisA hone para bhI zramaNopAsaka sakaDAlaputra nirbhIkatApUrvaka dharma-dhyAna meM lagA rahA / usa deva ne jaba zramaNopAsaka sakaDAlaputra ko nirbhIka dekhA, to cauthI bAra usako kahA-mauta ko cAhanevAle zramaNopAsaka sakaDAlaputra ! yadi tuma apanA vrata nahIM tor3ate ho to tumhArI dharma-sahAyikA dharmavaidyA athavA dharmadvitIyA, dharmAnurAgaraktA, samasukhaduHkha-sahAyikApatnI agnimitrA ko ghara se le AUMgA, tumhAre Age usakI hatyA karUMgA, nau mAMsa-khaMDa karUMgA, ubalate pAnI se bharI kar3hAhI meM khaulAUMgA, usake mAMsa aura rakta se tumhAre zarIra ko sIMcUMgA, jisase tuma ArtadhyAna aura vikaTa duHkha se pIDita hokara prANoM se hAtha dho baitthoge| deva dvArA yoM kahe jAne para bhI sakaDAlaputra nirbhIkatApUrvaka dharma-dhyAna meM lagA rahA / taba usa deva ne zramaNopAsaka sakaDAlaputra ko punaH dUsarI bAra, tIsarI bAra vaisA hI kahA / usa deva dvArA punaH dUsarI bAra, tIsarI bAra vaisA kahe jAne para zramaNopAsaka sakaDAlaputra ke mana meM culanIpitA kI taraha vicAra utpanna huA / vaha socane lagA-jisane mere bar3e putra ko, maMjhale putra ko tathA choTe putra ko mArA, unakA mAMsa aura rakta mere zarIra para chir3akA, aba merI sukha duHkha meM sahayAginI patnI agnimitrA ko ghara se le Akara mere Age mAra denA cAhatA hai, ataH mere lie yahI zreyaskara hai ki maiM isa puruSa ko pakar3a lUM / yoM vicAra kara vaha daur3A / sakaDAlaputra kI patnI agnimitrA ne kolAhAla sunA / zeSa culanIpitA kI taraha hai / kevala itanA bheda hai, sakaDAlaputra aruNabhUta vimAna meM utpanna huA / mahAvideha kSetra meM vaha siddha-mukta hogA / adhyayana-7 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAsakadazA- 8/48 267 adhyayana - 8 'mahAzataka' [48] Arya sudharmA ne kahA- jambU ! usa kAla - usa samaya - rAjagRha nagara thA / zIla caitya thA / zreNika rAjA thA / rAjagRha meM mahAzataka gAthApati thA / vaha samRddhizAlI thA, vaibhava Adi meM Ananda kI taraha thA / kevala itanA antara thA, usakI ATha karor3a kAMsyaparimita svarNa mudrAeM surakSita dhana ke rUpa meM khajAne meM rakhI thIM, ATha karor3a kAMsya - parimita svarNa mudrAeM vyApAra meM lagI thIM, ATha karor3a kAMsya - parimita svarNa mudrAeM ghara ke vaibhava meM lagI thIM / usake ATha braja - gokula the / pratyeka gokula meM dasa-dasa hajAra gAyeM thIM / mahAzataka ke revatI Adi teraha rUpavatI patniyAM thIM / ahInapratipUrNa yAvat sundara thI / mahAzataka kI patnI revatI ke pAsa apane pIhara se prApta ATha karor3a svarNa mudrAeM tathA dasa-dasa hajAra gAyoM ke ATha gokula vyaktigata sampatti ke rUpa meM the / bAkI bAraha paniyoM ke pAsa unake pIhara se prApta eka-eka karor3a svarNa mudrAeM tathA dasa-dasa hajAra gAyoM kA eka-eka gokula vyaktigata sampatti ke rUpa meM thA / [49] usa samaya bhagavAn mahAvIra kA rAjagRha meM padArpaNa huA / pariSad jur3I / mahAzataka Ananda kI taraha bhagavAn kI sevA meM gayA / usane zrAvaka-dharma svIkAra kiyA / kevala itanA antara thA, mahAzataka ne parigraha ke rUpa meM ATha-ATha karor3a kAMsya - parimita svarNa mudrAeM nidhAna Adi meM rakhane kI tathA gokula rakhane kI maryAdA kI / revatI Adi teraha patniyoM ke sivAya avazeSa maithuna sevana kA parityAga kiyA / eka vizeSa abhigraha liyAmaiM pratidina lena-dena meM do droNa-parimANa kAMsya - parimita svarNa mudrAoM kI sImA rakhUMgA / taba mahAzataka, jo jIva, ajIva Adi tattvoM kA jJAna prApta kara cukA thA, zramaNopAsaka ho gayA / dhArmika jIvana jIne lagA / zramaNa bhagavAn mahAvIra anya janapadoM meM vihAra kara gae / [50 ] eka dina AdhIrAta ke samaya gAthApati mahAzataka kI patnI revatI ke mana meM, jaba vaha apane pArivArika viSayoM kI cintA meM jaga rahI thI, yoM vicAra uThA- maiM ina apanI bAraha, sautoM ke vidhana ke kAraNa apane pati zramaNopAsaka mahAzataka ke sAtha manuSya jIvana ke vipula viSaya - sukha bhoga nahIM pA rahI hUM / ataH mere lie yahI acchA hai ki maiM ina bAraha sautoM kI agni-prayoga, zastra prayoga yA viSa prayoga dvArA jAna le lUM / isase inakI eka-eka karor3a svarNa mudrAeM aura eka-eka gokula mujhe sahaja hI prApta ho jAyagA / maiM mahAzataka ke sAtha manuSya jIvana ke vipula viSaya-sukha bhogatI rahUMgI / yoM vicAra kara vaha apanI bAraha sautoM ko mArane ke lie anukUla avasara, sUnApana evaM ekAnta kI zodha meM rahane lagI / eka dina gAthApati kI patnI revatI ne anukUla pAkara apanI bAraha sautoM meM se chaha ko zastra prayoga dvArA aura chaha ko viSa prayoga dvArA mAra DAlA / yoM apanI bAraha sautoM ko mAra kara unakI pIhara se prApta eka-eka karor3a svarNa mudrAeM tathA eka-eka gokula svayaM prApta kara liyA aura vaha zramaNopAsaka mahAzataka ke sAtha vipula bhoga bhogatI huI rahane lagI / gAthApati kI patnI revatI mAMsa bhakSaNa meM lolupa, Asakta, lubdha tathA tatpara rahatI / vaha lohe kI salAkha para seke hue, ghI Adi meM tale hue tathA Aga para bhUne hue bahuta prakAra ke mAMsa evaM surA, madhu, meraka, madya, sIdhu va prasanna nAmaka madirAoM kA AsvAdana karatI, majA letI, chaka kara sevana karatI /
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 AgamasUtra-hindI anuvAda [51] eka bAra rAjagRha nagara meM amAri-kI ghoSaNA haI / gAthApati kI patnI revatI ne, jo mAMsa meM lolupa evaM Asakta thI, apane pIhara ke naukaroM ko bulAyA aura unase kahAtuma mere pIhara ke gokuloM meM se pratidina do-do bachar3e mArakara mujhe lA diyA karo / pIhara ke naukaroM ne gAthApati kI patnI revatI ke kathana ko 'jaisI AjJA' kahakara vinayapUrvaka svIkAra kiyA tathA ve usake pIhara ke gokuloM meM se hara roja savere do bachar3e lAne lage / gAthApati kI patnI revatI bachar3oM ke mAMsa ke zUlaka-salAkhoM para seke hue Tukar3oM Adi kA tathA madirA kA lolupa bhAva se sevana karatI huI rahane lagI / [52] zramaNopAsaka mahAzataka ko vividha prakAra ke vratoM, niyamoM dvArA AtmabhAvita hote hue caudaha varSa vyatIta ho gae / Ananda Adi kI taraha usane bhI jyeSTha putra ko apanI jagaha sthApita kiyA-pArivArika evaM sAmAjika uttadAyitva bar3e putra ko sauMpA tathA svayaM poSadhazAlA meM dharmArAdhanA meM nirata rahane lagA / eka dina gAthApati kI patnI revatI zarAba ke naze meM unmatta, lar3akhar3AtI huI, bAla bikhere, bAra-bAra apanA uttarIya-pheMkatI huI, poSadhazAlA meM jahAM zramaNopAsaka mahAzataka thA, AI / bAra-bAra moha tathA unmAda janaka, kAmoddIpaka kaTAkSa Adi hAva bhAva pradarzita karatI huI zramaNopAsaka mahAzataka se bolI-dharma, puNya, svarga tathA mokSa kI kAmanA, icchA evaM utkaMThA rakhanevAle zramaNopAsaka mahAzataka ! tuma mere sAtha manuSya-jIvana ke vipula viSaya-sukha nahIM bhogate, devAnupriya ! tuma dharma, puNya, svarga tathA mokSa se kyA pAoge zramaNopAsaka mahAzataka ne apanI patnI revatI kI isa bAta ko koI dara nahIM diyA aura na usa para dhyAna hI diyA / vaha mauna bhAva se dharmArAdhanA meM lagA rahA / usakI patnI revatI ne dUsarI bAra tIsarI bAra phira vaisA kahA / para vaha usI prakAra apanI patnI revatI ke kathana ko Adara na detA huA, usa para dhyAna na detA huA dharma-dhyAna meM nirata rahA / yoM zramaNopAsaka mahAzataka dvArA Adara na die jAne para, dhyAna na die jAne para usakI patnI revatI, jisa dizA se AI thI usI dizA kI ora lauTa gii| [53] zramaNopAsaka mahAzataka ne pahalI upAsakapratimA svIkAra kI / yoM pahalI se lekara kramazaH gyArahavIM taka sabhI pratimAoM kI zAstrokta vidhi se ArAdhanA kI / ugra tapazcaraNa se zramaNopAsaka ke zarIra meM itanI kRzatA-A gaI ki nAr3iyAM dIkhane lagIM / eka dina arddha rAtri ke samaya dharma-jAgaraNa-karate hue Ananda kI taraha zramaNopAsaka mahAzataka ke mana meM vicAra utpanna huA-ugra tapazcaraNa dvArA merA zarIra atyanta kRza ho gayA hai, Adi / usane antima mAraNAntika saMlekhanA svIkAra kI, khAna-pAna kA parityAga kiyA-anazana svIkAra kiyA, mRtyu kI kAmanA na karatA huA, vaha arAdhanA meM lIna ho gayA / tatpazcAt zramaNopAsaka mahAzataka ko zubha adhyavasAya, ke kAraNa avadhijJAnAvaraNa karma ke kSayopazama se avadhijJAna utpanna ho gayA / phalataH vaha pUrva, pazcima tathA dakSiNa dizA meM eka-eka hajAra yojana taka kA lavaNa samudra kA kSetra, uttara dizA meM himavAn varSadhara parvata taka kSetra tathA adholoka meM prathama nArakabhUmi ratnaprabhA meM caurAsI hajAra varSa kI sthiti vAle lolupAcyutanAmaka naraka taka jAnane dekhane lgaa| [54] tatpazcAt eka dina mahAzataka gAthApati kI patnI revatI zarAba ke naze meM unmatta bAra-bAra apanA uttarIya pheMkatI huI poSadhazAlA meM jahAM zramaNopAsaka mahAzataka thA,
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAsakadazA-8/54 269 AI / mahAzataka se pahale kI taraha bolI / usane dUsarI bAra, tIsarI bAra, phira vaisA hI khaa| apanI patnI revatI dvArA dUsarI bAra tIsarI bAra yoM kahe jAne para zramaNopAsaka mahAzataka ko krodha A gayA / usane avadhijJAna kA upayoga lagAyA / avadhijJAna dvArA jAnakara usane apanI patnI khetI se kahA-mauta ko cAhane vAlI revatI ! tU sAta rAta ke andara alasaka nAmaka roga se pIDita hokara Ata-vyathita, duHkhita tathA vivaza hotI huI Ayu-kAla pUrA hone para azAntipUrvaka marakara adholoka meM prathama nAraka bhUmi ratnaprabhA meM lolupAcyuta nAmaka naraka meM caurAsI hajAra varSa ke AyuSyavAle nairayikoM meM utpanna hogI / zramaNopAsaka mahAzataka ke yoM kahane para revatI apane Apa se kahane lagI-zramaNopAsaka mahAzataka mujha para ruSTa ho gayA hai, mere prati usameM durbhAvanA utpanna ho gaI hai, vaha merA burA cAhatA hai, na mAlUma maiM kisa burI mauta se mAra DAlI jAUM / yoM socakara vaha bhayabhIta, trasta, vyathita, udvigna hokara, DaratI-DaratI dhIre-dhIre vahA~ se nikalI, ghara AI / usake mana meM udAsI chA gaI, yAvat vyAkula hokara soca meM par3a gaI / tatpazcAt revatI sAta rAta ke bhItara alasaka roga se pIDita ho gaI / vyathita, duHkhita tathA vivaza hotI huI vaha apanA AyuSya pUrA kara prathama nAraka bhUmi ratnaprabhA meM lolupAcyuta nAmaka naraka meM caurAsI hajAra varSa ke AyuSya vAle nairayikoM meM nAraka rUpa meM utpanna huI / [55] usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra rAjagRha meM padhAre / samavasaraNa huA / pariSad jur3I, dharma-dezanA suna kara lauTa gaI / zramaNa bhagavAn mahAvIra ne gautama ko sambodhita kara kahA-gautama ! yahI rAjagRha nagara meM merA antevAsI-mahAzataka nAmaka zramaNopAsaka poSadhazAlA meM antima mAraNAntika saMlekhanA kI ArAdhanA meM lagA huA, AhAra-pAnI kA parityAga kie hue mRtyu kI kAmanA na karatA huA, dharmArAdhanA meM nirata hai / mahAzataka kI patnI revatI zarAba ke naze meM unmatta, yAvat poSadhazAlA meM mahAzataka ke pAsa AI / zramaNopAsaka mahAzataka se viSaya-sukha sambandhI vacana bolI / usane dUsarI bAra tIsarI bAra phira vaisA hI kahA / apanI patnI revatI dvArA dUsarI bAra, tIsarI bAra yoM kahe jAne para zramaNopAsaka mahAzataka ko krodha A gayA / usane avadhijJAna kA prayoga kiyA, prayoga kara upayoga lagAyA / avadhijJAna se jAna kara revatI se kahA yAvat nairayikoM meM utpanna hoogI / - gautama ! satya, tattvarUpa, tathya, sadbhUta, aise vacana bhI yadi aniSTa-akAnta, apriya, amanojJa, amanAma-aise hoM to antima maraNAntika saMlekhanA kI ArAdhanA meM lage hue, anazana svIkAra kie hue zramaNopAsaka ke lie unheM bolanA kalpanIya nahIM hai / isalie devAnupriya ! tuma zramaNopAsaka mahAzataka ke pAsa jAo aura use kaho ki antima mAraNAntika saMlekhanA kI ArAdhanA meM lage hue, anazana svIkAra kie hue zramaNopAsaka ke lie satya, vacana bhI yadi aniSTa, akAnta, apriya, amanojJa, mana pratikUla hoM to bolanA kalpanIya nahIM hai / devAnupriya ! tumane khetI ko satya kintu aniSTa vacana kahe / isalie tuma isa sthAna kI AlocanA karo, yathocita prAyazcita svIkAra karo / bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra kA yaha kathana 'Apa ThIka pharamAte haiM, yoM kaha kara vinayapUrvaka sunA / ve vahAM se cle| rAjagRha nagara ke bIca se gujare, zramaNopAsaka mahAzataka ke ghara pahuMce / zramaNopAsaka mahAzataka ne jaba bhagavAn gautama ko Ate dekhA to vaha harSita evaM prasanna huA / unheM vaMdananamaskAra kiyaa| bhagavAn gautama ne zramaNopAsaka mahAzataka se kahA-devAnupriya ! zramaNa
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda bhagavAn mahAvIra ne aisA AkhyAta, bhASita, prajJapta evaM prarUpita kiyA hai- kahA hai- yAvat pratikUla hoM to unheM bolanA kalpanIya nahIM hai / devAnupriya ! tuma apanI patnI revatI ke prati aise vacana bole, isalie tuma isa sthAna kI AlocanA karo, prAyazcitta svIkAra karo / 270 [ 56 ] taba zramaNopAsaka mahAzataka ne bhagavAn gautama kA kathana 'Apa ThIka pharamAte haiM' kaha kara vinayapUrvaka svIkAra kiyA, apanI bhUla kI AlocanA kI, yathocita prAyazcitta kiyA / tatpazcAt bhagavAn gautama zramaNopAsaka mahAzataka ke pAsa se khAnA hue, rAjagRha nagara ke bIca se gujare, jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra the, vahAM Ae / bhagavAn ko vaMdana - namaskAra kiyA / vaMdana - namaskAra kara saMyama evaM tapa se AtmA ko bhAvita karate hue dharmArAdhanA meM laga gae / tadanantara zramaNa bhagavAn mahAvIra, kisI samaya rAjagRha nagara se prasthAna kara anya janapadoM meM vihAra kara gae / yoM zramaNopAsaka mahAzataka ne anekavidha vrata, niyama Adi dvArA AtmA ko bhAvita kiyA / bIsa varSa taka zramaNopAsaka - kA pAlana kiyA / gyAraha upAsaka - pratimAoM kI bhalI bhAMti ArAdhanA kI / eka mAsa kI saMlekhanA aura eka mAsa kA anazana sampanna kara AlocanA, pratikramaNa kara, maraNakAla Ane para samAdhipUrvaka deha tyAga kiyA / vaha saudharma devaloka meM aruNAvatasaka vimAna meM deva rUpa meM utpanna huA / vahAM Ayu cAra palyopama kI hai / mahAvideha kSetra meM vaha siddha-mukta hogA / adhyayana-8 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa adhyayana - 9 'naMdinIpitA' [57] jambU ! usa kAla- usa samaya zrAvastI nagarI thI, koSThaka caitya thA / jitazatru rAjA thA / zrAvastI nagarI meM nandinIpitA nAmaka samRddhizAlI gAthApati nivAsa karatA thA / usakI cAra karor3a svarNa mudrAeM surakSita dhana ke rUpa meM khajAne meM rakkhI thIM, cAra karor3a svarNamudrAeM vyApAra meM lagI thIM tathA cAra karor3a svarNa mudrAeM ghara kI sAdhana-sAmagrI meM lagI thIM / usake cAra gokula the / pratyeka gokula meM dasa-dasa hajAra gAyeM thIM / usakI patnI kA nAma azvinI thA / bhagavAn mahAvIra zrAvastI meM padhAre / samavasaraNa huA / Ananda kI taraha nandinIpitA ne zrAvaka-dharma svIkAra kiyA / bhagavAn anya janapadoM meM vihAra kara gae / nandinIpitA zrAvaka-dharma svIkAra kara zramaNopAsaka ho gayA, dharmArAdhanApUrvaka jIvana bitAne lagA / tadanantara zramaNopAsaka nandinIpitA ko aneka prakAra se aNuvrata, guNavrata Adi kI ArAdhanA dvArA AtmabhAvita hote hue caudaha varSa vyatIta ho gae / usane Ananda Adi kI taraha apane jyeSTha putra ko pArivArika evaM sAmAjika uttaradAyittva sauMpA / svayaM dharmopAsanA meM nirata rahane lagA / nandinIpitA ne bIsa varSa taka zrAvaka-dharma kA pAlana kiyA / Ananda Adi se itanA antara hai- deha tyAga kara vaha arUNagava vimAna meM utpanna huA / mahAvideha kSetra meM vaha siddha - mukta hogA / adhyayana - 9 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa adhyayana - 10 'leiyApitA' [58] jambU ! usa kAla- usa samaya - zrAvastI nagarI thI, koSThaka caitya thA / jitazatru
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAsakadazA- 10/58 271 rAjA thA / zrAvastI nagarI meM leiyA pitA nAmaka dhanADhya evaM dIpta - gAthApati nivAsa karatA thA / usakI cAra karor3a svarNa mudrAeM surakSita dhana ke rUpa meM khajAne meM rakhI thIM, cAra karor3a svarNa mudrAeM vyApAra meM lagI thIM tathA cAra karor3a svarNa mudrAeM ghara ke vaibhava-sAdhana-sAmagrI meM lagI thIM / usake cAra gokula the / pratyeka gokula meM dasa-dasa hajAra gAyeM thIM / usakI patnI kA nAma phAlgunI thA / bhagavAn mahAvIra zrAvastI meM padhAre / samavasaraNa huA / Ananda kI taraha leiyA pitA ne zrAvaka-dharma svIkAra kiyA / kAmadeva kI taraha usane apane jyeSTha putra ko pArivArika evaM sAmAjika uttaradAyittva sauMpA / bhagavAn mahAvIra ke pAsa aMgIkRta dharmazikSA ke anurUpa svaMya poSadhazAlA meM upAsanA nirata rahane lagA / itanA hI antara rahA-use upAsanA meM koI upasarga nahIM huA, pUrvokta rUpa meM usane gyAraha zrAvaka - pratimAoM kI nirvidhna ArAdhanA kI / usakA jIvana krama kAmadeva kI taraha samajhanA cAhie / deva - tyAga kara vaha saudharma - devaloka meM aruNakIla vimAna meM devarUpa meM utpanna huA / usakI Ayusthiti cAra palyopama kI hai / mahAvideha kSetra meM vaha siddha-mukta hogA / adhyayana - 10 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa [ 59 ] dasoM hI zramaNopAsakoM ko pandrahaveM varSa meM pArivArika, sAmAjika uttaradAyitva se mukta ho kara dharma-sAdhanA meM nirata hone kA vicAra huA / dasoM hI ne bIsa varSa taka zrAvakadharma kA pAlana kiyA / jambU ! siddhiprApta bhagavAn mahAvIra ne sAtaveM aMga upAsakadazA ke dasaveM adhyayana kA yaha artha - pratipAdita kiyA / [60] sAtaveM aMga upAsakadazA meM eka zruta-skandha hai / dasa adhyayana haiM / unameM eka sarIkhA svara- hai, isakA dasa dinoM meM upadeza kiyA jAtA hai / do dinoM meM samuddeza aura anujJA dI jAtI hai / isI prakAra aMga kA samuddeza aura anumati samajhanA cAhie / [ 61] prastuta sUtra meM varNita upAsaka nimnAMkita nagaroM meM hue Ananda vANijyagrAma meM, kAmadeva campA meM, culanIpitA vArANasI meM, surAdeva vArANasI meM, cullazataka AlabhikA meM, kuMDakaulika kAmpilyapura meM jAnanA / tathA [62] saMkaDAlaputra polAsapura meM, mahAzataka rAjagRha meM, nandinIpitA zrAvastI meM, leiyA pitA zrAvastI meM huA ' [ 63 ] zramaNopAsakoM kI bhAryAoM ke nAma nimnAMkita the - Ananda kI zivanandA, kAmadeva kI bhadrA, culanIpitA kI zyAmA, surAdeva kI dhanyA, cullazataka kI bahulA, kuMDakaulika kI pUSA, sakaDAlaputra kI agnimitrA, mahAzataka kI revatI Adi teraha nandinIpitA kI azvinI aura leiyA pitA kI phAlgunI / [ 64 ] zramaNopAsakoM ke jIvana kI vizeSa ghaTanAeM nimnAMkita thI - Ananda ko avadhijJAna vistAra ke sambandha meM gautama svAmI kA saMzaya, bhagavAn mahAvIra dvArA samAdhAna / kAmadeva ko pizAca Adi ke rUpa meM devopasarga, zramaNopAsaka kI anta taka dRDhatA / culanIpitA ko deva dvArA mAtRvadha kI dhamakI se vrata bhaMga aura prAyazcitta / surAdeva ko deva dvArA solaha bhayaMkara roga utpanna kara dene kI dhamakI se vrata bhaMga aura prAyazcitta / cullazataka ko deva dvArA svarNa mudrAeM Adi sampatti bikhera dene kI dhamakI se vrata bhaMga aura prAyazcitta / kuMDakaulika ko deva dvArA uttarIya evaM aMgUThI uThA kara gozAlaka mata kI prazaMsA, kuMDakaulika kI dRDhatA,
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 AgamasUtra-hindI anuvAda niyativAda kA khaNDana, deva kA niruttara honA / sakaDAlaputra ko vratazIla patnI agnimitrA dvArA bhagna-vrata pati ko punaH dharmasthita karanA / mahAzataka ko vrata-hIna khatI kA upasarga, kAmoddIpaka vyavahAra, mahAzataka kI avicalatA / nandinIpitA ko vratArAdhanA meM koI upasarga nahIM huaa| aura leiyApitA ko vratArAdhanA meM koI upasarga nahIM huA / [65] zramaNopAsaka deha tyAga kara nimnAMkita vimAnoM meM utpanna hue Ananda aruNa meM, kAmadeva aruNAbha meM, culanIpitA aruNaprabha meM, surAdeva aruNakAnta meM, cullazataka aruNazreSTha meM, kuMDakaulika aruNadhvaja meM, sakaDAlaputra aruNabhUta meM, mahAzataka aruNAvataMsa meM, nandinIpitA aruNagava meM aura leiyApitA aruNakIla meM utpanna hue / [66] zramaNopAsakoM ke godhana kI saMkhyA nimnAMkita rUpa meM thI-Ananda kI 40 hajAra, kAmadeva kI 60 hajAra, culanIpitA kI 80 hajAra, surAdeva kI 60 hajAra, cullazataka kI 60 hajAra, kuMDakaulika kI 60 hajAra, sakaDAlaputra kI 10 hajAra, mahAzataka kI 80 hajAra, nandinIpitA kI 40 hajAra aura leiyApitA kI 40 hAra thI / [67] zramaNopAsakoM kI sampatti nimnAMkita svarNa-mudrAoM meM thI-Ananda kI 12 karor3a, kAmadeva kI 18 karor3a, culanIpitA kI 24 karor3a, surAdeva kI 18 karor3a, culazataka kI 18 karor3a, kuMDakaulika kI 18 karor3a, sakaDAlaputra kI 3 karor3a, mahAzataka kI kAMsyaparimita 24 karoDa, nandinIpitA kI 12 karor3a aura leiyApitA kI 12 karor3a thI / / [68] Ananda Adi zramaNopAsakoM ne nimnAMkita 21 bAtoM meM maryAdA kI thI-zarIra poMchane kA tauliyA, datauna, keza evaM deha-zuddhi ke lie phala-prayoga, mAliza ke taila, ubaTana, snAna ke lie pAnI, pahanane ke vastra, vilepana, puSpa, AbhUSaNa, dhUpa, peya / tathA [69] bhakSya-miThAI, odana, sUpa, ghRta, zAka, vyaMjana, pIne kA pAnI, mukhavAsa / [70] ina dasa zramaNopAsakoM meM Ananda tathA mahAzataka ko avadhi-jJAna prApta huA, AnaMda kA avadhijJAna isa prakAra hai-pUrva, pazcima tathA dakSiNa dizA meM lavaNa samudra meM pAMcapAMca sau yojana taka, uttara dizA meM cullahimavAn varSadhara parvata taka, Urdhva-dizA meM saudharma devaloka taka, adhaudizA meM prathama nAraka bhUmi ratnaprabhA meM lolupAcyuta nAmaka sthAna taka / [71] pratyeka zramaNopAsaka ne 11-11 pratimAeM svIkAra kI thIM, jo nimnAMkita haiMdarzana-pratimA, vrata-pratimA, sAmAyika-pratimA, poSadha-pratimA, kAyotsarga-pratimA, brahmacaryapratimA, sacittAhAra-varjana-pratimA, svayaM Arambha-varjana-pratimA, bhRtaka-preSyArambha-varjana-pratimA, uddiSTa-bhakta-varjana-pratimA, zramaNabhUta-pratimA / [72] ina sabhI zramaNopAsakoM ne 20-20 varSa taka zrAvaka-dharma kA pAlana kiyA, anta meM eka mahIne kI saMlekhanA tathA anazana dvArA deha-tyAga kiyA, saudharma devaloka meM cAracAra palyopama Ayu ke devoM ke rUpa meM utpanna hue / deva bhava ke anantara sabhI mahAvideha kSetra meM utpanna hoMge, mokSa-lAbha kareMge / 7 upAsakadazA-aMgasUtra-7 hindI anuvAda pUrNa) AgamasUtra-bhAga-5-kA hindI anuvAda pUrNa
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ hamAre Agama saMbaMdhi sAhitya 1.45 - Agama - mUla [ardhamAgadhI 2.45 - Agama - gujarAtIanuvAda 3.45-Agama 4.45 - Agama - viSayAnukama 5.45 - Agama - mahApUjanavidhI 6.45 - Agama - zabdakoza 7.45 - AgamasUtra - [hindIanuvAda zrI zruta prakAzana nidhi