________________
ઉદાહરણ અહીં આપ્યાં છે. કવચિત્ મુદિત આવૃત્તિમાં વાર્તિક તરીકે આપેલ વાક્ય ભાષ્યવચન છે તેમ કેય, અને નાગેશ. કહે છે. આગળ કહ્યું તેમ કેટલીક વાર વાર્તિકના અંશોનો સૂત્રમાં પ્રક્ષેપ કરેલા મળી આવે છે, કેયટ, હરદત્ત વગેરેએ તે વિશે નિર્દેશ કર્યા છે. એક રથ વાર્તિકનાં સૂત્રમાં પ્રક્ષેપ છે તેથી વિશ્વસ્તિપા એ પાણિનિ પ્રમાણે નથી એમ કેતટ કહે છે (પાકિનીમૂ ) એ વિધાનને ન સ્વીકારતાં નાગેશ કહે છે કે જો કે સૂત્રમાં વાર્તિકની અનુવૃત્તિ થવી દુર્લભ છે, છતાં
ક્વચિત્ રાખ્યું છે . વી વાર્તિકની ઉત્તર સ્ત્રમાં અનુવૃત્તિ થાય છે. જે દિત્રિપૂર્વાન્ ૨ાા એ વાક્ય ભાષ્યમાં રાગદ્વI II (૫-૧-3પ) ની વા. છે, જયારે કા.માં એ (પ-૧ -૩૬) રૂત્ર તરીકે છે. ત્યાંના ભાગ પર કે. નોંધે છે કે સ્ત્રીમાં આર્ષ પાટ નથી તેથી વાર્તિક કરી છે (વના"ઃ પઠ ત વાર્તિારમાં પ્ર૦). આમ સૂચવાય છે કે સ્ત્રમાં પૂર્તિ કરવા માટે વાર્તિક રચવામાં આવે છે. વાતિક કયા સંજોગોમાં કરવી પડે છે તે વિશે કે શું આ સામાન્ય વિધાનું જણાય છે. તેઓ એમ કહેવા માગે છે કે સૂત્રમાં દશીનો અભાવ હોય (મનાઈ ,કારણ કે ત્રણનાત), શક્ય તેટલા પ્રયોગોને આવરી લીધા ન હોય, ત્યારે તે ઊણપ પૂરી કરવા માટે વાર્તિક કરવી પડે છે. કાત્યાયન વાર્તિકમાં ઉદાહરણ નથી આપતા એમ કહેવું અનુચિત છે, કારણ કે અનેક વાર્તિકામાં ઉદાહરણ છે. વાર્તિકકાર કવચિત્ ન્યાય પણ ઉદ્ધરે છે. 131 ભાગકાર પતંજલિ : મહાભાષ્યમાં બાપુત્ર, નિર્વીય ? વગેરેના મત દર્શાવ્યા છે. એ પતંજલિનાં નામ છે તેમ ટીકાકારા કહે છે. તદુપરાંત શેષ, ફણી. ફણીભૂત , અહિપતિ, નાગનાથ 15. વગેરે નામો કોષ વગેરેમાં મળી આવે છે, તેમનાં માતાનું
* જેમ કે (૩-૨-૧૭૨), ભાગમાં આ સૂત્ર નથી. તે પર કા.માં વૃતિ વાચમ્ વા૦ છે. સિ.કોમાં કહે છે રતિ કિલો તે પર રાજવિતા માળે તુ ન ર ત માવઃ બા.મ., (૬-૩-૬૧) પર ઉપર માહ-મૃદુંસીનામાવતિ વચમ્
વાળ | આ વાક્ય ભાષ્યમાં વા, રૂપ નથી અપર સાદ - વિIRો ખૂછુંસીનામતિ વળ્યમ્' એમ ભાષ્યના અંશ રૂપે છે તથા વસ્તુ વદીન ત્નિર્માત વર્તવ ઈન્તા ૩૦ ( 0-3-1) પર (ચોખ.ભા. ૬૫.૧૮૫) વગેરે 149 જઃ યુવરના II ની વા સિદ્ધ યુવાનનસિકત્વતા વિશે કે :
મરીમિત્ર વનનિત્યદુઃા અને ત્વનુનાસિકપત્યાદ્રિ -તિ વાવમનન વ્યાયામઃ | g૦ કલાક મત એ વાર્તિક નથી પરંતુ મનુનાસિરૂપરત્વ તૂ એ વાક્યનું વ્યાખ્યાન છે. 15) આ વા. ડી . (૮-૩-૩૮) પર સિ.કા.માં વાળે રેતિ વાગે એમ છે, ભાષ્ય તથા કા.માં શેઃ વળે નિમાર્થમ્ || વાહ એમ છે. ઉત્ત૨ સ્ત્રમાં તેની અનુવૃત્તિ થાય છે તેમ બા.મ.અને તત્ત્વ.બો. કહ્યું છે. [ H I (૮-૩-૧૯) પર વારોરેવ સ્ત ૨ સર્વધ્યતે | બા.મ અને તત્રા પેરોરેવ ચીનુવૃતિઃ | તત્ત્વ.બો. (મો.બે.ભા.૧,પૃ.૧૨૯ )], પરંતુ રા: ૫: // સૂત્ર પર નાગેશ કહે છે કે જો ટ્રા ૩ત્તરરચ સરક્ય એમ લેવામાં આવે તો અહીં ઢાળે છેઃ ની અનુવૃત્તિ નથી થતી (ાગે રિત્ય ન સર્વધ્યતે તેન કુરો ટુમ્પિતિ ત્યા પત્નસિદ્ધિા ૩૦).જુઓ સાથર્વવચ્ચેવટોપશ્ચ II (૪-૩-૧૩૨) પર ૩૦ : વાર્તિકની સૂત્ર માં અનુવૃત્તિ થાય છે. (વર્તિકારી સૂત્રેડનુવૃત્તિક્મેન્ચઃ - -ળે ત્યાદ્રિવર્તિાનો સૂળનવૃત્તિનાવૈયટી વિ7 ). 151 મક બ્લેનન્તઃ / પરની વા૦ (૫ થી ૮).વગેરે. ન્યાયનું દૃષ્ટાન્તઃ સંબોનો નાશ્વ પરીવત્ વા૦ ૨૬ ૩રપ૬ઃ II પર. 152 ગજાપુત્ર સમયથા નવાપુત્રઃ ભા.૧-૪-૨૧,ગોળિપુત્રો મર્થર ડ્રત્યાહુઃ ૩૦, માદુ: કહ્યું છે તેથી નાગેશને પણ ખાત્રી નથી એમ સમજાય છે) માનવ નિસ્વાદ (૧-૧-૨૧)) મારત્વર્દિ | g૦ નર્રીયપર્વે વ્યાવો ૩૦. જયાં ગાયો ભાંભરે છે તે વિશિષ્ટ પર્વત નર્વ વો નન્ત મિન્વર્વતવિરાગે તત્ર મવઃ નિઃા છા૦) રાજશેખર પ્રમાણે બનÊય એ પતંજલિનું નામ છે. હેમચંદ ગોનર્દીને પતંજલિના પર્યાય તરીકે આપે છે [ોન પતિ ઝિઃ | (અભિચિ.કા. ૩-૫૧૫), યુધિષ્ઠિર મીમાંસક (સ.વ્યા.શા..પૃ.૨૩૪). ગોનર્દીય એ પતંજલિ છે તેમ માનતા નથી. ભાગમાં ગોનર્દયના અનેક ઉલ્લેખ છે. 15) કેય, નાગનાથના મત (૪-૨-૯૨) ઉપરના ભાગમાં ઉદ્ધર્યો છે : ‘તત્ર નાતઃ' રૂત્ય તુ સૂત્રેડ ક્ષત્વિમશ્રિતેષ સિદ્ધિ -મધારત નામનાથઃ | પર નાગેશે : કાતિવાચાર્યના પરામરોર્નિવ સાધન પુમિતિમવતો નાનાથરથમ પ્રાથઃ | ૩૦ જતા કે તત્ર નાતઃ I ના ભાગમાં નાતાદ્રષ્યવ દાદ્રિ વથા શુદિ મા મૂવન- તત્ર કરતા તત્ર ફોત તિ મા તે
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
