Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
૧૪ ] ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
પ્રાપ્તિ એમાં કોઈ અસંગતિ માનવાની જરૂર નથી. ઉપાધ્યાયપદ આપવાની વિનંતી અવધાનની ઘટનાને અનુષંગે આવે એ જ તર્કયુક્ત છે એટલે અવધાનની ઘટના વિનંતીની પૂર્વે જ બની હોય. વળી યશોવિજયજીની કોર્તિ ફેલાવનાર આ ઘટના અમદાવાદ આવતાં જ બની હોય એ વધારે બંધબેસતું છે. પછીથી તો કદાચ અવધાનમાંથી યશોવિજયજીનો રસ પણ ઊડી ગયો છે.
મહાબતખાન ઈ.૧૬૬૨(સં.૧૭૧૮)માં ક્યારે ગુજરાતના સૂબેદાર બન્યા અને યશોવિજયને ઉપાધ્યાયપદ પણ એ વર્ષમાં ક્યારે આપવામાં આવ્યું એ જાણવા મળતું નથી. પરંતુ મહાબતખાન વર્ષના પાછલા ભાગમાં ગુજરાતના સૂબેદાર બન્યા હોય અને યશોવિજયજીને ઉપાધ્યાયપદ વર્ષના આગલા ભાગમાં આપવામાં આવ્યું હોય તો અવધાનની ઘટના સં.૧૭૧૮માં પણ મહાબતખાનની સૂબેદારીમાં બની હોવાનું અશક્ય બની જાય.
આમ બધું વિચારતાં સુજસ.માં થયેલી ગરબડનો કોઈ બીજો ખુલાસો શોધવો જોઈએ એમ લાગે છે.
એમ લાગે છે કે અવધાનની ઘટના સાથે મહાબતખાનનું નામ જોડવામાં સુજસ.ની ભૂલ થયેલી છે. આ બધા કાળ દરમિયાન ગુજરાતમાં દિલ્હીની મોગલ સલ્તનતની સત્તા પ્રવર્તતી હતી ઈ.૧૬૨૭થી ૧૬૫૮ (સં.૧૬૮૩–૧૮૧૪) સુધી શાહજહાંની અને ઈ.૧૬૫૮થી ૧૭૦૭ (સં.૧૭૧૪–૧૭૬૩) સુધી ઔરંગઝેબની. ઈ.૧૬૪૮-૫૨ (સં.૧૭૦૪-૧૭૦૮) શાહજાદા દારા શુકોહને ગુજરાતના સૂબા તરીકે નીમવામાં આવ્યા હતા પણ એ નામના જ સૂબેદાર હતા. એમણે પોતાના વિશ્વાસુ અધિકારી ધૈરતખાનને નાયબ સૂબેદાર બનાવી ગુજરાત મોકલ્યા હતા. ઈ. ૧૬૫૨-૫૪ (સં.૧૭૦૮–૧૮૧૦) શાઇસ્તખાન ગુજરાતના સૂબેદાર બન્યા હતા. યશોવિજય અમદાવાદ પાછા આવ્યા અને અઢાર અવધાન કર્યા એ ઘટના શાઇસ્તખાનની સૂબેદારી દરમિયાન બની હોવાનું વધારે સંભવિત છે. મહાબતખાનનું નામ ગુજરાતમાં વધારે જાણીતું હોય કે એવા કોઈ કારણે કાંતિવિજયને ભ્રાન્તિ થઈ હોય અને શાઇસ્તખાન કે ધૈરતખાનને સ્થાને એ નામ મુકાઈ ગયું હોય એમ બનવા સંભવ છે.
-
ઓછામાં ઓછું, આ ઘટનાનો સમય ખસેડવાની કોઈ જરૂર જણાતી નથી. ‘નયચક્રવૃત્તિ'નું લેખન
આચાર્ય મલ્લવાદિપ્રણીત ‘નયચક્ર’ એ અત્યંત મૂલ્યવાન ગ્રંથ આજે અપ્રાપ્ય છે, પરંતુ એના પર સિંહવાદિગણિ ક્ષમાશ્રમણે રચેલી વૃત્તિની હસ્તપ્રતો મળે છે. એમાંની ઘણીખરી પ્રતોનો આધાર યશોવિજયજીએ તૈયાર કરેલી પ્રતિ છે. આ પ્રતલેખનનો ઇતિહાસ રોમાંચક છે.
યશોવિજયજીના સમયમાં ‘નયચક્રવૃત્તિ'ની પ્રતો વિરલ હતી. સં.૧૭૧૦માં એ પાટણ હતા ત્યારે એક પ્રત એમના હાથમાં આવી, એમણે વાંચી અને એનો
