Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
૧૯૦ પ ઉપાધ્યાય યશોવિજયે સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
થતી નથી. ઊલટાનું, અવાફગુપ્તને વાણી ગુપ્ત કર્યાનું મિથ્યા) અભિમાન જાગવાથી દોષ જ પ્રાપ્ત થાય છે.
આ સન્દર્ભમાં, ભાષાની વિશુદ્ધિ જાહેર કરવા માટે ભાષારહસ્ય' પદથી અંકિત એવું, પ્રાકૃતગાથાઓમાં (સંસ્કૃતમાં સ્વોપજ્ઞ વિવરણ સહિતનું) રચેલું આ પ્રકરણ શરૂ કરવામાં આવ્યું છે.
આ “ભાષારહસ્ય' પ્રકરણગ્રન્થમાં ભાષાનું મુખ્યત્વે ચતુર્વિધ વિભાજન કરવામાં આવ્યું છે : ૧. નામભાષા, ૨. સ્થાપનાભાષા, ૩. દ્રવ્યભાષા અને ૪. ભાવભાષા. આ ચતુર્વિધ ભાષાઓમાંથી ભાવભાષાના શીર્ષક હેઠળ સત્યા ભાવભાષા, અસત્યા ભાવભાષા, મિશ્રા ભાવભાષા અને અનુભયા ભાવભાષા એવા પ્રભેદો દશાવવામાં આવ્યા છે.
આમાંથી સત્યા ભાવભાષાનાં લક્ષણ, ઉપભેદાદિની ચર્ચા કરતાં શ્રી યશોવિજય ઉપાધ્યાયે તેમની સંસ્કૃત સ્વોપજ્ઞ વિવૃતિમાં લખ્યું છે કે “અવધારણા નિશ્ચય) કરવાના એકમાત્ર ભાવથી તે પ્રકારની વસ્તુને વિશે તે જ પ્રકારનું વચન ઉચ્ચારવું' તેને સત્યા ભાષા કહે છે. અહીં અવધારણા કરવાના એકમાત્ર ભાવથી' એવું વિશેષણ જોડીને અસત્યામૃષા ભાષાનો વ્યવચ્છેદ કરવામાં આવ્યો છે. આવી સત્યા ભાષાનું લક્ષણ બાંધતાં જણાવ્યું છે કે ધર્મવતિ તદુધર્મપ્રસારશાદ્ધવો નન: શબ્દ: | “તે ધર્મવાળા પદાર્થને વિશે તદુધર્મને પ્રકારીભૂત કરીને શાબ્દબોધ જન્માવનાર જે શબ્દ, તેને સત્યા ભાષા કહે છે.” આવું લક્ષણ બાંધવાનું કારણ એ છે કે અનન્ત ધર્મોવાળી વસ્તુમાંથી કોઈ એકાદ ધર્મનું અભિધાન કરવું એ સત્ય ગણાય નહીં. આવા એકાદ ધર્મનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવે તો તેમાં અવધારણાનો બાધ થાય છે એમ જાણવું.
આવી સયા ભાષા દશ પ્રકારની જોવા મળે છે? ૧. જનપદસત્યા
૬. પ્રતીત્યસત્યા . ૨. સમ્મતસત્યા
૭. વ્યવહારસત્યા ૩. સ્થાપના સત્યા
૮. ભાવસત્યા ૪. નામસત્યા
૯. યોગસત્યા, અને ૫. રૂપસત્યા
૧૦. ઔપમ્પસત્યા આ દરેકનાં લક્ષણો અને ઉદાહરણો નીચે મુજબ છે :
(૧) જનપદસત્યા ભાષા: જે ભાષા જનપદમાં પ્રચલિત સંકેતને અનુસરીને લોકના પદાર્થોનો બોધ કરાવે છે તેને જનપદસયા ભાષા કહે છે. આવી ભાષા ધીરપુરુષો વડે પ્રયોજાય છે. અહીં ધીર પુરુષો' તરીકે તીર્થકરો અને ગણધરો સમજવાના છે. આનું લક્ષણ આપતાં લખ્યું છે કે બંનપસતમીત્રવાર્થप्रत्यायकत्वम्॥
