Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
૨૨૨ ] ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
આ કાવ્યમાં કેટલેક સ્થળે સ્થાનિક અસર પણ દેખાય છે. ઉત્તર ગુજરાતના કનોડા ગામમાં જન્મેલા આ મહામુનિ ઊંટને ઉપમાન તરીકે બેત્રણ વાર પ્રયોજે છે, (૧.૧૨૧, ૪.૩) એટલું જ નહીં, પણ એમના જમાનામાં ‘ઊંટ આગળ અમૃત' એ કહેવત ‘ભેંસ આગળ ભાગવત' કહેવતની જેમ પ્રચલિત હશે એમ નીચેના શ્લોક ઉપરથી લાગે છે ઃ
गुणग्रहात् प्रेम मिथः समुल्लसेन्न दोषदृष्टिस्तु सुखाय कस्यचित् ! विवादभाजोः करभामृताशिनोर्न क्लृप्तयुक्तिः कलहं व्यपोहति ।। (१.१२१)
ચોથા સર્ગમાં દૂત સુવેગને નડેલાં અનેક અપશુકનોમાં, કવિએ વિધવાને માથે ખાલી ઘડાના દર્શનને પણ અપશુકન તરીકે ગણાવ્યું છે, તે પણ કદાચ સ્થાનિક અસરને પરિણામે હોવાનો સંભવ છે.
આ કાવ્યની કાવ્યશૈલી નૈષધીયચરિત'ને ઘણી મળતી આવે છે. આ કાવ્યમાં ગૌડી શૈલીનાં વધારે અને પાંચાલી શૈલીનાં કેટલાંક લક્ષણો જોવા મળે છે એમ કહી શકાય.
ગૌડી શૈલીમાં અનુપ્રાસ વારંવાર આવે છે, તે લક્ષણ આ કાવ્યમાં સ્પષ્ટ જણાઈ આવે છે. કવિનો અનુપ્રાસ પ્રત્યેનો પક્ષપાત પ્રથમ નજરે જ ધ્યાનમાં આવે તેવો છે. આ કાવ્યમાં પાદાન્તાનુપ્રાસ (૧.૩૮, ૩.૮૩) અને વૃત્ત્વનુપ્રાસના (૧.૪૮) પ્રયોગો મળી આવે છે.
ગૌડી શૈલીમાં શબ્દો જે અર્થમાં અતિ પ્રસિદ્ધ ન હોય તે અર્થ દર્શાવવા પણ વાપરવામાં આવે છે. આ લક્ષણ પણ આ મહાકાવ્યમાં જણાય છે, કદાચ નૈષધીયચરિત'ના પ્રભાવ નીચે આ કાવ્ય લખાયું છે તેથી પણ તેમ બનવા સંભવ છે. આ મહાકાવ્યમાં સૂર્ય માટે તળિ (૨.૩૯), વસ્ત્ર (૩.૨૮), કાગડા માટે ૮: (૪.૧૫), પક્ષી માટે સરદ શબ્દ, કૂકડા માટે વાળુ (૩.૭૮) વગેરે જે ઓછા પ્રસિદ્ધ શબ્દો વાપર્યા છે, તે ગૌડી શૈલી તરફનું કવિનું વલણ દર્શાવે છે.
ગૌડી શૈલી અર્થ અને અલંકારના ડમ્બરમાં – ઉત્કર્ષમાં રાચે છે. તે લક્ષણ પણ આ કાવ્યમાં કેટલેક સ્થળે જણાય છે, જેમકે
सकलभरतभर्त्तुमानसं सूर्यरत्नं सचिवतरणिवाक्याभीशुयोगेन वह्निम् । यमुदगिरदमर्षं तेन दग्धं तदानीं चिरपरिचयजातं सोदरस्नेहखण्डम् ।। ( ३.११९)
ગૌડી શૈલીમાં પાંડિત્યપ્રદર્શન પણ પ્રમાણમાં વધારે જણાય છે, જે લક્ષણ આ મહાકાવ્યમાં સ્પષ્ટ કળાય છે. અન્યત્ર આ બાબતનો ઉલ્લેખ થયો હોવાથી અહીં તેની પુનરુક્તિ ટાળી છે.
આ ઉપરાંત ગૌડી શૈલીમાં કાવ્યનો બન્ધ વિકટ કે વિષમ હોય છે, જેમકે, बहिर्महः किञ्चिदगोचरो गिरां परावृतस्येव महामणेरहो । अमुद्रितं स्फूर्जति मुद्रमास्य यत् तदंशतः स्युः शतमंद्रिमालिनः ।। (१.९१)
