Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth

Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay

Page 348

આનંદધન અષ્ટપદી' : લોઢામાંથી કંચન બન્યાની ચમત્કારકથા ] ૩૨૭
સ્થાને આવતા જણાય છે. સુમતિ એટલે સમતાયુક્ત ચિત્તાવસ્થા, સમ્યક્ દૃષ્ટિ, જેને ‘અનુભવ’ના એક લક્ષણ તરીકે યશોવિજયે વારંવાર દર્શાવેલ છે. આમ, બન્નેને એકરૂપ ગણવામાંયે કશું ખોટું નથી. આનંદાનુભૂતિનું એ એક મુખ્ય ઘટક છે.
આ આનંદાનુભૂતિ અનંતરંગી છે, વિચિત્રિત છે. આવી આનંદદશા ચિત્તમાં પ્રગટે ત્યારે નિર્મલ ગંગા જેવો એનો પ્રભાવ પ્રવાહ હોય છે – ચૈત્ય, પાવનત્વ આદિ ગુણોથી યુક્ત. આ આનંદગંગા અને સમતાનો સંયોગ થયો છે અને યશોવિજય એની સાથે સ્નાનક્રીડા કરી રહ્યા છે.
=
છેલ્લું પદ આગલા પદની દ્વિધાના ઉત્તરરૂપ હોય એવી પંક્તિથી શરૂ થાય છે. એમાં સ્પષ્ટ રીતે કહેવાયું છે કે આનંદઘનની સાથે યશોવિજય મળ્યા ત્યારે એ આનંદરૂપ બની ગયા. પારસને લોઢું સ્પર્શે તો એના પ્રભાવથી એ સોનું બની જાય તેમ આનંદઘનના સંસર્ગથી યશોવિજયનું આવું અદ્ભુત, દિવ્ય સ્વરૂપાન્તર થયું. દૂધ અને પાણી પરસ્પરમાં હળીભળી જાય એમ યશોવિજય આ આનંદાનુભૂતિમાં લીન થયા છે, અને સુમતિસખીની સાથે એકરસ થઈ ગયા છે. સંસારનો સંસારભાવનો ક્ષય કરીને એ આનંદાનુભૂતિમાં એ રમી રહ્યા છે. એમાં ધસમસ’ એટલે ઝડપથી પ્રવેશીને એમણે સિદ્ધસ્વરૂપ પ્રાપ્ત કર્યું છે.
આ સિદ્ધસ્વરૂપી યશોવિજય એ આનંદઘનની દેન છે, એમનો ચમત્કાર છે. ‘અષ્ટપદી’ આ ચમત્કારની રોમાંચક કથની છે.
‘અષ્ટપદી'માં કેટલીક વાત વારંવાર ઘૂંટાયેલી જણાશે. કેટલીક પાલિ પણ પડઘાયા કરતી લાગશે. ‘આનંદ' શબ્દ તો સતત આપણા કાને અથડાયા કરે છે. મોટા ભાગનાં પદો ‘આનંદ' શબ્દથી જ આરંભાય છે. યશોવિજયે માર્મિક સૂચક રેખાથી નહીં પણ શબ્દૌઘથી ધારી અસર નિપજાવવાનું રાખ્યું છે. એમ પણ કહી શકાય કે યશોવિજય એવા આનંદાવેશમાં છે કે શબ્દનો ઉક્તિનો અનિયંત્રિત અસ્ખલિત પ્રવાહ વહે છે અને એ પ્રવાહમાં આપણે પણ વહીએ છીએ. શબ્દેશબ્દનો વિચાર કરવા થોભ્યા વિના આપણે વહીએ છીએ. ઘોષ-પ્રતિઘોષનું ઉંમર જેમ આપણા ચિત્તને ભરી દે છે, વ્યાપી વળે છે તેવું અહીં બને છે. આ પણ એક કાવ્યરીતિ છે અને કાવ્યનો વિષય જ્યારે અતીન્દ્રિય અનુભવનો હોય ત્યારે એ કાવ્યરીતિ કામિયાબ બને છે. આમ છતાં, ‘અષ્ટપદીમાં કેટલાક માર્મિક સંઘન પ્રયોગો મળે છે, એમાં ઊંડો અધ્યાત્મવિચાર ગૂંથાયેલો છે એ અદકેરો લાભ છે.
-