Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
‘આનંદઘન અષ્ટપદી' : લોઢામાંથી કંચન બન્યાની ચમત્કારકથા ] ૩૨૫
અભંગ અકાટ્ય, નિત્ય સુખ પ્રાપ્ત કર્યું છે. આ સુખ, યશોવિજયજી કહે છે કે, ‘સાંભળતાં’ પ્રાપ્ત કર્યું છે. એટલેકે આનંદઘનના વચનથી - એમના ગાનથી. અમે બ્રહ્મજ્ઞાનીના વચનથી જ બ્રહ્મમાં વિલાસ કરીએ છીએ' એ યશોવિજયની ઉક્તિ આપણને અહીં યાદ આવે.
ત્રીજું પદ એક વિશિષ્ટ વિચાર લઈને આવે છે ઃ આનંદને કોઈ સહેલાઈથી પ્રાપ્ત કરી શકતું નથી, પણ જે પ્રાપ્ત કરે છે એ જ આનંદઘનનું ધ્યાન કરી શકે છે એમનું ચિંતવન કરી શકે છે, એમની સાથે પોતાનું ચિત્ત જોડી શકે છે.દેવો ભૂત્વા દેવં યજેત્' – દેવની પૂજા દેવ બનીને થઈ શકે છે. એમ આનંદઘનની ભક્તિ એમનું ગાન આનંદઘન જેવા આનંદસ્વરૂપ બનીને જ થઈ શકે. આ આનંદ શું છે ? આનંદઘન શું છે ? (ફરી પાછો શ્લેષ - ઘનિષ્ઠ આનંદ કે આનંદઘન વ્યક્તિ ?) આનંદનો શો ગુણ – એનું શું લક્ષણ છે ? સહજ સંતોષ એ આનંદના ગુણ તરીકે પ્રગટ થાય છે અને એને પરિણામે સઘળા સંશયો – સંકલ્પવિકલ્પો મટી જાય છે. અંતરમાં જ્યોત જાગે છે, પ્રકાશ પથરાય છે. જે આ રીતે અંતરની જ્યોતને જગાવે છે એ જ આનંદઘનને પ્રાપ્ત કરી શકે છે.
ચોથા પદમાં .આનંદની અને આનંદસ્થિતિ પ્રાપ્ત કરનારની વિરલતાની વાત થઈ છે. આનંદ ઠેરઠેર મળતો નથી. આનંદ આનંદમાં જ રહેલો છે. એટલે આનંદની પ્રાપ્તિ બીજા કશામાંથી થતી નથી. આનંદ એક સહજ સાધના છે. રિત અને અરિત
રાગ અને વિરાગ, આસક્તિ અને અનાસક્તિ બન્નેનો સંગ એમાં વર્જિત છે. એનાથી ૫૨ એવી એ આત્મસ્થિતિ છે. ઇચ્છા-અપેક્ષાઓ જ આસક્તિ-અનાસક્તિ, રુચિ-અરુચિ, જન્માવે છે અને આપણને પીડા નિપજાવે છે. આસક્તિ-અનાસક્તિ, રુચિ-અરુચિ, હર્ષ-શોક આ બધાં દ્વન્દ્વોથી પર એવી આનંદની સ્થિતિ કેવી હોય છે એ યશોવિજયજી આનંદઘનના દૃષ્ટાંતથી જ સમજાવે છે. આનંદઘનને નહીં સમજી શકનારા કેટલાક લોકો હતા. તેઓ એમના દોષ જ જોતા, એમની નિંદા કરતા. આવે પ્રસંગે યશોવિજય આનંદઘનને પડખે રહે છે. એમનો બચાવ કરવા પ્રવૃત્ત થાય છે. પણ આનંદઘનને આવી સહાયની જરૂર હતી ખરી ? પ્રશંસાનનંદા આનંદઘનને ક્યાં સ્પર્શતી હતી ? એ તો આનંદરસમાં ન્હાયા જ કરે છે, આનંદભાવમાં મસ્ત રહે છે. આનું નામ જ ખરી આનંદાવસ્થા. યશોવિજય આ જોઈને પ્રભાવિત થઈ જાય છે અને આનંદઘનનાં, એમની આનંદાવસ્થાનાં ગુણગાન ગાય છે.
પાંચમું પદ ચોથા પદના વિચારતંતુને જ આગળ ચલાવે છે અને આનંદવસ્તુની અસામાન્યતા દર્શાવે છે. લોકો જ્યાંત્યાં આનંદને શોધતા હોય છે, પણ એ મૂર્ખ છે. આનંદ કંઈ બજારમાં વેચાતી ચીજ નથી. આનંદનું બાહ્ય આવિષ્કરણ પણ નથી હોતું કે આપણને નજરે ચડે. આનંદની સ્થિતિ પ્રગટે છે એનું સુખ તો અલક્ષ્ય – અગોચર હોય છે. આનંદની અવસ્થા પ્રાપ્ત કરનાર કશું કહેતો હોતો નથી. એટલેકે એ સ્થિતિ અવાચ્ય છે, અવર્ણનીય છે, એ વાણી રૂપે પ્રગટ થતી નથી. માટે
