Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
૩૨૪ પ ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
યશોવિજય આનંદઘનને મળ્યા, પણ કેવા આનંદઘનને મળ્યા ? આનંદઘનની એ મસ્ત અવધૂતદશાનું આ પદમાં વર્ણન થયું છે, જે યશોવિજયને સ્પર્શી ગઈ છે, એમના મનમાં વસી ગઈ છે, એમના ચિત્તને ચોટ લગાવી ગઈ છે. પહેલી પંક્તિ એક નાનકડી વર્તનરેખાથી જ આનંદઘનની અવધૂતદશાને મૂર્ત કરે છે – “મારગ ચલતે-ચલત ગાત આનંદઘન પ્યારે.' ધ્યાન ધરતા બેઠેલા આનંદઘન નહીં પણ માર્ગમાં ચાલતા – ચાલતાચાલતા ગાતા આનંદઘન વ્યવહારજગતમાં વિચરતા, છતાં ગાનમાં - આત્માનુભવના આનંદગાનમાં મસ્ત આનંદઘન. યશોવિજયજી કહે છે કે એમનું મુખ તેજ વરસાવે છે, એ હમેશાં આનંદથી ભરેલા હોય છે, અને એમનું આ રૂપ ત્રણે લોકમાં ન્યારું છે, એ એક રાજવીરૂપ છે – પ્રભાવશાળી, વૈભવશાળીરૂપ છે.
આનંદઘનજીની આંતર સંપત્તિની વાત કરતાં યશોવિજયજી કહે છે - સુમતિ સખિકે સંગ નિતનિત દોરત, કબહુ ન હોત હી દૂર.' સુમતિસખીની સાથે હમેશાં દોડતા રહે છે, ગતિ કરતા રહે છે, ક્યારેય એનાથી દૂર થતા નથી, પાછળ રહી જતા નથી. “સુમતિ' એટલે શુદ્ધ બુદ્ધિ, શુદ્ધ જ્ઞાન. અનુભવદશાના લક્ષણ તરીકે યશોવિજયજી અનેક વાર સુમતિનો ઉલ્લેખ કરે છે. એને એક સ્ત્રી રૂપે પણ કહ્યું છે અને સહચારનું એક ચિત્ર ઊભું કરે છે.
આવા આનંદઘનની મુખોમુખ યશોવિજયજી થયા.
બીજું પદ આનંદઘનના આ દર્શનમિલને યશોવિજયજીમાં જગાડેલા ભાવનું - એમની પ્રતિક્રિયાનું વર્ણન કરે છે. આનંદઘનના આનંદને સુજસ ગાય છે. સુજસ' એ યશોવિજયે પોતાને માટે યોજેલું ટૂંકું નામ છે, જે એમણે અનેક સ્થાને વાપર્યું છે, પણ અહીં “સુજસ'નો સુ' સાર્થક બની રહે છે, કેમકે એ યશોવિજયની જુદી – ઊંચી આધ્યાત્મિક કોટિ નિર્દેશે છે.
જેને યશોવિજય ગાય છે એ આનંદઘનનો આનંદ વિશિષ્ટ પ્રકારનો છે. એ સુમતિયુક્ત છે. યશોવિજય એક ઉપમા યોજીને કહે છે કે “સુમતિસખિ ઓર નવલ આનંદઘન મિલ રહે ગંગતરંગ.' ગંગાના તરંગોની પેઠે હળીભળી રહેલ છે તે સુમતિસખી અને આનંદ કે આનંદઘન ? કવિએ કદાચ “આનંદઘન’ શબ્દમાં શ્લેષ યોજ્યો છે. “આનંદઘન એટલે ઘનિષ્ઠ – ગાઢ આનંદ તેમ આનંદઘન પોતે. ‘નવલ' વિશેષણ એમ સૂચવે છે કે આ આનંદ જુદી કોટિનો છે – નૂતન પ્રકારનો છે, આ આનંદઘન એક જુદા પ્રકારનો આત્મા છે – આગળ કહ્યું હતું તેમ ત્રણે લોકમાં ન્યારો.
યશોવિજય ગાઈ રહ્યા છે ને વળી હાઈ રહ્યા છે એ નવતર ગંગાપ્રવાહમાં. મનને આ ગંગાપ્રવાહમાં મજ્જન કરાવીને – ડુબાડી-નવડાવીને નિર્મળ કર્યું છે અને તેના પર અવિનાશી – ઊડીઊપટી ન જાય એવો રંગ લગાવ્યો છે. આમ, ગાવાની સાથે યશોવિજયના સ્વરૂપાન્તરની પ્રક્રિયા ચાલી છે. પરિણામે એમણે બહુ અને
