Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
૩૨૨ પ ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
કરવા સુધી પહોંચ્યા હોત. પણ એમ થતું નથી. ઊલટું, એ કહેવા લાગે છે કે – - પઢપઢ કઈ રિઝાવત પરકે કષ્ટ અષ્ટ અવધાનમાં,
આપકું આપ રિઝવત નાહી, ભેદ ન જાન-અજાનમઈ. પોથી પંડિતાઈ, આઠ અવધાનનો શ્રમ – આ બધું તો બીજાને રિઝાવવા માટે છે, બીજાને પ્રભાવિત કરવા માટે છે. ખરી વાત તો પોતાને રિઝાવવાની છે. પોતે પોતાને ન રિઝાવે તો જ્ઞાની અને અજ્ઞાની વચ્ચે કશો ભેદ નથી. મતલબ કે જ્ઞાની. અજ્ઞાની જેવા જ છે.
આ ઉદ્દગારો બતાવે છે કે યશોવિજયજી જ્ઞાનની પણ મર્યાદા જોતા થયા છે, જેમ ક્રિયાની મર્યાદા એમણે જોઈ છે. આ જ્ઞાન તે પંડિતાઈ – શાસ્ત્રજ્ઞાન યશોવિજયજી ક્રિયા અને જ્ઞાનનો પરિહાર કરતા નથી પણ શુદ્ધ ક્રિયા અને શુદ્ધ જ્ઞાનની હિમાયત કરે છે. ક્રિયાક્લેશથી મોક્ષપદ મળતું નથી એમ કહેતી વખતે. મોક્ષપદ જેના વડે મળે છે અને એમણે “જ્ઞાનકલા' કહી છે. “જ્ઞાન” નહીં પણ જ્ઞાનકલા'. તરત જ “જ્ઞાનને સ્થાને “અનુભવ” શબ્દ વાપરે છે અને એને ચિંતામણિ રત્ન' તરીકે ઓળખાવે છે. અનુભવ એટલે આત્માનુભવ, આત્મભાવ, આત્મસ્થતા. ક્રિયા નકામી છે તે આવી આત્મસ્થતા વિના –
જબ લગ આવે નહિ મન ઠામ,
તબ લગ કષ્ટ ક્રિયા સવિ નિષ્કલ, જ્યોં ગગને ચિત્રામ.
અનુભવ એ જ્ઞાનની એક જુદી કોટિ છે. યશોવિજયજી ઉપમાથી જ્ઞાનના ત્રણ પ્રકાર બતાવે છે – પાણી સમાન, દૂધ સમાન અને અમૃત સમાન. અમૃત સમાન જ્ઞાન તે અનુભવ. પાણી સમાન તે લૌકિક જ્ઞાન – જગતજ્ઞાન અને દૂધ સમાન તે શાસ્ત્રજ્ઞાન – શ્રુતજ્ઞાન એમને અભિપ્રેત હોય એમ જણાય છે. શાસ્ત્રજ્ઞાન અને . અનુભવજ્ઞાનનું તારતમ્ય તે વિવિધ રીતે સમજાવે છે :
પાસમાં જેમ વૃદ્ધિનું કારણ ગોયમનો અંગૂઠો, જ્ઞાન માંહિ અનુભવ તિમ જાણો, તે વિણ જ્ઞાન તે જૂઠો રે. અવયવ સવિ સુંદર હોયે દેહે નાકે દીસે ચાઠો. ગ્રંથજ્ઞાન અનુભવ વિણ તેહવું, શુક કિસ્યો શ્રુતપાઠો રે. સંશય નવિ ભાંજે શ્રુતજ્ઞાને, અનુભવ નિશ્ચય જેઠો, વાદવિવાદ અનિશ્ચિત કરતો, અનુભવ વિણ જાય હેઠો રે. જિમજિમ બહુશ્રુત બહુજનસંમત, બહુલ શિષ્યનો શેઠો. તિમતિમ જિનશાસનનો વયરી, જો નવિ અનુભવ નેઠો રે.
(‘શ્રીપાલ રાસ') આ અનુભવ શી ચીજ છે? યશોવિજયજી કહે છે કે એમાં પ્રેમની ગરિમા છે, એની સાધના એ પ્રેમની સાધના છે. પ્રેમરસ હોય ત્યાં કોઈ ગાંઠ રહેતી નથી. શેરડીમાં જેમ રસ હોય ત્યાં ગાંઠ ન હોય અને ગાંઠ હોય ત્યાં રસ ન હોય એના જેવું
