Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
‘ઐન્દ્રસ્તુતિચતુર્વિંશતિકા’નો પરિચય
આચાર્યશ્રી વિજયહેમચંદ્રસૂરિજી
‘ઐન્દ્રસ્તુતિચતુર્વિંશતિકા’ એ ન્યાયાદિશાસ્ત્રનિષ્ણાત ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી મહારાજે રચેલ અનેક ગ્રંથો પૈકી એક ગ્રન્થરૂપ છે.
આ ચતુર્વિંતિકામાં આ અવસર્પિણીકાલના પ્રથમ તીર્થપતિ શ્રી ઋષભદેવ પ્રભુથી લઈને ચોવીશમા તીર્થપતિ શ્રી મહાવીર પરમાત્મા સુધીના ચોવીશ તીર્થંકર પરમાત્માઓની સ્તુતિ કરવામાં આવી છે.
મૂળ શ્લોકો તો ૯૬ જ છે પણ એની રચના તેમજ એમાં યમક, અનુપ્રાસ આદિ વિવિધ અલંકારોની ગૂંથણી એટલી તો સુંદર છે કે એ વાંચનારને પૂજ્ય ઉપાધ્યાયજી મહારાજની વિદ્વત્તા તથા કવિત્વશક્તિ માટે અપૂર્વ માન ઉત્પન્ન થયા વગર રહે નહીં.
‘સ્તુતિચતુર્વિશતિકા’ની શરૂઆત ‘પેન્દ્રઘ્રાત નતઃ ।' એ પદથી થતી હોવાથી આનું નામ ‘પેન્દ્રસ્તુતિ’ એ રીતે પ્રસિદ્ધ થયું છે. આપણે ત્યાં ઘણાં સ્તુતિસ્તોત્રોનાં નામ તે સ્તુતિસ્તોત્રોના પ્રથમ પદથી પડેલાં છે. ભક્તામર, કલ્યાણમંદિર વગેરે તેનાં ઉદાહરણો છે. આ ચોવીશ સ્તુતિમાં એકએક ભગવાનની ચારચાર શ્લોકની સ્તુતિ છે તેમાં પ્રથમ શ્લોકમાં અધિકૃત જિનની સ્તુતિ, બીજા શ્લોકમાં સર્વ જિનની સ્તુતિ, ત્રીજા શ્લોકમાં શ્રુત જ્ઞાનની સ્તુતિ અને ચોથા શ્લોકમાં અધિકૃત તીર્થંકર ભગવાનના અધિષ્ઠાયક શાસનદેવ-દેવીની સ્તુતિ કરવામાં આવે છે.
એક મહાકવિની રચનામાં જે સાહિત્યિક ગુણો જોવામાં આવે તેવા ગુણો આ કૃતિમાં જોવા મળે છે. આપણે ત્યાં સ્તુતિસાહિત્ય ખૂબ જ વિપુલ પ્રમાણમાં મળે છે. એમાં કેટલીક સ્તુતિ તો એવી અદ્ભુત હોય છે કે જે વાંચતાં-સાંભળતાં આત્મા ભાવવિભોર બની કોઈ જુદી જ દુનિયામાં પહોંચી જાય છે. વળી એ પદોની રચના પણ એવી તો મધુર પ્રાસાદિક અને હૃદયંગમ હોય છે કે એ અનાયાસે જીભે ચડી જાય છે અને રહીરહીને જીભના ટેરવે નાચવા માંડે છે. એમાં પણ યમકમય સ્તુતિની રચના કરવી એ ઘણું જ કપરું કામ છે. ‘ઐન્દ્રસ્તુતિ'ના લગભગ બધા જ શ્લોકોમાં પ્રાયઃ બીજું ચરણ અને ચોથું ચરણ એકસરખું આવે છે. શબ્દો એ જ હોય પણ અર્થ જુદા. આ જ એની ખૂબી ગણાય છે.
મહાકાવ્યની જેમ આ સ્તુતિનો પણ અન્વય, વિગ્રહ; સમાસ અને અર્થ આદિપૂર્વક અભ્યાસ કરવામાં આવે તો અભ્યાસીને અવશ્ય વ્યુત્પત્તિ થયા વગર રહેતી નથી. ઉદાહરણ તરીકે ત્રેવીશમા શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનની સ્તુતિનો પહેલો
