Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
“સમુદ્ર-વહાણ સંવાદ' [ ૩૦૩
હવે સાગરને ક્રોધ ચડે છે. કહે છે તું માઝા મૂકે છે. મોટાની સાથે વાદ ન હોય. મારી ભમરીમાં તું ક્યાંય તણાઈ જશે, રહેવા દે! દલીલો ખૂટે ત્યારે ધમકી શરૂ થાય છે. ૧૦મી ઢાલથી એ મિજાજ આરંભાયો છે. વહાણ ડરતું નથી, પેલો જે કહે એનો તરત સામો ઉત્તર આપ્યા વિના રહેતું નથી. કહે છે :
સાયર! સૅ તું ઉછલે? સ્ફૂલે છે ફોક?
ગરવવચન હું નવી ખમું, દેઢું ઉત્તર રોક. તને રોકડો જવાબ દેવાનો જ. તે તો વળી મારાં છિદ્રો જ જોયાં છે. મારું નાનું છિદ્ર હોય તો તે અનેક છિદ્રો પાડે છે ! પણ મને રક્ષનાર ધર્મ છે. તે વિચાર કે હું છું તો તારું મૂલ્ય છે, મને નિર્મૂળ કરીશ તો તારી પાસે પછી કાદવ જ રહેશે. હંસ વિના સરોવર ન શોભે. અલિ વિના પદ્મ, આંબો કોકિલ વિના.... વગેરે જાણીતાં દૃાન્તો આપીને કહે છે કે જેમ રાજાપ્રજા બન્ને મળીને ચાલે તો સુખ બન્નેને મળે એમ આપણે બેય સાથે હોઈએ તો તું શોભે. પ્રજા વિનાનો રાજા એકલો છત્રચામર લઈને નીકળે તો કેવો વરવો લાગે ! વિનોક્તિઓ પાછી ચાલે છે. આ ભાગમાં જરા લંબાણ વધુ થયું છે. કેટલીક પુનરુક્તિઓ પણ છે.
ત્રીજો વળાંક હવે ઢાળ ૧૩થી આવે છે. સાગર કોપે છે. એનું વર્ણન ૧૩મી ઢાળમાં છે. પણ અહીંનાં બધાં જ વર્ણનો સંવાદે ગૂંથાઈને કાવ્યપ્રસંગમાં એકાકાર થઈને આવે છે, અલગ પડી જતાં નથી.
વહાણને ધરાર બોલતું જોઈ કોપેલ સાગર જ્યારે હુમલો કરે છે ત્યારે ચૌદમી ઢાળના આરંભના દુહામાં છે કે સાગરપુત્ર વચમાં પડે છે. એ આ કાવ્યનું ત્રીજું પાત્ર છે, અહીં છેક અંત ભાગે પ્રવેશે છે ને વહાણને કહે છે કે નમી પડ. આ સાગર તો સાહેબ છે, તારા માલિક છે.
ત્યારે પંદરમી ઢાળમાં વહાણ એનેય જવાબ આપે છે. વહાણનો જવાબ એક જ છે ઃ એ માલિક નથી. સાહેબ તો પાર્શ્વ સાહેબ તો પ્રભુ પોતે. એ જ રત્ન. એ મૂકીને કાંકરો કોણ ઝાલે? મારા મનમાં પ્રભુ છે, પછી મને શો ભો છે?
આવી નિષ્ઠા, આવી દૃઢ ધર્મમતિ જોઈને દેવો નૂક્યા. દેવવાણી થઈ તું ધન્ય છે. તને વૈભવની પડી નથી, ધર્મની પડી છે. સુખદુઃખ બન્નેમાં તે સમાન ભાવે રહે છે.
હરખ નહીં વૈભવ લહે સંકટ દુખ ન લગાર,
રણસંગ્રામે ધીર છે, તે વિરલા સંસાર. ને છેલ્લી બે ઢાળમાં કાવ્ય સમેટાઈ જાય છે. વેપારીઓ પોતાના નિયત બંદરે વેપાર કેવો કરે છે ને શું-શું કેમ વેચે છે એની વાત ઢાલ ૧૬માં છે, તો ૧૭મીમાં પાછા હીરચીર કરિયાણાં લઈને ઘોઘા બંદરે આવી પહોંચે છે, સ્વજનો મછવામાં બેસી સામા લેવા આવે છે, એ વીગત છે. એમાં તે કાળનું હૂબહૂ ચિત્ર મળે છે. આમ –
એ ઉપદેશ રો ભલો હો, ગર્વત્યાગ હિત કાજ. ઉદ્દેશ તો સ્પષ્ટ હતો, પણ વચમાં જણાવા દીધો નહીં. વચમાં વચમાં વહાણ કે
