Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
સમુદ્ર-વહાણ સંવાદ D ૩૦૧
ને તમે પેલા દ્વીપાદિકની સમૃદ્ધિની વાત કરી, તો એમાં સમૃદ્ધિ કોને કારણે ? એ તો દ્વિીપનો ગુણ, તમારો નહીં. દલીલ સાંભળીને સાગર ગર્યો લ્યા તું તો લાકડું. તને કીડા કોરી ખાય. તારું કુલ જ એવું. જ્યારે મારું?
વહાણ કહે મારું કુલ તો સુરતરુનું, ને વળી કુલગર્વ શો કરવો? એ ચોથી ઢાળ પણ અત્યંત સુંદર છે. બોધક છે, પણ બોધ સીધો નથી; વળી કાવ્યરસ અક્ષણ રહે છે. કુલ નહીં ગુણ જ મુખ્ય વાત. એ વાત વાહણ અનેક દૃષ્ટાન્તોથી કહે છે. સાગરને કહે છે તમે રત્નાકર છો એમ કહો છો પણ તમે ક્યાં કોઈને રત્ન જાતે આપો છો? બિચારાં ડહોળીને – ખોળીને લઈ જાય છે. તમે તો લાકડું તણખલાં તરાવો, ને રત્નોને તળિયે સંતાડો છો ! કવિ સંસ્કૃતના પંડિત છે. પ્રચલિત સંસ્કૃત સુભાષિતોનેય ગુજરાતીમાં વણી લે છે. સંસ્કૃતમાં છે?
अधः करोषि रत्नानि मूर्जा धारयसे तृणम् ।
दोषस्तवैव जलधे रलं रत्नं तृणम् तृणम् ॥ તમે તો રત્નો ને કાંકરા ભેગાં રાખો છો !
સાગરની દલીલ તૂટી ! ખિજાયો. કહેઃ લ્યા, મારાથી તો જગનો વેપાર ચાલે છે ને તારો ખેલ પણ ! ને મારું પાણી કોઈ દિ' ખૂટ્યું છે? મારું ધન અખૂટ છે. વહાણ કહેઃ ધનનો વળી માંડી બેઠા ગર્વ ! પણ તમારાં પાણી કોને કામનાં? નાનું ઝરણુંય. કામ આવે, પણ તમે ?
સાગર કહેઃ પણ બધી નદીઓનાં પવિત્ર જળ મારામાં ઠલવાય છે. હું તીરથ ! વહાણ કહે : તીરથ એટલે ત્રીસું અર્થ? ત્રણ અર્થ સારે તે તીરથ'. કયાયા?
ટાલે દાહ, તૃષા હરે, મલ ગાલે જે સોઈ
વિહુ અર્થે તીરથ કહ્યું, તે તુજમાં નહિ કોઈ. અહીં બુદ્ધિચાતુર્ય છે, “તીરથ' શબ્દના વર્ગોને લઈને વ્યુત્પત્તિચાતુરી કરી છે. હજી સાગર જળવાળી વાત છોડતો નથી. કહે છે આ મેઘ કોનું જલ લે છે? એના જળથી તો પૃથ્વી પાંગરે છે. - વહાણ કહે છે : તું આપતો નથી, એ તો ગર્જીને આવીને ડરાવીને, તારું પાણી લઈ જાય છે, તે જાતે આપતો નથી, સાચું પાણી જ જીવન કહેવાય, બાકી તું તો ખાર ! તું પચે બધું બળે, પલ્લવે નહીં. એય પાણી ને તુંય પાણી એ સરખામણી પણ છેતરામણી છે. એક ચિંતામણિ ને બીજો કાંકરો. એક એરંડો ને બીજો સુરત એમ દૃષ્ટાંતમાળા ચાલે છે ! વહાણ કહે છે કે અમે તરીએ છીએ તે તો અમારે ગુણે, તું તો ડુબાડવા મથ્યા જ કરે છે.
સિંધુ કહે છેઃ તું ગુણજ્ઞ જ નથી. તું હજી મને ઓળખતો નથી. આ ચાંદો – મારો પુત્ર. (ચંદ્ર સમુદ્રમંથનમાંથી નીકળેલો.) એ કેવો બધે શીતળતા ફેલાવે છે. એના ઉત્તરમાં વહાણ કહે છે પણ તારાથી એ ભડકીને ભાગે છે કેમ તે જાણે છે?
