Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
૩૦૦ પ ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
અન્યોક્તિ-પરંપરાની રચનાઓમાં આ કૃતિ કાવ્યગુણે જુદી તરી આવે એવી છે.
ઉપાડ એકાએક થાય છે, નમન કરીને તરત કાવ્યપ્રયોજનનો નિર્દેશ કરે છે. કૃતિ શા માટે છે? તો, આરંભે તો આટલું જ કહે છેઃ
કરઢું કૌતુક કારણે વાહણ-સમુદ્ર વૃત્તાંત. બસ, મોજ માટે આ વાત માંડી છે, કોને માટે એ શો બોધ ?
મોટાનાનાં સાંભળો મત કરો કોઈ ગુમાન. પણ શું થયું ? ઘોઘા બંદરેથી એકવાર વહાણ ઊપડ્યાં. સઢ તાણ્યા, તૂરી બજી, નાળિયેર વધેરાયાં, આવજો આવજો ને લાવજોલાવજો થયું. ને વહાણો ઊપડ્યાં. જાણે પાંખાળા પર્વતો, જાણે હાલતાં ચાલતાં નગરો. હલેસાં ને પાણી બંને એકબીજાને મદદ કરવા લાગ્યાં :
સાહ્ય દિએ જિમ સજ્જન, તિમ બહુ મિલે રે ! પણ જેવાં એ મધદરિયે પહોંચ્યાં કે સાગર ઊછળવા લાગ્યો. ધમપછાડા કરવા લાગ્યો. ગરજવા લાગ્યો. એ જોઈને એક વહાણથી ન રહેવાયું. કહે : ભાઈ વૃથા આ કકળાટ શો – લવારો શો ? ગર્વ શો ? તો સાગર કહેઃ તારે પારકી પંચાત શી? વહાણ ને સાગર વચ્ચે એમ વાદ ચાલ્યો. સાગર કહે, મારે ગર્વ કરવા જેવું ઘણું છે. મારા દ્વીપો ને એની સમૃદ્ધિ જો. રાજા રાવણને મારે કારણે સોનાની લંકા થઈ એ યાદ રાખ. પેલો ઈન્દ્ર બધા પર્વતોની પાંખો કાપવા આવ્યો ત્યારે પેલા મૈનાક પર્વતને મેં આશરો આપ્યો'તો. હું ખુદ વિષ્ણુની શય્યા. ને તું હળવો – ફૂંક માર્યે ઊડી જાય. એટલે જ આમ હલકટ વાણી વદે છે. વહાણ કહેઃ તેં સજ્જનોને મૂકીને દુર્જનોનો સંગ કર્યો – રાવણનો !
હલુઆ પિણ અમે તારૂજી, સાયર સાંભળો,
બહુ જનને પાર ઉતારૂજી, સાયર સાંભળો. હું નાનો; પણ મોટા તો ઉકરડાય હોય છે. હીરો નાનો, પણ સૌને જોઈએ. દીવો નાનો, અંધારું નાસે, ચંદ્ર નાનો, કાળી રાત ઊજળી થાય. આંખ મોટી છે પણ કીકી નાની છે. આ દૃષ્ટાન્તોની હારમાળા ધરાવતી અત્યંત મીઠી ઢાળ ત્રીજી આખીય સરસ ઉપમાનોથી ને ગેયતાથી આ કાવ્યનો એક ઉત્તમ ખંડ છે. કવિની કલ્પના ક્યાં- ક્યાં પહોંચે છે!
નાને અક્ષરે ગ્રંથ લિખાએજી, સાયર સાંભળો,
તેહનો અર્થ તે મોટો થાએજી, સાયર સાંભળો ! (૩,૭) વળી અહીં નાના-મોટાની તુલના જ નકામી છે. એ હઠ ખોટી. વાત મુદ્દાની તો સાર-અસારની કહેવાય ?
મોટાનાનાનો સ્યો વહરો જી? સાયર૦
ઈમાં સાર-અસારનો વહરો જી ! સાય૨૦ તમે રાવણનો પક્ષ લઈને નીતિને છોડી. ચોરને પક્ષે ગયા. માટે જ રામે તમને બાંધ્યા.
