Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth

Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay

Page 335

૩૧૪ | ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
અહીં જૈનેતર કથાનકોમાંથી પણ દૃષ્ટાંતો મળે છે. જેમ કે –
કમળા મન ગોવિંદ રે. (સ્ત.૮) જિમ નંદનવન ઈદને રે. (સ્ત.૮)
સીતાને વહાલો રામ રે. (સ્ત.૮) કેટલાંક અન્ય દૃષ્ટાંતો જુઓ :
ચાતક ચિત્ત જેમ મેહલો રે, જિમ પંથી મન ગેહ રે
હંસા મન માનસરોવરું રે, તિમ મુજ તુજ શું નેહ રે. (સ્ત.૮) : " કેટલાક વ્યતિરેક અલંકારો પણ કવિ પ્રયોજે છે તે જુઓ :
કટિબીલાએ કેસરી, તે હાર્યો ગયો રાન, હાય હિમકર તુજ મુખે. હજીય વળે નહીં વાન. (સ્વ.૧૯). તુજ લોચનથી લાજિયાં, કમળ ગયાં જળ માંહી, અહિપતિ પાતાળે ગયો, જીત્યો લલિત તુજ બાંહી. (સ્ત.૧૯) જીત્યો દિનકરતેજ શું ફિરતો રહે તે આકાશ, નિંદ ન આવે તેહને, જે મન ખેદઅભ્યાસ. (સ્ત.૧૯)
આ વીશીમાં કાવ્યપદાવલિની કેટલીક છટાઓ આપણું અવશ્ય ધ્યાન ખેંચશે. દેશીબદ્ધ પંક્તિઓમાં અંતે હો, રે, જી જેવી ધુવાઓ તો અહીં છે જ, એમાં રી' ધ્રુવા વિશેષ લાડકી લાગે છે – “પ્રભુ શું ચિત્ત મિળ્યું રી, રહેજે હિબ્ધ રી’, ‘ભલો રી – કર્યો રી” વગેરે. (સ્ત.૫)
ઇઝમક અને ધન-દની પુનરુક્તિઓથી ઊભા થતા સંગીતનું એક ઉદાહરણ જુઓ :
દેવાનંદ નરીંદનો જનરંજનો રે લોલ,
નંદન ચંદન વાણી રે દુઃખભંજનો રે લાલ. (સ્ત.૧૩) ભોજન વિણ ભાંજે નહિ ભામણડે જિમ ભૂખ રે” (રૂ.)માંની વર્ણસગાઈ ધ્યાન ખેંચે છે. ‘અલિ મારો પરિમલ લવ પામી, પંકજ વન નહિ ખામી રે’ (સ્ત.૧૨) એ પંક્તિમાંની લલિત-કોમલ પદાવલિ કર્ણપ્રિય બની છે. કવિ ક્યારેક પંક્તિ-અંતર્ગત પ્રાસ મેળવે છે તે જુઓ:
રવિચરણ ઉપાસી, કિરણ વિલાસી (ત. ૧૬). ભવિજનમનરંજન, ભાવઠભંજન (રૂ.૧૬) નેમિ પ્રભુ વંદું પાપ નિકંદુ (સ્ત.૧૬) ગંગાજલ નાહ્યો, હું ઉમાહ્યો (રૂ.૧૬) તું દોલતદાતા, તું જગત્રાતા (સ્ત.૧૬) મુખમટકે જગજન વશ કરે, લોયણલટકે હરે ચિત્ત,
ચારિત્રચટકે પાતિક હરે, અટકે નહિ કરતો હિત. (સ્ત.૯) પ્રભુ દૂર થકી પણ ભેટ્યા. તેણે પ્રેમ દુખ સવિ મેટ્યા.” (સ્ત.૧૧) આ