Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
‘શ્રીપાલ રાજાનો રાસ' ] ૨૮૯
પલ્લવ અધર હસિત સિતફૂલ, અંગ ચેંગ કૂચફલ બહુમૂલ, જંગમ તે છે મોહનવેલી, ચાલતી ચાલ જિસી ગજગેલી. પર્ણ સરીખા હોઠ, શ્વેત પુષ્પ જેવા દાંત, સુંદર શરીર અને અતિ કિંમતી ફળ જેવા સ્તન છે. તે હાલતીચાલતી મોહન-વેલડી છે. એની ચાલ ગજ જેવી છે.
તિલકસુંદરી વિશે આમ કહ્યું છે : તિલકસુંદરીના ઘડનાર બ્રહ્મા નહીં પણ કામદેવ છે. એણે બધી ઉપમાઓ જીતી લીધી છે. બ્રહ્મા શ્રુતિજડ થઈ ગયા છે તેથી હવે બધી રચનાઓ એકસરખી કરે છે. કવિ નૂર સહિત માટે ‘સનૂર’ શબ્દ પ્રયોજે છે. ચોથા ખંડના આરંભે શ્રોતા કેવો હોવો જોઈએ તે કવિએ દર્શાવ્યું છે ઃ જાણજ શ્રોતા આગલે, વક્તા કલા પ્રમાણ,
તે આર્ગે ઘન શું કરે, જે મગસેલ પાષાણ.
જાણતલ શ્રોતા આગળ વક્તાની હોશિયારી – કલાનું પ્રમાણ છે, સાર્થક છે. મગસેલિયા પથ્થર ૫૨ મેઘ શું કરી શકે ? એક સરસ દોહરો પણ મૂક્યો છે ઃ
દર્પણ અંધા આગલે, બહિલા આગલ ગીત, મૂરખ આર્ગે રસકથા, ત્રણે એક જ રીત.
તે માટે સજ્જ થઈ સુણો, શ્રોતા દીજે કાન, બૂઝે તેહને રીઝવું, લક્ષ ન ભૂલે ગ્યાન.
માટે હે શ્રોતાજનો ! કાન દઈ સાંભળો, જે મારા કથનને સમજી શક તેને હું રીઝવી શકું છું, આનંદિત કરી શકું છું. જ્ઞાની પોતાનું લક્ષ્ય ભૂલતો નથી.
ચંપાનગરીના અજિતસેન રાજા અને શ્રીપાલ વચ્ચે કવિ સરખામણી કરે છે ઃ કિાં સરસવ કિહાં મેરૂ ગિરિંદ, કિહાં તારા કિહાં શારદ ચંદ, કિાં ખઘોત કિહાં દિનાનાથ, કિહાં સાર કિહાં છિલ્લર પાથ. કિમાં પંચાયણ કિહાં મૃગબાળ, કિહાં ઠીકર કિહાં સોવનથાલ, કિહાં કોદ્રવ કિહાં કૂર કપૂર, કિહાં કુકશ ને કિહાં ધૃતપુર. કિહાં શૂન્ય વાડી કિહાં આરામ, કિહાં અન્યાયી કિહાં નૃપ રામ, કિહાં વાઘ ને કિહાં વલી છાગ, કિહાં દયાધરમ કિહાં વલી યાગ.
ક્યાં શૂન્ય વાડી અને ક્યાં ઉઘાન ? ક્યાં અન્યાયી રાવણ અને ક્યાં રામ રાજા ? ક્યાં વાઘ અને ક્યાં બોકડો ? ક્યાં દયાધર્મ અને ક્યાં હિંસાપૂર્ણ યજ્ઞ ?
અડધી પંક્તિમાં જ યશોવિજયજી કેવી મોટી વાત કરી દે છે ! અજિતસેન શ્રીપાલના દૂતને કહે છે, ખડ્ગની પૃથિવી, વિદ્યાનું દાન.' બળવાળાની પૃથ્વી છે અને વિદ્યાનું દાન શ્રેષ્ઠ છે. નજીક માટે ‘અવિદૂર’ શબ્દ યોજે છે.
સ્ત્રી યુદ્ધમાં જતા પોતાના પતિને કહે છે, 'તું મારાં નેત્રબાણ સહન નથી કરી શકતો તો તલવાર-ભાલાના ઘા કેમ સહન કરી શકીશ ?'
તો બીજી સ્ત્રી કહે છે. મારો મોહ ન રાખશો. તમને તો અધરરસને અને
