Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
“શ્રી ગોડી પાર્શ્વનાથ-સ્તોત્ર' – સંક્ષિપ્ત રસદર્શન
મુકુન્દ ભટ્ટ
તત્ત્વજ્ઞાનના પ્રદેશોમાં વિહાર કરનારાઓ માટે કવિતાનું પ્રયોજન કે આકર્ષણ કંઈક ઓછું રહેવાનો સંભવ છે, સત્યપ્રાપ્તિની નિષ્ઠા અને આરાધના મનના કાવ્યોન્મેષને બહુ ઉત્તેજિત ન કરે એમ કહેવાય. કારણકે સત્યની પ્રતિષ્ઠા ચિંતનની ગરિમાને જેટલી પોષક છે તેટલી કદાચ રસાસ્વાદને નથી. છતાં એ પણ નિર્વિવાદ છે કે તત્ત્વચિંતનમાંથી વહી જતી કાવ્યધારાનું સ્વરૂપ ઘણું આકર્ષક રહ્યું છે અને તેના સર્જકોની પ્રતિભા પ્રભાવિત કરે તેવી રહી છે. સંસ્કૃત સાહિત્યમાં ઘણા વિદ્વાનો તત્ત્વજ્ઞાન અને કાવ્ય એ બંને પ્રદેશોને સમલંકૃત કરતા રહ્યા છે અને તેમની વિદ્વત્તાનું ગૌરવ કાવ્યની રમણીયતામાં કોઈ લાઘવદોષને અવકાશ આપતું રહ્યું નથી. શંકરાચાર્ય અને અભિનવગુપ્ત તેનાં સમર્થ દૃષ્ટાન્તો કહી શકાય અને ઉપનિષદોનો કાવ્યસંભાર તો તત્ત્વજ્ઞાનને પલ્લવિત કરતો રહ્યો છે. એટલે એમ કહી શકાય કે પ્રજ્ઞાનો ઉન્મેષ એ એવો સર્વમંગલરૂપ છે કે એ તત્ત્વને પ્રગટ કરીને રસ સ્વરૂપે વહેવડાવે છે. એ અર્થમાં જ સત્ય શિવ પણ છે અને સુંદર પણ છે.
મધ્યકાળમાં આ પ્રસ્તાવનું જ્વલંત ઉદાહરણ યશોવિજયજી ઉપાધ્યાય છે. તેમની વિદ્વત્તા ન્યાય, નબન્યાય, સ્યાદ્વાદ અને અધ્યાત્મ જેવા પ્રગાઢ વિષયોને વિશદ કરતી રહી, પણ તેમણે લાલિત્યમય ઘણું સાહિત્ય રચ્યું. સ્તોત્રો, રાસો,
સ્તવનો અને ગાથાઓના સાહિત્યપ્રકારને તેમણે શોભાવ્યો અને સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, વ્રજ અને ગુજરાતી ભાષાઓમાં ભારતીને સમ લીલાયિત કરી. તેમનું કાર્ય તો ધર્ણોદ્ધારનું હતું, ધર્મની દેશનાનું હતું. તે કાર્યની સજ્જતા તેમણે માત્ર જૈન ધર્મના આગમોના અભ્યાસથી ન મેળવી, પણ બૌદ્ધ, વૈદિક આદિ અન્ય ધર્મપ્રસ્થાનોમાંથી પણ મેળવી. તેનાથી તેમનું સત્યનું દર્શન વધારે વિશદ અને વ્યાપક બન્યું છે એ તેમના ગ્રન્થોના અધ્યયનથી જોઈ શકાય છે. કોઈ પણ ધર્મના સાહિત્યમાં સત્યની ગવેષણા ભિન્નભિન્ન કાલ અને દર્શનોના સાંપ્રદાયિક સ્વરૂપને લક્ષ્યમાં રાખ્યા સિવાય પ્રગટ થઈ શકતી નથી. એટલે યશોવિજયજીનું દર્શન પણ જૈનધર્મની પરંપરામાંથી ઉત્પન્ન થયું અને તેને પરિપુષ્ટ કરતું વિકાસ પામ્યું. પણ તેમની વિશેષતા એ છે કે અન્ય પ્રસ્થાનોને પણ તેમણે આદરથી તપસ્યાં, તેમની મયદાઓને બતાવી તેમનું રહસ્ય પણ પ્રગટ કર્યું. તેમણે ક્રિયાવાદી રહીને શ્રી હરિભદ્રસૂરિએ વર્ણવેલા યોગમાર્ગનું વિવેચન કર્યું અને ગુરુભક્તિ, તીર્થભક્તિ
