Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
૨૩૮ ] ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
ગુણોનું સંકીર્તન કરવાનું યોગ્ય માન્યું છે. એમાં પણ પ્રત્યેક સ્તુતિના ચાર શ્લોકોમાંથી પ્રથમમાં જે-તે તીર્થંકરની સ્તુતિ, તે પછી તમામ તીર્થંકરાદિનું સંયુક્ત ગુણસંકીર્તન અને તેમની વંદના યા સ્તુતિ, તે પછી શ્રુતજ્ઞાનની અને તે પ્રાપ્ત કરવાને માટે માનવોને આવાહનની અને અન્તિમ બ્લોકમાં એક યા બીજા સ્વરૂપે તીર્થંકરોને અભીષ્ટ દેવ-દેવીની ગુણગાથાનું ગાન, સ્તુતિ અને વંદના કરવામાં આવ્યાં છે. જરા વીગતે આ બાબતની સમજ મેળવીએ.
ઉપાસના એક જ તીર્થંકરદેવની કરવામાં આવે તો તેં ઉત્કટ બનવાનું વિશેષ સંભવે, સરળ બને. આથી પ્રથમ સ્તુતિ કોઈ એક તીર્થંકરદેવની કરી જણાય છે. વળી “તીર્થંકરો દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવથી ભિન્ન છે. છતાં ગુણથી સમાન છે.” તમામનાં શક્તિ અને પ્રભાવ સમાન જ હોય છે. આથી બીજી સ્તુતિમાં તમામ તીર્થંકરદેવોની વંદના કરીને અને તેમની ગુણગાથાનું ગાન કરીને શ્રી ઉપાધ્યાયજી આપણને પ્રતીતિ કરાવે છે કે આપણે માટે શ્રેષ્ઠ ગુણો ધરાવતા તમામ તીર્થંકર . દેવોની આપણે પૂજા કરીએ એ ઇષ્ટ છે. આના અનુસંધાને ત્રીજા શ્લોકમાં યોગ્ય રીતે જ આ અરિહન્તોએ પ્રબોધેલા શ્રુતજ્ઞાનરૂપ સિદ્ધાન્ત માનવના ઉત્થાન માટે આપી શ્રુતજ્ઞાનની સ્તુતિ કરી છે. અન્તિમ શ્લોકમાં અધિકૃત તીર્થંકરના તૈયાનૃત્યક૨ દેવ-દેવી અથવા અભીષ્ટ વિદ્યાદેવી અથવા કર્તાને પોતાને ઇષ્ટ એવા દેવદેવીની સ્તુતિ આપી છે, ગુણપ્રશંસા અને ચરણવંદના કરી છે. અહીં સ્તુતિઓમાં આપણને વાગ્યેવી, માનસીદેવી, વજ્રશૃંખલા, રોહિણી, કાલી, અચ્યુતા, વજ્રમુસલા, મહામાનસી વગેરે નામાભિધાન કે લક્ષણ ધરાવતી દેવીઓની સ્તુતિ મળી આવે છે. આ પદ્ધતિ અને ક્રમ ઉપાધ્યાયજીએ ચોવીસેય તીર્થંકરદેવોની સ્તુતિમાં જાળવી રાખ્યાં છે. આ આન્તરિક વ્યવસ્થા ખરેખર અનુપમ છે.
કાવ્યવસ્તુ
સ્તુતિકાવ્ય હોવા ઉપરાન્ત આ કાવ્ય વિલક્ષણ એવું ભક્તિકાવ્ય છે. પ્રત્યેક જિનેશ્વર, તમામ જિનેશ્વરો શ્રુતજ્ઞાનનાં સ્તુતિ અને ઉપાસના તથા અભીષ્ટ દેવીની સ્તુતિમાં તેમની મહત્તાનું ભનપૂર્ણ જ્ઞાન કરાવવામાં આવ્યું છે. તમામ જિનેશ્વરોના અતિ ઉદાત્ત ગુણોનું ગાન કરવામાં આવ્યું છે. જૈનોને માટે અને જૈન જીવનસિદ્ધાન્તોના પ્રશંસક સૌને માટે આ તીર્થંકરદેવો, કવિશ્રી ઝવેરચંદ મેઘાણીના શબ્દોને સાર્થક કરે છે. તેઓનું વ્યક્તિત્વ આવું છે –
આભ લગી જેનાં મસ્તક ઊંચાં પગ અડતા પાતાળ, યુગયુગના જેણે કાળ વલોવ્યા ડોલાવી ડુંગરમાળ, ફોડી. જીવનરૂંધણપાળ,
જૈન દર્શન, આચાર, નીતિના મૂળ સ્રોત એવા મહાનુભાવોની સ્તુતિ કરનારા આ કાવ્યને દાર્શનિક કાવ્ય પણ ગણી શકાય. સંક્ષેપમાં કેટલીક અતિ અગત્યની
