Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
૨૨પ ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
ગણાય, પણ આ કાવ્યમાં બીજા કેટલાક એવા નિર્દેશો પણ મળે છે કે જેના ઉપરથી મહામુનિની ધાર્મિક ઉપરાંત આધ્યાત્મિક પ્રગતિનાં પણ એંધાણ મળી આવે છે.
સહુ પ્રથમ તો તેમણે ઋષભદેવનું પાત્રાલેખન કરતી વખતે તેમનામાં બધા આધ્યાત્મિક ગુણોનો ઉત્કર્ષ દર્શાવ્યો છે, જેમકે તેમનામાં ઉચ્ચ કક્ષાના વીર્ય (૧.૧૫), વાચયભાવ (૧.૧૬), તિતિક્ષા (૧.૬૬) અને સહિષ્ણુતા (૧.૭૧) દર્શાવી છે. પ્રથમ સર્ગના પ્રારંભમાં તેમને તમ:માથી, ઃિ (૧.૧) કહ્યા છે. તેમને વાસનાને ભેદનાર (૧.૨) કહ્યા છે. આ ઉપરાંત તેમને ક્ષમારૂપી ધનવાળા (૧૫) અને અપરિગ્રહી (૧.૫) કહ્યા છે. બીજા એક શ્લોકમાં તેમને આધ્યાત્મિક ગુણોથી શોભતા તપોની રુઇ (ઉ.૨૫) કહ્યા છે. ભિક્ષા માટે નીકળેલા ઋષભદેવને તેમણે સુંદર કવિત્વમય ભાષામાં વર્ણવ્યા છેઃ
- अथ प्रभुः पारमहंस्य-वासनाविशीर्णनिःशेषविकारसारधीः ।
પ્રમનેષ ધ્વસગ્નમાવનાતમૈક્ષપ્રતિપોવત: | (૭.૬૭) આ ઉપરાંત તેમણે કાવ્યના બીજા સર્ગમાં, જે રીતે અધ્યાત્મપુર (૨.૧૨૦), અધ્યાત્મરતિ (૨.૧૨૧), અધ્યાત્મરસ (૨.૧૨૨), અધ્યાત્મવિદો (૨.૧૨૩) વગેરેનો નિર્દેશ કર્યો છે તે ઉપરથી પણ લાગે છે કે આધ્યાત્મિક માર્ગની જેને ઊંડી લગની લાગી હતી. તેવા આ મહાપુરુષ હતા.
એથીયે વિશેષ નોંધપાત્ર તો એ છે કે તેમણે બ્રહ્મનો નિર્દેશ બે-ત્રણ સ્થળે કર્યો
यदि वा न दिवि न वा निशि स्थिरतामेति यदन्तरिन्द्रियम् ।
प्रविधाप्य वशं तदेव नः परब्रह्मणि मज्जयिष्यति ॥ (२.५७) તે જ પ્રમાણે ભારતનો મંત્રી, ભરતની સેનાનું વર્ણન કરતાં બ્રહ્મ અંગેની ઉપમા. આપે છે?
समग्रशास्त्रेऽपि, कृतप्रवेशा मोमुह्यते ब्रह्मणि दृग्यथोच्चैः ।
तथा तवास्मिन् जगदेकसारे प्रणीतषट्खण्डजयाऽपि सेना ॥ (३.७४) તક્ષશિલા નગરીનું વર્ણન કરતાં કવિ તેને બ્રહ્મ જેવી કહે છે :
ब्रह्मवत् सकलसारचरित्रा शुद्धबुद्धिभिरभूत् स्पृहणीया ।। (४.६६)
શ્રુતિમાં “ઓમકારનું મહત્ત્વ વધારે હોય છે, એ દર્શાવતો શ્લોક પણ આ મહાકાવ્યમાં મળે છે, તે કવિનો ઉદાર દૃષ્ટિકોણ દર્શાવે છેઃ
ॐकारमग्रेसरयत्यतश्चेदाज्ञा श्रुतौ तन्महतीष्टसिद्धिः । (३.७७) બ્રહ્મ વિશેના કવિના આ નિર્દેશો એટલો અણસાર ચોક્કસ આપે છે કે આ મહાકવિને પરમતત્ત્વનો, કે જેને એ બહ્મ તરીકે વર્ણવે છે તેનો તેમને સાક્ષાત્કાર થયો છે, અને તે સુખદ અનુભૂતિનો રણકાર આ મહાકાવ્યમાં આપણને વચ્ચેવચ્ચે સંભળાય છે.
