Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
આર્ષભીયચરિત' મહાકાવ્ય : એક મૂલ્યાંકન ૨૨૭
શ્રી યશોવિજયં જૈન દર્શનના તેમજ અન્ય ભારતીય દર્શનોના પ્રખર જ્ઞાતા હતા. સંસ્કૃત-પ્રાતના એક મહાકવિ હતા. પણ તે ધર્મની મર્યાદિત સીમાઓને વટાવીને એક એવી આધ્યાત્મિક ઊંચાઈએ પહોંચ્યા હતા. જ્યાંથી તેઓ માનવમાત્રના માટે આદરપાત્ર અને પૂજ્ય બની રહે. મહાકાવ્યની વિશિતા અને તેનું પ્રદાન
- “આર્ષભીયચરિત’ નામનું આ સંસ્કૃત મહાકાવ્ય અનેક રીતે વિશિષ્ટ છે. આ કાવ્ય પૂરું થયું હોત તો નૈષધીયચરિત' જેવું એક સરસ સંસ્કૃત પૌરાણિક મહાકાવ્ય મળ્યું હોત. શ્રીહર્ષ જેવી કાવ્યશૈલીમાં તીર્થંકરનું ચરિત્ર વર્ણવતું કાવ્ય પણ રચાઈ શકે, એનું સુંદર ઉદાહરણ આ કાવ્ય પૂરું પાડે છે. વળી જૈન પૌરાણિક મહાકાવ્ય જૈન દર્શનના સિદ્ધાંતો નિરૂપવાની સાથેસાથે તેની સાહિત્યિક ગુણવત્તાનું ઊંચું ધોરણ પણ જાળવી શકે છે તેની પ્રતીતિ આ કાવ્ય કરાવી છે. ગમે તે સંજોગોને કારણે આ કાવ્યના ચાર જ સર્ગો મળે છે, તે સંસ્કૃત સાહિત્યની કમનસીબી છે, નહીં તો પંચ મહાકાવ્યોની લગભગ લગોલગ આવે તેવું એક સુંદર કાવ્ય મળ્યું હોત તેમાં શંકા નથી. સહુથી વધારે નોંધપાત્ર બાબત એ છે કે સત્તરમી સદીમાં ઉત્તર ગુજરાતમાં જન્મેલા એક મહાકવિએ. સંસ્કૃત ભાષા માત્ર પંડિતોની જ ભાષા તરીકે જે જમાનામાં અસ્તિત્વ ધરાવતી હતી. તે જમાનામાં આવું પાંડિચૂર્ણ સંસ્કૃત મહાકાવ્ય રચવાનો પ્રયાસ કર્યો. આવા સુંદર ને વિઠ્ઠલ્મોગ્ય મહાકાવ્યની રચના કરવા માટે શ્રી યશોવિજયજીને આપણે જેટલા ધન્યવાદ આપીએ તેટલા ઓછા. છે. પરિશિષ્ટ
‘આર્ષભીયચરિત’ મહાકાવ્યમાં પ્રયોજાયેલ અલંકારોની સૂચિ અતિશયોક્તિ – ૧.૭, ૧.૧૧૩, ૧.૧૯૧, ૨.૧૫, ૨.૧૬, ૨.૨૯, ૨.૬૯, ૨.૮૯,
૨.૧૦૨, ૩.૧૧, ૩.૧૫, ૩. ૧૯, ૪.૪૦ વગેરે અનુપ્રાસ – ૧, ૬૦, ૧.૨, ૧.૬૬, ૧.૭૧, ૧.૭૨, ૧.૭૪, ૧.૭૮, ૧.૯૧, ૩.૬૪,
૩.૭૮, ૩.૮૧ અર્થાન્તરન્યાસ – ૧.૯૯ ૧.૧૦૭, ૨.૫૯, ૨.૮૧, ૩.૧૩, ૩.૧૪, ૩.૪૫, ૩.8
વગેરે ઉભેલા – ૧.૧૫, ૧.૨૭, ૧.૯, ૧.૧૨૫-૧૨૭, ૧.૧૩૧, ૨.૧૨-૧૩, ૨.૭૮,
૨.૯૪, ૩.૬૮, ૪.૩૯, ૪.૫૯, ૪.૩ વગેરે ઉદાત્ત – ૨.૨૯, ૨.૭૦ ઉપમા – ૧.૫, ૧.૮, ૧.૬ ૧.૭૩, ૧.૮૧, ૧.૯૧, ૧.૧૧૪, ૨.૩૬, ૨.૩૭, - ૨.૮૭, ૨.૯૦, ૨.૯૧, ૨.૧૧૦ ૩.૨૦, ૩.૨૧, ૩.૨૮, ૩.૨ ૩.૩૪, ૩.૪૪ ૩.૭૦ (માલોપમા), ૩.૭૭, ૪.૫, ૪.૨૫, ૪.૪૨, ૪.૬૬
