Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
સિડન્વયોક્તિ” | ૨૦૧
પ્રથમાન્ત – સુબત્ત-પદમાં વિશેષણતયા અન્વય થાય છે. ત્રીજી તરફ પ્રકૃતિપ્રત્યયો: પ્રત્યયાર્થ: પ્રધાનમ્ ! “પ્રકૃતિ અને પ્રત્યયના અર્થોમાંથી જે પ્રત્યયનો અર્થ હોય છે તે પ્રધાન હોય છે.” એવા નિયમને વશ વર્તીને મીમાંસકોએ ફલને ધાત્વર્થ તરીકે અને ભાવના (=વ્યાપાર)ને આખ્યાત તિના અર્થ તરીકે સ્વીકાર્યો છે. પરંતુ આ બંને પક્ષોમાં અનેક દોષાપત્તિ દર્શાવવામાં આવી છે. એથી તે બંને સ્વીકાર્ય બની શકે એમ નથી.
શ્રી યશોવિજયજીની તિડન્વયોક્તિ' કૃતિની હસ્તપ્રતનું કેવળ પ્રથમ પૃષ્ઠ જ મળે છે. તેથી તૈયાયિકો અને મીમાંસકોના મતો વિશે શ્રી યશોવિજયજીના વિચારો વિસ્તારથી હાલ જાણી શકાય એમ નથી. તથાપિ તેમને વૈયાકરણોનો મત ગ્રાહ્ય જણાયો હશે એમ લાગે છે. કારણકે તિડવયોક્તિનો જેટલો અંશ મળે છે તેમાં નીચે મુજબનાં વાક્યો જોવા મળે છે ? (૬) પંક્તિ ૧૧ઃ નવ “પ્રકૃતિપ્રત્યયયોપ્રત્યયાર્થપ્રાધાન્ય તિ ચાયવીરતાર્થ
भावनाया एव प्राधान्यमिति मीमांसकमतं यूक्तम् । (૩) પંક્તિ ૧૯ તથા માવનાબજારો પ્રથમન્તપનોપસ્થિતિઃ શારીતિ
તૈયાયોવતમપિ નાવરણીયમ્ (T) પંક્તિ ૨૫: સ વાત્તત કાશ્રયનૈવેત્યાદિરીયા ઝહ્યમ્ ત્યાહુ, તત્ર તૈયાય
નથીનુરિ(?) વયે નર્મદે ||
આમ આ વાક્યોમાં શ્રી યશોવિજયજીને મીમાંસકોનો મત યોગ્ય લાગ્યો નથી અને નૈયાયિકોક્તિ આદરણીય લાગી નથી. વળી, નૈયાયિકોને અનુસરનારાઓને તેઓ દોષાપત્તિ આપવા પ્રવૃત્ત થયા છે. અસ્તુ. આ કૃતિ અપૂર્ણ સ્વરૂપે મળતી હોઈને આથી વિશેષ કાંઈ કહી શકાય એમ નથી. પરંતુ ભવિષ્યમાં શ્રી યશોવિજયજીની આ કૃતિ જો સંપૂર્ણ સ્વરૂપે ક્યાંકથી મળી આવે તો તિર્થય વિશે તેમના જે કોઈ મૌલિક વિચારો હશે તે જાણવા મળશે.
પ્રસ્તુત ચર્ચાનો ઉપસંહાર કરતાં એટલું જણાવવાનું પ્રાપ્ત થાય છે કે (૧) આ કૃતિનો જેટલો અંશ મળે છે તેમાં મહદંશે કૌમ્ય ભટ્ટના વૈયાકરણભૂષણ'ના પ્રથમ ઘા–નિય પ્રકરણમાંથી ઘણાં વાક્યો લઈને વૈયાકરણોના શાબ્દબોધવિષયક મતનું ઉપસ્થાપન કરવામાં આવ્યું છે તથા નૈયાયિકો અને મીમાંસકોના મતમાં દોષાપત્તિ આપવાનો પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યો છે. તથા, (૨) પ્રસ્તુત કૃતિનું જે પ્રથમ પત્ર ઉપલબ્ધ થયું છે, તે શ્રી યશોવિજયજીના પોતાના સ્વહસ્તાક્ષરે લખાયેલ છે એવો મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજીનો અભિપ્રાય છે તે ચિત્ય છે. કારણકે હસ્તપ્રતના આરંભે બીજી પંક્તિમાં જ તિર્થને બદલે તિર્થ એમ લખ્યું છે. તથા બીજી પણ અનેક અક્ષરલોપાદિની ક્ષતિઓ જોવા મળે છે. તેથી એવું અનુમાન કરવાનું પ્રાપ્ત થાય છે કે આજે પ્રાપ્ત થતું સિડન્વયોક્તિનું પ્રથમ પત્ર જો મૂળ ગ્રંથકારના હાથે જ
