Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
ઉપાધ્યાય યશોવિજયનું જીવનવૃત્ત સંશોધનાત્મક અભ્યાસણ ૧૭
ખુલાસો આપણે સ્વીકારી લઈએ. પરંતુ ઉપાધ્યાયપદ મોડું મળ્યું એનો ખુલાસો કરવો મુશ્કેલ છે. યશોવિજયજી કાશીથી એવી વિદ્વત્રતિભા અને પ્રતિષ્ઠા રળીને આવ્યા હતા કે એ જ વખતે એમને આ પદથી નવાજવા જોઈતા હતા. પાટણના સંઘે આગળ થઈને વિજયદેવસૂરિને વિનંતી કરી પણ ખરી, પણ વિજયદેવસૂરિએ એ વાત મનમાં જ રાખી – છેક સં.૧૭૧૩માં એમનો સ્વર્ગવાસ થયો ત્યાં સુધી. એ વાત પણ સાચી છે કે યશોવિજયજીને વિજયસિંહસૂરિ પ્રત્યે અત્યંત આદરભાવ હતો અને એમના એ પ્રીતિપાત્ર બન્યા હતા. કદાચ એમના ટેકાથી જ યશોવિજયજીનું કાશી જવાનું શક્ય બન્યું હોય. વિજયસિંહસૂરિના સ્વર્ગવાસ (સં. ૧૭૦૯ અસાડ સુદ ૨) પછી યશોવિજયજીને અમદાવાદ આવવાનું બન્યું હોય અને એમનો એ મોટો આધાર જતો રહ્યો હોય. વિજયદેવસૂરિ વિજયપ્રભસૂરિથી દોરવાયા હોય કે પટ્ટધરપદની કંઈ ખટપટ ચાલતી હોય (વિજયપ્રભસૂરિને આચાર્યપદ સં. ૧૭૧૦માં મળ્યું અને એમનો ગણાનુજ્ઞાનો નંદિમહોત્સવ સં.૧૭૧૧માં થયો). આવી કોઈ પરિસ્થિતિએ યશોવિજયજીની ઉપાધ્યાયપદપ્રાપ્તિને આઘી ઠેલી હોય એ અસંભવિત નથી. સં.૧૭૧૧ના કારતકમાં વિજયપ્રભસૂરિનો ગણાનુશાનો નંદિમહોત્સવ થઈ ગયા પછી અસાડમાં દ્રવ્યગુણપર્યાયનો રાસમાં યશોવિજય એમને પટ્ટધર તરીકે ઉલ્લેખતા નથી – સ્વર્ગસ્થ વિજયસિંહસૂરિને પટ્ટધર તરીકે ઉલ્લેખે છે – એ હકીકત સૂચક ગણવી ? યશોવિજયજીને કાશી મોકલવામાં તેમનાં સૂચન-સહાય હતાં તે ધનજી સૂરા (એમણે સં.૧૭૧૧માં વિજયપ્રભસૂરિનો ગણાનુજ્ઞાનો નંદિમહોત્સવ કર્યો હતો) યશોવિજયજીના સ્વાગત પ્રસંગે દેખા દેતા નથી એ હકીકત પણ સૂચક હશે ?
છેવટે આ બધા તક છે. દેશાઈ વિજયપ્રભસૂરિ માટે જે અભિપ્રાય આપે છે તે માટે શો આધાર છે એ આપણે જાણતા નથી અને એમની તથા યશોવિજયજી વચ્ચે અણરાગ હતો એના, માફીપત્ર સિવાય, કોઈ નક્કર પુરાવા નથી. આ માફીપત્ર તો. શંકાસ્પદ લખાયું છે. (જુઓ હીરાલાલ કાપડિયા, વિ.સં.૧૭૧૭નું માફીપત્ર', આત્માનંદ પ્રકાશ, ૫.૫૪ અં.૧–૩) આ માફીપત્રના એક કારણ તરીકે વિજયપ્રભસૂરિની કેટલીક પ્રવૃત્તિઓની સામાન્ય કથન રૂપે ટીકા કરતા યશોવિજયજીના જે ઉદ્ગાર ઉદ્યુત થયા છે એ સામાન્ય કથનો જ છે – સંતો કુગુરુઓ પર આવા પ્રહાર કરતા જ આવ્યા છે. કાપડિયા દર્શાવે છે કે જિમજિમ બહુશ્રુત બહુજનસંમત..' એ પંક્તિઓ સિદ્ધસેન દિવાકરના “સન્મતિપ્રકરણ'ની ગાથાના અનુવાદરૂપ છે – અને આ ઉદ્ગારો માફીપત્ર લખાયા પછીની કૃતિઓમાં મળે છે (‘શ્રીપાલ રાસ' – સં. ૧૭૩૮ તથા સીમંધરસ્વામીનું સ્તવન” – સં. ૧૭૧૮ પછી). તેથી એને વિજયપ્રભસૂરિ પ્રત્યેના અણરાગના સૂચક ગણી શકાય નહીં.
માફીપત્ર વિશે કાપડિયાએ ઘણી શંકાઓ વ્યક્ત કરી છે, જેમકે, માફીપત્રનો સરેરા-સોઢિસ્કૃષ્ટી તિઓમાં પ્રસ્તા ને બદલે થી કેક થયો છે ?.
