Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
૧૫૪ પ ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
આ દલીલનો જવાબ આપતાં યશોવિજયજી જણાવે છે કે મનસા હેવ પુણ્યતિ મનની શતિ (
90 9.૬.૩)માં ચક્ષુ, આદિ કરણ હોવા છતાં દીર્ઘકાલિક સંજ્ઞાનરૂપ દર્શનની વાત હોવાથી મનને જ કરણ કહ્યું છે. તેથી મનથી બ્રહ્મજ્ઞાન થાય છે. અદ્વૈતવેદાન્તી પણ બ્રહ્મજ્ઞાન મનથી થાય છે અને નથી થતું એમ કહેનારાં બન્ને પ્રકારનાં શ્રુતિવાક્યો હોવાથી તેમની ઉપપત્તિ બતાવવા કહે છે કે બ્રહ્મ વૃત્તિનો વિષય છે પણ વૃત્તિથી ઉપરક્ત ચૈતન્યનો વિષય નથી. એમ પણ શબ્દ અપરોક્ષજ્ઞાનજનક છે એમ માનવામાં સ્વભાવભંગનો પ્રસંગ આવે કારણકે શબ્દનો સ્વભાવ જ પરોક્ષજ્ઞાન ઉત્પન્ન કરવાનો છે.
વેદાન્તી દલીલ કરે છે કે શબ્દ પહેલાં પરોક્ષજ્ઞાન જ ઉત્પન્ન કરે છે અને પછીથી વિચારના સહકારથી અપરોક્ષજ્ઞાન ઉત્પન્ન કરે છે તેથી ઉપર્યુક્ત દોષ નથી. આનો જવાબ આપતાં ઉપાધ્યાયજી કહે છે કે આમાં અર્ધજરતીય ન્યાયની આપત્તિ છે. જો શબ્દનો સ્વભાવ જ પરોક્ષજ્ઞાન ઉત્પન્ન કરવાનો હોય તો હજાર સહકારીથી પણ તેનો સ્વભાવ બદલાવી શકાય નહીં. સંસ્કારના સહકારથી આંખ વડે પ્રત્યભિજ્ઞાનાત્મક પ્રત્યક્ષજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે તેની જેમ આ થશે એમ પણ નહીં કહેવાય. જે અંશમાં સંસ્કારની અપેક્ષા છે તે અંશમાં સ્મૃતિત્વની આપત્તિ થશે, અને જે અંશમાં ચક્ષુની અપેક્ષા છે તે અંશમાં પ્રત્યક્ષતની આપત્તિ થશે એ બીકે તો જેનો પ્રત્યભિજ્ઞાને જુદું પ્રમાણ માને છે. વેદાન્તીઓ દાખલો આપે છે કે દશ છોકરા ગાય ચરાવવા ગયા અને પાછા ફરવાનો સમય થયો ત્યારે કોઈ ખોવાતું તો નથીને એમ ખાતરી કરવા ગણવા લાગ્યા; દરેકે પોતાના સિવાયના નવને ગણ્યા અને દશ ન થતાં ગભરાયા. એક ભલા વટેમાર્ગુએ દસ ગણી બતાવ્યા અને કહ્યું તું દશમો છે – દશમસ્વસ, એ વાક્યથી સાક્ષાત્કાર થઈ ગયો. પણ અહીં વાક્યથી તો પરોક્ષજ્ઞાન જ થાય છે અને તે પછી બીજું માનસજ્ઞાન થાય છે તેનાથી ભ્રમની નિવૃત્તિ થાય છે. યશોવિજયજી કહે છે કે આ અમારા પયયથી મુક્ત શુદ્ધદ્રવ્યવિષયતાવાળા દ્રવ્યનયનો વિષય છે તેથી બ્રહ્મવાદ બાજુએ રાખો. જૈન દર્શનની શાસ્ત્રવ્યવસ્થા અનુસાર વાક્યથી પણ દ્રવ્યાદિશથી અખંડ શાબ્દબોધ અને પદથી પણ પર્યાયાદિશથી સખંડ શાબ્દબોધ થાય છે, માટે શબ્દ અપરોક્ષજ્ઞાન ઉત્પન્ન કરી શકે નહીં. મહાવાક્યજન્ય અપરોક્ષ શુદ્ધબ્રહ્મવિષયક જ્ઞાન તે જ કેવલજ્ઞાન એવો વેદાન્તીઓનો મિથ્યાત્વનો અભિનિવેશ મહાન જ છે ! – એમ જ્ઞાનીઓએ વિચારવું (જ્ઞાનવિવું, પૃ.-૩૨).
યશોવિજયજીએ કેવલાદ્વૈત વેદાન્તની સમાલોચના કરી છે તેને વિશે એટલું જ કહેવું યોગ્ય છે કે આવો નિરાસ સૌ પરદર્શનવાદીઓએ કર્યો છે, વેદાન્તના જ વિશિષ્ટાદ્વૈતી વગેરે આચાર્યોએ કર્યો છે અને કેવલાદ્વૈત વેદાન્ત માટે ગૌરવ લેવા જેવી વાત તો એ છે કે કેવલાદ્વૈતવાદી ચિંતકોએ પોતે અવિદ્યાનું સ્વરૂપ કેવું હોઈ
