Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
“જ્ઞાનાર્ણવપ્રકરણ” | ૧૫
ગણાય, સદા ટકનારું હોય તો ધ્રુવ કહેવાય અને નહીં તો ધ્રુવ...
ગાથા ૧૬ બહુ સ્પષ્ટ નથી. ૧૭–૧૯માં પ્રથમ તરંગની ગાથા ૧રથી ૧૫ની જેમ જ વિધાન છે કે મિથ્યાદ્રષ્ટિ જનોનું સર્વ જ્ઞાન પણ અજ્ઞાનરૂપ છે. (મોક્ષ ન આપવા કે રોકવાને કારણે), જ્યારે સમ્યગ્દષ્ટિઓનું અલ્પ જ્ઞાન પણ બહુમોલ છે. એકને જાણવાથી જ તેઓ સર્વનું જ્ઞાન પામી જાય છે, એમનો સંશય પણ જ્ઞાનરૂપ છે, કારણ તે જ્ઞાન માટે ઉપયોગી સિદ્ધ થાય છે. જ્યારે સમ્યગ્દષ્ટિનો અભાવ હોવાથી મિથ્યાદૃષ્ટિઓનું સઘળું જ્ઞાન અજ્ઞાન સમાન (નિરુપયોગી અને બંધક) છે. ગાથા ૨૦ : આ પ્રમાણે (બંધ-મોક્ષ રૂ૫) ફળભેદને આધારે જ્ઞાન-અજ્ઞાનનો ભેદ જાણવો. આ સર્વસામાન્ય નિરૂપણ હોવાથી, એને લીધે મતિજ્ઞાનના ઉપર્યુક્ત નિરૂપણમાં કોઈ દોષ (ક્ષતિઃ) આવતો નથી. આ પછી ગાથા ૨૧-૪૯ (તરંગના અંત સુધી) ત્રુટિત છે.
તરંગ ચોથો: આમાં તો ગાથા ૧થી ૨૯ અને વળી ૩૪થી અંત સુધી સર્વ જ ટિત મળે છે. ૩૦ અને ૩રમાં પણ વચ્ચેવચ્ચે શબ્દો ખૂટે છે, જે સંપાદકે પૂરા પાડ્યા છે, પરંતુ સંદર્ભ વિના તેમનો અર્થ સમજવો અઘરો છે. ફક્ત ગાથા ૩૩ પૂર્ણરૂપે મળે છે ? હાપોહ ર મીમાંસા માળા ૧ નવેષVI | સંજ્ઞા કૃતિતિ: પ્રજ્ઞા સર્વમવિધિવત્ II ,
આ જ ગાથા જૈન આગમ સાહિત્યમાં પણ બે સ્થળે મળે છે : વિશેષાવશ્યક ૩૯૬માં અને નન્દીસુત્ત ગાથા ૭૭માં. ટીકાકારોએ આપેલ સમજૂતી અનુસાર ગાપિવિધિમાં સ્વાર્થે રૂ પ્રત્યય લાગ્યો હોવાથી એ મિનિવોઘનો સમાનાર્થી છે, એટલેકે વિષયાભિમુખ નિયત નિશ્ચિત) બોધ. તેથી આખી ગાથાનો અર્થ આ પ્રમાણે કરી શકાય ? ‘56 (= જ્ઞાન સામાન્ય) અને પોઢ (= જ્ઞાનવિશેષ એટલેકે શાસ્ત્રવચન તેમજ દલીલોની મદદથી સંશયમૂલક વિકલ્પોને દૂર કરવા તે) આ બંને તેમજ મીમાંસા, માર્ગણા, ગવેષણા, સંજ્ઞા, સ્મૃતિ, મતિ, પ્રજ્ઞા – એ સર્વે વિષયના નિયત બોધના પ્રકારો છે. અને આ ગાથાને અંતે સંપાદક લખે છે તિ ગુટિતાવસ્થ ज्ञानार्णवप्रकरणं यावत्प्राप्तं समाप्तम् ।
ઉપર આપેલ સાર પરથી ખ્યાલ આવ્યો જ હશે કે જેને મતાનુસાર જ્ઞાનની મીમાંસાના સંદર્ભે કેટલી સૂક્ષ્મતા, ગહનતા અને જટિલતાથી કરેલા વિચારો ન્યાયવિશારદ શ્રી યશોવિજયજીએ આ જ્ઞાનાવપ્રકરણમાં મૂક્યા હતા. એ ગ્રંથ પૂર્ણ સ્વરૂપે સ્વોપજ્ઞ ટીકા સહિત ઉપલબ્ધ થાય તે માટે હસ્તપ્રતોની વધુ શોધખોળ, ઉચિત સંપાદન, મુદ્રણ તથા એના ઊંડા અભ્યાસ માટે યોગ્ય વિદ્વાનોને ઉત્તેજનની ખાસ જરૂર છે, જેથી આ જ્ઞાનસાગરના દુર્ગમ દુર્લભ વિચારમૌક્તિકોથી સહુ લાભાન્વિત થઈ શકે.
